Regiony i ich rola w Unii Europejskiej
DEFINICJA
Na początek warto przedstawić definicję pojęcia „region” Unii Europejskiej. Określenie tego pojęcia stało się wyzwaniem dla jednoczącej się Europy. Mimo rozwoju europejskiego prawa wspólnotowego i postępów procesu integracji nie istnieje jeden standard opisu pojęcia „region”. Dlatego najbardziej trafne jest ujęcie regionu jako jednostki podziału administracyjnego najwyższego stopnia, wyodrębnionej przez ustawodawcę ze względu na cechy różniące ją od innych jednostek podziału administracyjnego tego samego stopnia. Jest ona wyposażona w wybieralną władzę i ma pewną samodzielność, której zakres zależy od typu państwa. Jest to definicja regionu wprowadzana przez Zgromadzenie Regionów Europy w Deklaracji dotyczącej regionalizmu w Europie z dnia 4 grudnia 1996r.
Dla porównania można też przytoczyć definicję zawartą w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego. Region to składnik państwa odzwierciedlający europejskie zróżnicowanie i przyczyniający się do wzbogacenia jego kultury. Jest niezbędny do realizacji zasad demokracji, decentralizacji władzy i subsydiarności.
Kompromisowy podział terytorialny krajów Unii Europejskiej był niezbędny dla zaangażowania podmiotów terytorialnych we wspólną politykę i nadania im określonego statusu. Urząd Statystyczny Wspólnot Europejskich opracował podział terytorialny na jednostki zwane NUTS, które zostały wyznaczone z uwzględnieniem podziałów instytucjonalnych w państwach członkowskich. Obecnie mamy 5 poziomów klasyfikacji: regionalne NUTS 1, NUTS 2 i NUTS 3 oraz lokalne NUTS 4 i NUTS 5.
Region jako kategoria ekonomiczna
UE jest specyficzną przestrzenią dla funkcjonowania regionów. Zajmują one bardzo ważną pozycję, która określona jest w prawie wspólnotowym w sposób celowościowy - bez określania regionu jako kategorii politycznej. Stał się on kategorią o naturze ekonomicznej. Regiony jako uczestnicy stosunków międzynarodowych potrafiły się zorganizować i wykorzystać możliwości w związku z wielopoziomowym uczestnictwem. Mamy uczestnictwo na szczeblu europejskim i krajowym oraz różne formy organizacyjne: (zbiorowe i oficjalne np. Komitet Regionów oraz indywidualne lub nieformalne - np. biura reprezentacji regionów w Brukseli.
UE przyjmując zdecentralizowany model zarządzania doprowadziła do włączania w procesy decyzyjne możliwie jak najszerszej grupy podmiotów. Obecnie regiony są w pełni uznanymi partnerami politycznymi w procesie integracji. Realizują swoje cele poprzez kanały narodowe (wpływanie na własne rządy) jak też bezpośrednio w Brukseli np. biura reprezentacji. Regiony są takim wyznacznikiem demokratyczności i przejrzystości funkcjonowania UE oraz mechanizmem pozwalającym uniknąć groźby centralizmu. Jest to także ważny czynnik budowania tożsamości europejskiej oraz kultury demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego.
Region jest też uzupełnieniem roli państwa: Wypełnienie przez regiony postanowień prawa europejskiego, zbliża przepisy unijne do obywateli, czyni je bardziej zrozumiałymi, pozwalając dostrzec związek pomiędzy ustaleniami na szczytach Unii Europejskiej a życiem codziennym.
W obecnej sytuacji regiony liczą się jako uczestnicy stosunków międzynarodowych, jednak początkowo nie były uważane przez WE za istotne podmioty. Europejska polityka regionalna przeszła wiele zmian w trakcie procesu integracji, których celem było poprawienie sytuacji gospodarczej i ekonomicznej regionów państw członkowskich. Pozwoliło to wielu biedniejszym regionom na zmniejszenie dystansu dzielącego je od regionów bogatych.
Najbardziej istotne zmiany i korzyści przyniósł regionom Traktat z Maastricht. Przełomowym krokiem w tym zakresie było powołanie Komitetu Regionów UE, a także powoływanie w Brukseli biur reprezentacji regionalnych, które z czasem przeobraziły się w zagraniczne delegatury regionów. Postanowienia Traktatu z Maastricht były jednak odległe od oczekiwań władz terytorialnych. Komitet Regionów nie jest w pełni odbierany jako sukces, gdyż intencją regionalistów było powołanie przedstawicielstwa wyłącznie najwyższego szczebla organizacji terytorialnej państw, z uwagi na odmienne cele i potrzeby regionów i gmin. Natomiast Komitet Regionów składa się zarówno z przedstawicieli władz regionalnych jak i lokalnych. Niezadowolenie wzbudziła też podobna struktura Komitetu Regionów do Komitetu Ekonomiczno - Społecznego. Władze te nie zdobyły prawa do występowania przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości na zasadach podobnych jak państwa. Mogły to czynić tak jak osoby prywatne, czyli wtedy, gdy są bezpośrednimi i indywidualnymi adresatami decyzji politycznej. Dopiero Traktat Lizboński dał prawo wystąpienia Komitetowi Regionów przed Trybunałem - może on zaskarżać nowe przepisy unijne, w przypadku gdy naruszają one zasadę pomocniczości.