Opisz trzy róne teorie wyjaniajce proces spostrzegania.
Wybrane teorie wyjaniajce proces spostrzegania:
TEORIE ANALIZY CECH: struktury percepcyjne wyposaone s w detektory cech. Kade spostrzeenie jest:
Rozbijaniem go na elementarne cechy
Analizowaniem tych cech
Klasyfikowaniem ich w odpowiednie kategorie (decydowaniem)
Teoria okazaa si niewystarczajca z powodu nieprzystajcej do rzeczywistoci maej elastycznoci procesu spostrzegania.
PODEJCIE TRANSAKCYJNE: wg Amesa kady z nas wytwarza w wyniku transakcji ze rodowiskiem pewien ograniczony zbiór spostrzee, którym posuguje si w odniesieniu do nieskoczonej rónorodnoci obrazów rzeczywistoci. Na podstawie dowiadczenia formuujemy przypuszczenia, w jaki sposób konstruowana jest rzeczywisto i te przypuszczenia decyduj o tym, co spostrzeemy. Spostrzeganie staje si wyuczonym aktem konstruowania rzeczywistoci, tak aby pasowaa do naszych przypuszcze, które jej dotycz.
TEORIA RÓNICOWANIA: (identyfikacji sygnaów) E. Gibson: autorka uwaa percepcj za proces polegajcy nie na dodawaniu czego do wejcia sensorycznego, lecz na redukowaniu go, w którym to procesie nieistotne informacje (szum) ulegaj odfiltrowaniu, a istotne - zostaj zidentyfikowane. Wg Gibson percepcja polega na wydobywaniu informacji z bodca, aby staa si zrozumiaa i przewidywalna. Gównym zaoeniem tej teorii (zasad percepcji) jest „redukcja niepewnoci” stanowi ona podany produkt kocowy w naszym poszukiwaniu znaczcych, niezmiennych cech rodowiska. Musimy wyodrbni kluczowe elementy, wyodrbni wane szczegóy z kontekstu, odfiltrowa nieistotne, przypadkowe nieinformacyjne aspekty stymulacji.
Relacje midzy bodcem warunkowym i bezwarunkowym, optymalne dla procesu warunkowania klasycznego.
W swoich eksperymentach Pawow wykry, w jakich warunkach nieistotne, czsto nic nie znaczce zdarzenie bodcowe moe sta si zdarzeniem istotnym i wywierajcym silny wpyw. Swoje odkrycie nazwa warunkowaniem klasycznym (reaktywnym). Jest to proces, w którego przebiegu pocztkowo obojtny dla organizmu bodziec w wyniku dugotrwaego podawania go wraz z bodcem, który bez uprzedniego uczenia wywouje okrelon wrodzon, odruchow reakcj organizmu, nabiera zdolnoci do wywoywania tej reakcji. Bodziec, który bez uczenia wywouje reakcj organizmu, nazywany jest bodcem bezwarunkowym, wrodzona reakcja organizmu za - reakcj bezwarunkow lub odruchem bezwarunkowym. Z kolei bodziec, który w wyniku podawania go z bodcem bezwarunkowym nabra zdolnoci wywoywania podobnej reakcji, okrela si jako bodziec warunkowy, a reakcj przez niego wywoan - jako reakcj warunkow lub odruch warunkowy.
Aby warunkowanie klasyczne byo moliwe, musz by spenione nastpujce warunki:
Styczno w czasie bodca warunkowego i bezwarunkowego. Bodziec warunkowy zwykle poprzedza nieco bodziec bezwarunkowy. Chodzi o to, aby pocztek zadziaania bodca warunkowego nastpowa przed pojawieniem si bodca bezwarunkowego. Optymalny przedzia czasowy wynosi tu ok. 0,50 sek. Krótsze odstpy zmniejszaj uyteczno bodca warunkowego jako sygnau, dusze - daj do czasu na wystpienie innych bodców, aktywacj innych reakcji i odwrócenie uwagi od specyficznego bodca warunkowego. Bodce (warunkowy i bezwarunkowy) mog wystpowa razem lub te jeszcze przed pojawieniem si bodca bezwarunkowego przestaje dziaa bodziec warunkowy. Ta ostatnia procedura nazywa si warunkowaniem na ladach bodca warunkowego. W przypadku, gdy bodziec warunkowy pojawia si po bodcu bezwarunkowym, z czasem zaczyna wywoywa tzw. hamowanie warunkowe. Jest to aktywne tumienie reakcji warunkowej. Moe by ono stwierdzone tylko w sytuacji, gdy dysponujemy ju wytworzon reakcj warunkow. Odstp czasowy równie moe sta si bodcem warunkowym. Jeeli bodziec bezwarunkowy podaje si wielokrotnie, a odstp w czasie midzy kolejnymi ekspozycjami jest stay, to osoba uczy si reagowa na odstp, wykonujc reakcj tu przed momentem, w którym powinien pojawi si bodziec bezwarunkowy. Proces ten nazywa si warunkowaniem na czas.
Powtarzanie sytuacji, w której wystpuj oba bodce. Nieraz dla utrwalenia si odruchu wystarczy jedno lub kilka powtórze, czasem trzeba ich a kilkuset.
Sia bodca obojtnego, który staje si bodcem warunkowym. Jeeli jest on saby, na granicy progu, warunkowanie moe si okaza nawet niemoliwe.
Automatyczne i kontrolowane przetwarzanie informacji i ich rola na poszczególnych etapach spostrzegania.
Automatyczne przetwarzanie informacji przebiega szybko, bez wysiku. Operacja ta jest introspekcyjnie niedostpna, gdy trwa uamki sekund. Procesy automatyczne powstaj w drodze wielokrotnego powtarzania czynnoci w taki sam sposób. Proces ten stanowi cig skojarze midzy jednostkami pamici. Sekwencje tych jednostek aktywizowane s bez udziau uwagi.
Kontrolowane przetwarzanie informacji polega na czasowej aktywizacji jednostek pamici pod kontrol i dziki uwadze podmiotu. W danym momencie moe by przetwarzana tylko jedna sekwencja informacji. Wymaga to wysiku spowodowanego ograniczon pojemnoci STM.
Kontrolowane przetwarzanie informacji w trakcie spostrzegania wystpuje w czasie intensyfikacji uwagi, tj. w sytuacjach nowych, niestandardowych, problematycznych, zadaniowych bd gdy wiedza o polu percepcyjnym nie jest jeszcze dobrze zasymilowana. Spostrzeganie przebiega wtedy wolniej i nie obejmuje caego pola percepcyjnego.
Automatyczne przetwarzanie informacji w spostrzeganiu wystpuje przy ekstensyfikacji uwagi i prowadzi do globalnego przetwarzania informacji spostrzeeniowych na wielu paszczyznach. Proces ten przebiega szybko i sprawnie. Dochodzi moe jednak do omyek spostrzeeniowych z powodu nakadania si silnie zaktywizowanego materiau pamiciowego na informacje spostrzeeniowe. Np. jeli zawsze w tym samym miejscu widzielimy zawsze t sam rzecz, to jeli jej nagle zabraknie (a nie jest ona „wyrazista”), to moemy nawet tego nie zauway.
Analiza krytyczna teorii poziomów przetwarzania informacji Craika i Lokharta.
Autorzy zakadaj, e odbierana informacja moe przej przez kilka stadiów przetwarzania. Wyróniaj trzy poziomy przetwarzania informacji.
Pierwszy etap polega na analizie cech zmysowych bodca (analiza sensoryczna).
W drugim stadium nastpuje porównanie informacji z tym, co zostao wyuczone poprzednio, przez co moliwe jest rozpoznanie bodca i nadanie mu znaczenia.
Trzeci poziom nazwali semantycznym. W tym etapie poszukiwane s nowe zwizki i zalenoci. Dane zostaj w ten sposób wzbogacone o nowe asocjacje.
W tym etapie moliwe s te transformacje przyswajanych informacji. W wyborze rodzaju uruchamianego poziomu przetwarzania du rol odgrywa moe rodzaj analizowanego materiau. Take fluktuacje uwagi mog wpywa na to, na którym poziomie zatrzyma si jednostka, analizujc dan informacj. F. I. M. Craik i R. S. Lockhart zaoyli, e im gbsze jest przetwarzanie, tym jest ono bardziej efektywne, a informacja moe zosta na duej zachowana w pamici i atwiejsze jest jej wydobywanie. Autorzy przyjli take, e przetwarzanie informacji na danym poziomie wymaga wczeniejszego przetworzenia na poprzednich, pytszych poziomach.
Gówne twierdzenia koncepcji:
lad pamiciowy jest zapisem operacji skadajcych si na proces percepcji materiau; przywoanie polega na próbie odtworzenia oryginalnej sytuacji percepcji
Na jako póniejszych przywoa danej sytuacji bodcowej wpywa „gboko” (poziom) jej przetworzenia: im gbsze przetworzenie, tym lepsze póniejsze przywoanie
W ramach danego poziomu moliwe jest bardziej lub mniej wyczerpujce przetworzenie
Zarówno poziom, jak i zakres przetworzenia na danym poziomie wpywaj na rozrónialno zapisów utrwalajcych przebiegi poszczególnych percepcji: im wikszy poziom i im wikszy zakres, tym wysze prawdopodobiestwo, e dany przebieg bdzie si róni od wszystkich pozostaych. To, e dany zapis róni si od innych, decyduje o jego uytecznoci w próbach póniejszego przywoania.
Zarzuty:
tylko pierwsze twierdzenie zyskao wyczerpujce potwierdzenie. Uzupenienie koncepcji kolejnymi twierdzeniami uczynio j w zasadzie niefalsyfikowaln. Jeeli koncepcji poziomów przetwarzania nie traktujemy jako teorii, lecz jako paradygmat, niefasyfikowalnoic nie jest zasadnicz wad; zasadnicz wad staje si wówczas istnienie „martwych pól” wyjaniania.
Gboko przetwarzania definiowana jest w sposób koowy - za wskanik wikszej gbokoci przetwarzania uwaano lepsze odtworzenie materiau, a lepsze odtworzenie wyjaniano tym, e materia by przetwarzany gbiej. Nie istnia niezaleny wskanik gbokoci przetwarzania, a okrelenie poziomu gbokoci przetwarzania na podstawie samej struktury zadania nie jest rozwizaniem zadowalajcym. Badania dowodz, e w tej samej sytuacji badani mog wybiera róne sposoby radzenia sobie z zadaniem.
Wtpliwe jest te zaoenie o sekwencyjnoci poziomów przetwarzania. Przetwarzanie moe przebiega równolegle na rónych poziomach i wtedy informacje sensoryczne s tworzywem dla kodowania semantycznego, a równoczenie kodowanie semantyczne moe wpywa na procesy semantyczne.
Zbyt du rol przypisywano procesom kodowania, bez dokadniejszego okrelenia wpywu warunków odtwarzania.
Teoria poziomów przetwarzania nie wytrzyma próby czasu, ale pozostawia przed psychologami nowe wyzwania - rola procesów kontroli w pamici. Teoria ta pokazaa, e pami nie dziaa automatycznie, ale sposób jej dziaania uzaleniony jest w pewnej mierze od woli jej posiadacza. Zwrócia te uwag na konieczno uwzgldniania specyficznych strategii pamiciowych. Ponadto koncepcja poziomów przetwarzania dopuszcza czenie jej z teoriami percepcji i strukturalnymi teoriami reprezentacji (pamici) semantycznej, co w przypadku paradygmatu magazynowego byo niemoliwe.
Scharakteryzuj pami operacyjn (dane empiryczne).
Wejcie rejestr sensoryczny pami operacyjna Pami dugotrwaa
Przepyw informacji zaczyna si od ich odbioru. Trafiaj one do rejestru sensorycznego, który przez krótki czas je przechowuje. Nastpnie zostaj wprowadzone do pamici operacyjnej (pracujcej), która stanowi aktywny element systemu. Tu bowiem realizowane s procesy suce opracowaniu informacji, wykonywaniu operacji intelektualnych i przechowywaniu danych, których czowiek „uywa” w danym momencie. Dane zakodowane w pamici operacyjnej mog zosta przekazane do pamici dugotrwaej. Proces ten postpuje w dwóch kierunkach: pami operacyjna siga do danych z pamici dugotrwaej, które akurat s potrzebne do rozwizania problemu. Pami operacyjna stanowi aktywny element systemu przetwarzania, realizowane s tu bowiem procesy suce opracowywaniu informacji. Dane zakodowane w pamici operacyjnej mog zosta przekazane do pamici dugotrwaej. Jest to cz systemu przetwarzania, przechowujca wszystkie zakodowane dane przez czas nieograniczony. Przejcie do pamici dugotrwaej wymaga specjalnej obróbki. Informacja powinna by przede wszystkim powizana z danymi uprzednio zmagazynowanymi. Transmisja informacji do pamici dugotrwaej nie koczy przepywu. Proces ten postpuje w dwóch kierunkach. Pami operacyjna siga do danych zmagazynowanych w pamici dugotrwaej (LTM): w trakcie uczenia si korzystamy z wczeniejszej wiedzy. Informacje przechowywane w LTM oraz operacyjnej kontroluj ponadto wykonywanie czynnoci.
Pami operacyjna to informacje, które s nam dostpne dla pracy nad jakim problemem w którejkolwiek pamici. Pami ta zawiera informacje znajdujce si w buforach sensorycznych i ptli powtórzeniowej oraz to, co zostao zaktywizowane z pamici trwaej. Pami operacyjna nie ogranicza si tylko do zawartoci naszego umysu, ale opiera si take na najbliszym otoczeniu, które wspiera w duej mierze przetwarzanie informacji.
Pami operacyjna zawiera zapisy z pamici trwaej, które s w danym momencie w wysokim stopniu zaktywizowane. Rozrónienie pomidzy zapisami bdcymi lub nie w pamici operacyjnej jest trudne, gdy aktywizacja jest cech cig i elementy mog zosta zaktywizowane w rónym stopniu. Stan aktywizacji zapisu jest przemijajcy. Gdy zwrócimy uwag na nowe aspekty naszego otoczenia, niektóre zapisy stan si bardziej aktywne, a inne mniej.
Dla pamici operacyjnej podstawow rol odgrywa kora czoowa mózgu.
Znaczenie VSTM w procesie przetwarzania informacji.
Pami sensoryczna (przedkategorialna) jest pierwszym ogniwem procesu rejestrowania informacji ze wiata zewntrznego w pamici trwaej. Systemy percepcyjne, jak system suchowy lub wzrokowy, przeksztacaj energi sensoryczn docierajc do naszych zmysów w reprezentacje percepcyjne. Konieczne jest utrzymanie tej informacji percepcyjnej w rónych rejestrach sensorycznych wystarczajco dugo, abymy mogli zidentyfikowa to, co spostrzegamy oraz stworzy jego trwa reprezentacje.
Wzrokowa pami sensoryczna:
Jest to jeden z rodzajów pamici przemijajcej. Utrzymuje ona informacje dostarczane przez system wzrokowy. Sperling stwierdzi, i bezporednio po znikniciu bodca wzrokowego pami wzrokowa przechowuje wszystkie elementy z zestawu, które jednak szybko znikaj z pamici. Informacja w tej pamici przechowywana jest bardzo krótko.
Neisser nazwa t krótkotrwa pami wzrokow pamici ikoniczn i wskaza, e jest ona niezbdna dla rozpoznawania bodców prezentowanych przez bardzo krótki czas. Ludzie potrzebuj jakiego systemu, aby utrzyma informacje, zanim zostanie ona zakodowana w bardziej trwaej postaci. Kodowanie informacji zakada tworzenie jakiego dugotrwaego zapisu pamiciowego.
Pami ikoniczna ma charakter sensoryczny i moe odzwierciedla aktywacj systemów neuronalnych odpowiedzialnych za wczesne przetwarzanie wzrokowe. Po tym, jak co zobaczymy, informacja wzrokowa istnieje w systemie na wielu poziomach. Utrzymywana jest w ten sposób dua ilo informacji, ale jedynie przez bardzo krótki czas. Brak jednak zgody, co do tego, w jakiej postaci ta informacja jest utrzymywana oraz jak jest wykorzystywana w poznaniu wyszego rzdu.
Suchowa pami sensoryczna:
Informacja suchowa jest utrzymywana w pamici sensorycznej tak samo, jak informacja wzrokowa jest czasowo przechowywana. W badaniach tego rodzaju pamici równie stosowano procedur czciowego odtwarzania. Ustalono, i w buforze suchowym znajduj si wszystkie usyszane elementy, ale szybko znikaj i badani nie s w stanie odtworzy ich wszystkich.
Neisser nazwaa suchow pami sensoryczn, która przechowuje informacje suchowe, pamici echoiczn. Analogicznie jak w przypadku pamici ikonicznej wskazuje on, e ludzie potrzebuj pamici, która utrzymuje dowiadczenia sensoryczne, aby mogy by analizowane i zakodowane w trwalszej formie.
Informacja nie tylko znika z pamici echoicznej wraz z upywem czasu, ale moe te podlega interferencji ze strony dodatkowej informacji suchowej. Zjawisko to nosi nazw efektu przyrostka. Interferencja powizana z efektem przyrostka zdaje si mie charakter werbalny. Zastosowanie brzczyka zamiast sowa nie powoduje interferencji. Wydaje si wic, e pami suchowa ma charakter werbalny.
Pami sensoryczna potrafi przechowywa przez krótki czas mniej lub bardziej pene zapisy tego, z czym organizm styka si, pozwalajc ludziom na zanotowanie zwizków pomidzy elementami oraz zakodowanie tych elementów w trwalszej pamici. Jeeli informacja z pamici sensorycznej nie zostanie zakodowana w krótkim czasie przechowywania, ulega bezpowrotnemu straceniu. To, co ludzie zakoduj, zaley od tego, na co kieruj uwag. Systemy suchowy i wzrokowy nie s jedynymi systemami sensorycznymi - wyodrbniono take pami motoryczn wanie wykonywanej czynnoci, pami wchu, dotyku. Ikona i echo trwaj krótko, stanowi co w rodzaju kopii tego, czego dostarczaj receptory zmysowe. Jest to informacja jeszcze nie zanalizowana. Przetwarzanie i kodowanie informacji zarejestrowanych przez pami sensoryczna odbywa si ju poza ni.
Systemy sensoryczne potrafi przechowywa przemijajce lady przetwarzanych informacji, które su jako czasowe zapisy pamiciowe.
7. Zwizki midzy pamici semantyczn i epizodyczn.
Pami epizodyczna i semantyczna funkcjonuj w powizaniu ze sob. Informacje tam zawarte maja posta sdów i s dostpne introspekcyjnie - mog by analizowane i komunikowane. O ile pami epizodyczna rejestruje i przechowuje dane o faktach jednostkowych (zwizanych z danym miejscem i czasem), o tyle pami semantyczna jest duym uogólnieniem tych informacji (continuum ogólnoci od pamici epizodycznej do semantycznej).
Pami epizodyczna |
Pami semantyczna |
|
samowiadomo noetyczna - wiem podstawow jednostk jest pojcie. PROTOTYP: oprócz cech koniecznych i wystarczajcych zawiera równie cechy charakterystyczne, wyznaczajce obszar moliwego „odchylenia” desygnatu od prototypu najwyszy poziom przetwarzania informacji (uogólnienie - kategorie i twierdzenia pojcia abstrakcyjne, zwizane z jzykiem (informacje o kulturze, jzyku, tradycji, etc. |
Czy trwaa pami wyobrae jest róna od pamici semantycznej?
Gówna rónica midzy pamici wyobrae a pamici semantyczn ley w odmiennym kodowaniu i przechowywaniu informacji. Kod wyobraeniowy jest tym samym, w którym zachodzi percepcja. Wyobraenia i operacje na nich mona opisa przez ich podobiestwo do wiata zewntrznego (zmiany w przestrzeni i czasie). Pami semantyczna ma posta sdów (zwizek z jzykiem). Oba typy pamici s dostpne introspekcyjnie i mog ze sob wspópracowa - exp. Kilpatrick i Paivio - wyobraenie sobie “sów do zapamitania” polepsza przechowywanie I wydobywanie (podwójne kodowanie).
Exp. Thurner i Perkinsona jest dowodem na odmienne kodowanie informacji w pamici wyobrae i semantycznej. Badani mieli dokonywa skojarze wyobraeniowych midzy parami sów. Przy sowach konkretnych badani dobrze sobie radzili, a odtworzenia byy na wysokim poziomie. Obraz wyników zmieni si przy sowach abstrakcyjnych.
Treci wyobraane s przetwarzane przez bloki mechanizmów zwizanych z modalnoci wyobrae. Informacje zawarte w pamici semantycznej s uogólnieniami (abstraktami) rzeczywistoci.
Wyobraenia mog by punktem wyjcia do tworzenia reprezentacji wzrokowo - przestrzennych, natomiast w tworzeniu reprezentacji innego typu mog by wykorzystywane w sposób poredni, lub te wcale nie by wykorzystywane.
Co to jest kompetencja jzykowa? Jaki jej skadnik dotyczy przetwarzania znacze?
Kompetencja jzykowa jest zdolnoci (umiejtnoci) posugiwania si jzykiem. Wywodzi si ona ze zdolnoci czowieka do wtórnej (czyli wyszego rzdu) reprezentacji rzeczywistoci. Dopiero dziki temu jzyk staje si efektywnym rodkiem komunikacji. Wspóczesn wersj modelu kompetencji jzykowej mona przedstawi za pomoc trzech skadników:
Syntaktycznego: obejmujcego reguy frazowe (struktura rzeczowników, przymiotników, czasowników, etc.) wraz z leksykonem (sownikiem umysowym) oraz reguy transformacyjne (operuj na reguach frazowych, tworzc struktur powierzchniow zdania).
Fonologicznego: operujcego reguami fonologicznymi i odpowiedzialnego za form fonetyczn zdania.
Semantycznego: odpowiedzialnego za form logiczn (znaczenie) zdania. Ta cz kompetencji jzykowej ustala warunki (przeprowadza analiz) _redykatowi - argumentowe wypowiedzi. Jednym zdaniem, zajmuje si ustalaniem warunków prawdziwoci kadego sdu.
Zdaniem _redykatow kada wypowied ma sw struktur gbok i powierzchniow. Struktur gbok rozumie si jako ten „dogbny”, czasem domylny, sens wypowiedzi. Struktura gboka jest syntaktyczna , na któr dopiero nakada si skadnik semantyczny z reguami _redykatowi - argumentowymi, nadajc jej odpowiednie znaczenie.
10. Jak przebiega identyfikacja pojciowa wg teorii: poj matrycowych, naturalnych i teorii egzemplarzowej?
IDENTYFIKACJA POJ MATRYCOWYCH: przebiega wg reguy „wszystko albo nic” - obiekt jest, albo nie jest desygnatem pojcia. Obiekt, aby zosta zidentyfikowany z pojciem (matryc), musi posiada wszystkie cechy konieczne i wystarczajce. Nie ma tu obszaru moliwych odchyle od matrycy. (Pogld klasyczny). Pojcia s ostre i stabilne.
IDENTYFIKACJA POJ NATURALNYCH (prototypów - najbardziej typowych egzemplarzy): polega na :
- Aktywizacji prototypu pojcia (rdzenia pojciowego)
- Transformacji w kierunku odrdzeniowym - poszukiwanie odpowiedniej wartoci w obszarze moliwych przeksztace prototypu (obszar odbiegania od typowoci). Przeksztacenia dokonuj si jednoczenie na wszystkich wymiarach pojcia.
Granice poj naturalnych s nieostre i podlegaj zmianom w czasie.
IDENTYFIKACJA WG TEORII EGZEMPLARZOWEJ: autorzy koncepcji (kto to) nie zakadaj istnienia procedury identyfikacji. Uwaaj, i nie istnieje jedna reprezentacja obiektów nalecych do danej kategorii. Jako taka, identyfikacja polega na pomiarze podobiestwa do znanego egzemplarza (konkretnego obiektu lub podzbioru obiektów). Wystpuje tu efekt pierwszestwa - tworzenie egzemplarza wg pierwszego dowiadczenia z obiektem.
11. Jakie znasz inklinacje poznawcze typowe dla rozumowania czowieka i próby ich wyjanienia.
W procesie mylenia czowieka zauwaa si wiele skonnoci do odbiegania od logicznej poprawnoci. Dzieje si tak dlatego, e wan rol w funkcjonowaniu umysowym czowieka peni:
- Emocje, denia, nastawienia i postawy
- Ograniczona pojemno pamici krótkotrwaej, co prowadzi do przecienia poznawczego i tendencyjnej selekcji danych
- Tendencyjne wartociowanie informacji i kryteriów ocen
W efekcie dochodzi do wielu bdów w myleniu czowieka. S to m. In.
- Ludzie s skonni do przeceniania wystpienia zdarzenia o bardzo maym prawdopodobiestwie oraz niedoceniania zdarzenia o bardzo wysokim prawdopodobiestwie, czego efektem moe by nieracjonalne ryzykowanie.
- Mamy skonno do wiary, i zdarzenie, które nie wystpio przez duszy czas, ma wiksze prawdopodobiestwo wystpienia w najbliszej przyszoci.
Skonno do przeceniania rzeczywistego prawdopodobiestwa tych zdarze, które s dla nas pomylne i na odwrót.
- Regua dostpnoci - im bardziej zdarzenie jest dostpne w pamici, tym bardziej uwaamy je za prawdopodobne.
- Regua reprezentatywnoci - ludzie oczekuj, i w yciu realizuj si typowe (reprezentatywne) wzorce (np. jeli mylimy o przypadkowej kolejnoci, to wyobraamy to sobie jako co nieuporzdkowanego - a b a a b a, a nie a a a b b b).
- Skonno do popeniania bdów atrybucyjnych dotyczcych przypisywania przyczyn sukcesów i poraek.
- Asymetria pozytywna w atrybucji zdolnoci - integracja tej samej liczby pozytywnyxch i negatywnych informacji dotyczcych sprawnoci o tej samej wadze wywouje pozytywn ocen osoby tak, e pozytywne informacje o sprawnoci waa wicej od negatywnych w procesie atrybucji
- Asymetria negatywna w spostrzeganiu moralnoci - nawet, gdy kto cae ycie by nienaganny, a raz zrobi co zego, to jest przegrany
- To, jak przyjmujemy nowe informacje, zaley od pocztkowego nastawienia i posiadanej wiedzy.
- Zudzenie kontroli - osoby „niedepresyjne” przeceniaj swój wpyw na zdarzenia.
- Wiara w sprawiedliwy wiat - w yciu osoby zasuguj na to, co je spotyka.
- Iluzoryczna korelacja, polegajca na przecenianiu zwizków midzy zjawiskami wiata zewntrznego lub dostrzeganiu zwizków przyczynowych tam, gdzie wystpuje tylko czasowa zaleno, ludzie przeczuwaj midzysytuacyjn zgodno (stao) zachowa innych osób.
- Nieprawidowa generalizacja - rozszerzanie cech dostrzeonych u przedstawicieli pewnej grupy na ca grup - ródo stereotypów.
Tendencja do ujednolicania spostrzegania
Tendencja do pozytywnego oceniania siebie i innych
Tendencja do uproszczonego spostrzegania grup ludzi
Projekcja nieobronna - spowodowana tendencj do spostrzegania wiata przez pryzmat wasnej osoby
Base / Ratter: bd w intuicyjnym przewidywaniu przyszych zdarze - ludzie nie doceniaj wanych róde informacji, jak: wczeniejsze, znane, nabyte dowiadczeniem prawdopodobiestwa, proporcje zjawiska w populacji, informacje o gównych tendencjach w danej dziedzinie, natomiast przeceniaj informacje dotyczce danego przypadku, tj. spostrzeganej osoby lub innego obiektu. W swym nielogicznym przewidywaniu opieraj si np. na podobiestwie midzy cechami spostrzeganego obiektu, a cechami jakiego konkretnego wyniku (czsto mao istotnego). Ludzie ignoruj regu Bayesa, pozwalajc okreli prawdopodobiestwo, z jakim czynnik A jest warunkiem koniecznym zdarzenia X.
P(A/X) = p(X/A) Xp(A)/p(X)
Warunek konieczny, warunek wystarczajcy, rozkad w populacji
Eksperyment Kalinemana i Trerskiego: pokaza, e badani szacowali prawdopodobiestwo, e spostrzegana osoba bdzie inynierem tak samo, tj. niezalenie od informacji, e bdzie ona pochodzia z grupy osób skadajcych si gównie z inynierów, czy z grupy skadajcej si gównie z prawników. Jednak, gdy badani nie otrzymali samych specyficznych informacji o innej osobie wczeniej, to ogólne prawdopodobiestwo (to znane wczeniej - nabyte dowiadczeniem) byo szacowane waciwie.
Bd komunikacji - ludzie gwac oczywista norm o prawdopodobiestwach bezwarunkowych (jakie zoone zdarzenie nie moe by bardziej prawdopodobne ni najmniej prawdopodobne proste zdarzenie skadajce si na to zdarzenie zoone).
Nastawienie konfirmacyjne: ludzie s skonni zwraca uwag gównie na informacje zgodne z ich hipotezami i maj tendencj do niedoceniania informacji niezgodnych z tymi hipotezami. Skupiaj si na czstociach wspówystpowania dwóch zdarze, a nie doceniaj znaczenia przypadków, w których jedno ze zdarze wystpuje przy nieobecnoci drugiego
Falsyfikacja - wykazywanie faszu - nastawienie na poszukiwanie niezgodnoci
Przyczyny:
Ograniczono STM
Obrona wasnej osoby
Ch uniknicia dysonansu
Nastrój
Emocjonalno, przewaga afektu nad poznaniem
Ograniczono percepcji
Za reprezentacja wiedzy w schematach
Nieznajomo regu
Za dostpno danych
Ze dopasowanie regu, teorii, schematów, heurystyk do problemów.
Koncepcje wyjaniajce twórczo i proces twórczy.
Popularny do niedawna pogld, i tylko wybrane jednostki posiadaj zdolnoci (wrodzone) twórcze zosta, na podstawie wspóczesnych bada, nadwtlony. Obecnie uwaa si, e twórcze mylenie mona trenowa i podnosi poziom efektów innowacyjnego mylenia. Oto kilka koncepcji wyjaniajcych twórczo:
„Egzotyczne teorie twórczoci” - zakadaj dualizm mylenia (sfera codzienna - mylenie standardowe, sfera twórcza - dokonywanie nietypowych odkry). W ten sposób osoby twórcze (jednostki obdarzone talentem) charakteryzuj si jakociowo odmiennym od zwykego myleniem (inne typy procesów, inne struktury mózgowe).
Podstawowy zarzut wobec teorii egzotycznych (dychotomicznych) polega na tym, e sprowadzaj one twórczo do aktywnoci jednej tylko sfery wczeniej „rozszczepionego” umysu, popeniajc tym samym bd nadmiernego uproszczenia. Trudno byoby te wskaza taki rodzaj aktywnoci psychicznej czowieka, która wymagaaby tylko np. intuicji, rozumowania logicznego czy tylko pracy jednej poowy mózgu. Zakadajc, e taka dychotomia w ogóle ma sens.
Nurt rewizjonistyczny - mylenie twórcze obejmuje takie same procesy psychiczne, jakie wystpuj w innych formach aktywnoci psychicznej czowieka. Rónica moe polega na celu podporzdkowujcym procesy intelektualne i na innym uporzdkowaniu poszczególnych operacji umysowych. Parkins i Weisberg:
Motywacja: autentyczna twórczo wymaga dugiej i intensywnej aktywnoci umysowej. Pierwotnym ródem twórczoci jest motywacja (do wysiku), a nie procesy poznawcze, a take jej nasilenie, a nie specyfika.
Specyfika na wejciu: przetwarzanie informacji w procesie twórczym i zwizane z tym operacje umysowe s takie same, jak w innych aktywnociach. Rónica tkwi tylko w przetwarzanym materiale. Istota twórczoci jest zwizana z uwag. Jednostki twórcze wykazuj szczególn selektywno napywajcych informacji.
Nietypowy ukad - specyfika twórczoci polega na szczególnej kompozycji i wzajemnym ukadzie „zwykych skadników”. Nietypowo wystpuje na wyszym poziomie analizy - tam, gdzie wystpuj decyzje heurystyczne odnonie funkcji i kolejnoci operacji umysowych.
Maruszewski - o efekcie twórczym moe decydowa kod, w jakim jest zapisany problem, indywidualne preferencje i czynniki biologiczne (dominacja jednej z pókul):
Dominujca prawa pókula - praca w trybie globalnym, holistycznym, intuicyjnym
Dominujca lewa pókula - podejcie analityczne, liniowe.
Rozwizywaniu problemów dywergencyjnych sprzyja kod werbalny. Du rol w procesie twórczym odgrywa metawiedza o swoim umyle.
Teorie cech indywidualnych - badano osoby uwaane za twórcze; odnaleziono u nich pewne cechy charakterystyczne i wspólne:
Silne ego - wewntrzna motywacja i gratyfikacja, opierajce si wpywowi spoecznemu
Akceptacja kobiecych / mskich cech swojej osobowoci
Wysoka tolerancja niezgodnoci
Otwarto struktur poznawczych
Dokonaj rozrónienia: emocji, nastrojów i afektu.
EMOCJE: subiektywny stan psychiczny, uruchamiajcy priorytet dla zwizanego z dan emocj programu dziaania, któremu nadaje status pilnego i zawiesza realizacj przez podmiot innych biecych dziaa. Jej odczuwaniu towarzysz zmiany somatyczne, ekspresji mimicznej i pantomimicznej oraz zmiany zachowania. Emocje to zjawiska wiadome. Ich czas trwania waha si od kilku minut do kilku godzin. Maj swój obiekt.
NASTRÓJ: stan afektywny, majcy walencj (+, -) i intensywno (zwykle niewielk), zawierajcy te mniej lub bardziej wykrystalizowane oczekiwania, co do odczuwania w najbliszej przyszoci stanów zgodnych ze swoj walencj.
Nastroje trwaj duej ni emocje (od kilku godzin do kilku tygodni), s mniej intensywne i przewanie nie maj swojego obiektu. S te mniej zrónicowane treciowo - s pozytywne lub negatywne, obnione lub podwyszone. Mog by zabarwione treciowo, ale zwykle tak nie jest.
AFEKT: stan przedmiotowy, przeywany w stumieniu wiadomoci w stosunku do czego, kogo. Afekt charakteryzuje si du intensywnoci, uaktywnia priorytet odpowiedniego dziaania, ukierunkowanego na cel oraz zaweniem wiadomoci - czowiek moe nie reagowa na ból, traci poczucie rzeczywistoci, zanika zdolno kierowania swym zachowaniem.
Teoria emocji Schachtera - jej zastosowania i ograniczenia w wietle wspóczesnych bada.
Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera jest rozwiniciem idei Jamesa - Langego, zgodnie z któr emocje pojawiaj si jako wynik spostrzegania wasnego pobudzenia. Wyniki bada Schachtera i Singera stanowi podstaw nastpujcej konkluzji: aby doszo do powstania stanu emocjonalnego, musz zaistnie nastpujce warunki:
Podmiot musi znale si w stanie pobudzenia
Podmiot musi dokona procesu poznawczej analizy zaistniaych zmian fizjologicznych oraz sytuacji zewntrznej, w jakiej doszo do zmian
Podmiot musi oznaczy werbalnie stan, w jakim si znalaz.
Emocja powstaje w wyniku dwóch powizanych, ale niezalenych operacji poznawczych: oceny zdarzenia i oceny reakcji fizjologicznych.
Bdne wyjanienie lub spostrzeganie wasnego pobudzenia moe przyczyni si w pewnych warunkach do zredukowania intensywnoci przeywanej emocji. W badaniach Younga, Hirschmana i Clarka (1982) osobom bojcym si dentysty pokazywano na filmie borowanie zba. Jednoczenie badani suchali przez suchawki bicia rzekomo wasnego serca.
w grupie, gdzie nagrane byo szybkie bicie serca, ttno po jakim czasie podwyszao si
w grupie, gdzie suchano wolniejszego bicia serca, ttno spadao.
Wynik badania w praktyce moe by podstaw do stworzenia metody relaksacyjnej, metody radzenia sobie z silnym lkiem.
Krytyka teorii: Schachter i Singer okrelaj swoj teori jako dwuczynnikow, zakadajc, e owe czynniki dziaaj od siebie niezalenie. W póniejszych koncepcjach mówi si raczej o emocjach jako wyniku specyficznej relacji midzy organizmem a rodowiskiem.
Opisz teori procesów przeciwstawnych Solomona i badania wiadczce na jej rzecz.
Richard Solomon (1980) sformuowa teori procesów przeciwstawnych zakadajc, e zakoczenie jednej emocji (np. radoci) automatycznie wcza emocj do niej przeciwstawn (np. smutek). Wanie badania Solomona dotyczyy gównie zmian tpa akcji serca u psów, gdy lkotwórczy bodziec by obecny lub gdy go nie byo. Solomon wykaza, e usunicie bodca lkowego powodowao spadek akcji serca poniej poziomu podstawowego oraz, e wielokrotne powtarzanie prowadzio do osabienia pocztkowego lku i do nasilenia kocowego spadku tpa akcji serca. Moliwe potwierdzenie teorii Solomon znalaz, obserwujc reakcje emocjonalne skoczków spadochronowych. Pocztkujcy, przed pierwszymi skokami dowiadczaj paniki, a po ich wykonaniu - radosnej ulgi, natomiast skoczkowie dowiadczeni odczuwaj jedynie sabe pobudzenie przed skokiem, a bardzo silne odczucie radoci po skoku.
Przeprowadzono niewiele bada potwierdzajcych t teori. Mauro (1988) wykaza, e zjawisko przeciwstawnego „odbicia emocjonalnego” wystpuje u ludzi i trudno jest to wytumaczy zmian oceny poznawczej. Wydaje si, e emocja przeciwstawna jest wywoywana samym „zaganiciem” emocji pierwszej.
Co uwiadamia sobie czowiek, uwiadamiajc sobie emocj?
Powstao wiele teorii, które stanowi prób odpowiedzi na to pytanie. Przytocz trzy z nich:
William James: emocje s odczuciami cielesnymi zmian, jakie nastpiy w organizmie pod wpywem bodca
Carl Joung: odczucia emocjonalne s sdami wartociujcymi - uczuciami w odniesieniu do czego. Wg niego uwiadamiamy sobie tre emocji (smutek, zo, rado), jej znak ( dodatni lub ujemny), natenie (które czstokro maleje w momencie uwiadomienia) i obiekt emocji.
Teoria Schachtera: czy elementy dwóch poprzednich teorii - reakcje fizjologiczne oraz oceny poznawcze.
Uwiadomieniu sobie emocji towarzyszy czsto wiadoma skonno do dziaania. Problem za wystpuje w momencie uwiadomienia sobie powodu emocji. Czsto, gdy wniosek tego uwiadomienia jest niewygodny dla „ja” nastpuje przemieszczenie naszych emocji na inny obiekt.
Rónice we wpywie emocji pozytywnych i negatywnych na uwag, spostrzeganie, mylenie.
Emocje negatywne i nastrój neutralny sprzyjaj tzw. systematycznemu trybowi przetwarzania informacji. W tym wypadku ludzie zwracaj uwag na wano i rzetelno przedstawianej argumentacji.
Emocje pozytywne sprzyjaj skróconemu trybowi przetwarzania informacji - tzn., e ludzie mniej koncentruj si na treci docierajcych informacji. Istotne s natomiast takie elementy, jak forma prezentacji czy autorytet nadawcy.
W latach 70-tyvh Bower sformuowa tzw. zasad zgodnoci (poznania z nastrojem) wg której nastrój, a take inne stany emocjonalne aktywizuj zwizane z nim materiay pamiciowe. Konsekwencj tego jest atwiejsze przypominanie treci zgodnych z aktualnym stanem afektywnym. Póniejsze badania Pauli Niedenthal przyniosy rozwinicie tej zasady na inne procesy poznawcze. Otó przeywanie okrelonego stanu emocjonalnego aktywizuje w pamici sowa z nim zwizane i w konsekwencji uatwia ich spostrzeganie.
Zarówno silne emocje pozytywne, jak i negatywne (z przewag dla drugich) nie sprzyjaj koncentrowaniu uwagi. Zbyt silne pobudzenie zawa jej pole do spostrzegania bodców zwizanych ze stanem i dziaaniem, które podmiot zamierza podj.
Konflikty popdów i ich skutki.
Model Millera: gówne zaoenia:
1) tendencja do zbliania si do celu staje si tym silniejsza, im bliej celu znajduje si dana jednostka (gradient denia)
2) tendencja do unikania bodca negatywnego staje si tym silniejsza, im bliej tego bodca znajduje si dana jednostka (gradient unikania)
3) gradient unikania jest bardziej stromy, ni gradient denia - czyli w miar zmniejszania si odlegoci od celu, sia tendencji do unikania ronie szybciej ni sia tendencji do zblienia.
4) Wzrost siy popdu zwizanego z deniem czy unikaniem podniesie ogólny poziom gradientu - nadal bdzie wystpowa wzrost denia lub unikania w miar zbliania si do celu, lecz obecnie tendencje te bd silniejsze na kadym odcinku drogi do celu.
5) Gdy rywalizuj ze sob dwie reakcje, to wystpi silniejsza z nich.
Podstawowy typ konfliktu polega na przeciwstawieniu tendencji do zbliania i unikania, wzbudzonych jednoczenie przez ten sam obiekt lub t sam sytuacj.
Drugi typ konfliktu wystpuje, gdy dana jednostka ma do czynienia z dwiema rywalizujcymi tendencjami do unikania - jeli sia jednej tendencji do unikania wzronie, spowoduje to takie przesunicie punktu przecicia gradientów, e miejsce gdzie jednostka cofa si od celu, bdzie od niego bardziej odlege. Zwikszy to take natenie konfliktu, poniewa teraz w punkcie przecicia oba gradienty bd na wyszym poziomie.
Rywalizacji midzy dwiema tendencjami do zbliania Miller i Dollard nie uwaaj za prawdziwy dylemat - wskazuj na to, e gdy tylko dana jednostka zacznie poda ku jednemu z pozytywnych celów, to sia tej tendencji bdzie wzrasta (zgodnie z pierwszym zaoeniem), a sia tendencji rywalizujcych bdzie male.
Róne wartoci zwizane z ryzykownymi dziaaniami czsto pozostaj ze sob w konflikcie - dziaania te przynosz z jednej strony ewidentne korzyci, z drugiej za moliwo pojawienia si negatywnych, niepodanych konsekwencji (strat). Wybierajcy musi dokona - z koniecznoci subiektywnego - wywaenia korzyci i strat przynoszonych przez ryzykowne dziaanie. Prawdopodobnie rozbienoci ocen maj swoje ródo ju w pocztkowej fazie ich powstawania - gdy gromadzone s informacje o rónych aspektach rozpatrywanych dziaa. To, jakie aspekty zostan wzite pod uwag i jak oceniona zostanie ich wano, w gównej mierze wpywa na percepcj ryzyka, na utworzony w umyle czowieka obraz sytuacji ryzykownej, a w konsekwencji - na akceptacj lub nie tego ryzyka i ostateczny wybór. Podstawowe jakociowe wymiary percepcji ewaluacji ryzyka: bezporednio vs opónienie konsekwencji, katastrofalno vs chroniczno negatywnych konsekwencji, spostrzegana wzgldna czsto wypadków, kontrolowalnoc negatywnych nastpstw, dobrowolno naraania si na ryzyko. Na drodze analizy czynnikowej uzyskano trzy czynniki ryzyka: nieznane ryzyko, ryzyko budzce lk, poziom naraenia na ryzyko.
W teorii decyzji przyjmuje si, e przy wyborze ryzykownego dziaania ludzie kieruj si pewna oczekiwan wielkoci, cho nie jest to oczekiwana warto, ale tzw. Oczekiwana uyteczno (suma subiektywnie ocenianych moliwych wyników dziaania - zysków i strat - mnoona przez prawdopodobiestwa ich uzyskania). Dwa róda zoonoci sytuacji wybory:
wielo aspektów, kryteriów, atrybutów, które trzeba bra pod uwag przy wyborze
niepewno co do tego, jakie bd konsekwencje naszego wyboru (ryzyko).
Graficzne przedstawienie sytuacji konfliktowej
Od czego zaley proces motywacyjny ukierunkowany celem? Omów dwie koncepcje wyjaniajce.
Najczciej przywoywan do wyjanienia podjcia dziaania celowego koncepcj jest model Atkinsona i McClellanda, wg którego motywacja jest iloczynow funkcj wartoci celu i oczekiwa dotyczcych jego osignicia. Tendencja do podjcia dziaania jest tym silniejsza, im wiksza jest subiektywna warto celu. Tendencja ta jest modyfikowana przez subiektywne prawdopodobiestwo osignicia celu. Przy bardzo wysokim i bardzo niskim prawdopodobiestwie, motywacja jest niska.
Motywacja ukierunkowana na cel zaley take od samego celu / zadania (Fisbein i Azjen, Brehm, Karniol i Ross). Inaczej bdzie wyglda proces motywacyjny, gdy cel bdzie uwiadamiany jako kreowany wewntrznie, a inaczej jeli bdzie narzucony z zewntrz. Zadania narzucone czsto wywouj reaktancj (opór psychologiczny). W tym wypadku moe pojawi si konflikt motywacyjny, a wynik bdzie wypadkow pomidzy potrzeb sterowania wewntrznego a motywacj zewntrzn.
Inn teori przedstawili Heckhausen i Kuhl (1985). Zakadali oni czteroelementowy model czynników uruchamiajcych dziaanie celowe. Skadaj si na:
Warto zakadanych wyników
Oczekiwania
Odpowiednio (midzy celem a moliwociami podmiotu)
Pobudzenie emocjonalne
Spenienie tych warunków uruchamia pragnienie osignicia celu. Wg autorów pragnienie osignicia celu przeksztaca si w intencj do dziaania, gdy jednostka ocenia, e istniej odpowiednie warunki do jej osignicia (okazja), gdy szacuje, e dysponuje czasem do jego realizacji, gdy nadal ocenia, e cel jest wany, kiedy pojawia si presja lub przeszkody oraz, gdy podmiot ocenia, e dysponuje rodkami do jego realizacji. Spenienie tych wszystkich przesanek oznacza dziaanie.
Przykady motywacji niespecyficznej i ich znaczenie dla funkcjonowania czowieka.
Motywacja niespecyficzna wie si z ogólnym pobudzeniem mózgowym (aktywacj) i uwag swobodnie obejmujc cae pole percepcyjne (a nie jak przy motywacji zadaniowej - uwaga jest skupiona na informacjach - bodcach mogcych zredukowa napicie motywacyjne).
Dziki dziaaniu motywacji paratelicznej moliwe jest zjawisko „wgldu”, gdy podmiot chwilowo osabia koncentracje uwagi na zadaniu. Wie si z tym bardzo saba koncentracja uwagi na wszystkich elementach zadania. Motywacja parateliczna jest tu warunkiem powstania tzw. intuicji twórczej.
Na skutek motywacji paratelicznej odbywa si take proces jednoczesnego przetwarzania informacji wikszej liczby obiektów pamiciowych. Dzieje si tak w trybie kontrolowanym. Jednoczesne aktywizowanie wielu jednostek powoduje, i proces odbywa si kosztem gbokoci przetwarzania. Taki stan motywacyjny przejawia si gotowoci percepcyjn wielu kategorii i podprogowym zaktywizowaniem wielu jednostek pamiciowych. Stan taki czciej spotyka si wród ludzi przetwarzajcych informacje intuicyjnie i globalnie.