Szczegółowa etyka pielęgniarki
Zasady etyczne
Wrońska przez zasady etyczne rozumie .[...] pewne wewnętrzne utrwalone sugestie, które mogą służyć człowiekowi w kierowaniu swym postępowaniem. [2].
Zasady etyczne są swego rodzaju drogowskazami, które pomagają człowiekowi w dokonywaniu słusznych pod względem moralnym wyborów zarówno w pracy zawodowej, jak i w życiu osobistym.
Reguły te nabierają szczególnego znaczenia w pracy pielęgniarki, a więc w tej profesji, w której naczelną dewizą jest służba życiu i zdrowiu ludzkiemu.
Pierwowzór wspomnianych zasad stworzył już w XVII w. św. Wincenty á Paulo, który wraz ze św. Ludwiką de Marillac (Le Gras) założył we Francji Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia Służebnic Ubogich Chorych (szarytki), a zawarł je w regułach tegoż zgromadzenia.
Zwracał on uwagę na takie reguły, jak: sprawiedliwość, odpowiedzialność, punktualność, roztropność, szacunek, posłuszeństwo i lojalność wobec lekarzy.
Poglądy te rozwinęła Florencja Nightingale (1820 - 1910) twórczyni nowoczesnego pielęgniarstwa, a znalazły swój wyraz w przysiędze pielęgniarskiej. Jej postulaty stanowią istotne zobowiązania moralne pielęgniarek i mimo upływu lat nie uległy dewaluacji.
Należą do nich między innymi: zasada nieszkodzenia, zachowania tajemnicy zawodowej, prawdomówności, punktualności i podnoszenie kwalifikacji zawodowych [3].
Współcześnie, zasady etyczne są nie tylko istotnymi imperatywami postępowania w pracy pielęgniarek, lecz także stanowią kryteria oceny ich zachowań zawodowych.
Wszystkie te formalne ustalenia praw pacjentów, rozpatrywane z punktu widzenia pielęgniarek, wytyczają ich moralne powinności, odwołują się do ich wartości moralnych, do zasad etycznych, bowiem prawa podopiecznych są obowiązkiem tych, którzy się tej opieki podjęli.
Współczesna etyka dysponuje bardziej uszczegółowionymi zasadami. W literaturze medycznej najczęściej przedstawiane są 5-6 zasad etycznych (jest to niezbędne minimum do pełnienia roli pielęgniarki).
zasada dobroczynności - czynienia dobra, nieszkodzenia (primum non nocere),
zasada niezależności - autonomii, szacunku dla osoby - poszanowanie praw,
zasada sprawiedliwości i bezinteresowności,
zasada prawdomówności,
zasada poufności,
zasada odpowiedzialności.
Wśród podstawowych zasad etycznych, jakie rozpatrywane są w naukowej literaturze etyki pielęgniarstwa, wymienia się następujące:
1. Zasadę szacunku dla osoby (pńnciple of respect for human dignity).
2. Zasadę dobroczynności (czynienia dobra) i niekrzywdzenia (pńndple of beneficence and nonmaleficence).
3. Zasadę sprawiedliwości i bezinteresowności [pńnciple ofjustice).
4. Zasadę odpowiedzialności [pńnciple of responsibility).
5. Zasadę poufności {pńnciple of confidentiahty).
Oprócz tych zasad, wymieniane są także inne, będące uszczegółowieniem tych pierwszych.
Są to zasady: czci dla życia, dobroci, prawości, sprawiedliwości, bezinteresowności, uczciwości, zaufania, indywidualnej wolności.
Podejmowanie decyzji etycznych
Zdolność do podejmowania decyzji etycznych stanowi istotę jakości pracy pielęgniarki. Do najważniejszych elementów niezbędnych w podejmowaniu decyzji etycznych należą:
osobiste wartości i wierzenia,
znajomość koncepcji etycznych w praktyce pielęgniarskiej,
i standardy zachowań etycznych.
Decyzja jest rodzajem czynności intelektualnej, jaką człowiek podejmuje dla wyboru właściwego w danej sytuacji celu działania i sposobów jego realizacji. Do czynników warunkujących procesy decyzyjne pielęgniarek należą
1.Czynniki merytoryczne związane ze stanem zdrowotnym podopiecznych.
2.Czynniki osobowe związane z orientacją moralną.
Po zrealizowaniu decyzji należy przeprowadzić ocenę tego, jaki wpływ na sytuację wywarła sama decyzja, jak i cały proces postępowania, który do niej doprowadził. Pielęgniarki powinny zawsze rozważyć, czy proces ten można poprawić.
Podejmowanie decyzji etycznych zależne jest od poziomu etycznej wrażliwości oraz umiejętności moralnego rozumowania. Stopień rozwoju w/w czynników zależy od odpowiedniej wiedzy i doświadczenia.
Wrażliwość etyczna jest to zdolność do rozpoznawania etycznego wymiaru każdej sytuacji, czyli jej wpływu na dobro jednostki. Polega ona:
na umiejętności interpretowania słów i zachowań osoby, rozpoznawania jej życzeń i potrzeb
właściwego odpowiadania na nie
Wrażliwość etyczną kształtują:
czynniki kulturowe,
religijne,
edukacyjne
oraz doświadczenie życiowe.
Moralne rozumowanie jest to zdolność decydowania, co należy zrobić w konkretnej sytuacji. Pierwszym krokiem w procesie podejmowania decyzji etycznych jest rozpatrzenie wartości zarówno z punktu widzenia pielęgniarek, jak i pacjentów.
Każda pielęgniarka ma własną hierarchię wartości ukształtowaną przez wykształcenie, kulturę, religię i doświadczenia życiowe. Pacjenci również mają własne systemy wartości, które mogą różnić się od wartości pielęgniarki.
Dylematy etyczne pielęgniarek
„Dylematy etyczne pielęgniarek to szczególnie złożone problemy w ich działalności zawodowej, wymagające właściwego wyboru w świetle uznawanych wartości i powinności moralnych.” Musimy wybierać między dwiema wartościami lub normami moralnymi, uznanymi za równie cenne, a których nie można zrealizować jednocześnie, więc często wybór jednej z nich musi dokonać się kosztem drugiej.
Dylematy moralne cechują się wielką złożonością, a w związku z zachodzącymi przemianami w opiece nad zdrowiem powstają nowe, które wymagają różnego podchodzenia do ich rozwiązywania. Niemożliwe jest opracowanie jednego modelu, który mógłby być przydatny w sytuacji problemowej.
Dylemat etyczny to sytuacja sprzecznych moralnych żądań, wymagających ustosunkowania się do nich i wyboru. Podejmując działania zgodnie z jedną zasadą naruszamy drugą. Jak pisze Wrońska (2004), powstawanie dylematów etycznych wiąże się z trudnością jednoczesnego ustalenia hierarchii trzech podstawowych powinności moralnych pracowników służby zdrowia czyli:
1