Koncepcje pojęć

5. funkcja pojęć

rola pojęć w:

- kategoryzacji (sposób rozpoznania rodzaju rzeczy/doświadczeń przez uwypuklenie odpowiednich ich cech)

- percepcji

- organizacji pamięci

- procesie wnioskowania i myślenia

umiejętność reidentyfikacji egzemplarzy tego samego pojęcia - zdolność wielokrotnego reprezentowania „tego samego” (ale nie literalnie) egzemplarza za pomocą „tej samej” (ale nie literalnie) reprezentacji mentalnej

proces asymilacji:

- selekcja sygnałów

- zestawienie inf. sensorycznych z inf. z pamięci

- dobór pojęć najlepiej pasujących do interpretacji/identyfikacji

- synteza obu źródeł informacji (powstaje spójny przekaz)

- testowanie dalszego ciągu komunikatu

aspekty pojęcia:

- reprezentacyjny

- sumaryczne odzwierciedlanie otoczenia

- instrumentalny (plany działań, oczekiwań)

- kategoryzowanie rzeczywistości

6. klasyczna koncepcja pojęć

ważne, żeby teoria wyjaśniała:

- informatywność

- koherencję (spójność)

- oszczędność

- naturalność

klasyczny model pojęć (Hull na podstawie Arystotelesa)

założenia:

1. pojęcie jest syntetycznym opisem klasy desygnatów (ale nie zbiorem opisów wszystkich egzemplarzy)

2. pojęcie jest zbiorem cech istotnych (koniecznych i wystarczających)

3. pojęcia podrzędne zawierają wszystkie cechy pojęcia nadrzędnego, a ponadto cechy istotne dla ich własnego poziomu

komutacyjny model pojęć (Collins, Quilian):

1. pojęcia są reprezentowane jako hierarchicznie powiązane ze sobą węzły

2. pojęcia konstytuuje pewna liczba cech koniunkcyjnie ze sobą powiązanych

3. niektóre pojęcia są nadrzędne dla innych

4. pojęcia podrzędne dziedziczą cechy pojęć dla nich nadrzędnych (ekonomia poznawcza)

5. niektóre egzemplarze pojęcia nadrzędnego mogą być wyjątkami (pingwin)

6. istnieją różne metody przeszukiwania hierarchii pojęć

krytyka cech definicyjnych - nie wszystkie cechy są jednakowo ważne

zjawisko typowości (niektóre egzemplarze są bardziej reprezentatywne niż inne)

najważniejszy zarzut - Wittgenstein - desygnaty tej samej nazwy mogą być w danym języku spokrewnione w bardzo różny sposób (np. dla wyrazu gra) - pokrewieństwo odpowiednich, ale nie wszystkich na raz.

teoria porównywania cech (Rips, Smith) - baza to teria Quiliana i Collinsa:

1. pojęcie jest reprezentowane przez 2 rodzaje cech: definicyjne i charakterystyczne

2. cechy definicyjne - stanowią rdzeń definicji pojęcia; odznaczają się nimi wszystkie egzemplarze

3. cechy charakterystyczne determinują typowość

4. proce weryfikacji pojęcia ma 2 etapy

- wszystkie cechy są porównywane

- tylko cechy definicyjne

5. ii etap występuje tylko gdy i nie doprowadzi do jednomyślnego wyniku

teoria Smith i Medin (na podstawie Millera i Johnsona-Loirda):

rdzeń - zawiera cechy definicyjne (konstytuuje cechy definicyjne)

proces identyfikowania - wrażliwy na cechy charakterystyczne

7. prototypowa koncepcja pojęć

Rosh, Marvis

wskaźnik podobieństwa rodzinnego - decyduje o tym, które cechy są wspólne wszystkim egzemplarzom

wpr koreluje wysoko ze wskaźnikiem typowości

koncepcja prototypowa - uogólnione twierdzenia:

1. pojęcia mają strukturę prototypową (zbiór cech charakterystycznych lun najlepszy egzemplarz)

2. nie ma nadanego zbioru cech koniecznych i wystarczających, niezbędnego do określenia członkostwa w kategorii

3. granice pojęć są rozmyte i nieostre

4. egzemplarze pojęć mogą być rangowane ze względu na typowość

5. członkostwo w kategorii jest określone przez podobieństwo obiektu do prototypu

inkluzja klasowa - włączanie jednego pojęcia w zakres drugiego

trzy poziomy w hierarchii pojęć podrzędny, podstawowy (o ich własnościach pisał rosh), nadrzędny

prototypowość jest stopniowalna

model zbioru średnich - egzemplarz pojęcia, które posiada najwięcej cech wspólnych z innymi egzemplarzami

model zbioru średnich ważonych - to co wyżej + fakt, że posiada najmniej cech wspólnych z egzemplarzami innych pojęć

prototyp - taka poznawcza reprezentacja obiektu rzeczywistego lub skonstruowanego sztucznie, spontanicznie lub w sposób zaplanowany, która ma najwięcej cech wspólnych z innymi reprezentacjami egzemplarzy pojęcia i jednocześnie najmniej cech wspólnych z reprezentacjami egzemplarzy innych pojęć, przyjmuje więc zazwyczaj średnie wartości w istotnych dla pojęcia wymiarach

zarzuty: nie wszystkie pojęcia mają strukturę prototypową (abstrakcyjne), nie uwzględnia wiedzy ludzi na temat pojęć (relacje, nie tylko cechy), nie wyjaśnia spójności kategorii

prawdopodobnie różne pojęcia mają różną strukturę (klasyczną, prototypową…)

9. pojęcia jako teorie wyjaśniające

referencja - jak wyrażenie odnosi się do rzeczy w świecie

Putnam:

- nie we wszystkich przypadkach pojęcia pośredniczą między nazwami a ich referentami

- pojęcia to bardziej teorie niż opisy

odniesienie (referencja) bezpośrednie - gdy osoba posługuje się wyrazem, a nie ma umysłowej reprezentacji (pojęcia)

podział pracy językowej - naukowcom pozostawia się badanie czym jest, np. woda, a użytkownicy języka posługują się naturalnymi nazwami językowymi

nazwy rodzajów naturalnych (odkrywane), rodzajów nominalnych (konwencja) i wytworów człowieka (odkrywanie + konwencja)

metodologiczny solipsyzm - psych. kognitywna może badać tylko reprezentacje umysłowe i procesy, jakie dzięki nim zachodzą

kontrastowy model Twersky'ego (na jego podstawie modele oparte na podobieństwie):

1. podobieństwo jest funkcją liczby cech posiadanych przez porównywane przedmioty

2. model nie uwzględnia relacji między cechami

3. zakłada się istnienie procesów, które selekcjonują i ważą cechy istotne

badania Rips'a, Keil'a i Carem (rozwojowa psychologia poznawcza)

model oparty na wyjaśnianiu - pojęcia zawierają informację, która je konstytuuje, oraz informacje na temat relacji: pojęcie - inne pojęcie, konkretny egzemplarz - inny egzemplarz, oraz relacji między cechami

pojęcie = inf. konstytuująca + inf. o relacjach

nie koliduje z modelem schematycznym

warianty powyższego modelu:

model oparty na wyjaśnianiu - esencjalizm psychologiczny

„rzeczy są tym, czym są” - podobny do rozszerzonej wersji modelu klasycznego, (podobieństwo esencji, o których sami jesteśmy przekonani, że są - nie ma ich obiektywnie)

Medin i Ortony - najważniejsze cechy:

1.informacje konstytuujące pojęcia leżą na kontinuum dostępności (w zależności od głębokości - od najbardziej niedostępnych - najgłębszych do najbardziej powierzchownych)

2. ludzie systemy percepcyjny i pojęciowy rozwinęły się w taki sposób, by zapewnić możliwie największy sukces przy identyfikowaniu informacji, która jest mniej dostępna

3. w pewnych przypadkach inf. konstytuująca pojęcia składa się przynajmniej po części ze znacznika esencji (zbiór początkowych przekonań, które bardziej przypominają teorię tego, co jest desygnatem, niż wyraźnie precyzują specyficzną listę cech)

idealizowane modele kognitywne

Lakoff

pojęcia tworzy się łącząc wiedzę (doświadczenie) i uwzględniając okoliczności lub przyjęte założenia, które mogą się nie sprawdzić w rzeczywistości

ważna interakcja między pojęciami (kawaler)

istotny kontekst

pojęcia radialne - zawierają wiązkę połączonych modeli (np. klasyczny + prototypowy)

modele umysłowe

Johnson - Laird

model umysłowy - algorytmiczna reprezentacja sytuacji problemowej (jej jednostkami są tokeny)

model jest jedynie konceptualnym odpowiednikiem sytuacji problemowej (nie fizycznym odpowiednikiem)

ogólna teza - człowiek przeprowadzając wnioskowanie nie odnosi się do zasad logiki klasycznej, ale do modeli

podstawowa reprezentacja pojęcia oraz interpretacja inferencyjna pojęcia

Michalski

komponenty pojęcia:

- podstawowa reprezentacja pojęcia (bcr) - p. długotrwała, wiedza ogólna (typowe treści) i specyficzne informacje (przykłady i wyjątki)

- interpretacja inferencyjna pojęcia (ici) - stosuje schematy wnioskowania do bcr

Barsalou

ad hoc categories - kategorie tworzone dla konkretnych celów

ogromna ilość wiedzy swobodnej w pamięci długotrwałej

mała stabilność kategorii

Fodor:

- globalność poznawcza - odnoszenie informacji przetwarzanej w umyśle do całej wiedzy zakodowanej w pamici

- izotropiczność - fakty istotne dla potwierdzenia hipotezy mogą pochodzić z całej wiedzy

4

---