BIOGRAFIA:

• urodził się w Płocku w 1897. Wychowywał się w inteligenckiej rodzinie o tradycjach patriotycznych, co wpłynęło na późniejszą jego twórczość. Do gimnazjum posłano go do Płocka

• 1912 - po raz I zaangażował się społecznie, zakładając półtajną drużynę skautów - odwołującą się do tradycji Konstytucji 3 Maja i powstań niepodległościowych

• w wieku 17 lat (tj. w 1915) opuścił VII klasę gimnazjum i wstąpił do Legionów Piłsudskiego, walczył m.in. pod Jastkowem k. Lublina. Został odznaczony elitarnym Srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari

• po odzyskaniu przez PL niepodległości pozostał w wojsku, brał czynny udział w wojnie PL-radzieckiej w 1920. Okres żołnierski miał duże znaczenie w życiu WB: wówczas rozpoczęła się ideowa ewolucja późniejszego poety. Doświadczenia wojenne wpłynęły na powstanie przekonań pacyfistycznych, w l. 1919-20 styka się po raz I z lekturą marksistowską. Stosunkowo wcześnie oddala się od legionowych towarzyszy broni, których rola w burżuazyjnym państwie budzi w nim odruch sprzeciwu i niechęci. Stał się przeciwnikiem reform aprobowanych przez obóz „piłsudczyków”. Przełomem politycznym dla przyszłego poety była śmierć Gabriela Narutowicza, wtedy zbliżył się do lewicy rewolucyjnej

• po opuszczeniu wojska w 1921 WB wstępuje na UW. Studiuje filozofię. Równocześnie krystalizują się jego zainteresowania literackie. W miesięczniku „Skamander” publikuje swoje I utwory, później nawiązuje współpracę z tygodnikiem „Wiadomości Literackie”, w którym od 1924 jest sekretarzem red.

• 1923 - zapisał się do Związku Niezależnej Młodzieży Akademickiej powiązanej z PPS-em, tam zapoznał się z wieloma osobami związanymi z PL radykalną, komunistyczną lewicą, m.in. z Janem Hemplem czy Witoldem Wandurskim. W tym samym roku został sekretarzem tygodnika „Nowa Kultura”. Nawiązana w ten sposób współpraca z pismami lewicy trwała aż do zamknięcia w 1931 przez sanacyjne władze ostatniego z nich - „Miesięcznika Literackiego”. WB wraz z kilkoma innymi członkami red. został aresztowany. Po opuszczeniu więzienia nie zerwał kontaktu z ugrupowaniami lewicowymi

• I poetyckie tomiki zostały wydane w 1925. Wspólnie z Wandurskim i Standem wydaje zbiorek Trzy salwy oraz debiutuje tomem wierszy Wiatraki. Następnie ukazują się kolejno: Dymy nad miastem (1926), Komuna paryska (1929), Troska i pieśń (1932) i wydany tuż przed wojną w 1939 tomik Krzyk ostateczny

• po klęsce wrześniowej WB, podobnie jak wielu innych twórców, znalazł się we Lwowie, tutaj został uwięziony. Opuszcza więzienie dopiero wtedy, gdy na terenie ZSRR tworzy się armia PL dowodzona przez Andersa. WB, dla którego walka z Niemcami hitlerowskimi była najwyższym nakazem chwili, mimo ideologicznej niechęci do dowództwa armii wstępuje w jej szeregi. Opuszcza wraz z nią Związek Radziecki. Poeta przebywa kolejno w Syrii, Palestynie a pod koniec wojny w Anglii. Lata wojenne przynoszą 2 zbiorki wierszy: Bagnet na broń (1943) oraz Drzewo rozpaczające (1945)

• 1945 - poeta powraca do PL. W jego poezji pojawiają się teraz akcenty nowe, związane ściśle z kierunkiem przemian społecznych kraju. Nowej PL poświęca tom wierszy i poematów Nadzieja (1951). Tragiczne przeżycia osobiste (śmierć córki) stały się tematem cyklu głęboko humanistycznych wierszy zamieszczonych w tomiku Anka (1956). Poeta tworzył nieomal do ostatnich tygodni życia. Zm. 10 II 1962 po ciężkiej chorobie krtani

TWÓRCZOŚĆ:

• tło poetyckiego debiutu stanowi różnorodny obraz ścierania się kierunków (Skamander i Awangarda), poszukiwań nowych form, tematów i nastojów poetyckich, aprobującego lub negatywnego stosunku do tradycji literackiej, sporów o kształt poezji przyszłości. Dynamika zmian społeczno-ideowych znajdowała odbicie w poetyckich ujęciach świata. Z obu dominujących wówczas postaw poetyckich bezwzględnie bliższa WB była postawa Skamandrytów. Wobec Awangardy zachowywał rezerwę, widział w utworach awangardowych brak piękna, raziły go logiczne, antynastrojowe konstrukcje

• twórczość poetycka WB początkowo szła 2 torami: osobisto-nastrojowym i społeczno-ideowym. Nim w świadomości poety dokonał się proces ich zespolenia, przekonanie o ich przeciwstawności wielokrotnie wkraczało w tematy jego wierszy. Nastroje jego lirycznych utworów oscylują między krańcowościami: rozpaczy i radości, woli walki i rezygnacji, optymizmu i pesymizmu. Podejmując tematykę rewolucyjną, uzyskał efekt literacki o nadzwyczaj dużej sile. Nikt nie narzucił mu zasady reprezentowania mas, on sam dokonał wyboru

• już we wczesnych wierszach (z tomu Wiatraki) poeta uogólnia pacyfistyczne dążenia mas żołnierskich, lecz jest to zarazem uogólnienie własnych doświadczeń życiowych z okresu I wś.. W wierszach tych formułuje akt oskarżenia przeciw antyludowej i burżuazyjnej koncepcji ojczyzny. Kiedy II wś. wyzwoli ponownie motywy żołnierskie w wierszach WB odmienna sytuacja społeczna i polityczna każe poecie zastąpić dawne internacjonalistyczne wezwania mocną nutą patriotyczną. Wiersze w czasie II wś. podejmują zarówno tematy klęski (Żołnierz polski, Syn podbitego narodu…), jak i stanowią poetycką pobudkę do nieustannego czynu żołnierskiego. Duża część literackich tematów WB wiąże się z dziejami i współczesnymi działaniami klasy robotniczej. Heroizm ostatnich dni Komuny paryskiej stał się podstawą 1 z najznakomitszych utworów poety, utwory z tomiku Bagnet na broń mówią o walce z najeźdźcą

• soją twórczością na polu kulturowym przyczynił się do budowy PL Ludowej, utożsamiał się z realizmem socjalistycznym. Ukazywały się wtedy jego liczne wiersze propagujące nowy system i chwalące radzieckich bohaterów

• postać WB do dzisiaj budzi wiele kontrowersji, poeta redukowany jest do roli komunistycznego propagandzisty i agitatora, apologety PRL-u. Oczywiście jest to b. płytkie spojrzenie. Po I twórczość WB nie ograniczała się do liryki rewolucyjnej, zaangażowanej ideowo, pokazuje to chociażby wspominany poemat Anka czy Drzewo rozpaczające, gdzie występują utwory o b. różnym ch-rze, niekoniecznie o zabarwieniu społecznym. Poza tym problem oceny WB i jego postawy powojennej, która spotyka się z powszechną krytyką, porusza dużo b. skomplikowane zagadnienie dot. stosunku intelektualistów do PL Ludowej. Po 1945 b. liczna część elit intelektualnych, zarówno artystów i literatów, jak naukowców i filozofów sprzyjało odbudowie PL wg socjalistycznych założeń. Entuzjastyczny stosunek lewicowej inteligencji do ludowej ojczyzny, po latach wyniszczającej wojny był z moralnego pktu widzenia uzasadniony. Perspektywy bezklasowego społeczeństwa, zaniku antagonizmów i powszechnego dobrobytu stanowiły atrakcyjną alternatywę.

• WB także pochłonęła socjalistyczna namiętność i uwierzył w obietnice PRL-u, mimo negatywnych doświadczeń ze stalinowskich więzień NKWD w czasie wojny. Być może dlatego u niego zaangażowanie w komunizm miało b. indywidualny i niejednoznaczny ch-r niż u reszty rzeczników tamtego pokolenia. Dalej pozostaje wiele niejasności, dot. tego poety, który w 1920 walczył z Rosją Sowiecką, by 30 lat później gloryfikować jej wodza. Nie zmienia to faktu, iż WB był 1 z największych PL poetów w XX w.

• wzorzec twórczości WB ukształtowały 2 istotne systemy. I z nich - marksizm, do którego poeta doszedł przezwyciężając ideologię legionową, bliską mu w latach młodości, należy do systemów ideologicznych. II - literacki - to odbicie w jego utworach światopoglądowej i artystycznej tradycji romantyzmu. Był romantycznym poetą rewolucji socjalistycznej i konsekwencje tego połączenia widać w poetyce jego utworów

Tło debiutu

Świadomego wyboru zawodu poety dokonał stosunkowo późno: miał 25 lat, a za sobą trudne doświadczenia wojenne, początki kariery wojskowej, istotny kryzys ideowy. Wyrósłszy w domu o żywych tradycjach niepodległościowych, już od młodzieńczych lat uczestniczył w działalności Związku Strzeleckiego, a później - po przerwaniu nauki gimnazjalnej - walczył w szeregach Legionów. Wojnę odbył jako żołnierz i oficer 4krotnie odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Związany ideowo i emocjonalnie z obozem Piłsudskiego szczególnie boleśnie przeżywał rozczarowanie do wyznawanej ideologii. Świadectwo owemu rozczarowaniu długo jeszcze dawała jego twórczość. Bunt przeciwko okrucieństwu wojny, przeciw stosunkom społecznym, jakie zapanowały w niepodległej PL przeciw mocarstwowej polityce państwa, zbliżył poetę do ugrupowania radykalnej lewicy.

W 1921 WB zrywa ostatecznie z karierą wojskową. Podejmuje studia filozoficzne na UW. Nowe środowisko i nowe lektury przyspieszają proces krystalizacji przekonań poety. Mimo iż jego najwcześniejsze znane próby literackie sięgają przed 1914 publikowane m.in. w gimnazjalnym pisemku „Młodzi idą”, to jednak dopiero l. 20. są pod tym względem znaczące. Jednak pewne walory należy przyznać także tym słabym i wtórnym utworom sprzed I wś. Już wówczas ujawniła się charakterystyczna dla poety fascynacja twórczością romantyków. Z 2 strony wyraźne piętno odcisnęła obowiązująca wówczas poetyka młodopolska, spod której wpływów stosunkowo szybko się wyzwolił, jednak niektóre jej ślady utrwaliły się w jego poezji.

I zbiorek wierszy Wiatraki został wydany w 1925, jak również programowy „biuletyn poetycki” podpisany nazwiskami WB, Standego i Wandurskiego Trzy salwy. WB ujawnił się jako twórca o własnym programie ideowo-artystycznym i własnym stylu.

Wystąpienie WB przypadło na okres rywalizacji 2 silnych ugrupowań literackich skupionych wokół czasopism: „Skamandra” i „Zwrotnicy”. Więzi artystyczne i towarzyskie łączyły WB ze „Skamandrem”, publikował tam swoje utwory i recenzje. Jednak jego przekonania różniły się znacznie od przekonań poetów tego kręgu.

Poezja proletariacka w twórczości WB:

Poezja proletariacka - miała ch-r poezji „mówionej”, skierowanej do słuchacza, o wyraźnym konturze recytacyjnym - istotna rola rytmizacji i chwytów retorycznych. Szczególnej wagi nabierał w niej sposób ujęcia podmiotu mówiącego - był to najczęściej bądź podmiot zbiorowy, bądź indywidualny reprezentant zbiorowości. Dla wczesnego etapu charakterystyczny był wizyjny obraz zwyciężającej rewolucji. W latach późniejszych większego znaczenia nabierają teksty o doraźnych i agitacyjnych celach, często bliskie wierszowanej publicystyce.

Utwory WB o niewątpliwym ładunku ideologicznym niosły ze sobą zarazem wartości artystyczne. Poezja proletariacka miała służyć celom doraźnym i utylitarnym. WB podjął spór z tak rozumianą funkcją literatury. Wg niego poezja posiada prawo do współtworzenia nowej wizji świata, a nie tylko odtwarzania i komentowania. Podjął również poetycki spór o pełną i nieskrępowaną wizję humanistycznej twórczości socjalistycznej. Jego polemiczne art.: Wczoraj i jutro poezji w PL i O idei społecznej w poezji - prezentują stanowisko poety, który swoje przekonania ugruntował na ideologii socjalistycznej.

WB dba o nawiązanie kontaktu z czytelnikiem, słowo poetyckie traktuje jako czyn społeczny twórcy. Ma ono komunikować treści bliskie odbiorcy i zarazem organizować jego uczucia. Jest to więc poezja bliska tradycji romantycznej, w której wypowiedź poetycka była ekspresją postawy i przeżyć twórcy. W utworach nazwy uczuć: gniewu, nienawiści, miłości, przyjaźni, solidarności stanowią poważny % słów poetycko ważnych.

Charakterystyczna dla poezji WB jest biegunowość w doborze tematów, nastrojów i sytuacji lirycznych. Z 1 strony przeważały w niej treści społeczne, poezja stawała się bezpośrednim obrazem pracy i walki proletariatu, a zbiorowe przeżycie było dominantą, z 2 - tematy nabierały cech refleksji osobistej, do głosu dochodził bunt poety przeciwko światu, a tonację utworów zabarwiały rozpacz i pesymizm. Sprzeczny na pozór obraz lirycznego świata daje świadectwo przekonaniu WB o konieczności przedstawiania w poezji wszystkiego „co ludzkie”.

Innym uzasadnieniem „biegunowości” poezji było przeświadczenie o wzbogaceniu i „uspołecznieniu” każdego przeżycia indywidualnego przez stworzenie relacji „współodczuwania”. Tej zasadzie przyświadczają m.in. wspaniałe liryki ze zbiorku Anka, mówiące o bólu ojcowskim.

Wiersze WB zrodziły się z uzasadnionych niepokojów i przeczuć. Nuta katastroficzna pojawia się w utworach ze zbiorku Krzyk ostateczny (1939) - tłem były postępy faszyzmu i zbliżający się wybuch wojny. Nostalgiczne nastroje dominują w Drzewie rozpaczającym (1945), są związane z oddaleniem od ojczyzny. Z przeżyć zbiorowych czyni WB układ odniesienia dla własnej biografii - świadomie korzysta z własnego życiorysu jako tworzywa poetyckiego. Swoją twórczość nazwał „pamiętnikiem artysty”. Liczne motywy i sytuacje utworów można łączyć z określonymi wydarzeniami z życia poety.

Od Dymów nad miastem (1926) coraz poważniejszą rolę zaczyna odgrywać pojmowanie historii. Bliska poecie była romantyczna i marksistowska koncepcja historii jako procesu, w którego ramach dokonują się przemiany społeczne. Etapy pojmowania historii:

1. dominujący w początkowej fazie twórczości - odznaczał się profetyczną wizją zwycięstwa rewolucji powszechnej: Ostatnia wojna, Pieśń o wojnie domowej, Nike. Wpływ Majakowskiego w symbolice, w celowych wyolbrzymieniach, wyrazistych paralelach historycznych służą zobrazowaniu działań wielkich zbiorowości: żołnierskich, robotniczych, ludowych;

2. schyłek l. 20. - zainteresowanie tradycją historyczną socjalizmu - przekształcenia w warsztacie poetyckim. Sięgając po autentyczne motywy walki rewolucyjnej (Wiosna Ludów, Komuna Paryska, Wielki Proletariat) konstruował obrazy skupiające najdonioślejsze wartości etyczne i ideowe - wierność wobec idei oraz heroizm walki do końca. Podobnie jak dla romantyków ważny jest dynamiczny i rozwojowy ch-r historii.

Rzeczywistość 2 wojen, faszyzmu, rewolucji, budownictwa socjalistycznego, a więc zdarzeń, w których sam uczestniczył, wkracza w świat przedstawiony utworów jako wartość określona przez historię i przeżycie pokolenia.

Nurt rewolucyjnego i socjalistycznego pojmowania dziejów posiadał w poezji WB odwieczny sens i formę niż u wielu innych poetów proletariackich okresu międzywojennego.

Doniosłą rolę w twórczości poety odgrywała problematyka narodowa. Podejmował polemikę z zakorzenionymi w poezji stereotypami myślenia i odczuwania. Współuczestnictwo w ruchu wyzwoleńczym klas uciśnionych, poczucie, że się jest „robotnikiem słowa” prowadziło do ukształtowania się w jego poezji akcentów walki i sporu, skierowanych głównie w stronę ówczesnego ustroju PL i ideologii.

Patriotyczne pierwiastki najsilniej ujawniły się w 2 znamiennych dla poety kręgach tematycznych:

1. temat czynnej obrony przed zagrożeniem bytu narodowego - w wierszach z tomiku Bagnet na broń (1942) motyw apelu o wytrwałą walkę, konieczność pomszczenia krzywd, upartej woli zwycięstwa; liryka żołnierska, w której rolę podmiotu i bohatera lirycznego pełni żołnierz PL. Przedłużeniem tego nurtu w poezji WB staną się po wojnie utwory poświęcone odbudowie kraju - tom Nadzieja;

2. wiersze o dominujących motywach krajobrazu ojczystego: teksty refleksyjne - poczucie związku z ziemią ojczystą kierowało ku refleksjom natury ogólnej: o życiu, śmierci, przemijaniu czasu.

Wiersze pejzażowe poświęcone ziemi ojczystej od Mojego pogrzebu Miasta rodzinnego przez nostalgiczne utwory Drzewa rozpaczającego aż po liryczne poematy ostatniego okresu. Metoda twórcza poety realizuje zasadę przekształcania wartości osobistych w społeczne bądź społecznych w osobiste. Etyka prezentowana w jego utworach jest etyką walki, a jej cechą szczególną jest heroiczność.

Władysław Broniewski - 3 strony

3

---