Dr Stanisław Barć - Retoryka i erystyka

Konwersatorium 1 24.II.2001

Egzamin: ustny (3 pytania)

Dopuszczalna 1 nieobecność

Retoryka i erystyka - uczy jak rozumować, dowodzić, argumentować i wyrażać to skutecznie poprzez język.

• Arystoteles - Endoksa - podstawa to prawdopodobieństwo

• Friedrich (Kapppa???) - naukowe jest to, co jest udowodnione

• Pierwszy podręcznik erystyki i retoryki - V wiek p.n.e

• 78 sposobów przemawiania. Po co? 1) żeby nie dać się zmanipulować; 2) żeby się posłużyć tą wiedzą.

• 20 zasad erystycznych

• 21 obowiązków przewodniczącego sporów

• Jak budować przemówienie (28 cech)

• 9 poziomów tekstów propagandowych

Lektura:

• Artur Schopenhauer - „Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów”

• Teczka

Temat: Problematyka przekonań.

Zbiór przekonań - to światopogląd.

czym jest to, co jest dla nas najistotniejsze, a trudno uchwytne. Psychologia, filozofia, pedagogika, prakseologia, logika, retoryka i erystyka - tym się zajmuje.

1. logiczne rozumowanie

2. doświadczenie

Thomas Hobbes

Powiada, że istnieją dwa rodzaje skutków rozumowania: tzn. wiedza i przekonanie.

Wiedza - to rozumowanie oparte na danych sprawdzonych empirycznie.

Przekonanie - jest to rozumowanie oparte na innych podstawach, głównie na intuicji.

Przecięcie w danym miejscu łańcucha rozumowania pozwala odkryć przypuszczenie i wątpienie. Są to zmienne dostatecznie nieuzasadnione przekonania. Natomiast ostateczny rezultat procesu rozumowania wyrażony w sądach to ostateczne przekonanie powstałe na drodze poszukiwania prawdy.

Przekonania są zjawiskiem nieodłącznie towarzyszącym procesowi poznawczemu, tzn. jest to pewien etap lub stopień poznania. Przekonanie o słuszności czegoś może być skutkiem tylko własnego procesu rozumowania. Oparcie własnego zdania na autorytecie innej osoby to przeświadczenie lub wiara. Wówczas sąd dotyczy nie tyle ile rzeczy ile osoby. Przeświadczenie zawiera w sobie jakby dwa przekonania, tzn. o autorytawności osoby i o słuszności tego, co ona mówi. W ocenie każdego człowieka, jego własne przekonania są zawsze prawdziwe czy słuszne, niezależnie od tego, czy są one obiektywnie zgodne z prawdą, czy nonsensowne.

Wątpliwości:

Celowość rozróżnienia wiedzy i przekonania - jest to rozróżnienie sztuczne. Wiedza jest składnikiem przekonania - nie o wszystkim muszę być przekonany. Zjawisko modalności - w różnym stopniu mogę być o czymś przekonany.

David Hume

stwierdza, że przekonanie jest to określony sposób myślowego ujęcia rzeczy lub zjawiska wyrażającym pewny stosunek idei do impresji.

Impresja - to wrażenie zmysłowe.

Idea - jest to odbicie wrażenia zmysłowego w moim myśleniu rozumowaniu.

Inne źródło przekonania proponuje Hume.

Człowiek może być przekonany tylko o tym, co bezpośrednio widzi, doznaje, czuje. Przekonania powstają tylko na drodze doświadczenia.

Jeśli chcę kogoś przekonać, muszę poznać źródła jego przekonań.

Immanuel Kant

przekonanie jest to uważanie czegoś za prawdę z tym, że winno się ono opierać na podstawach obiektywnych. Kryterium prawdziwości jest zgodność z przedmiotem przekonania. Jeśli przekonanie ma charakter tylko podmiotowy, a więc opiera się wyłącznie na subiektywnych podstawach, to taki stan Kant nazywa wmówieniem. Jest to tylko pozór prawdy.

Kant rozróżnia 3 stopnie uważania czegoś za prawdę (3 stopnie modalności):

1. mniemanie - tzn. uważanie czegoś za prawdę ze świadomością, że jest ono nie wystarczające ani przedmiotowo ani podmiotowo

2. wiara - jest to uważanie czegoś za prawdę, które jest podmiotowo wystarczające ale zarazem nie wystarczające przedmiotowo

3. wiedza - to uważanie za prawdę wystarczające zarówno przedmiotowo jak i podmiotowo.

Epistemologia - nauka o poznaniu. Proces rozumowania: podmiot poznającyprzedmiotproces poznawania.

Nie wystarczające przedmiotowo - nie jestem w stanie udowodnić tego na pewno.

Tym trzem stopniom uważania czegoś za prawdę odpowiadają 3 rodzaje sądów, zwane funkcjami modalności:

1. sądy problematyczne - w których stwierdzenie lub przeczenie przyjmuje się jedynie za możliwe (np. Yeti)

2. sądy asertoryczne - to takie, które uważa się za rzeczywiste czyli prawdziwe

3. sądy apodyktyczne - które uważa się za konieczne (sąd konieczny to taki, który musi się przydarzyć - np. że umrzemy).

PRZECZYTAĆ:

1. Tadeusz Szaciło - „Przekonania” - rozdział Istota przekonań

2. Adam Stefaniak - „Kształtowanie przekonań organów orzekających w postępowaniu cywilnym” - rozdz. I Erystyka jako dziedzina wiedzy - s. 6-14; rozdz. II - spór - s. 15-23

3. Artur Szopenhauer - Erystyka czyli sztuka przemawiania: a) co to jest dialektyka erystyczna - s. 28;

• co to jest dialektyka erystyczna - s. 28

• drogi przekonywania - 2 drogi - bezpośrednia i pośrednia (2 metody)

Konwersatorium 2 03.III.2001

Kant - przekonanie jest stanem intelektualnym - jednak być tak nie musi, bo są przekonania, które nie są oparte na rozumowaniu.

Hegel

Przekonanie jest to subiektywna refleksja , wewnętrzne nastawienie, poczucie słuszności czegoś. Słuszność przekonań wyraża się w ich tożsamości z samowiedzą, a nie w zgodności z rzeczywistością. To wewnętrzne nastawienie czyli przekonanie musi być podporządkowane jakiejś nadrzędnej idei - są nią interesy i myśl państwowa.

Zatem przekonanie to wewnętrzna wola istnienia prawa nakazującego rezygnację z wszelkich indywidualnych poglądów sprzecznych z substancjalną istotą państwa.

Przekonania są subiektywne - każdy ma inny światopogląd, mentalność, osobowość itp. - opinie każdego z ludzi na ten sam temat będą się różniły.

Przekonanie wg Hegla musi być czemuś podporządkowane. Nie każda idea państwa jest zgodna z przekonaniami człowieka (?????????). Hegel nie ma racji, że trzeba się poddać każdej idei państwa.

B. Roussell

1. przekonanie w sensie ogólnym jest to stosunek umysłu do kilku rzeczy różnych od niego [rzeczywistość istnieje niezależnie od mojego umysłu].

2. sens węższy - przekonanie to pewna forma słów powiązanych z jakimś jednym uczuciem spośród szeregu rodzajów.

Język jest w stanie wyrazić uczucia. Drugie stanowisko - język jest tylko metaforą.

Subiektywność w mowie jest tylko umowna.

Przekonanie jest procesem, na drodze poznania powstają różne uczucia - które przybierają postać oddzielające wartość emocjonalną od uczuciowej - i zwycięża jedno uczucie - np. kicz

3. w ujęciu prakseologicznym - jest to cecha działania. Wierzymy w pewne zdarzenia o ile zmierzając do wyniku dla którego to zdarzenie jest istotne (ważne, znaczące) postępujemy zawsze w taki sposób by ten wynik osiągnąć w przypadku kiedy to zdarzenie jest prawdziwe, choć możemy go nie osiągnąć w przypadku, gdy zdarzenie to jest fałszywe.

Będę skutecznie działał, jeśli przyjmę poprawną (właściwą) postawę i odpowiednie metody.

Kazimierz Ajnkiewicz

Przekonanie jest to przeświadczenie, o słuszności głoszonych sądów.

Tadeusz Kotarbiński

Przekonanie to stosunek do wypowiadanych zdań, ale taki stosunek, w którym wyraża się pewność czy przeświadczenie, że zdanie to jest słuszne.

KONCEPCJA PSYCHOLOGICZNA

Wł. Witwicki

uważa, że przekonanie to fakt psychiczny uznawania bądź nieuznawania rzeczywistości jakiegoś przedmiotu czyli potwierdzenie bądź zaprzeczenie realności istnienia.

NIE MA RACJI - coś może istnieć jako marzenie.

PEDAGODZY

Bolesław Hornowski

przekonanie jest to sąd wartościujący. Jest to taki sąd, w którym wyrażamy ważność i znaczenie rzeczy i zjawisk, poglądów i teorii, zasad i ocen naszego postępowania, ewentualne emocjonalne ustosunkowanie się do otaczającego nas świata. Zatem przekonanie zawiera w sobie proces poznawczy i proces emocjonalny.

Wincenty Okoń

przekonania to wiadomości połączone z uczuciami i procesami wolicjonalnymi. Są to takie wiadomości, które stanowią wytyczne naszego postępowania.

Zygmunt Mysłakowski

przekonania składają się z prawdy obiektywnej lub wiedzy prawdopodobnej, przeświadczenia prawdziwościowego, rozumianego jako wyraz wewnętrznej aprobaty dla wiedzy obiektywnej lub prawdopodobnej i zgodności z praktyką życiową podmiotu.

Eugeniusz Kuszko

przekonanie to taki pogląd który człowiek wewnętrznie i dobrowolnie uznaje za słuszny.

Psychologowie rosyjscy

przekonanie to iloczyn wiedzy, uczuć i doświadczenia.

T. Szaciło

przekonanie to intelektualny stan pewności, co do słuszności lub realności poglądu na określony temat.

Wady: 1) nie musi być to stan realności; 2) nie uwzględnia kategorii prawdziwości.

6 sposobów rozumienia prawdy (teorie prawdy):

1. koncepcja klasyczna (logicy) - Arystoteles: veritas est adaequatio rei et intellectus - prawda jest to zgodność rzeczy i myśli (dosłownie). Rozumienie właściwe: prawdziwość jest własnością tylko tych sądów, które dają nam wierne odbicie obiektywnie istniejącej rzeczywistości.

2. teoria konwencjonalistyczna (od umowy) - prawdą jest to, co przyjęło się nią nazywać zgodnie z umową. Dwa stanowiska:

1. E. Le Roy - rozumiał konwencjonalizm w sposób skrajny - polegał na tym, że z prawdą będziemy mieli do czynienia wtedy, kiedy wszystko będzie umówione.

2. H. Poincare - konwencjonalizm umiarkowany - powinniśmy się umawiać odnośnie kwestii będących przedmiotem kontrowersji.

3. koncepcja pragmatystyczna - prawdą jest to, co jest zgodne z dążeniami człowieka, co jest mu użyteczne, zapewnia powodzenie itp. Wierzenia religijne są prawdziwe w tym sensie, że okazują się jakoś potrzebne człowiekowi. Prawda bowiem sprawdza się poprzez swoje konsekwencje polityczne.

Pewnym wariantem pragmatyzmu jest ujmowanie prawdy jako ekonomii myślenia. Ten sąd jest prawdziwy, który jest w jakiś sposób oszczędny - prawdziwa jest równoważność masy i energii Einsteina, ponieważ wyraża ten stosunek w sposób bardziej ekonomiczny niż wzory innych fizyków.

4. koherencyjna (wewnętrzna zgodność) teoria prawdy G. W. Libniz'a - wg niego prawda jest to zgodność twierdzeń między sobą a przede wszystkim zgodność twierdzeń z danym systemem, w ramach którego funkcjonują - np. twierdzenie że suma kątów w trójkącie ma więcej niż 180°, 180° lub mniej niż 180° - każde z osobna może być prawdziwe w zależności od tego, w jakim systemie będzie ono umieszczone - w geometrii Euklidesa, Rhiemana czy Łobaczewskiego.

5. koncepcja personalistyczna (substancjonalistyczna) - dla osoby religijnej jedyną prawdą substancjalną jest Bóg. Chrystus powiedział: jam jest droga, prawda i żywot. Dla wierzących jednym z kryteriów prawdy jest źródło - to jest prawdziwe, co Bóg podaje do wierzenia, przez księgi objawione, tradycję i Kościół przez niego powołany.

6. teoria oczywistości- KARTEZJUSZ - sądem prawdziwym możemy nazwać taki sąd, który jest oczywisty.

Przez oczywistość należy tu rozumieć albo stan psychiczny wyrażający pełną aprobatę intelektualną i emocjonalną dla wypowiadanego sądu albo też rozumieć ją w sposób logiczny tj. stan w którym uznany na mocy reguł logicznych sąd nie może być zanegowany bez jednoczesnego negowania owych reguł tzn. bez popadania w sprzeczność.

Przekonanie - jest to subiektywne przeświadczenie lub pewność co do prawdziwości czegoś.

Składniki, źródła i determinanty przekonania:

1. wiedza

2. uczucia

3. doświadczenie

4. intuicja

5. wola

6. wyobrażenie

7. sen

8. halucynacja

9. marzenie

10. rozumowanie

11. autorytet

12. osobowość

13. wzorce i uwarunkowania socjokulturowe (są to np. warunki w jakich się wychowujemy, różnice kulturowe itp.).

Rodzaje przekonań

3 klasyfikacje:

1) Wł. Witwicki - dzieli na:

1. aktualne - to takie, które oparte są na bezpośrednich wrażeniach zmysłowych

2. potencjalne - to cały zasób zdobytej i aktualnie zachowywanej wiedzy w formie poglądów i zasad, postaw naukowych, życiowych i społecznych.

2) T. Czeżowski - 4 rodzaje przekonań:

1. apodyktyczne - przekonania, poprzez które poznajemy podstawowe twierdzenia ontologiczne (dot. bytu) o charakterze apodyktycznym.

2. introspekcyjne - wynikają z bezpośredniego przekonania introspekcyjnego (wiem co czuję i myślę)

3. zmysłowe - powstają na tle żywego spostrzegania konkretnych faktów (przez 5 zmysłów)

4. demonstratywne - to takie przekonania, których oczywistość wynika logicznie z innych przekonań oczywistych.

3) T. Szaciło - 4 rodzaje przekonań:

1. racjonalne - źródłem jest poprawne rozumowanie zgodne z regułami logiki i specyfiką przedmiotu którego ono dotyczy; wynika z doświadczenia; oparcie na wiedzy ekspertów

2. irracjonalne - źródłem są przesądy, zabobony, wierzenia religijne

3. silne - dot. zjawisk często występujących - kryterium jest prawdopodobieństwo występowania faktów lub zjawisk oraz ich skutków

4. słabe - stany nierozpoznane, sporadyczne - kryterium jest prawdopodobieństwo występowania faktów lub zjawisk oraz ich skutków

Supozycje - stan przejściowy miedzy przekonaniem na „tak” i „nie” - skład: przypuszczenia i wątpienia.

Funkcje przekonań:

1. funkcja kierownicza - przekonania ukierunkowują nasze zachowania, postawy, działania. Są podstawą podejmowania decyzji, stanowią motywację i cel dla decyzji.

2. funkcja wartościująca (porządkująca) - przekonania to nasz prywatny zespół aksjologiczny.

3. funkcja wyjaśniająca - każdy nowy wycinek rzeczywistości poznajemy wykorzystując już posiadane przekonania i wiedzę.

4. funkcja kontrolna - dwa aspekty:

1. zgodność nowych spostrzeżeń z dotychczasowymi przekonaniami

2. zgodność działania z posiadanymi przekonaniami

Temat: Przedmiot erystyki

1. Geneza:

1. mitologiczna: od imienia bogini

2. etymologicznie: eris - spór

dialektyka - [gr.] dialektike techne - umiejętność prowadzenia rozmowy, dyskusji i dowodzenia. Twórca: Protagoras z Abdery V w p.n.e. Uczył przekonywania za pomocą chwytów krasomówczych i odpowiednio dobranych argumentów.

Jako pierwszy wymyślił i stosował ANTYLOGIĘ - taki sposób wywodu, polegający na reprezentowaniu każdego zagadnienia z przeciwstawnych stron polega na przytaczaniu argumentów „za” jak i „przeciw” danej tezie.

sofistyka - [sophia - mądrość] - sophistes - mędrzec - Gorgiasz V/VI w p.n.e. - twierdził, że udowodnić można wszystko. Stosował trzy techniki:

• wieloznaczność

• nieścisłość

• sofizmaty - to takie sposoby rozumowania, dowodzenia czy przekonywania, które tylko pozornie są prawdziwe a w rzeczywistości zawierają jakiś trudny do zidentyfikowania błąd

• przesunięcie cech

erystyka - twórcą jest Euklides z Megary (V/VI w p.n.e.) - przedmiotem są różne teorie.

Stefaniak - wiedza na temat rzetelnego prowadzenia sporów.

ERYSTYKA - jest to wiedza (ewentualnie sztuka) na temat rzetelnych (uczciwych, lojalnych) i nierzetelnych (nieuczciwych, nielojalnych) zasad, sposobów i technik skutecznego prowadzenia sporów (procesu przekonywania). Obejmuje ona także wiedzę na temat prawidłowego przygotowania się do sporu oraz optymalnej jego organizacji.

Strony w sporze

• najmniej 2 osoby: proponent (stawia tezę) i oponent (przeciwnik tezy)

• proponent nie musi uzasadnić tezy (powinien)

• uzasadnienie tezy proponenta może być:

pozorne - nie zaspokaja oczekiwań

wystarczające - to takie którego oczekuje druga strona

konieczne - wynika ze specyfiki przedmiotu sporu

• oponent może zaprzeczyć w sposób: prosty - bez uzasadnienia; złożony w sposób: pozorny, wystarczający, konieczny

• oponent może zadać pytanie o np. intencje, wyjaśnienie czegoś

• audytorium - czyli słuchacze. Sposób zachowania:

bierny

czynny - np. głosowanie

racjonalne

irracjonalnie (tłum).

PRZECZYTAĆ:

1. postawy + cele

2. Schopenhauer (książka)

3. cykl erystyczny - „cykl organizacyjny działań kształtujących przekonania” s. 24-34

Konwersatorium 3 17.III.2001

POSTAWY W SPORZE

1. konfrontacja erystyczna - jest postawą rzetelną, uczciwą; lojalna wobec uczestników sporu. Jeśli jestem proponentem i tezę uzasadniam w sposób konieczny lub wystarczająco, śledzę to co mówią przeciwnicy i krytykuję rzeczowo: (błędy merytoryczne, formalne, niewystarczający sposób udowadniania, błędy definiowania). Dążę do optymalnego rozstrzygnięcia.

2. ekspansja erystyczna - jest to postawa nierzetelna, nieuczciwa, nie lojalna polega na tym, że dążę do zwycięstwa za wszelką cenę i na wszelkie możliwe sposoby utrudniam bądź uniemożliwiam oponentom udowodnienie ich prawdziwych tez. SPOSOBY:

• atakowanie osoby

• szukanie sprzeczności między tym co mówi a tym co robi

• pytania o intencje

• insynuacja co do faktów

Cele w sporze:

1. cele zbieżne (zgodne) - realizacja za pomocą różnych dróg i środków

2. cele niezgodne (rozbieżne) - możliwy jest kompromis

3. cele sprzeczne (przeciwstawne) - wyjście z sytuacji - znalezienie trzeciego sposobu - zgodnego dla dwojga osób.

Rodzaje problemów: podział ze względu na ich złożoność przedmiotu i cechy konstytutywności (decydujące o ich istocie)

1. problemy dot. stanu faktycznego - polegają na tym, że istotą jest odpowiedź na pytania jak jest lub jak było. Formą odpowiedzi na tak postawione pytania są zdania opisowe referujące istotę, cechy i funkcje poszczególnych elementów danego wycinka rzeczywistości, kształt i przebieg zdarzeń, relacje między faktami itp.

2. problemy dotyczące stanu postulowanego - są to takie problemy, których istota jest odpowiedź na pytanie jak być powinno lub pytania pokrewne tj.: wolno - nie wolno; ma się prawo - nie ma się prawa; ma się obowiązek - nie ma się obowiązku itp. odpowiedzią są normy. Wszystkie występujące normy możemy podzielić na trzy następujące rodzaje. Są to:

1. normy etyczne - dzielą się tak, jak dzieli się sama etyka:

• etyka niezależna (autonomiczna) - źródła normy to sama jednostka lub przyjmuje je dobrowolnie od innych jednostek lub grup społecznych

• etyka zależna (heteronomiczna) - zwana etyką autorytetu.

W przypadku norm heteronomicznych ich źródłem jest siła zewnętrzna, transcendentna, kojarząca się z Absolutem - np. Bóg lub świat idei. Dla 70% taką postacią jest Bóg.

Jak odczytać znaczenie jakiejś normy? (TEODYCEA - teologiczna). Jest to odwołanie do tradycji rozumienia tej normy; odwołanie do instytucji czuwającej nad interpretowaniem norm; może samodzielnie interpretować źródło - np. pismo objawione.

2. normy prawne - jest prawodawca, są instytucje czuwające nad przestrzeganiem prawa, interpretacja tego prawa.

3. normy technologiczne - wszelkiego rodzaju przepisy, recepty, instrukcje, zasady (wojskowe, wychowawcze, inżynierskie, prakseologiczne itp.). Znajomość normy jest obowiązkowa dla wszystkich, ale dotyczy tylko niektórych osób.

Problematyką norm zajmuje się etyka, prawo i dział logiki - logika norm.

3. problemy dotyczące wartości (aksjologiczne) - istota jest odpowiedź na pytanie: ile coś jest warte? Odpowiedzią są oceny - żeby stworzyć ocenę potrzebne są kryteria wartościowania. Często podstawą są w/w normy, ale też pojawiają się nowe normy - np. estetyczne. Podstawowym problemem są subiektywne wartości.

Światopogląd i jego strefy

światopogląd jest kategorią, pojawiającą się w: filozofii, psychologii, teologii itp. Światopogląd to zbiór przekonań, które w jakiś sposób ustawiają człowieka wobec rzeczywistości. Jest to zespół ogólnych przekonań dotyczących natury świata, roli i miejsca człowieka w świecie, sensu jego życia oraz wynikających z tych przekonań ideałów wyznaczających postawy życiowe ludzi i wytyczających linie ich postępowania.

4 strefy:

1. są to sądy czy też poglądy ontologiczne - dot. istoty bytu

2. sądy o ludziach i społeczeństwie - ma opinię i pomysły na organizację życia społecznego; ideologie - wskazują najlepszy kierunek rozwoju; opisuje w sposób wystarczający dzieje, opisuje sposób istnienia jednostki w społeczeństwie

3. sądy wartościujące i przeżycia wartości - „siatka” wartościująca wszystko, co nas otacza. Wartości przeżyte - np. przeżyta wojna

4. refleksje krytyczne na temat własnego światopoglądu. Źródłem zmiany są:

• doświadczenie

• przekonania innych ludzi

• własne interesy osobiste.

REPLIKA DYSKUSYJNA

De prencipiis non est disputandum - na temat założeń zasadniczych nie należy dyskutować /starożytność/

Karl Popper - można dyskutować zawsze, wszędzie i na każdy temat.

I. Repliki niepolemiczne:

1. jest to każda proponowana odpowiedź na dyskutowany problem

2. nowa teza wprowadzona do dyskusji wraz z odpowiednią argumentacją

3. pytanie zadane partnerowi, ale takie, które nie ma intencji polemicznej:

• pytanie o wyjaśnienie

• prośba o pytanie o zastosowania w praktyce

• pytanie retoryczne

• pytanie łatwe do odpowiedzi dla słuchaczy

przyjęcie do wiadomości wyjaśnień drugiej strony: - np. interpelacje i zapytania poselskie

wyrażenie zgody na propozycję oponenta

dygresje:

• forma zmiany tematu po to, aby zaistnieć

• służy autoprezentacji

7. propozycje terminologiczne zapobiegające logomachii jest to termin logiczny i oznacza spór o słowa (o terminy, kategorie, definicje).

II. Repliki polemiczne:

1. krytyka merytoryczna - polega na odrzuceniu tezy oponenta jako nieprawdziwej. Zarówno udowadnianie danej tezy, jak i jej obalanie, powinno się opierać na 3 podstawach:

1. wiedza naukowa lub fachowa z zakresu przedmiotu sporu

2. doświadczenie

3. opinie ekspertów

2. krytyka formalna - nie dotyczy samej prawdziwości twierdzeń ale poprawności takich zabiegów jak:

1. rozumowanie

2. definiowanie

3. klasyfikowanie

4. tryb dowodzenia

błędy w rozumowaniu:

1. non sequitur - brak wynikania - polega na tym, że wniosek nie wynika z tych zdań czy przesłanek, które oponent przedstawił - np.: wszyscy ludzie pragną nieśmiertelności. WNIOSEK: istnieje życie pozagrobowe.

2. circulus ntiosus - błędne koło - polega na tym, że pogląd który ma być dowiedziony zostaje umieszczony zazwyczaj w nieco innym sformułowaniu wśród przesłanek dowodu: np.: u Szekspira - Szekspir jest genialnym pisarzem, bo napisał „Hamleta”

3. bezzasadność przesłanki - polega na tym, że jedna z przesłanek rozumowania nie jest wystarczająco uzasadniona - np. zbiorem założeń pewnej dyskusji miedzy przyrodnikami jest tylko fizyka klasyczna a ktoś wypowiada pogląd, który ma uzasadnienie tylko w fizyce relatywistycznej - czas jest zjawiskiem fizykalnym które można zmierzyć oponent: nieprawda, bo zegar umieszczony na Księżycu i na Ziemi inaczej pokazuje upływ czasu (w fizyce relatywistycznej „bierzemy” pod uwagę grawitację).

4. rozumowanie podane jako niezawodne, należy jednak do rozumowań zawodnych - np. indukcja niezupełna - indukcja polega na analizie wszystkich przypadków i dopiero konstrukcja tezy na jej podstawie.

3. żądanie dowodów - w trzech przypadkach należy ze względów racjonalnych odstąpić od żądania dowodów:

1. mój oponent przedstawił tezę i uzasadnił ją w sposób konieczny

2. mamy do czynienia z poglądem najprawdopodobniej prawdziwym, ale w danej chwili bardzo trudnym lub wręcz niemożliwym do uzasadnienia - np. teza, że istnieje życie na Marsie

3. mamy do czynienia z poglądem prawdziwym, ale źle uzasadnianym.

4. żądanie definicji - definicji należy bezwzględnie żądać w 2 przypadkach:

1. gdy jakiś termin jest niezrozumiały dla drugiej strony

2. podano wprawdzie definicję, ale nie spełnia wymogów poprawności

Artur Schopenhauer - s. 28

Drogi przekonywania (2):

1. bezpośrednia

1. odrzucić przesłanki przeciwnika (błąd merytoryczny lub formalny)

2. przyjąć przesłanki, ale teza z nich nie wynika

2. pośrednia: zastosować apagogę lub instancję

apagoga - dane twierdzenie przeciwnika dot. przedmiotu - zestawiam z innym twierdzeniem które jest powszechnie akceptowanym twierdzeniem - musi być przedmiotowo związane z pierwszym - to twierdzenie ogólne jest zakresowo szersze od pierwszego wtedy z tego zestawienia wynika sprzeczność miedzy twierdzeniem szczegółowym a twierdzeniem ogólnym - jednak to stwierdzenie ogólne może wzmacniać twierdzenie oponenta.

Jeśli sprzeczność - to obalam jego twierdzenie.

SPOSOBY TWORZENIA apagogi:

1. oparty na wieloznaczności (synonimy lub homonimy)

2. różne rozumienie danej kategorii - tzw. sąd apodyktyczny (konieczny) „tak musi być” - jest problematyczny - może tak być

3. zestawienie - różne rozumienie norm społecznych

np.

pan X jest głupi - odp. nie prawda, pan X jest homosapiens, a skoro nim jest to jest istotą rozumną, a skoro nią jest nie może być głupi.

Rozumny - to taki co ma zdolność operacyjnego działania

Mądry - spełnia pewne kryteria

Konwersatorium 4 31.III.2001

instantia - druga droga pośrednia sprawdzamy wszystkie przypadki szczegółowe, które powinny wchodzić w zakres tezy. Jeżeli chociaż jeden nie mieści się w zakresie tezy, to obalamy ją jako nieprawdziwą.

SPOSOBY: (38)

1. Uogólnienie - w sposób uczciwy lub nieuczciwy. Trzy sposoby:

1. rozszerzenie zakresu twierdzenia - np. mam już dość tej politologii, nie mogę nawet patrzeć na te książki - Ale co ty mówisz? Czyżby nauka nic dla Ciebie nie znaczyła? Przecież ludzie nie wykształceni nic nie mogą teraz osiągnąć. [rozszerzenie zakresu z nauk szczegółowych na nauki ogólne]

Polacy są taką nacją, która zawsze znajdzie sposób na obejście prawa. [ileś osób szuka sposobów na obejście prawa, ale nie wszyscy!]

2. należy potraktować twierdzenie relatywne jako ogólne: Słowo relatywne ma 2 znaczenia:

• relatywne czyli odnoszące się do pewnego aspektu - wskazać na aspekt szczegółowy i go uogólnić - np. Nauki społeczne nie są w stanie ostatecznie wyjaśnić zarówno istoty człowieczeństwa jak i skomplikowanej materii stosunków interpersonalnych (nauka ma kilka funkcji - wyjaśnianie itp.). Uogólnienie: Żadna dziedzina wiedzy nie jest w stanie wyjaśnić czegokolwiek w sposób ostateczny.

• Demokracja jest najlepszym sposobem sprawowania władzy.

• przez zmianę kwantyfikatora - mamy dwa rodzaje kwantyfikatorów:

• mały (szczegółowy) - wskazuje na coś jednostkowego (np. na pewien okres czasu)

• duży (ogólny) - na ogół (miejsce, ludzi, przedział czasu).

Cele zmiany kwantyfikatora:

• krytyka stanowiska (podważenia)

• obrona albo usprawiedliwienie tezy czy stanowiska

np.

• panie dyrektorze, proszę mnie dziś zwolnić z pracy, bo jestem chory. ODP: Jeżeli każdy będzie się zwalniał, to kto będzie pracował

• panie prof. tym razem wyjątkowo jestem nieprzygotowany. ODP: Ależ pan zawsze się nie przygotowywuje.

• Jestem nieudacznikiem, tylko to mnie się tak zdarza. ODP: nie przejmuj się, to każdemu się zdarza.

• To tylko u nas (tutaj) tak jest, że ... ODP: Nie, tak jest wszędzie.

2. homonimia - to wieloznaczność terminu mająca te same znaczenie.

ekwiwikacja - to przejaw homonimii w kontekście. Jest to błąd w rozumowaniu, wynikły z użycia dwóch lub więcej słów jednakowo brzmiących, lecz mających różne znaczenie, np.:

• rak żyje w wodzie, a ponieważ rak jest chorobą, zatem pewne choroby żyją w wodzie

• Historia jest nauką humanistyczną. Napoleon odegrał dużą rolę w historii. WNIOSEK: Napoleon odegrał dużą rolę w naukach humanistycznych.

• Logika zajmuje się badaniem rozumowań. Rozumowania są to procesy psychiczne pewnego rodzaju. WNIOSEK: wobec tego logika zajmuje się badaniem procesów psychicznych pewnego rodzaju.

WNIOSEK JEST ZŁY, obie przesłanki są prawdziwe, ale jedna jest z logiki, a jedna z psychologii - wtedy wniosek będzie błędny, bo obie dziedziny zajmują się różnymi sposobami rozumowania.

Oprócz tego mamy do czynienia z zjawiskiem pokrewnym - wieloznaczność kontekstów. Trzy przyczyny:

1. wieloznaczny wyraz - lud znosi bezprawie - czy ...??? czy też cierpi?

sekretarka podała pismo i dyrektor skreślił kilka słów

2. amfibolia - czyli wadliwa składnia:

• zwiedziłem wieś koleżanki, która jest przywiązana do tradycji

• jeśli ktoś wypuści swojego psa bez smyczy, to zostanie on rozstrzelany

3. niedopowiedzenie

• jedzenie to przyjemność

• Niemcy to zbrodniarze - bo nie wszyscy

• sylogizm - różne schematy rozumowania - sylogizm jest podstawową formą dedukcji. Polega na:

• sylogizm to schemat wnioskowania oparty o logiczne prawo implikacji której poprzednikiem jest koniunkcja przesłanek a następnikiem konkluzja (czyli wniosek)

• sylogizm - jest to wnioskowanie złożone z dwóch przesłanek w których powtarza się ten sam termin oraz konkluzji zbudowanej z pozostałych dwóch terminów występujących w przesłankach.

Przesłanka to pojęcie proste.

Np. Jeśli każdy człowiek jest ssakiem. / A każdy ssak jest kręgowcem. /WNIOSEK: To każdy człowiek jest kręgowcem.

Np.:

• Każdy prawnik strzeże sprawiedliwości. /Każdy adwokat jest prawnikiem. /WNIOSEK: Każdy adwokat strzeże sprawiedliwości. BŁĄD.

• Ludzie uczciwi nie popełniają przestępstw. (sąd apodaktywny). /mój klient jest uczciwym człowiekiem. WNIOSEK: Dlatego mój klient nie popełnił przestępstwa. BŁĄD.

• Europejczyk jest człowiekiem (BŁĄD: I przesłanka musi być ogólna). /Papuas nie jest Europejczykiem (II przesłanka nie może być przecząca). /WNIOSEK: Papuas nie jest człowiekiem. BŁĄD.

PROSYLOGIZM - jest to drugi z dwóch sylogizmów powiązanych ze sobą tak, że wniosek pierwszego sylogizmu pełni rolę przesłanki drugiego sylogizmu. Natomiast pierwszy z tych sylogizmów jest episylogizmem w stosunku do drugiego.

Prosylogizm jest to łączenie dwóch sylogizmów:

1. episylogizm

2. prosylogizm.

Np.

Jeśli każdy kręgowiec jest zwierzęciem, a każdy ssak jest kręgowcem. WNIOSEK: Każdy ssak jest zwierzęciem.

Jeśli każdy ssak jest zwierzęciem, a każdy wieloryb jest ssakiem. WNIOSEK: to każdy wieloryb jest zwierzęciem.

Jeżeli demokracja jest najlepszym ustrojem. /A władza większości jest istotą demokracji. WNIOSEK: To władza większości jest najlepszym ustrojem.

Prosylogizm:

Jeśli władza większości jest najlepszym ustrojem /A najlepszy ustrój służy każdej jednostce

WNIOSEK: To władza większości służy każdej jednostce.

4. jeżeli ktoś nie zgadza się z prawdziwymi przesłankami, to należy podać mu takie błędne przesłanki, które zaakceptuje. Np.:

TEZA: Należy zakazać aborcji.

1. aborcja to zgoda na zabijanie niewinnych i bezbronnych ludzi. BŁĄD: rozszerzenie zakresu.

2. żaden w pełni świadomy człowiek, nie może akceptować zabijania.

3. aborcja prowadzi do biologicznego wyniszczenia narodu. (uogólnienie)

4. żaden dobry Polak patriota nie może patrzeć obojętnie na osłabianie swojej ojczyzny.

5. Petitio principiii - oznacza żądanie początku. 3 wersje:

1. użycie tezy dowodzonej jako przesłanki dowodu (do Boga)

• dowodem na istnienie Boga jest natura

• dowodem na istnienie Boga jest stworzona przezeń natura

• jest to przyjęcie za przesłankę twierdzenia niepewnego, bezpodstawnie przyjętego za prawdziwe. Wniosek wysnuty z takiej przesłanki nie musi być w prawdzie fałszywy, ale jest niepewny tzn. nie jest należycie dowiedziony. Np.:

• miarą społecznej użyteczności pracy jest jej ocena odzwierciedlona w empirycznie mierzalnych przejawach świadomości danej grupy lub społeczności. (Jeśli będę oceniał - to będzie to subiektywne).

• spadek czytelnictwa wskazuje na obniżanie się poziomu kultury naszego społeczeństwa. Błąd: o kulturze człowieka nie decyduje czytelnictwo; może nie czytać, ale chodzi do kina, teatru, muzeów itp.; kwestia co czyta się

• błędne koło -

• proszę wysokiego sądu - mój klient jest człowiekiem na tyle uczciwym, że nie był w stanie popełnić zarzucanego mu czynu. - przesłanka udowadnia tezę a teza przesłankę

• pan Bóg na pewno istnieje, ponieważ jest to wyraźnie napisane w Biblii, a Biblia mówi prawdę, bo jest słowem Bożym

• sprzedawca: Te skrzypce są bardzo cenne. To ręczna robota. Istnieją tylko 2 takie egzemplarze. Jeżeli mi pan nie wierzy, to proszę zapytać faceta co mi je sprzedał.

• Książka którą kupiłem jest wspaniała, dzięki niej zarobię 1 000 000 PLN. - Skąd wiesz, że zarobisz 1 000 000? Przecież wyraźnie napisano we wstępie, jeśli się będzie postępowało zgodnie z instrukcją.

• problematyka pytań - rodzaje pytań (10) i techniki stawiania pytań. Rodzaje pytań:

1. pytania zamknięte (rozstrzygnięcia) - ograniczają odpowiedź do kwestii zawartych w pytaniu. Budujemy je przy pomocy partykuły pytajnej „czy?” Odpowiedź na tak postawione pytanie może być tylko przecząca lub twierdząca.

2. pytania otwarte (dopełnienia) - budujemy je przy pomocy pozostałych partykuł pytajnych (tj. kiedy, dlaczego, kto, co, jak itd.)

3. pytania z ukrytym założeniem (z tzw. presupozycją) - jest to jakieś założenie wstępne na podstawie którego zbudowano pytanie, ale pominięto je w pytaniu. - np. Dokąd idzie dusza po śmierci?

4. pytania sugestywne - to takie pytania, które wskazują na potrzebę wiary w prawdziwość założenia naszego pytania - np. co pan sadzi o tym strasznym wyczynie pana X?

5. pytania będące odpowiedzią na pytania - pytania, których istotą jest przesunięcie ciężaru dowodowego czyli ilość wystarczających argumentów, które trzeba podać aby w sposób satysfakcjonujący oponenta uzasadnić tezę.

6. pytania podchwytliwe - uzyskanie odpowiedzi sprzecznej z tym, co ktoś powiedział lub wydobycie od kogoś informacji którą ktoś chce pominąć

7. pseudopytanie - składa się z 3 sekwencji (części):

• zapowiedź zadania pytania

• przedstawienie naszego stanowiska w danej kwestii

• zadanie pytania, co oponent sądzi o naszych tezach

8. pytania sprawdzające - stawiamy je, gdy sami znamy odpowiedź na pytanie, ale chcemy sprawdzić:

• co wie oponent na ten temat

• jak rozumuje

• jaki jest jego stosunek do danej kwestii

9. pytania naprowadzające - istotą jest to, że w pytaniu lub szeregu pytań zawarta jest sugestia, co do ewentualnej odpowiedzi lub też zadaje się pytania pomocnicze naprowadzające na zasadniczą kwestię

10. pytania natury osobistej w formie zdepersonalizowanej - istotą jest to, że przedstawiamy dwa lub więcej stanowisk w danej kwestii i pytamy oponenta, co sądzi o tych stanowiskach.

7. stosowanie indukcji - nadużywanie indukcji - podać wszystkie przypadki, które wchodzą w skład tezy.

1. są to przypadki dla nas korzystne

2. przypadki nie budzące kontrowersji

3. przypadki pozornie najważniejsze

4. przypadki wystarczające do wysunięcia konkluzji

8. istotą jest to, że pojęcie ogólne bez własnej nazwy, należy tak porównać lub określić, aby to było dla nas korzystne. Wynika to z trzech walorów nazwy:

1. walor wartościujący - ewidentny w sporach prawnych

2. walor obrazowy - np. ach ty ośle

3. walor emocjonalny.

np.

• Nie zgadzamy się na działania represyjne w stosunku do uczestników strajku

• Odp. Nie ma mowy o jakichkolwiek represjach natomiast konieczne jest postępowanie wyjaśniające tak jak w każdym przypadku przerwania pracy i wyciągnięcia wniosków.

• chcąc, aby oponent przyjął naszą tezę, wypowiadamy wyraźnie zarysowaną antytezę. Źródłem antytezy jest najczęściej antonim (jest to jeden z pary wyrazów mający znaczenie przeciwstawne.

Funkcje antonimów:

1. mogą określać biegunowe realizacje wskazywanej przez nie cechy (np. dużymały; bogactwoubóstwo)

2. mogą dopełniać się znaczeniowo - np. ojciec/matka, Bóg/szatan

3. mogą nazywać przeciwstawne działania - np. chybić/trafić; zgubić/znaleźć; zgiąć/wyprostować;

ANTYTEZA - to zestawienie dwóch opozycyjnie znaczeniowo dwóch segmentów wypowiedzi, wiążący je kontrast znaczeniowy uwydatniony zostaje zazwyczaj przez paralelizm budowy składniowej i rytmicznej obu segmentów przez powtórzenia i antonimy.

Paralelizm - to tożsamość lub podobieństwo treściowe, kompozycyjne lub składniowe kilku części wypowiedzi.

np. Jaruzelski - stan wojenny służył społeczeństwu i obronie polskiej racji stanu.

10. pomimo negatywnych odpowiedzi na przesłanki traktujemy wniosek jako dowiedziony.

1. wniosek jest pozytywny, bo z negatywnych przesłanek można wyprowadzić prawdziwe twierdzenia (logika)

2. uzgadniam wyjątki od reguły (reguły nie znoszą wyjątków)

3. to o czym mówisz, nie zmienia zasadniczo mojej tezy (przeciwnik zaprzeczył kwestiom drugorzędnym lub nieistotnym).

11. jeżeli nie możemy dowieźć twierdzenia danego, przedstawiamy inne słuszne, ale nie oczywiste, sugerując że z niego chcemy wywieźć dowód. Gdy przeciwnik je odrzuci, udowadniamy mu błędne rozumowanie. Jeśli je przyjmie, czekamy na rozwój wypadków, ze świadomością, że mamy przewagę w sporze. Np.:

1. Pan Bóg jest stwórcą świata. - Nieprawda, świat powstał z drobin materii i siły kinetycznej. Analiza istoty i funkcjonowania natury odsłania szereg zagadek, których nie można wyjaśnić w sposób racjonalny.

2. Demokratyczne reguły organizacji życia społecznego stwarzają warunki dla pełnej, jednostkowej samorealizacji. Demokracja jest najlepszym systemem sprawowania władzy i organizacji życia społecznego.

Konwersatorium 5 28.IV.2001

1. argumentum at hominem - argument do człowieka - ex consesis - za jego zgodą - atakujemy w sporze, odnośnie tego co mówi. Polega na wyszukiwaniu sprzeczności na czterech płaszczyznach:

1. między tym co mówi w danej chwili a tym co mówił uprzednio (dzień, miesiąc, rok itp.)

2. wyszukiwanie sprzeczności między kto coś mówi a tym co robi

3. sprzeczność między tym kto coś mówi w danym momencie a wyznawanym i deklarowanym przezeń światopoglądem czy ideologią

4. wyszukiwanie sprzeczności między tym kto coś mówi, a praktykami partii, organizacji lub grupy społecznej do której należy

17. wyszukiwanie wieloznaczności w kontrargumentacji przeciwnika lub subtelne rozróżnienie odcieni znaczeniowych w naszym twierdzeniu.

Kluczową kategorią jest kategoria egalitaryzmu.

SPOSOBY ROZUMIENIA EGALITARYZMU:

1. egalitaryzm naturalistyczny - wg którego istnieje wspólna dla wszystkich ludzi natura rozumiana jako istota gatunkowa człowieka. Należy zatem tak ukształtować stosunki między ludźmi, aby przywrócić ich pierwotną równość wobec natury. Chodzi o równość zdolności, identyczność sił fizycznych i równość możliwości.

2. egalitaryzm polityczny - wobec istnienia nierówności pod względem zdolności i możliwości należy zapewnić wszystkim ludziom tak samo rozumianą równość wobec prawa.

3. egalitaryzm ekonomiczny - powinien być zapewniony jednakowy dostęp ludzi do wszelkich dóbr. Najlepiej urzeczywistniała ten postulat socjalistyczna idea równości która zakładała istnienie wspólnej własności i kontrolowanego podziału.

4. egalitaryzm humanistyczny - uważa się, iż potrzeby, cechy charakteru, predyspozycje fizyczne i intelektualne, ideały wzorce osobowe i uznawane wartości są w przypadku poszczególnych ludzi niepowtarzalne i zmienne, dlatego też różnorodne potrzeby każdego człowieka powinny być w pełni zaspokajane.

18. w oparciu o kontrowersję czyli zmiana tematu

1. zmiana tematu pod pretekstem kontynuowania tematu: np. rozważana tutaj kwestia ściśle wiąże się z ...

2. użycie sugestii, że coś jest o wiele pilniejsze, ważniejsze do rozważenia czy rozstrzygnięcia w danej chwili, niż omawiana kwestia: np. to bez sensu o czym teraz dyskutujemy, przecież są sprawy ważniejsze ...

3. zmiana tematu poprzez wskazanie, że ze względu na poprawność trybu dowodzenia owa nowa kwestia będąca w rzeczywistości formą zmiany tematu, musi być rozważona wcześniej

4. potraktowanie dotychczasowych dyskusji jako inspiracji do dalszych przemyśleń: np. ta interesująca dyskusja uświadomiła mi, że ...

5. przytoczenie innych opinii w danej sprawie zamiast własnej wypowiedzi: np. w analogicznej sprawie wypowiadali się ... (nazwiska + wypowiedzi)

6. przytoczenie anegdoty zamiast odpowiedzi.

logika ignorantio elenhi - nieznajomość tezy dowodzonej - jest to błąd w dowodzeniu, polegający na tym, iż udowadnia się inną tezę niż ta, która miała być dowiedziona - adwokat broni oskarżonego przez wykazywanie, iż prokurator też nie jest nieposzlakowany.

19. forma uogólnienia

20. nadużywanie indukcji

21. walka na sofizmaty - po usłyszeniu pozornego argumentu można go obalić, wyjaśniając jego istotę. Lepiej jednak przedstawić mu kontrargument o takim samym charakterze - a więc sofizmat związany z przedmiotem sporu - np.

• aborcja doprowadzi do biologicznego wyniszczenia narodu {zakaz aborcji sprawi, że w niedługim czasie wszyscy umrzemy z głodu - przyczyna przeciwstawna a skutek ten sam}

• ludzie mieszkają w blokach i nie budują własnych domów bo są z natury bardzo oszczędni. {nie czynią tak, bo mają skłonność do życia w kolektywie}

• integracja z UE doprowadzi do całkowitego uzależnienia Polski od Zachodu i sprowadzi nas do roli taniej siły roboczej. {Przeciwnicy integracji swoimi działaniami spychają nasz kraj na drogę cywilizacyjnego zacofania}.

• nie wyrażać zgody na coś, z czego wynikałby sporny problem - określić to jako petitio principi - np.:

• właściwą miarą sprawiedliwego systemu wynagradzania jest uwzględnienie wskaźników społecznej użyteczności pracy

• polityka to zespół działań podjętych przez ośrodek decyzyjny zmierzających do osiągnięcia zamierzonych celów za pomocą odpowiednio dobranych środków. (BŁĄD!)

• doprowadzenie przeciwnika do przesady.

korzyści:

• rozszerza zakres swojego twierdzenia na przypadki nie mieszczące się w tezie

• przestaje być precyzyjny w określaniu przyległości pojęć do określonych desygnatów

• stosuje nie wystarczająco uzasadnione uogólnienia, które łatwo zaatakować

• ujawnia swój sposób wartościowania

• odsłania swój cel

jak doprowadzić:

1. poprzez pytania prowadzące do uogólnienia: czy każdy?, czy zawsze?, czy wszędzie?

2. poprzez skłanianie do wyboru między antyniomiami (są to albo wyrazy przeciwstawne (antonimy) lub antytezy)

3. poprzez zaprzeczenia proste lub złożone

4. poprzez zarzut niewystarczalności - żądanie coraz więcej argumentów nawet jeśli ktoś tezę udowodnił

5. poprzez uporczywe obstawanie przy swoim zdaniu

6. poprzez ciągłe przesuwanie ciężaru dowodowego

24. fabrykowanie konsekwencji

z wypowiedzi przeciwnika wyprowadzać twierdzenia opierając je na fałszywym wnioskowaniu i przekręcaniu tego, co powiedział.

1. z wypowiedzi przeciwnika mogę wyprowadzić skutek, który wcale z niej nie wynika

2. mogę wyprowadzić skutek, który wprawdzie łączy się z przyczyną, ale jest wyolbrzymiony

3. mogę przekręcić istotę wypowiedzi przeciwnika i wyprowadzić skutek wprost proporcjonalny

4. z przekręconej wypowiedzi przeciwnika wyprowadzam wyolbrzymiony skutek

np.:

• tolerancja jest podstawą demokracji. Przeciwnik: w takim razie powinniśmy: zalegalizować narkotyki; zalegalizować małżeństwa homoseksualne; zaakceptować adopcję dzieci przez homoseksualistów

• Kościół powinien mieć przychylny stosunek do kina. no tak, najchętniej zastąpiłby pan ambonę ekranem

• apagogi i instancji

• retorsio argumenti - odwrócenie argumentów np.:

1. to jeszcze dziecko, trzeba mu pobłażać. /właśnie dlatego, że jest jeszcze dzieckiem należy je ukarać, żeby się w nim złe nawyki nie zakorzeniły. (argument wieloznaczny co do istoty i co do funkcji)

2. prezydent został wybrany przez cały naród dlatego może postępować jak mu się podoba (SLD). /Właśnie dlatego że został wybrany przez cały naród musi wsłuchiwać się w opinie i oczekiwania społeczeństwa (AWS).

3. nasze dziecko ma wybitne zdolności językowe, dlatego chcemy je posłać do szkoły z wykładowym językiem angielskim. /skoro jest takie zdolne jak mówisz, to samo nauczy się języka i nie potrzebuje do tego szkoły.

• należy kłaść szczególny nacisk na argument wyprowadzający przeciwnika z równowagi - jest to zapewne jego słaby punkt rozumowania, dowodzenia, argumentowania bądź też źródło kompleksów.

OZNAKI:

1. irytacja oponenta

2. unikanie odpowiedzi na konkretne pytanie

3. nagła zmiana tematu

4. atakowanie naszej osoby

5. odpowiadanie pytaniem na pytanie

28. argumenty ad auditores - odwołanie do słuchaczy

1. odwołanie do wiedzy słuchaczy

2. odwołanie do braku wiedzy słuchaczy

3. odwołanie do przekonań niezgodnych z prawdą (mity, stereotypy)

4. odwołanie do określonych dążeń bądź oczekiwań słuchaczy

5. odwołanie do lęków i fobii słuchaczy

29. stosowanie dywersji erystycznej - jest to taka taktyka, która polega na stosowaniu wszelkich nieuczciwych sposobów działania po to, aby wygrać za wszelką cenę i utrudnić przeciwnikowi zwycięztwo.

30. argumentum avereludiam - argument odwołujący się do autorytetu.

1. autorytet wiedzy fachowej lub naukowej

2. autorytet idei bądź ideologii

3. autorytet instytucji bądź organizacji - np. UNESCO, FAO

4. określone wartości uniwersalne - np. życie, wolność, dobro, prawda, sprawiedliwość, godność

5. autorytet określonej prawdy rozumianej jako przekonanie powszechne akceptowane - np. byt

6. doświadczenie

31. ironiczne udawanie niekompetencji

32. tendencyjne operowanie nazwą

33. sofizmat teorii i praktyki - aprobowanie przyczyn, a przyczyn skutkom

34. odkrycie i atakowanie słabego punktu

35. działanie na wolę oponenta i słuchaczy - działania na wolę oponenta może mieć postać sugestii ogólnikowej lub konkretnej

• jeżeli tak dalej będziemy zanieczyszczać środowisko, to doprowadzimy do zagłady

• jeżeli przyjmiemy proponowaną wersję systemu podatkowego, to doprowadzimy do hiperinflacji

• zadziwienie i oszołomienie przeciwnika potokiem bezsensownych słów

• jeżeli oponent swoją prawdziwą tezę podpiera niedobrym dowodem, to odpieramy ten dowód po czym udajemy że tym samym obaliliśmy daną tezę

np. centralne zarządzanie było całkowicie nieefektywne, czego wystarczającym dowodem jest to, że centralne planowanie nie prowadziło do harmonijnego rozwoju gospodarki.

38. argumentum at personam - argumenty dotyczące osoby

1. forma prosta - polega na obrzucaniu oponenta negatywnymi epitetami

2. forma rozwinięta - atakujemy moralność, kompetencje, wykształcenie, pochodzenie, wygląd i/lub zdolności umysłowe

3. forma pozornie pozytywna - akcentowanie lub podkreślanie tej cechy oponenta, która nie jest istotna w danym sporze

4. pośredni atak osobisty. 3 strategie:

• nauczyciela - mówimy z poczuciem wyższości i poważną miną

• podważanie intencji mówiącego - masz taki pogląd bo ci za to płacą

• posługiwanie się ironią - ty to masz zawsze świetne pomysły.

Temat: Organizacja i uczestnictwo w sporze.

Etapy cyklu erystycznego -

To fazy przygotowania się do sporu, efektywnego w uczestniczenia, kontroli i analizy skutków które mają stanowić wskazówki na przyszłość.

ETAPY:

1. ustalenie merytorycznej zawartości przedmiotu sporu

1. należy zdobyć i uporządkować wiedzę o faktach i wydarzeniach które mają być przedmiotem sporu

Wiedzę o faktach i wydarzeniach porządkujemy za pomocą dwóch kryteriów:

• kryterium ważności (znaczenia). Dzielimy na: pierwszorzędne, drugorzędne, trzeciorzędne, nieistotne.

w trakcie sporu wszystkie fakty pierwszorzędne powinny być przytoczone, natomiast fakty nieistotne powinny być pominięte.

• kryterium klarowności - fakty dzielimy na: oczywiste (pewne) lub też dyskusyjne (wątpliwe)

2. wiedza fachowa lub naukowa na temat przedmiotu sporu - wiedza niezbędna do prawidłowego wartościowania i interpretowania sfery faktów

3. należy zdobyć informacje na temat opinii potocznych, przekonań i oczekiwań stron uczestniczących w sporze

4. wszelkie relacje pomiędzy tymi w/w elementami - tzn. relacje między faktami.

• ustalenie siatki celów - należy najpierw ustalić jeden cel główny oraz kilka lub kilkanaście celów podrzędnych, które są konieczne do osiągnięcia celu głównego.

Cele podrzędne trzeba uporządkować na 3 sposoby:

1. dokonać wewnętrznej hierarchizacji celów podrzędnych - określić które są szczególnie ważne i konieczne do osiągnięcia celu głównego

2. trzeba dokonać wewnętrznej harmonizacji celów podrzędnych - wszystkie cele podrzędne muszą być ze sobą zgodne

3. trzeba ustalić wstępną kolejność realizacji celów podrzędnych - 2 kryteria:

• k. przedmiotowe - kolejność realizacji celów podrzędnych wynika logicznie z samego charakteru przedmiotu sporu

• k. aprobaty przez rozmówców 9oponentów) - zaczynać spór od tych celów które są zbieżne, a rozbite zostawić na koniec. Wyolbrzymiać to co łączy, pomniejszać to co dzieli.

• rozpoznanie warunków działania:

1. kim jest oponent w sporze - pełna charakterystyka w sporze

2. charakterystyka audytorium

3. miejsce działania

4. rozpoznać czas działania

• w sensie fizykalnym - okres w którym mamy przeprowadzić proces skutecznego przekonywania - rzeczowo (jeśli czas jest krótki)

• w sensie historycznym - jakie okoliczności ułatwiają lub utrudniają skuteczne przekonywania.

• programowanie optymalnego modelu działań

1. określenie przypuszczalnych faz sporu

2. taktyka działania w poszczególnych fazach

3. określić przewidywane możliwości działań przeciwnika

4. określić możliwości przeciwdziałania poczynaniom oponenta

5. sposoby oddziaływania na audytorium

6. wybór działań dominujących które w danym przypadku powinny być przeprowadzone

7. przygotować alternatywne sposoby działania

8. ustalić kolejność działań - ustalony tak samo, jak w celach podrzędnych.

• przeprowadzenie skutecznych działań zorientowanych na uzyskanie celu głównego i maksymalnej liczby celów podrzędnych

KONTROLA: stosujemy sprzężenie zwrotne - obserwujemy reakcję słuchaczy na naszą argumentację (poszczególne elementy)

6. kontrola przeprowadzonych działań i całego procesu przekonywania mająca na celu wyciągnięcie praktycznych wniosków na przyszłość.

Przeczytać:

Jarosław Rurmiański - Konferencje. Organizacja, dyskusja, otoczenie zewnętrzne.

Konwersatorium 6 12.V.2001

KONFERENCJA

Confero, conferne - zbierać, skupiać, zbliżać opinię, omawiać zagadnienie, rozstrzygać problemy.

13 faz rozstrzygania:

1. zebranie robocze

2. zebranie nadzwyczajne

3. zebranie koordynujące

4. dyskusje panelowe

5. odprawy

6. narady

7. posiedzenia

8. sympozja

9. sesje

10. kolokwia

11. kongresy

12. zjazdy

13. konferencje

Cele konferencji (5):

1. poinformowanie uczestników o stanie i tendencjach rozwojowych określonej dziedziny

2. wymiana doświadczeń i myśli

3. podjecie uchwał i postanowień co do poczynania w przyszłości pewnych kroków czy działań

4. wydanie odpowiednich decyzji czy zarządzeń

5. wyznaczenie odpowiedzialnych za ich wykonanie i kontrolę.

Planowanie konferencji

obejmuje wszystkie kroki jakie trzeba podjąć przed rozpoczęciem jak i w trakcie trwania i po zakończeniu konferencji.

Uzupełnić: Jarosław Rudnieński - Konferencje... - fragment: planowanie konferencji.

KRYTERIA DZIAŁANIA: /spisać z tamtąd/

1. uzasadnienie konieczności zwołania konferencji (cele i rodzaje konferencji - zakres określa się przed konferencją; punkty widzenia umieszczenia w programie działań s.15-16)

2. s.15-16 - osoby, które zaprosić do udziału - fachowcy, osoby zainteresowane)

Protokołowanie - wybór rodzaju (odręczne, stenografowanie, nagrywanie)

Przygotowanie konferencji - s. 17

Zaproszenia­ - 11 elementowy schemat - m. in. temat i problematyka konferencji. Dołączamy kartę obecności z nazwiskiem, adresem itp. przy dużych konferencjach.

Materiały konferencyjne - referaty, komunikaty, ekspertyzy, głosy w dyskusji

Rodzaje protokołów:

1. uchwał (wynikowy) - część wstępna zawiera dosłownie zanotowanie podjętych uchwał - podpis protokolanta i rozdzielnik

2. z przebiegu obrad (sprawozdawczy) - streszczenie obrad - element fakultatywny przy sprawozdaniu z poprzedniej konferencji.

Przepisać wskazówki metodyczne sporządzania protokołu.

Dyskusja na konferencji

Sposób przeprowadzenia dyskusji na konferencji decyduje o sprawnym, efektywnym i możliwie optymalnym rozwiązaniu problemów a także o czasie trwania konferencji.

Dyskusja powinna mieć zatem charakter tzw. kooperacji negatywnej a to znaczy, że powinna być konfliktowa i zarazem przyjazna. Polega to na stworzeniu warunków w których możliwe jest ścieranie się różnych punktów widzenia danego problemu przy istnieniu takiej świadomości wśród uczestników że ów problem trzeba rozwiązać jak najlepiej.

Obowiązki przewodniczącego sporu

1. sposoby wywoływania dyskusji:

1. wykorzystanie zawodowych dyskutantów tzw. łamaczy lodów

2. postawić problem w formie otwartej - polega na tym, że przedstawiam kilka punktów widzenia kwestii, a potem pytamy uczestników co sądzą na temat tych propozycji i które rozstrzygnięcie jest korzystne w naszej sytuacji

3. pytania prowokacyjne: czy jesteśmy w stanie rozstrzygnąć tę kwestię?

4. na początku sporu należy oddać inicjatywę uczestnikom i dopuścić nawet kilka opinii nie na temat

2. sposoby zapobiegania uniesieniom emocjonalnym:

1. w przypadku narastania napięcia przewodniczący prosi dyskutantów aby dla własnej wygody przemawiali siedząc - wybuchy emocji są utrudnione

2. przy pewnym niezbyt dużym wzburzeniu emocjonalnym przewodniczący może zarządzić przerwę, a po niej nie wracać do tematu sporu

3. przy bardzo dużym wzburzeniu emocjonalnym przerwa jest niepożądana, bo przewodniczący może być posądzony o manipulację (przewodniczący mówi głośno, monotonnie aż wymęczy psychicznie uczestników)

4. przewodniczący nie może pozwolić na wymianę zdań między dwoma dyskutantami - jeśli do tego dojdzie, to przewodniczący w sposób przyjazny odbiera głos obu i oddaje głos następnemu z listy

5. aby samemu uniknąć zarażeniu się emocjami z sali przewodniczący powinien notować głosy rozmówców, dopisywać komentarze i pilnie obserwować otoczenie.

3. przewodniczący rozpoczyna konferencję dokładnie o wyznaczonej godzinie, nie czekając na tych co się spóźniają

4. przewodniczący zawiadamia obecnych o przewidywanym czasie trwania konferencji i referując porządek dzienny zaznacza, ile czasu przeznacza się na omówienie poszczególnych zagadnień. Zaznacza też wyraźnie, ile czasu mają referenci (20 min), autorzy komunikatów i ekspertów (10 min) a ile powinny trwać wystąpienia w dyskusji (3-5 min)

5. przed wprowadzeniem każdego nowego zagadnienia przewodniczący przekazuje w swoim zagajeniu: o co właściwie chodzi; dlaczego poddaje się pod dyskusję to właśnie zagadnienie, jaki jest cel dyskusji.

6. jeśli przemówienie dyskutanta nie jest związane z tematem omawianego aktualnie zagadnienia, przewodniczący pyta w jaki sposób przemówienie to łączy się z tematem - czyni to w sposób kulturalny, uczciwy

7. jeśli wypowiedź dyskutanta jest niejasna, lecz dotyczy omawianego tematu, przewodniczący powtarza ją w sposób zmierzający do jej wyjaśnienia

8. przewodniczący zaprasza do udziału w dyskusji tych, którzy jeszcze nie zabierali głosu, oraz informuje kto następny ma się przygotować do wystąpienia

9. udziela głosu zgodnie z kolejnością zapisów do dyskusji dając pierwszeństwo tym, którzy na dany temat wypowiadają się po raz pierwszy. Wyjątkiem od tej reguły są jedynie osoby godne najwyższego szacunku i wobec nich ta dyrektywa powinna być stosowana elastycznie.

10. przewodniczący ściśle przestrzega przewidzianego czasu dyskusji oraz na 1 minutę przed upływem czasu informuje go o potrzebie rychłego zakończenia przemówienia.

11. jeśli ktoś mówi za długo, to przewodniczący powinien mu przerwać między jednym a drugim zdaniem, reasumuje cenną myśl jaką wyraził i oddać głos innej osobie

12. przewodniczący organizuje głosowanie i zaznajamia obecnych z jej rezultatami. Jeśli choć jedna osoba życzy sobie głosowania tajnego, to należy to uczynić.

13. przewodniczący co 4 do 5 głosów reasumować dyskusję, podkreślając znaczące treści, zarysowane stanowiska i wynikające dalsze etapy sporu

14. jeśli przewodniczący chce sam zabrać głos, powinien to uczynić wyłącznie na końcu. Powinien swój sąd sformułować nie w sposób autoratywny ale przyjąć formułę propozycji (niski próg modalności - prawdopodobnie, być może, wydaje mi się itp.)

15. ażeby zapamiętać dyskutantów przewodniczący powinien narysować sobie prowizoryczny plan sali a następnie w trakcie notowania wypowiedzi mówców a następnie umieszczać odpowiednie znaki do identyfikacji autorów.

16. notując głosy dyskutantów przewodniczący powinien na marginesie pisać komentarze do poszczególnych sformułowań

17. przewodniczący nie może komentować poszczególnych wypowiedzi by nie sugerować swojej przewagi

18. przewodniczący nie może dopuszczać do szeptów i rozmów na sali, bo obniża to znacząco poziom percepcji poszczególnych uczestników

19. przewodniczący nie może podkreślać wagi swego głosu w przypadku głosowania

20. przewodniczący nie może ani na chwilę opuszczać sali podczas trwania konferencji.

Przepływ informacji w sporze i dezinformacja w sporze

1. informowanie to proces przekazywania określonych wiadomości na dany temat w dany sposób

2. cechy dobrej informacji (7):

1. prawdziwość informacji (zgodność z rzeczywistością)

2. aktualność informacji (zgodna ze stanem wiedzy)

3. szczegółowość informacji (podstawowe aspekty)

4. szybkość informacji

5. rzeczowość informacji (wszystko co ważne na dany temat)

6. czytelność i komunikatywność informacji

7. użyteczność, przydatność informacji

3. rodzaje informacji ze względu na użyteczność i cechy konstytutywne (decydujące o istocie informacji)

1. pewna (potwierdzona przez źródła)/wątpliwa

2. prawdziwa/fałszywa

3. częściowa (niezupełna)/całościowa (zupełna - obejmująca wszystkie istotne wiadomości)

4. pozytywna (potwierdzająca)/negatywna (przecząca) - istnienie jakiegoś zjawiska

5. jednoznaczna/wieloznaczna

6. dostępna/trudno dostępna/niedostępna

4. DEZINFORMACJA

jest to każda informacja niezgodna z rzeczywistością.

1. może być rozmyślna (świadoma) zamierzona, celowa. 3 typy:

• konfuzja - jest to informacja przeciwstawna rzeczywistości

• symulacja - czyli informacja fikcyjna

• dysymulacja - przemilczamy tę część informacji, która jest dla nas niewygodna

1. nierozmyślna, niezamierzona, niecelowa, nieświadoma. 6 przyczyn pojawienia się:

• nadmierne uwypuklenie pewnych cech informacji

• zubożenie treści wskutek nierozważnego pominięcia pewnych istotnych szczegółów

• adaptacja szczegółów do subiektywnie ujmowanej specyfiki przedmiotu informacji

• własne niedoinformowanie wynikłe z braku dostępu do źródła informacji

• posiadanie nieprawdziwych lub niepełnych informacji które uważamy za wiarygodne i wystarczające

• niezrozumienie lub niewłaściwa interpretacja zdobytych informacji

5. ZASADY/ETAPY gromadzenia i wykorzystania informacji

1. kwerenda materiału - czyli zbieranie materiału

• selekcja przedmiotowa

• rodzaje problemów

• podział wg kryterium użyteczności i cech konstytutywnych

1. weryfikacja prawdziwości

• osobiste sprawdzenie

• badanie wiarygodności źródła: kompetencje źródła; bezstronność źródła; renoma źródła

• porównanie z innymi źródłami

• analiza prawdopodobieństwa

• czasowe zawieszenie użyteczności informacji podawanej przez oponenta

1. selekcja informacji

2. streszczenie informacji

3. adaptacja informacji - czyli przystosowanie do: tematu, rodzaju odbiorcy, miejsca itp.

4. Opracowanie formalne tekstu

• KOMUNIKAT PROPAGANDOWY

1. struktura komunikatu propagandowego - składa się z: informacji i apelu.

Sferę informacji współtworzą:

• sfera szeroko rozumianych faktów

• sfera ocen i interpretacji.

Na sferę faktów składają się: zjawiska, wydarzenia, sytuacje, miejsca, daty osoby, liczby

Sfera ocen i interpretacji zawiera wszelkie związki między faktami które są ważne dla treści komunikatu oraz modyfikują treść komunikatu.

Sfera apelu zawiera propozycję sposobu postępowania lub zajęcia określonego stanowiska wobec zaistniałego faktu.

2. formy komunikatu propagandowego

1. audycja radiowa lub TV

2. artykuł w prasie

3. odczyt

4. referat

5. esej

6. reportaż

7. wykład

8. pogadanka

9. ulotka

10. hasło

11. przemówienie

12. prelekcja

13. gawęda

14. oświadczenie

15. reklama

16. kazanie

17. plakat

3. funkcje komunikatu propagandowego

1. nakłaniająca: postać

• typu manipulacyjnego - wpływ na stan mentalny odbiorcy z pominięciem jego świadomości

• typu perswazyjnego - przekonuje się odbiorcę o słuszności poglądów nadawcy przez oddziaływanie na jego świadomość

2. komunikacyjna:

• każdy komunikat przekazuje określoną porcję informacji (większą lub mniejszą)

• język służy każdemu członkowi społeczeństwa jako środek porozumiewania

3. integrująca - skupia odbiorców wokół określonych idei, ideologii, programów, osób, partii, organizacji itp.

4. dezintegrująca - rozbijanie istniejącej jedności odbiorcy z w/w

5. ideowo-wychowawcza - lansowanie określonych postaw czy wartości które traktowane są jako wzorce godne naśladowania - np. Ekologia

6. dystorsyjna (zniewalająca) - blokowanie i zagłuszanie informacji a więc na wytwarzaniu tzw. szumu werbalnego. Jest nim:

• wielosłowie

• posługiwanie się stereotypami językowymi

• wyznaczniki niedookreśloności

• częsta zmiana tematu

• powtarzanie tej samej treści w różnych formach stylistycznych

• nadmierne eksponowanie faktów drugorzędnych i nieistotnych

7. kreacyjna (performatywna) - stwarzanie nowej - nadrealnej rzeczywistości tak jak to się dzieje najczęściej w aktach prawnych i formułach grzecznościowych, które nakazując określone postępowanie tworzą zarazem nową rzeczywistość.

Podobną rolę odgrywają formuły sakralne, groźby, zaklęcia, formy grzecznościowe.

Konwersatorium 7 27.V.2001

4. Główne właściwości komunikatu propagandowego

1. poziom selektywny - często tendencyjny dobór faktów, informacji, ocen i interpretacji (albo rzetelnie albo manipulacja)

2. wykorzystywanie figur erystycznych - wykorzystuje się w tekstach około 80 figur

3. specyficzne wartościowanie:

1. jest często oparte na dychotomii (dwudzielności) ocen która przybiera postać binarnej kwalifikacji emocjonalnej, a ten polega na tym, że stosuje się podwójne nazwy tzn. dodatnią w odniesieniu do nadawcy i ujemną w stosunku do przeciwników, przy czym obie te nazwy mają w zasadzie to samo odniesienie przedmiotowe. Np.: praworządność - biurokracja, rząd - reżim, partyzanci - bandyci, przywódca - prowodyr

2. stosuje się często siatkę przeciwstawnych ocen (antonimy) - np. dobry - zły, święty - potępiony, postępowy - reakcyjny

3. obecność metatekstowych wyznaczników oceniających - dodatnich i ujemnych: np.: na pewno, z całą pewnością, niewątpliwie, oczywiście, istotnie, rzeczywiście, tak zwany, rzekomy, podobno, jakoby (ujemnie)

Ten sam mechanizm jest stosowany przy relacjonowaniu cudzych wypowiedzi.

Metatekst: jest to tekst poprzedzający główną „myśl” tekstu. - tzn. jeśli chcemy wyrazić aprobatę dla tego, co ktoś powiedział to używamy takich określeń jak: wykazał, dowiódł, udowodnił, stwierdził.

Natomiast jeśli chcemy wyrazić dezaprobatę to sięgamy po takie wyrażenia jak: próbował, usiłował.

4. częsta obecność superlatywizmu (są to wyrazy bądź wyrażenia które wskazują na obecność danej cech w stopniu najwyższym). Tymi wyrazami są najczęściej przysłówki lub przymiotniki w stopniu najwyższym, pojawiają się także konstrukcje rzeczownikowe.

5. zjawisko preferowania wartości:

• wartości uniwersalne - tj. życie, prawda, dobro, sprawiedliwość, odpowiedzialność

• wartości bliskie nadawcy

• wartości bliskie odbiorcy (motywy jego zachowania i działania).

4. obecność wypowiedzi rozkazujących, woluntatywnych (odnoszących się do woli0 oraz zdań zawierających takie wyrażenia jak: musi się, powinno się, należy, trzeba, można, wypada, warto, koniecznie, wolno.

5. Obecność składni interpretującej oznacza, iż w większości komunikatów propagandowych dominują następujące typy zdań:

• przyczynowe; - skutkowe, - celowe; - przyzwalające; - przeciwstawne; warunkowe;

Np.:

• przyczynowe: tempo wzrostu dochodu narodowego było niskie bo hamowały go wieloletnie zaniedbania

• skutkowe: mówił z przejęciem aż mu wszyscy uwierzyli

• celowe: każdy pracuje żeby było mu lepiej

• przyzwalające: nie zejdziemy z obranej drogi, choć nie jest łatwa

• przeciwstawne (antytetyczne): do pracy się nie przykłada, ale czapkuje wszystkim zawzięcie

• warunkowe: do niczego nie dojdziemy, jeżeli się pogodzimy z takim stanem rzeczy

6. cechy/styl

1. uniwersalna - sięganie po metaforykę wojenną i wojskową. Ośrodkami budowania tej metaforyki są najczęściej: batalia; front; twierdza; manewry; walka; bitwa; wojna; ofensywa; defensywa; pakt o nieagresji; komunikat z frontu; linia demarkacyjna itp.

2. prezentacja polityki w konwencji teatralnej albo szerzej - widowiska. Ośrodkami są: scena (np. polityczna); aktorzy; role (pierwszoplanowe, drugoplanowe, mylenie ról); reżyser; scenariusz (jelcynowski, dyktatorski, czarny); widownia (wyborcza); kostium i szaty; karuzela wyborcza; klakier.

3. elementy terminologii, metafory i frazeologii sportowej - np. boks (ring, boksować); zapasy (podwójny nelson); wyścigi (falstart, meta, etap, czołówka, peleton partyjny); sporty wodne; wygrać, przegrać, czarny koń

4. pojęcia z zakresu gier i zabaw - np. polityka to gra parlamentarna, wyborcza, gracze polityczni, hazard

5. polityka jako proces budowania czy też budowla - (zjawiska pozytywne jak i negatywne): precyzyjny plan, staranna odbudowa; solidny fundament; cement (+);pozostała ruina i zgliszcza (-)

6. polityka jako podróż lub droga - koalicyjny dryf; normalny bieg; milowy krok

7. polityka jako związek między kobietą a męższczyzną - kokietować; sygnały i umizgi; rozwód

8. terminologia medyczna - cięcie skalpelem; wrzód; choroba; leczenie

9. leksykalne wyznaczniki stylu podniosłego - ojczyzna; patriotyzm; wizja; szlak

10. stosowanie hiperbolizacji w sytuacji własnego zwycięstwa i porażki przeciwnika oraz późniejszego pomówienia w przypadku własnego niepowodzenia i wgranej przeciwnika.

sukces: odnieśliśmy epokowe zwycięstwo; przeciwnik poniósł druzgocącą klęskę

porażka: przejściowe trudności; sukcesy przeciwnika przypadkowe, krótkotrwałe

7. element magiczny i tabu językowe

tabu językowe ma dwie postacie: zakaz mówienia o pewnych wydarzeniach, miejscach i osobach; dopuszczanie mówienia o pewnych w/w w sposób ogólnikowy, eufemistyczny

8. stereotypy językowe - gotowe zwroty frazeologiczne - np. rząd podjął cały szereg środków; rząd robi wszystko co możliwe

9. zjawisko niedookreśloności - jakiś, pewien, wiadomy, określony, niektóry, różni, to co zaszło, tu i ówdzie.

ZASADY ERYSTYCZNE czyli reguły procesu przekonywania. (erystyka prawnicza - Stefaniaka).

Uwagi:

1. zasady erystyczne pouczają jak prowadzić spór w sposób skuteczny i optymalny

2. zasady erystyczne ułatwiają wybór najlepszych strategii i działania w każdej sytuacji

3. w każdym sporze muszą być brane pod uwagę jednocześnie wszystkie zasady

4. w przypadku prowadzenia sporu w sposób rzetelny i optymalny należy wszystkie zasady (19) podporządkować pierwszej - czyli dążeniu do prawdy lub optymalnego rozstrzygnięcia.

zasada 2 - kulturalnego kształtowania przekonań. 7 dyrektyw:

1. zachowanie powagi przy rozstrzyganiu sporów priorytetowych

2. zachowanie spokoju nawet w sytuacjach ekstremalnych

3. zachowanie szacunku dla każdego z uczestników sporu

4. zachowanie umiaru w zakresie żądań

5. zachować takt i powściągliwość przy ocenie wypowiedzi wszystkich uczestników

6. być wiernym dyrektywie rzeczowości wypowiedzi

zasada 3 i 5 - aktywności w sporze i dyskusji - zależy od:

1. intencji oponenta

2. jaką wiedzę, przekonania i oczekiwania oponenta w sporze

3. określić jakie jest nastawienie słuchaczy wobec nas (przychylne, wrogie, agresywne)

4. przekonania i dążenia słuchaczy

5. rodzaj problemu - jeśli jest to tajemnica państwowa to nie wolno jej ujawniać

6. okoliczności (nastroje społeczne - np. faszyzm, sytuacja gospodarcza [nędza])

Zjednać słuchaczy - litoda - pomniejszanie czegoś, wykreowanie skromności mówcy (postawa: przepraszam że żyję, człowiek kompetentny)

zasada 4 - planowości - zasadą są etapy cyklu erystycznego

zasada 6 - angażowanie uwagi podmiotu przekonywanego:

1. poprzez podkreślanie znaczenia tego, o czym mówimy (sięgamy po superlatywizmy i odnoszące się do słuchaczy)

2. poprzez zachowywanie wyrazistości toku wywodu, wystąpienia itp. (dzięki stosowaniu: segmentacji i spójności tekstu. Segmentacja: całość wypowiedzi dzielę na uzasadnione części znaczące. Spójność - wskazanie, że między tymi częściami istnieją zależności).

3. poprzez powtarzanie tej samej treści w różnym ukształtowaniu stylistycznym

4. poprzez częste zmiany formy przekazu (słowny, wizualny, słowno-wizualny)

5. poprzez operowanie różnymi rodzajami argumentowania (zrygoryzowane intelektualnie; obrazowo; poglądowa; odwołująca do uczuć i doświadczeń itp.)

6. kiedy dysponujemy tylko przekazem słownym (operowanie głosem):

• zmiany intonacji

• zmiany tempa wypowiedzi

• zmiany natężenia głosu

• zmiany frazowania

• celowe zawieszenia głosu

• apostrofy czyli zwroty do słuchaczy (drodzy państwo itp.)

• pytania kierowane do słuchaczy: pytania retoryczne, pytania na które odpowiedz jest banalna

zasada 7 i 8 - elastyczne działanie oraz 15 ostrożności dotyczących kwestii:

• zakresu żądań

• skuteczności obranych metod działania

• postawy oponenta w sporze

zasada 9 - ekonomiczności i wielopłaszczyznowego działania

1. rodzaj przedmiotu sporu (od złożoności sporu)

2. intencje oponenta

3. wiedzy i dążeń słuchaczy

zasada 10,14 - skupienia

• wybrać cele konieczne

• zdobyć tyle ile się da

Zastąpić zasadę racjonalnych korzyści - ile mogą dostać; czego żądają oponenci

zasada 11 - wykorzystania atutu (treścią jest odwoływanie do autorytetu) - silne argumenty

zasada 14 - umiaru dot. zakresu żądań. Wypowiedź powinna być:

• rzeczowa

• zwięzła

• syntetyczność wypowiedzi

zasada ostrożności

zasada wytrwałości - może być nie uczciwie stosowana.

• gdy oponenci zgłosili równorzędne lub gorsze koncepcje rozwiązania problemu

• gdy przeciwnik chce wygrać za wszelką cenę

• gdy nie możemy natychmiast odeprzeć zarzutów przeciwnika

zasada 18 - działania zjednawcze - zjednywanie względów

1. kiedy prowadzimy na żywo spór:

• przyjęcie skromnej postawy

• podkreślanie elementów wspólnych w stanowiskach proponenta i oponenta

• wyolbrzymianie tego co łączy a pomniejszanie tego, co dzieli

• rozpoczynanie sporu od owych identycznych bądź podobnych jakości

• ciągłe dowartościowywanie oponenta poprzez podkreślanie walorów ich twierdzeń (zasada pozornej zgody: tak, ale...)

• wygłaszam przemówienie

zasada indywidualizacji działań perswazyjnych - mówi, że każdorazowo swój sposób przekonania muszę dostosować do:

• sytuacji

• odbiorcy

• szeroko rozumianych okoliczności

zasada 20 - zaspokajania potrzeb czy też oczekiwań informacyjnych odbiorcy - niektórych informacji nie można ujawniać

1 ANTYCYPACJA (przeciwstawienie kuntakcja)

polega na uprzedzaniu działań przeciwnika. Stosować gdy:

1. mamy dużą wiedzę na dany temat

2. mamy dobrą koncepcję rozwiązania problemu i silną argumentację na jej temat

3. znamy poglądy i możliwości przeciwnika

4. wtedy, gdy wiemy że audytorium jest nam nieprzychylne

5. gdy znamy światopogląd, sposób myślenia i wartościowania oraz zachowania i oczekiwania słuchaczy.

2 KUNKTACJA - działanie na zwłokę

1. gdy mamy ograniczoną wiedzę własną

2. nieznajomość przeciwnika

3. nieznajomość audytorium

4. wówczas, gdy nie przygotowaliśmy należycie metody i trybu przekonywania

5. dotychczas stosowana technika przekonywania jest nieskuteczna

6. gdy nie możemy natychmiast odeprzeć zarzutów przeciwnika

3 SILNE UDERZENIE - szyk nestoriański

1. stawiamy dobrze zbudowaną tezę (bez błędów wewnętrznych)

2. na poparcie tej tezy przedstawiam większość silnych argumentów

3. polemizuję z wypowiedziami przeciwników

4. powtarzam własną koncepcję w zmienionej formie

4 ZWALCZANIE PRZECIWNIKA JEGO BRONIĄ - przy pomocy cykli erystycznych:

1. retorsio argumenti (3 typy)

2. odpowiedź sofizmatem na sofizmat

3. na argumenty at hominem odpowiadam tym samym

4. zagrożenie zagrożeniem

5. niepełna indukcja

6. fabrykowanie

5 UDERZANIE W SŁABE STRONY CZĘŚCI SKŁADOWYCH ARGUMENTACJI PRZECIWNIKA

Co jest słaba stroną: kwestie merytoryczne i formalne.

Niewłaściwy dobór argumentów:

1. argumenty oparte na błędnej przesłance (5 sposób u Szopenhauera)

2. argumenty wykraczające poza zakres tezy

3. argumenty dające się odwrócić

6 UDERZANIE W NACZELNE ZAŁOŻENIA SYSTEMU ARGUMENTACJI PRZECIWNIKA

1. są to pewne podstawy na których zbudowano tezę - presupozycja - to wstępne założenie, na którym budujemy tezę

2. błąd w konstrukcji danej tezy - poprzez porównanie zakresu znaczeniowego tezy do analogicznej sytuacji której istota uchyla zasadność tej tezy. WYKAZANIE że teza jest wewnątrz sprzeczna: np.:

• rola centralnego planowania w gospodarce rynkowej

• człowiek z natury dobry nie może robić złych rzeczy

7 OPEROWANIE CIĘŻAREM DOWODU

jest to taka ilość argumentów, która powinna być przytoczona, aby daną tezę udowodnić w sposób wystarczający bądź konieczny.

Przeczący nie musi udowodnić tezy.

Lepiej odpychać ciężar dowodowy. Jak przesuwać?:

1. poprzez zaprzeczenia proste lub złożone

2. poprzez pytania o intencje

3. odpowiedź pytaniem na pytanie

4. uporczywe obstawanie przy swoim zdaniu

5. zarzut niewystarczalności.

10 WSPÓŁDZIAŁANIE STRON W SPORZE

dotyczy sporu między grupami. Wyróżniamy spory dodatnie i ujemne.

Współdziałanie dodatnie:

1. uzgodnić jeden cel główny i wszystkie cele podrzędne

2. uzgodnić metody i środki działania

3. nie reagować na argumenty at hominem, albo jeśli już to zbiorowo bronić zaatakowanego członka zespołu

4. referowanie poszczególnych zagadnień i odpowiedzi na pytania należy zlecić osobom kompetentnym

5. poskromić wygórowane ambicje zwłaszcza u osób zbyt impulsywnych

15 WTAPIANIE FAKTÓW FIKCYJNYCH W PRAWDZIWY OBRAZ SPRAWY. Jak:

1. wtapiać fakty drugorzędne

2. muszą być to fakty wiarygodne, prawdopodobne

3. fakty trudne do zweryfikowania

4. fakty zharmonizowane z faktami prawdziwymi

18 NIEUCZCIWE OPEROWANIE TEKSTEM

1. tendencyjne zestawianie kilku fragmentów tekstu

2. zestawienia kilku fragmentów „pokrewnych” tekstu

3. wyrwanie z kontekstu

4. niedokładne cytowanie

5. tendencyjne streszczenie

19 ROZDZIELANIE I KUMULACJA ZADAŃ W CZASIE

1. parametry sporu (rodzaj) - jeżeli spór prosty - kumulujemy

2. w czasie - gdy audytorium jest nieprzychylne

3. gdy fachowcy dyskutują o problemach

27 INSYNUACJE

1. co do motywów postępowania, zachowania

2. faktów które nie miały miejsca a był w okolicy

3. odnośnie sądów które się komuś imputuje lub wmawia

4. dotyczące stanowiska w sprawie.

Toposy ENTYMEMATÓW

ENTYMEMAT jest to uproszczony sylogizm. Zawiera jedną przesłankę i wniosek (zamiast dwóch przesłanek i wniosku. Trzy grupy:

1. Potwierdzających:

1. podobieństwo różnych form wyrazów z tej samej rodziny. Należy argumentować, że to samo musi dotyczyć lub nie dotyczyć każdej z tych form.

Np.: Sprawiedliwość nie zawsze jest dobrem ponieważ sprawiedliwie nie zawsze znaczy dobrze skoro nie jest rzeczą upragnioną być skazanym na śmierć sprawiedliwie.

2. wyprowadzony z pojęć koleratywnych tj. pozostających ze sobą w stosunku wzajemności tzn. zakłada się współzależność między pojęciem i jego znaczeniem.

Np.: Jeśli jest prawdą że traktowaliśmy kogoś w sposób szlachetny i sprawiedliwy, to również musi być prawdą, że osoba ta doznała takiego traktowania.

Paralogizm - błędne wnioskowanie. - może być rzeczą sprawiedliwą, że ktoś cierpi, ale nie musi być sprawiedliwą, że cierpi z twojego powodu.

Konwersatorium 8 02.VI.2001

Relacja pojęć mniej i więcej

• jeśli jakaś rzecz której w większym stopniu przysługuje jakaś cecha tej cechy nie posiada, to jasne jest, że nie będzie jej posiadała ta rzecz, której ta cecha przysługuje w mniejszym stopniu - np.: na pewno jest winien - kto bije swojego ojca, tym bardziej pobije sąsiada

• odwołanie się do istniejącego już rozstrzygnięcia w takiej samej sprawie, podobnej lub stanowiącej jej przeciwieństwo (autorytet poprzednich rozstrzygnięć - KWINTYLIUSZ)

• argumentowanie na podstawie następstwa - wskazanie na możliwe (dobre lub złe) następstwa danej decyzji. np.: kształcenie prowadzi do mądrości które jest dobrem, ale i do zawiści, które jest złem; wstąpienie do NATO

• założenie, że to samo następstwo wynika z równoważnych sobie przyczyn. Topos ten, oparty jest na następującej zasadzie ogólnej: jeśli skutek jest ten sam, to wszystkie rzeczy z których on wynika mają zawsze tę samą wartość. np.: [Lewandowski] tak samo kłamią Ci który twierdzą, że gospodarka poprawi się w ciągu roku jaki i Ci, którzy twierdzą że nie poprawi się wcale.

• topos potwierdzający - możliwa przyczyna jakiegoś działania lub stanu rzeczy traktowana jest jako przyczyna rzeczywista. np. przyczyna stagnacji jest obecność dobrze zorganizowanych silnych ekonomicznie, struktur postkomunistycznych.

1. Obalających:

• argumentowanie na podstawie przyczyny: jeśli miał powód to świadczy to że jest winien. Jeśli zaś nie miał powodu, to znaczy że nie jest winien. Przyczyna i skutek istnieją bowiem równocześnie i nic nie istnieje bez przyczyny np.: postępowanie policyjne

• rozważenie czy było lub jest możliwe uczynić coś lepiej niż doradził, uczynił lub czyni oskarżony. Jeśli nie postąpił w ten sposób, to nie jest winien, bo przecież nikt świadomie nie wybiera zła. Jest to jednak wnioskowanie fałszywe, bo często dopiero później okazuje się, jakie postępowanie mogło być lepsze i wcześniej nie da się tego przewidzieć.

• Jeśli to co mamy zamiar uczynić jest sprzeczne z dotychczasową praktyką, to należy rozważyć równocześnie obie sytuacje.

2. Pozornych

• wnioskowanie na podstawie znaków. ZNAK to zdanie demonstratywne, konieczne lub ogólnie uznane. np.:

• pan X jest złodziejem, bo jest podłym człowiekiem.

• on jest blady, więc jest chory

• nic nie mówi bo nic nie je.

• Wykorzystanie rzeczy przypadkowej jako istotnej - błędne wnioskowanie na podstawie rzeczy przypadkowej zachodzi wówczas, gdy przyjmuje się że to samo przysługuje istocie rzeczy co jednemu z jej przymiotów (czyli cechy) np.: tajne wybory więc demokracja (Łukaszenko)

• Wnioskowanie z następstwa - (falacja konsekwensis) - istota błędu tego rodzaju wnioskowania wynika z wiary, że wolno odwrócić kolejność następstw tzn. z założenia że gdy A to jest B przyjmuje się więc że gdy B to jest również A.

• teza prawidłowa: niezawisłe sądy są gwarantem demokracji.

• nieprawidłowa: demokracja gwarantuje niezawisłość sądów.

• wykorzystanie jako przyczyny tego, co nie stanowi właściwej przyczyny na tej tylko podstawie, że zdarzyło się ono równocześnie lub wcześniej.

1. argument odwołujący się do niewiedzy - istotą argumentu jest to, że przeciwnik nie potrafi podać kontrdowodu dla tezy którą mu się chce narzucić.

Fakt, że dyskutant nie potrafi wykazać fałszywości danej tezy a tym bardziej jeśli nikt nie potrafi tego uczynić, traktuje się jako dowód prawdziwości tej tezy. np.: czy potrafisz udowodnić że dusza istnieje? Można powoływać się na fakty prawdziwe i fałszywe.

2. argument odwołujący się do litości - niech mi pan ...

3. argument odwołujący się do upodobań ludu - może to być: duma narodowa, egoizm, mity, stereotypy, oczekiwania i dążenia, leki albo fobie.

4. argument do próżności - ingnacjacja

5. argument na podstawie podobieństwa - dwie postacie:

1. analogia

szukanie rzeczywistego lub pozornego podobieństwa - np. jeśli twierdzi pan, że pan X jest zdrajcą, więc zdrajcą musi pan nazwać Willy Brandta.

Sposobem pokrewnym do analogii jest dyskredytacja przez tendencyjne porównania. np.: tak samo jak pan twierdzi ten a ten czarny charakter. - REAKCJA: nie wiem, co twierdzi czrny charakter bowiem nigdy nie miałem, nie mam i nie chcę mieć z nim nic wspólnego, ale są rzeczy tak rzeczywiste, i ta właśnie do nich należy, że musi się z tym zgodzić każdy w miarę inteligentny i przyzwoity człowiek.

2. homologia

szukanie podobieństwa na zasadzie podobnego pochodzenia - np.: jeśli porównuję język włoski i hiszpański; porównanie matki do córki

6. odwoływanie się do zdrowego rozsądku - teoria oczywistości: oczywiste jest to, co uznaję sam emocjonalnie za oczywiste.

7. sprowadzenie do niewykonywalności

8. w obliczu wieczności - maksymalistyczna wersja wieczności (względności)

9. praterito - pominiecie, przeoczenie, przemilczenie - jest to zapowiedź przemilczenia kilku spraw wykorzystania jako okazja do szczególnego zwrócenia uwagi otoczenia

10. przedstawienie fałszywej czy też pozornej alternatywy -

• czy ratować życie chorym w szpitalach czy zdrowie młodzieży?

• Skorumpowany polityk powinien natychmiast ustąpić albo otrzymać jeszcze jedną szansę - ani jedno ani drugie

1. kwestionowanie lub tendencyjna interpretacja faktów bazowych

• twierdzi pan, że wasza partia (UW) reprezentuje interesy większości społeczeństwa, a tym czasem badania preferencji wyborczych wykazują, że możecie w ogóle nie wejść do Sejmu. REPLIKA: Badania te nie są wiarygodne bo: 1) obarczone są dużym błędem statystycznym; 2) różne ośrodki badania wykazują bardzo różny % poparcia dla poszczególnych partii; 3) badania te nie są w stanie uchwycić zjawiska zmienności nastrojów społecznych; 4) stosowana procedura badawcza nie jest w stanie uwzględnić frekwencji wyborczej.

• pewna partia uzyskała w wyborach np. 3% głosów mniej niż w poprzednich, ale ze względu na wysoką frekwencję wyborczą zdobyła np. 25 000 głosów więcej - dla celów propagandowych partia ta podkreśla ilościowy wzrost zwolenników, zaś przeciwnicy % spadek.

Podstawowe determinanty procesu przekonywania

Przeszkody:

1. jeśli są to spory sądowe - nieposzanowanie zasady niezawisłości sędziego

2. apodyktyczne kierowanie konferencją

3. kompleks niższości - jak zwalczyć:

• solidne przygotowanie

• napisać przemówienie językiem mówionym

• wygłosić przemówienie w domu (nagrać je i przed lustrem)

• dobrze jest zobaczyć salę na której będzie się występować

• wmówienie, że najwięksi fachowcy nie mają wiedzy większej ode mnie

• siedzący na sali nie są moimi wrogami

• inni są także omylni

• moim przyjacielem jest echo mojego głosu i konspekt

1. poczucie wyższości przeciwnika - jeżeli boisz się królowej, to wyobraź sobie że siedzi ona na sedesie - czyli każdy jest człowiekiem

2. brak kultury osobistej i pozytywnych cech charakteru wśród uczestników

3. zmęczenie fizyczne i psychiczne wynika z:

• złe warunki pracy

• zbyt długi czas debaty

• źle rozplanowane i zbyt krótkie przerwy

1. reprezentujemy firmę - brak uznania ze strony przełożonych

2. brak zainteresowania przedmiotem sporu

3. nacisk zewnętrzny w kierunku nieefektywnego działania

4. cechy nadawcy i odbiorcy:

• osobowość

• wiarygodność

• autorytet społeczny i zawodowy

• kompetencje, wiedza, doświadczenie w danej sprawie będącej przedmiotem sporu

• wrodzona umiejętność przekonywania

• nawyk rzetelnego przygotowywania się do sporu - na czym polega odmienność sporu?

• wygląd zewnętrzny

1. rodzaj przedmiotu sporu, istota problemu - dot. stanu faktycznego, postulowanego i dot. wartości

2. znajomość i odpowiednie wykorzystanie zasad, technik i sposobów perswazji

3. rodzaj celów stron w sporze

• zgodne - metody i środki działania

• niezgodne (rozbieżne)

• przeciwstawne (sprzeczne)

1. uwarunkowania sytuacyjne działań perswazyjnych

• czas

• miejsce

• czy jest to moment napięć społecznych

1. skala różnic światopoglądowych znamiennych dla uczestników sporu

DZIAŁY RETORYKI

1. [łac.] inventio [gr.] heuresis

2. dispositio taksis, oikonomia

3. elocutio leksis, frazis, hermennia

4. memoria mneme

5. fronuntiatio, action hypokrysis

ad 1)

obejmuje zasady ogólnego przygotowania się do sprawy, a więc sposoby zbierania materiału, reguły dowodzenia, schematy rozumowania, sposoby przekazywania

ad 2)

obejmuje rozważania nad sposobami rozplanowania i skomponowania zebranego materiału w zależności od rodzaju sprawy i kwestii które w związku z nią trzeba ustalić.

Dwa typy porządku:

1. ordonaturalis - to porządek naturalny wynikający z istoty samej sprawy, określający następstwo poszczególnych części przemówienia oraz ich wewnętrzne rozplanowanie. Przejawia się m. in. w: przestrzeganiu chronologii w trakcie przedstawiania wydarzeń w obrębie narracji czy też w stopniowym szeregowaniu argumentów w miarę wzrastania ich mocy dowodowej.

2. ordo artificalis - to porządek sztuczny powstały w wyniku przekształcenia ordonaturalizmu przez reguły sztuki retorycznej. Wyrazem tego są np.: zmiany zwykłego następstwa części przemówienia, nie przestrzeganie chronologii w prowadzeniu narracji oraz wszelkie przejawy inwersji zarówno w obrębie stylu jak i kompozycji wypowiedzi.

ad 3)

dotyczy zasad językowego przedstawienia sprawy:

1. odmian i zastosowania różnych stylów (niski, średni i wysoki)

2. analizy repertuarowej figur stylistycznych

3. dotyczy użycia różnych typów zdań

ad 4)

obejmuje sposoby ćwiczenia pamięci i formy pracy nad zapamiętywaniem tekstu przemówienia.

Jak zapamiętywać:

1. koncentracja na tekście

2. asocjacja - nową treść trzeba zaadoptować do już znanych rzeczy

3. powtarzanie

ad 5)

dotyczy sposobów wygłaszania przemówień i rozważa się tutaj stosowne do okoliczności operowanie przez mówcę głosem, gestem czy mimiką.

RETORYKA - def. - jest to nauka (ewentualnie sztuka) zasad sprawnego, funkcjonalnego i estetycznego wypowiadania się (wyrażania myśli) która obejmuje wiedzę na temat:

• procedur kwerendy i uporządkowania przedmiotowego materiału

• reguł dowodzenia i argumentowania

• zasad i sposobów przekonywania

• prawideł doboru słów

• spożytkowania figur retorycznych i stylistycznych

• konstrukcji zdań

• kompozycyjnego ukształtowania tekstu perswazyjnego

• sposobów jego ewentualnego wygłoszenia

SZTUKA PRZEMÓWIENIA

(budowa, układ, kompozycja)

1. wstęp (prooemim, exordium) - litotia - skromność przemówcy

2. przedstawienie faktów (problemy) - opowiadanie o faktów - narracja: chronologicznie, wg kryterium ważności

3. dyspozycja (konspekt) - zapowiedź tego, o czym będę mówił („spis treści”)

4. argumentacja (dowodzenie) - postawienie własnej tezy (sprawdzić czy nie ma błędów)

5. refutacja - odpowiedź przeciwnikowi (polemika z innymi tezami)

6. perroracja (konkluzja, zamknięcie, wnioski końcowe)

punkt 4 i 5 można zamienić miejscami w trakcie przemówienia.

KONCEPCJA:

1. wstęp + dyspozycja

2. przedstawienie faktów, opowiadanie, narracja

3. refutacja na przemian z argumentacją

4. podsumowanie - perroracja

Od czego zależy styl i forma PRZEKAZU:

1. optum - zasada stosowności - odpowiedniość stylu i formy przekazu wobec:

• treści

• sytuacji podmiotu mówiącego

• wobec wybranego gatunku wypowiedzi (expose, pogadanka, esej itp.)

• rodzaju odbiorcy (uczeń, student)

• do miejsca (cmentarz, kościół)

• do czasu (krótko, zwięźle itp.)

• w sensie historycznym

• do celu

1. decorum

FIGURY

• prozopopeja - to wprowadzenie do własnego przemówienia fikcyjnych cudzych wypowiedzi, przypisywanych osobom które tego nie mogły powiedzieć czy też upersonifikowanym pojęciom czy przedmiotom

• litota -

1. neutralizacja wyrazistości przedstawienia

2. zamierzona skromność oratorska

3. pomniejszenie - jako figura retoryczna. Tworzy się poprzez zaprzeczony antonim - np.: nie brzydkie, niezły itp.

• katachreza - nowe użycie słowa rozszerzające zakres jego dotychczasowej znaczeniowej stosowalności. Pozwala na nazywanie nowych zjawisk poprzez już poznane - np.: u stóp góry; las szabel. Katachreza może być następstwem niewłaściwego posługiwania językiem - np.: poprzez niestosowną analogię.

• klimaks (gradatio) - stopniowanie - układamy słowa od najniższych do najwyższych lub od najsłabszych do najsilniejszych - np.: żałować, płakać, rozpaczać.

SCHEMATY ROZUMOWANIA - schematy argumentowania:

1. indukcyjne

2. dedukcyjne

3. przyczynowo-skutkowe

4. objawowe (przeciwstawne)

5. przez podobieństwo (analogia, homologia)

6. normatywne - normy wspólne dla mówcy i słuchacza

7. skojarzeniowe - np. sport - zdrowie; egzamin - stres

CECHY i POWINNOŚCI DOBREGO MÓWCY

1. Przekonania, pragnienia i dążenia do których warto się odwoływać:

1. wartości uznawane za moralnie dobre:

• wiara i jej nakazy

• współczucie i miłosierdzie

• sprawiedliwość

• tolerancja

• wolność

• życie

• ideologie

• patriotyzm narodowy, lokalny i zawodowy

• przyjaźń i miłość do ludzi, zwierząt i przyrody

• honor

• tradycja

• dziedzictwo kulturowe

• mity i stereotypy

2. lęk przed:

• utratą życia lub zdrowia

• przed karą

• przed złym losem własnym i najbliższych

• przed utratą majętności

• przed utratą dobrego imienia

• przed utratą przyjaźni ludzkiej

• przed utratą pracy

• przed pozbawieniem przyjemności i rozrywek

3. pragnienie zysku materialnego

4. do pragnienia władzy i wpływów

5. dążenie do osiągnięcia sukcesu

6. pragnienie prestiżu i wysokiej pozycji

7. obrona przed nierównością społeczną

1. znać dobrze przedmiot o którym się mówi - występować gdy ma się coś istotnego do powiedzenia

2. każde przemówienie powinno:

1. docere - nauczyć, poinformować

2. morere - pouczyć, wywołać reakcję intelektualną, emocjonalną, służyć do zmiany postawy

3. delectare - wywołać wrażenie estetyczne, zabawić

3. przemówienie lub głos w dyskusji powinny być głosem mówionym a nie pisanym - unikać stylu książkowego (Franciszek Nieckula - język mówiony a język pisany w: 1) Język a kultura, t. V - „Potoczność w języku i kulturze” - red. Janusz Anusiewicz, Fr. Nieckula - Wrocław 1992; 2) Encyklopedia kultury Polskiej XX w., t. II - Współczesny język polski, red. Jerzy Bartnicki - Wrocław 1993

4. całość przemówienia powinna być przejrzysta - powinny być wyraźnie określone części przemówienia, zasadnicze tezy, argumentacje itp.

5. przemówienie powinno być rzeczowe i oparte na faktach

6. przemówienie powinno być zrozumiałe i komunikatywne:

1. poprawna i wyraźna wymowa

2. prosta budowa składniowa

3. unikanie niepotrzebnych wyrazów obcych

4. unikanie terminów technicznych

5. unikanie gwary

6. unikanie nadmiernej kwiecistości stylu

7. przemówienie powinno być sugestywne i powinno być przeżyciem emocjonalnym dla słuchaczy:

1. dominacja wywodu poglądowego, obrazowego

2. sugestywne metafory

3. odwołanie do przeżyć i doświadczeń słuchaczy

8. wykorzystywać różne sposoby angażowania uwagi

9. styl i język wystąpienia dostosowane do treści zasad atrium i decorum

10. dobry mówca nie powinien śpieszyć się, spoglądać na zegarek

11. mimika i gesty mówcy powinny być spokojne, umiarkowane by nie odciągać audytorium od treści - ale ją podkreślać

12. nie wolno tracić kontaktu ze słuchaczami

13. mówca posługuje się poprawnym językiem, starannie wymawia zgłoski i słowa, dykcja i intonacja i frazowania

14. przemawia na tyle głośno, aby go wszyscy słyszeli

15. musi dostosować ubiór do rodzaju wystąpienia, miejsca

16. przed wystąpieniem orator sporządza dokładny konspekt całości wystąpienia i wygłasza na próbę - oblicza czas trwania wypowiedzi, kontrolując czy jest spontaniczne i eliminuje błędy

17. przemawiając - być pewnym siebie

18. jeśli występujący posługuje się wykresami lub projektem - to powinien eksponując wykresy czy tabele mówić do słuchaczy

19. pisząc na tablicy nie wolno odkręcać się tyłem lecz profilem. Należy używać wskaźnika i objaśniając planszę czytać wszystko, co jest napisane.

20. unikać wyrażeń: jak to jest pokazane na planszy lub teraz państwo wyraźnie widzą, że ...

21. nawet przy użyciu epidiaskopu lub projektora sala nie powinna być pogrążona w ciemności

22. pisząc na tablicy - pisać dużymi literami szybko i wyraźnie - potem powtórzyć tekst

23. używać kolorowej kredy i pisaków

24. nie należy przerywać mówienia w trakcie pisania

25. zjednać sobie słuchaczy, zdobyć zaufanie:

1. pokazać, że jest się kompetentnym:

• ujawnić dorobek w zakresie (mimochodem)

• doświadczenie

• znajomość problemu

• opinie ekspertów i autorytetów

• znajomość obiektywnych źródeł

1. uczciwość mówcy:

• przywiązanie do trwałych wartości

• wykazać, że hierarchia wartości mówcy jest zbieżna do tych u słuchaczy

• obiektywizm

• własną tezę należy skrytykować trochę, a potem pochwalić wystarczającą argumentacją

• ujawnienia, że prawdziwym celem jest dobro słuchaczy

1. inteligencja mówcy:

• przedstawić oryginalny punkt widzenia + nowe argumenty

• pamiętać, że właściwością prawdziwej inteligencji jest dostrzeganie rzeczy wielkich i małych

• sposób prezentowania przemówienia musi być błyskotliwy - umiejętne dozowanie powagi i humoru, chłodnej logiki i natchnionej intuicji

1. sympatyczność mówcy:

• nie być ponurym

• zachować poczucie humoru

• okazywać, że lubimy słuchaczy

• zachowywać skromność

• okazywać, że lubimy to co robimy

• dobra prezencja

• przemawiając nie wkładać ciemnych okularów - „wyrasta bariera”

27. zalecana struktura składniowa:

1. zdania na ogół proste i krótkie

2. składnia interpretująca

3. więcej zdań w formie czynnej niż biernej

4. dominacja zdań twierdzących niż przeczących

5. zdania o charakterze bezpośrednich stwierdzeń - bez omówień

6. pytania do słuchaczy - retoryczne i banalne

28. stosować różnorodne figury retoryczne i stylistyczne

9

---