19-02-2008	str. 1
26-02-2008	spotkanie z Małgorzata Potocką
04-03-2008	Konteksty stylistyczne i retoryczne, s. 78-125
11-03-2008	str. 2
18-03-2008	str. 2-3
25-03-2008	święta
01-04-2008	str. 3-5
08-04-2008	str. 6-7
15-04-2008	str. 7-9
22-04-2008	spotkanie z naczelną Gazety Wyborczej w Łodzi
29-04-2008	str. 9-10
06-05-2008	str. 11-12
13-05-2008	str. 12
20-05-2008	str. 13

RETORYKA I ERYSTYKA

19-02-2008

Erystyka - sztuka prowadzenie sporów

Retoryka - (od łac. reo - mówię pięknie, celowo) sztuka dyskutowania, ozdobnego wysławiania się

• grecka szkoła retoryki - podwaliny teoretyczne,

• rzymska szkoła retoryki - nacisk na praktycyzm,

• bizantyjska szkoła retoryki - analiza tekstu, nauczanie,

• nowa retoryka powstała w 1936 roku,

podejścia do retoryki:

• postawa „archeologów” - odtworzyć całość (Lausberg, Retoryka literacka),

• postawa „barbarzyńców” - otwiera retorykę na unowocześnianie, przeróbki i wybiórczość (Curtis),

działy retoryki:

• INVENTIO - plan inwencyjny (treści, idee, toposy, motywy),

• DISPOSITIO - plan dyspozycyjny (kompozycja),

• ELOCUTIO - plan elokucyjny (nadanie szaty słownej tekstowi, wyrażenie), str. 6

• MEMORIA - notowanie w pamięci, str. 9

• ACTIO - wygłaszanie, str. 10

funkcje retoryczne:

• DOCERE - f. poznawcza,

• DELECTARE - f. estetyczna,

• MOVERE - f. sugestyjna,

Neoretoryka

Perelman (szkoła belgijska) - retoryka jako teoria argumentacji

Richards (szkoła amerykańska) - retoryka stara zostanie zastąpiona nową, rozumianą jako dyskurs, jako działanie językowe; użycie słów w celu wywołania postaw.

Nowa retoryka zajmuje się oddziaływaniem na audytorium.

11-03-2008

Retoryka obrazu - (Umberto Eco) upraszczanie wywodów, odwołanie do elipsy jako chwytu stylistycznego, sugestywne metafory zastępujące rozumowanie.

Obraz reklamowy to synekdocha, metonimia.

Dominacja obrazu zaczęła się z chwilą rozwoju magazynów, ale początki trzeba wiązać z komiksem.

Retoryka gestu - (J. Antos)

Retoryka jako teoria antropologiczna - Arystoteles: orator - publiczność - mowa.

Homo loquens - człowiek mówiący

Homo rethoricus - ukrywa się pod postacią ”my” (mówiący i słuchający)

Psychogogia - oddziaływanie na drugiego człowieka, kierowanie duszami ludzkimi

Arystoteles:

orator	} synteza tych elementów
publiczność
mowa

18-03-2008

Pierwszy dział retoryki - inwencja

temat → motyw → topos

Tematy:

- ogólne

- szczegółowe

Temat główny - hipertemat

Podtematy - tematy akapitów

Pole zakłóceń - czas orientowania się

Temat właściwy (nie może być zbyt szeroki)

Tytuł - metatekst - tekst o tekście,

Funkcje tytułu:

- nominatywna, nazywająca temat

- deskryptywna, przedstawiająca temat

- pragmatyczna, oddziałująca na odbiorcę

Tytuł to najczęściej równoważnik, integralna część tekstu, jest pointą wypowiedzi.

Tytuły w tekście:

- tytuł główny

- śródtytuły

- nadtytuł

- podtytuł

Tytuł to najkrótsza forma wstępu.

TOPOSY:

• uniwersalne - mają najszersze znaczenie (np. mur),

• kulturowe - (np. krzyż),

• narodowe - (np.: okrągły stół),

• środowiskowe,

• osobiste (rodzinne i in.),

przykłady toposów:

1. przysłowia - są powszechne, powtarzalne, obiegowe,

2. skrzydlate słowa - przenoszą się swobodnie od jednego nadawcy do odbiorców, którzy stają się kolejnymi nadawcami; zjawisko cytatopodobne; (np.: Balcerowicz musi odejść, Grupa trzymająca władzę, Moherowe berety, Wykształciuchy),

3. cytaty, (Hertz),

4. aforyzmy - maksymy, sentencje, złote myśli - magazyny toposów; używane jako ozdobnik lub argument; formy dydaktyczne i perswazyjne; pointa często jest aforyzmem; to gatunek perswazyjny; aforyzmy często posługują się:

1. paradoksem (np. Pieniądze są po to, by ich nie mieć),

2. porównaniem,

3. antytezą,

4. polemiką,

5. grą słów,

6. apostrofą,

7. stopniowaniem,

8. stylizacją (np. modlitewną, na język naukowy i in.),

9. niedomówieniem,

10. neologizmem,

11. triadą,

12. humorem,

Toposy (gr. źródło, magazyn pomysłów), kojarzą się z powtarzalnością twórczo wykorzystywaną.

Funkcje:

- argumentacyjna; przytoczenie toposu jest argumentem

- ornamentacyjna; ozdobna

Topika - zbiór toposów, jest świadectwem kultury.

Toposy są punktem wyjścia.

Toposy retoryczne a literackie:

- toposy literackie są bardziej nieokreślone, zmienne

Topos oznacza zmienność w niezmienności.

Toposy to zbiry ujęć, które wciąż się aktualizuje.

Toposy powstały w starożytności, gdy nie znano pojęcia oryginalności. Ideę oryginalności stworzono dopiero pod koniec XIX w., w duchu romantyzmu, który kładł nacisk na indywidualizm.

Arystoteles: toposy - miejsca w wyobraźni, w których szuka się inspiracji do mów.

Topika internetowa - nowe fabuły/bohaterowie

Sztuka pisania artykułu

in media res - atrakcyjność od początku

style book - kodeks, w którym uporządkowane są zasady publikacji w danym wydawnictwie/ redakcji

01-04-2008

►sztuka prezentacji = sztuka teatralna; przestrzeń społeczna przypomina sytuację teatralną; retoryka wizualna jest tutaj wzmocnieniem; kompetencje komunikacyjne + empatia

►sztuka prezentacji jako gra językowa; pytania uruchamiają interakcje

►PERSWAZJA (jako działanie etyczne, demokratyczne)

instrumentalna publiczna

propaganda reklama

Perswazja jako działanie niedemokratyczne:

• „pranie mózgu”,

• Indoktrynacja,

ABY PERSWAZJA BYŁA SKUTECZNA:

• skierowana do określonego adresata (pouczający - pouczany),

• selekcja informacji,

• selekcja środków językowych,

• gdy odbiorca myśli i działa z wolą odbiorcy,

• gdy odbiorca nie różni się od nas diametralnie (w danej kwestii),

7 ETAPÓW PEŁNEJ PERSWAZJI:

1. zauważenie,

2. zainteresowanie,

3. przeczytanie/wysłuchanie,

4. zrozumienie,

5. akceptacja treści,

6. zapamiętanie treści,

7. zachowanie zgodne z intencjami nadawcy,

FORMY PERSWAZJI:

• przekonywanie (argumentowanie),

• nakłanianie (propaganda, dydaktyka, reklama),

• pobudzanie (agitacja - przekonywanie tłumów: terror myślowy, demagogia, szybkie przekonywanie, emocjonalność, kłamliwe argumenty, chwytliwe hasła),

4 ZASADY PERSWAZJI:

• społecznego dowodu słuszności (np. gdy inni kupują produkt X, to ja też go kupię),

• sympatii (poprzez np.: komplementy, ładny wygląd),

• autorytetu,

• niedoboru (np. gdy trudno jest dostać X, to chcemy mieć X),

Sokrates: Przekonuj i daj się przekonywać

_______________________________________:

• ______________________________________,

• ______________________________________,

• światły obywatel,

• naoczny świadek,

• krytyczny intelektualista,

RELACJE NADAWCA - ODBIORCA:

• N = O (debata) - równorzędność,

• N > O (polemika, sąd) - pozycja nadrzędności nadawcy nad odbiorcą,

• N < O (laudacja, panegiryk) - nadawca jest podporządkowany chwalonemu odbiorcy,

Perswazja odwołuje się do intelektu, woli i uczuć odbiorcy.

TRÓJCZŁONOWOŚĆ:

☼LOGOS - odwołuje się do intelektu (np. mnogość przykładów),

☼ETHOS - odwołuje się do woli,

☼PATHOS - odwołuje się do: uczuć, wyobraźni, wzruszenia, emocji, pasji,

STRATEGIE:

• „marchewki” (przedstawianie korzyści z podporządkowaniem się sugestiom nadawcy,

• „kija” (przeciwieństwo powyższego),

• klasyfikacji (definiowanie),

• analogia,

• żart,

• powoływanie się na autorytet,

• statystyka,

PERSWAZYJNE ŚRODKI LEKSYKALNE:

1. powtarzanie słów (utrwalają się, przenikają do umysłów),

2. przymiotniki nazywające wartości,

3. kumulacja synonimów,

4. zaimek osobowy „my”,

5. zaimek dzierżawczy „nasz”,

6. zdania rozkazujące,

7. pytania:

• retoryczne,

• inspirujące,

• prowokujące,

8. apostrofy,

9. zwroty grzecznościowe,

10. zdania powinnościowe („należy…”),

11. zdania typu: „żeby…”, „oby…”,

12. użycie form osobowych futurum (np. „zrobimy…”),

13. wyrażenia oceniająco-waloryzujące (np.: „uczciwy”, „dobry”),

14. metaforyka,

15. ironia,

16. amplifikacja (powiększenie lub pomniejszenia),

17. stopniowanie,

TEKST

interpretacja

wydarzenie postawa odbiorcy

argumentacja

MANIPULACJA - nieetyczne wykorzystanie przewagi nadawcy do instrumentalnego traktowania odbiorców (deinicja Bralczyka)

• Manipulacja wykorzystuje, miedzy innymi, kłamstwo, szantaż, a zatem jest aktem ukrytym i perswazją złą.

• Tu chodzi o zadowolenie nadawcy, podczas gdy przy perswazji nadawca i odbiorca grają ze sobą, otrzymując obustronną korzyść.

TECHNIKI MANIPULACJI:

1. technika fragmentacji,

2. kokietowanie (zaskarbienie względów u adresata),

3. podawanie informacji nieprawdziwych lub spreparowanych,

4. szum informacyjny; informacje nieistotne, którym nadaje się rangę istotnych, a te rzeczywiście istotne są pomijane,

5. podawanie informacji wieloznacznych,

6. kreowanie wroga lub kozła ofiarnego,

7. oddziaływanie na emocje,

8. technika inscenizacji (np. podstawieni goście),

9. technika dezinformacji,

10. sądy publiczne,

11. nowomowa - manipulacja językiem,

12. „sensacja - muzyka - seks”,

PROPAGANDA

Ma zamaskowane techniki:

1. plotka,

2. stereotyp,

3. slogan,

4. przemilczenie,

5. selekcja,

6. upraszczanie,

7. nadmierne uogólnianie,

8. zapewnienie,

9. taktyka „małych kroczków”,

10. taktyka „ globalnego ataku”,

08-04-2008

Wg Sokratesa w sztuce dyskutowania wyróżniamy 2 etapy:

• uważnego słuchania,

• mówienia,

Dialektyka - rozmawianie, wymiana poglądów, sztuka dyskutowania

Formy dyskutowania:

• z osoba nieobecną, np. poprzez cytaty,

• face to face,

• dyskusja grupowa,

Polilog to szereg wypowiedzi,

Wymiana argumentów powinna dominować nad walka na argumenty

ERTSTYKA - sztuka prowadzenia sporów

Od łacińskiego Eris - patronki niezgody

Sofistyka - zajmuje się słownymi wybiegami, nieuczciwymi sztuczkami, tzw. sofizmatami:

• umiejętność zaprzeczania (np. „w teorii to się sprawdza, ale nie w praktyce”),

• metoda potoku bezsensownych słuch, tzw. pustosłów,

• metoda twierdzeń relatywnych (np. „Murzyn jest czarny, ale zęby ma białe, więc jest czarny ale nie jest),

• pozory poprawności (np. „teoria X jest fałszywa, bo X jest Y”),

Grecy dostrzegli, że erystyka jest po złej stronie perswazji.

Różnice pomiędzy retoryką i erystyką:

• retoryka - cechy prawdziwe, erystyka - cechy wygodne,

• retoryka zakłada istnienie prawdy obiektywnej, podczas gdy dla erystyki prawda obiektywna nie istnieje, słuszne jest to, co jest wygodne w osiągnięciu celu,

• retoryka to nauka odrębna; erystyka - na pograniczy innych,

Chwyty retoryczne wg Schopenhauera:

• uczciwe:

• sposób erotematyczny (wiele pytań),

• bezczelne:

• przekręcanie słów,

• straszenia,

• doprowadzanie do złości,

• odbieganie od przedmiotu dyskusji,

• mylenie tropów,

• podważanie wszystkich założeń oponenta,

• potępianie przeciwnika,

• strategia ucieczki (np. „to bez sensu rozmawiać o tym”),

• wytykanie błędów,

• zmiana tematu,

• wyszukiwanie pozornej sprzeczności,

• uogólnianie,

• wzmacnianie szczegółu,

Dispositio wg Arystotelesa: wstęp - przedstawienie sprawy - dowodzenie - epilog

3 x P:

• powiedz, co powiesz,

• powiedz to,

• powiedz, co powiedziałeś,

RAMY TEKSTOWE

INICJALNY	FINALNY
ok. 15% mowy, fajerwerki słowne, przygotowanie przejścia do sedna, toposy ksorodialne (przyczyny pisania/mówienia, okoliczności powstania, tematyka, tytuł, gatunek)	5-15%, emocjonalna rekapitulacja, uwypuklenie argumentów; hasła, epilogos - postawienie kropki nad „i”, topika finalna

Kompozycyjne figury retoryczne:

• tranzycie (tzw. kleje retoryczne) - „tyle o…”, „przedstawiłem…”,

• dygresja,

• paralelizmy retoryczna, powtarzanie,

• akapity jako forma segmentacji tekstu,

TEKST OTWARTY - gdy nie ma granic początku i końca

TEKST ZAMKNIĘTY - wypowiedzi wpisane w ramy początku i końca

Rodzaje kompozycji:

• technika wyliczenia,

• oparta na kontraście,

• pytania i odpowiedzi,

• ramowa,

• pierścieniowa,

• sternowska,

15-04-2008

Elokucja - słowne wyrażanie tekstu

3 style:

• niski - docere,

• średni - delectare,

• wysoki - movere,

Koło Wergilego - poszczególnym stylom przypisywał on różne rzeczy (rośliny, zaody, zwierzęta i in.)

Zasada harmonii 3 stylów: retor powinien umieć posługiwać się trzema stylami w jednej mowie.

STYL NISKI (Rej):

• dydaktyczny

• bliski mowie potoczne,

• unika wieloznaczności,

STYL ŚREDNI (Kochanowski):

• tematy mniejszej wagi niż w stylu wysokim,

• uboższe środki stylistyczne

• epigramaty, fraszki,

STYL WYSOKI:

• odkrywczość obrazowania,

• wiele tropów stylistycznych,

• oda, elegia, epopeja,

azjanizm - styl wzniosły

attycyzm - styl prosty i średni

brakujące do triady ogniwo to cyceronianizm (pomiędzy azjanizmem a attycyzmem)

Od Nietzschego (XIX/XX w.) rozróżniamy 2 opozycyjne style:

• dionizyjski - nieuwzględnianie reguł, emocjonalność, twórczy stosunek do języka; np. : Tuwim, Leśmian,

• apolliński - intelektualizm, plastyczność, umiar; Staff, Lechoń,

• przezroczysty - został wyróżniony w XX w.; bliski stylowi średniemu; cechuje się:

• bezstylowością,

• przedmiotowością,

• czystą mową na rzecz leksyki,

W opozycji do niego jest styl nieprzezroczysty (zmetaforyzowany, pełen ozdób).

Niedawno pojawiło się pojęcie stopnia zerowego stylu - mowa narzędziem komunikacji (R. Barthes)

Zmieniają się nazwy stylów, ale ich istota pozostaje taka sama.

Enumeracja - (np.: „wino, kobiety i śpiew”, „Bóg, honor, ojczyzna”) - taki układ to  gotowy schemat komunikacyjny; łatwość zapamiętania,

Porównanie - nieznane relacje sprowadza do znanych; dokonanie upoglądowienia,

Powtórzenie - podkreśla myśl, wzmacnia tezę; ta figura tekstowa może być zasadą reklamowania,

FIGURY
monosemiotyczne	polisemiotyczne - odwołują się do wielu systemów
intermedialne - ta sama informacja podawana jest w wielu wydaniach	intersemiotyczne - np. obraz i podpis pod nim

STYL RETORYCZNY:

• mnogość figur,

• sentencjonalny,

• kunsztowny,

• erudycyjny,

ZASADY STYLU:

• poprawność,

• jasność,

• takt decorum (stosowność),

• ozdobność (teoria ornatus),

3 ZASADY SPÓJNOŚCI:

• jeden temat,

• jeden nadawca,

• jeden odbiorca,

Trzeba parafrazować, podsumowywać i powtarzać.

STYL PUBLICYSTYCZNO-DZIENNIKARSKI:

• kształtuje postawy ludzkie,

• tygiel stylowy (naukowość, artyzm, prostota i in.); zależnie od gatunku,

• bazuje na stereotypach,

INFORMACJA	PUBLICYSTYKA
monologowość	dialogowość
potoczność	oficjalność
szablonowość	nieszablonowość

STYL BLOGOWY:

• informacje przeplatają się komentarzem,

STYL WIZUALNY:

• tabele, diagramy itp.,

Stylistyka interakcyjna tekstów dziennikarskich:

• konwersacyjność (listy od czytelników i od redakcji, nekrologi),

• polemiczność,

• retoryczność (apele, rubryki co-gdzie-kiedy),

• intertekstualność, intermedialność („chcesz więcej? zajrzyj na…”),

29-04-2008

memoria = mnemonika - sztuka intelektu i zapamiętywania; nadmiar informacji utrudnia zapamiętywanie; oto najważniejsze zagrożenia dla tej sztuki:

• mechaniczne nośniki pamięci,

• nadmiar danych,

• ogromne przyspieszenie procesów historycznych,

Pamięć sztuczna to pamięć wypracowana.

Zapamiętujemy:

• 10% czytanego,

• 20% słyszanego,

• 30% zobaczonego,

• 70% widzianego i słyszanego,

• 80% tego, co sami powiedzieliśmy,

• 90% tego, co sami zrobiliśmy,

Mnemotechnika posługuje się rymowankami.

Mistrzem mnemoniki był Seneka.

ACTIO

Warunki skutecznej mowy w odniesieniu do mówcy:

• spokojny, zaangażowany, pewny siebie,

• przewaga idei nad słowami,

• urozmaicona forma mowy,

• ostrożnie z dowcipem,

• logiczność,

• rzeczowość,

Odpowiedzialność za słowa nierozerwalnie wiąże się z:

• prawdą,

• unikaniem sarkazmu,

• unikaniem pogardy,

• unikaniem manipulacji,

Własny styl wypowiedzi wiąże się z:

• siłą głosu,

• akcentowaniem,

• tempem wypowiedzi,

• spontanicznością,

Błędy wygłaszania:

• skomplikowana konstrukcja zdań,

• nieprawidłowy szyk zdania,

• słownictwo niedostosowane do poziomu audytorium,

• nadmiar zapożyczeń,

• pustosłowie,

• nadmierny patos,

• górnolotne słowa,

Kryteria oceny wystąpień:

• treść,

• emocje,

• styl,

Retoryka integruje; jest komunikacja między różnymi dziedzinami.

Retoryka to dziedzina autonomiczne, ale pełni role służebne.

ZWIĄZKI RETORYKI Z INNYMI DZIEDZINAMI NAUK:

1. gramatyka,

2. logika,

3. poetyka,

4. filozofia,

5. religia,

6. sztuki plastyczne,

7. komunikacja,

ad. 1) Gramatyka skupia się na poprawności wypowiedzi; retoryka jest nadbudową nad nią. Chodzi tu o komunikatywność.

ad. 2) Chodzi tu o prawdziwość wypowiedzi.

Retoryka a logika praktyczna (na poziomie LOGOS):

• pytania i odpowiedzi,

• tezy,

• wnioskowanie,

• argumenty i wnioski,

Błędy w rozumieniu:

• błędne koło (to samo przez to samo),

• nieznane przez nieznane,

Błędy logiczne:

• niespójność składniowa (anakolut),

• niedopuszczalne zestawienia słów (np. chyba na pewno, alkohol sprzedajemy od 18 lat),

• niejasność,

• niedopowiedzenie,

ad. 4) Chodzi tu o wiedzę sprawdzoną. Epistemologia.

ad. 5) Chodzi tu o topikę chrześcijańską. Oddziałuje ona mocno na uczucia odbiorcy, dlatego po te toposy chętnie sięgają politycy.

ad. 6) Np. ikonologia. Retoryka w ?Encyklopedii Ripy to kobieta z berłem i książką; retorykę sądową symbolizuje lew, poglądową - koza, rozważającą - smok.

Mimesis - naśladowanie wzorów. Naśladuje się zazwyczaj: świętych, starożytnych myślicieli.

ad. 7) Nadawca to ten, kto przekonuje. Odbiorca to ten, który jest przekonywany.

Arystoteles zwracał uwagę na interakcyjność retoryki. Komunikacja ma jakiś kontekst.

RETORYKA INTERPERSONALNA - liczy się równość i partnerstwo; gdy znamy odbiorcę, możemy pokusić się o ekspresywizmy; redagowanie informacji to twórcze komunikowanie; jest jeszcze cenzor/redaktor.

RETORYKA DOMINACJI - przejawia się w języku nauki oraz prośbach, nakazach, poradach, obwieszczeniach, instrukcjach, itp.

RETORYKA NIEWERBALNA - body language

06-05-2008

KRYTYKA RETORYCZNA - krytyka stosowana stała się gałęzią retoryki w XIX w.; to krytyczny odpowiednik aktywnej retoryki (doradzanie, obrona, ocenianie, namawianie, uzasadnianie, chwalenie).

Krytyk - uczy czytać innych, ocenia cudza twórczość

Krytyka posługuje się apelem.

RETORYKA A HERMENEUTYKA

Hermeneutyka jest lustrzanym odbiciem retoryki.

Hermeneutyka - metodologia rozumiejąca, interpretowanie źródeł pisanych. Dialog z tekstem. Rozumienie i wyjaśnianie to główne kategorie.

Retoryka Hermeneutyka

rola skutecznej techniki rola metodyki i sprawnego odbioru i rozumienia wypowiedzi

teoria interpretacji tekstu mówionego i pisanego

Metody retorycznej analizy tekstu:

• podejście neoarystotelesowskie (toposy, argumentacja, stylistyka, progimnazmaty),

• metoda gatunkowa - każdy tekst jest reprezentantem określonego gatunku. Trzeba mieć to na względzie.

• metoda metaforyczna - analiza z użyciem aparatu tropologicznego (środki stylistyczne)

• metoda noworetoryczna - neoretoryka - badanie tekstu oparte na aparacie argumentacyjnym. Argumenty rzeczowe racjonalizują tekst.

GENOLOGIA DZIENNIKARSKA

Podział ze względu na funkcje retoryczne:

• docere - komentarz, reportaż, wywiad,

• movere - reklama,

• delectare - felieton,

Pojawiają się interaktywne gatunki:

• chat,

• e-mail,

• blog,

• sms,

• audiotele,

Genologia multimedialna wg Balcerzana:

Triada quasirodzajowa:

• reporterskość,

• eseistyczność,

• felietonowość,

Są to czyste gatunki, ale mamy do czynienia z gatunkami z pogranicza; np. intencja eseistyczna nie musi występować tylko w eseju.

Gatunek to kombinacja chwytów retorycznych. Z każdego tekstu można wydzielić chwyty charakterystyczne.

Asertoryczność - powinny się nią charakteryzować gatunki dziennikarskie: prawdziwość, obiektywność

Tekst nieasertoryczny zawiera efekty fikcjonalne: ekspresję, obrazowanie, przesadę, nacechowane słownictwo, sensacyjność, wielosłowie.

Publicystyka sięga częściej po literaturę niż odwrotnie.

W publicystyce narrator=autor, w literaturze nie zawsze.

W publicystyce teksty są współcześnie weryfikalne, w literaturze nie zawsze.

PRZEGLĄD GATUNKÓW ZE WZGLĘDU NA RETORYCZNOŚĆ:

1. życiorys, sylwetka, nekrolog - retoryka w nich występuje w rekomendowaniu osób, grze emocji, wyrażaniu szacunku i kreatywności formy

2. przegląd prasy - retoryka przejawia się tu w powiadamianiu o konkurencji i niechcianej reklamie; spełnia funkcje rozrywkowo-komentatorską

3. recenzja - dyskusja z dziełem, subiektywizm, polemika, własna postawa wobec dzieła; retoryka objawia się przy kształtowaniu gustów odbiorców; ta forma reklamy jest gatunkiem dialogowym i nastawionym na czytelnika

4. notatka - infotament=informacja+rozrywka

5. reportaż - piszący gromadzi w sobie emocje, problem jak je wyrazić; media elektroniczne zjadają reportażystom tematy; retoryczność polega na kształtowaniu postaw, wywoływaniu przeżyć i przedstawianiu autorskiego punktu widzenia; reportaż angielski jest bardzo chłodny, obiektywny a francuski - socjologiczny, daleki od literatury

6. komentarz - retoryczność polega na chęci przekonania odbiorcy oraz formule: teza + argument; gatunek polemiczny, subiektywny

7. polemika prasowa - erystyka odgrywa tu ważną rolę: walka na słowa, spór, dysputa publiczna

8. zapowiedź - retoryka w zaczęcie do przeczytania, formie apelu, reklamy

9. raport - retoryka w logicznym toku rozumowania; funkcja komentatorska z perspektywy całego społeczeństwa; temat aktualnie dyskutowany

10. wywiad - zależy od strategii jaką przyjmie gospodarz; retoryka w chęci zdobycia życzliwości rozmówcy, argumentacji i błyskotliwości

11. felieton - pole popisu dla retora: gawędziarskość, syntetyczny ale dowcipny, jak zaciekawić czytelnika, felietonista nakłada maski (np., kpiarza, przewodnika, prowokatora), gry językowe aktywują odbiorcę

12. esej - odmiana literatury retorycznej; ważna jest inwencja, atrakcyjna forma, polemiczność, indywidualność, wywiad fikcyjny z samym sobą, utajona perswazyjność, ważna jest sztuka argumentów

13-05-2008

teksty użytkowe: płaszczyzna gramatyczna i płaszczyzna środków retorycznych (sterują postawami odbiorcy)

RETORYCZNOŚĆ TEKSTÓW UŻYTKOWYCH:

1. nota o dziele - to nota redakcyjna; to paratekst; ciekawą nota jest antynota (a rebours); ma zachęcić do przeczytania; ten gatunek ma przełożenie na zachęty publikowane w prasie

2. ogłoszenie - wiele tu aktów mowy z cechami perswazji; to co ogłaszamy jest najlepsze

3. list do redakcji - retoryka utwierdzająca w poradnictwie

4. list motywacyjny - pokazanie siebie z jak najlepszej strony

5. slogany, hasła - mikrowypowiedzi perswazyjne kondensujące treść o charakterze zaklęć słownych; zbiór planów, obietnic i opinii wykorzystywanych w walce politycznej, plotkarstwie

6. laudacja - wyrazy podziwu

7. życzenia - tu liczy się fajny pomysł, np. ułożenie rymowanki (tu pole do popisu dla retora)

8. oświadczenie - retoryczność polega np. w bronieniu czegoś

O retoryce gazety, obok tekstów, stanowią dołączane gadżety, konkursy i inne.

Ewolucja retoryczności reportażu:

• okres międzywojenny

- występowały różne odmiany: literacki, publicystyczny, popularny

- najuważniejsi twórcy tu: Dąbrowska, Żeromski, Broniewski 50 dni w ZSRR

- perswazyjne tytuły, np. Uciekające pieniądze

- odwoływano się do toposów

- epilogos u Kuncewiczowej Warszawa w nocy

- wymiar stylistyczny: obrazowość języka, wyszukana metaforyka, patos i wyolbrzymianie, stosowność języka: oddać opisywane zjawisko poprzez operowanie kontrastem, ekspresywizmy, wykrzyknienia,

- retoryczność reportaży zależała od tematu (strajk, bezrobocie, akcje wynaradawiania, pogromy Żydów)

- demaskujące i oskarżające

• socrealizm

- tendencyjność

- dokumentaryzm

- formalny schematyzm

- stylistyka na usługach dydaktyzmu

- tematyka: Nowa Huta, wieś, partia, przemiany, socjalistyczne idee

- metaforyka technologiczna

- alegorie - pokazywały wielkie zmiany

- antytezy - by odróżnić stare od nowego

- modelowe biografie ludzi

20-05-2008

Co znajdziemy w Retoryce Arystotelesa:

• sam Arystoteles nie wymyślił retoryki; miał poprzedników: Platona, Sokratesa, Gargiasza, Isokratesa; Arystoteles uporządkował retorykę

• szkoła arystotelesowska kładła nacisk na teorię

• Arystoteles podkreślał wagę logicznej argumentacji

• zauważył interdyscyplinarny charakter retoryki

• Retoryka - metoda, technika rozumowania, argumentacji i ekspresji słownej

• I i II księga to inwencja

• III księga to Elokucja, dyspozycja i actio; pominięcie zapamiętywania

• Mówca-słuchacz-mowa

• 3 elementy duszy ludzkiej: rozum, wola i uczucia (logos, ethos, pathos)

• Arystoteles wynalazł typ argumentacji „za i przeciw” (np. „tak, ale…”)

• podkreślał komunikatywność języka, ale i funkcje: ekspresywna i impresywną mowy

• związki retoryki z dialektyką

• 3 rodzaje mowy:

• doradcza (polityczna) - czas przyszły,

• sądowa - czas przeszły,

• popisowa - czas teraźniejszy,

• toposy

• potrzeba zachowania złotego środka stylu

Bardzo popularne są stylizacje: gwarowa, humorystyczna, dramatyczna.

Poczta literacka - porady i oceny udzielane twórcom nieprofesjonalnym

Ten gatunek uprawiała Wisława Szymborska w Życiu literackim.

Teresa Walas wydała zbiór wypowiedzi z gatunku poczty literackiej.

Feliks Kres w Galerii złamanych piór:

• pomysł musi poczekać,

• 5% talenty, 95% pracy,

• Praca napisana musi odleżeć,

• książki są dla ludzi, mają służyć do czytania,

Karol Maliszewski w Odrze tępił wpływy i zależności literackie; cenił indywidualność

Poczta literacka wydaje sądy o wartościach.

Relacje przekazu medialnego i literatury:

• relacje te tworzą zjawisko intermediów (np. teksty pisane do Newsweeka wydano w postaci książki),

• promocja przedsięwzięć literackich,

• publikowanie artykułów o tematyce literackiej,

• literatura wysoka jest w prasie opiniotwórczej,

Hybrydy literatury i dziennikarstwa:

• Ryszard Kapuściński powiedział, że pisarze mają prościej od reportażystów i eseistów.

• Między gatunkami są płynne granice.

• Granica między literaturą a felietonem jest niewielka.

• Reportaż a opowiadanie, powieść; reportaż może być literacki lub powieściowy: metafory, stylizacje, fakty z kreacją, obserwacja psychologiczna; powieść może być reporterska. Zależności te są znaczące.

• Hybrydy czasem lepiej radzą sobie z przedstawieniem problemu (m. in. Córeczka)

• Jacek Hugo-Bader W rajskiej dolinie wśród zielska - w reportażu mamy motto z Dantego

• Barbara Wachowicz i Joanna Siedlecka - reportaże biograficzne

• Tomasz Kwaśniewski Co ty wiesz o Zingerze w Lędzinie - publicystyka czerpie z dramatu: opis świata przedstawionego, prolog, epilog, teksty poboczne

• Ryszard Kapuściński Prawa natury - reportaż a poezja

• Recenzje nieistniejących książek

• Gatunki prasowe są otwarte, nieschematyczne

14

---