18. Twórczość romansowa polskiego renesansu.
Twórczość romansowa zaczęła zaledwie raczkować u progu XVI wieku.
Przy czym nie termin romansowa nie zawsze oznacza tematykę miłosną. Na ogół po prostu prozę fabularną.
Pierwszy rodzaj to teksty religijne. Można je podzielić na dwie grupy. Pierwsza-przekłady tekstów religijnych np. Rozmyślanie przemyskie, Żywot Pana Jezu Krysta (druk 1522), oraz niektóre kazania.
Drugą grupę tworzą dwie powieści antykatolickie: Historyja o Franciszku Sapierze (1550) i Historyja o Papieżu Janie (1560).
Romans błazeński stanowi formację najbardziej zwartą. Utwory: wydania Ezopa, Sowizdrzała
Romans pseudohistoryczny obejmuje dwa przekłady Historii Aleksandra Wielkiego, Historię trojańską, Historyję spraw Atyle Cypriana Bazylika; ten typ romansu posługuje się motywami przygodowymi.
W dziale nazywanym romansem moralistycznym spotykamy nagromadzenie bogatej tradycji nowelistyki pochodzenia antycznego i orientalnego. Należą do niego Poncjan i Historie rzymskie.
Romans rycerski pojawia się drukiem w Polsce dopiero w drugiej połowie wieku: Historia o Meluzynie Marcina Siennika, Historyja Maglelonie, Historyja o Ottonie cesarzu. Ogromna była popularność tej odmiany romansu w okresie renesansu. Nie mamy tu do czynienia z reliktem średniowiecza, ale ze świadomym poszukiwaniem baśniowych uroków czasu zaprzeszłego.
Wreszcie romans zwany humanistycznym Zdawałoby się, że ta odmiana przyniesie najciekawsze osiągnięcia. Tymczasem jest inaczej. Przekładów z Boccaccia i włoskiej nowelistyki renesansowej mamy niewiele. W 1548r. wychodzi drukiem Historyja znamienita… o Gryzeli Salurskiej księżnie. Później wyszło anonimowo wierszowane opracowanie tegoż motywu Pt. Grizella. O posłuszeństwie, stałości szlachetnej, dobrej a cnotliwej małżonki. Ciekawe, że właśnie ta nowela zyskała przede wszystkim uznanie i popularność. Spośród zbioru pełnego humoru i żartu wybrana została nowela przykładna i wzruszająca. Opowiada ona historię dziewczyny wiejskiej, poślubionej przez księcia z gorącej miłości, a potem bez powodu, jakby z okrucieństwa, poddanej licznym próbom upokorzenia i znoszącej te próby bez sprzeciwu aż do szczęśliwego zakończenia.
Największą trwałością odznaczył się romans przygodowo-awanturniczy, zwany nieraz rycerskim.