Kryzys w Hollywood
Po II wojnie światowej legenda Hollywoodu traci blask, l.40 i l.50 - zszarzała doszczętnie. Wcześniej ton nadawały wielkie wytwórnie filmowe - „wielka ósemka” (“Wielka piątka”: Paramount, Warner Bros., 20th Century Fox, Loew's (MGM), RKO (Radio-Keith-Orpheum) plus “Mała trójka”: Universal, Columbia, United Artists). Gwiazdorskie kontrakty, ostatnie słowo należy do szefa produkcji. Obecnie nie ma wytwórni-twierdz i ich legendarnych władców. Wytwórniami rządzą przedstawiciele banków.
Pojawienie się telewizji - dynamiczny rozwój od 1951 (kabel łączący Nowy Jork z Kalifornią)
13 grudnia 1946 The Divorcement (Rozwód). Sąd Najwyższy rozdziela kina i produkcję filmową - jako pozwany „wielka ósemka”. Inicjatorzy skargi - właściciele małych kin prowincjonalnych, którzy nie mogli się utrzymać na powierzchni wobec monopolistycznej konkurencji wielkich przedsiębiorstw. Zgłoszenie, że wielkie wytwórnie naruszają antytrustowe przepisy aktu Shermana (casus 2002 - DiCaprio w Gangach [Miramax] i Złap mnie [Dreamworks])
Wcześniej: każda wytwórnia posiadająca kina produkowała pewną ilość filmów średnich i tanich plus kilkanaście tzw. przebojów. Filmy tanie, z klasy B i C, wyświetlane we własnych kinach, przynosiły murowany zysk, który można było zużytkować na parę obrazów extra klasy.
Żadna wytwórnia, nawet produkująca 50 do 60 filmów rocznie, nie mogła zaspokoić potrzeb własnych kin, wyświetlających około 100 pozycji w roku kalendarzowym (program zmieniany co tydzień i 2 filmy w programie) i dlatego zawierano układy między wytwórniane. Kina należące do Twientieh Century Fox kontraktowały produkcje Paramountu i odwrotnie - teatry Paramountu grały przeboje Foxa. Umowy były najczęściej regionalne, dotyczące poszczególnych stanów.
Wszyscy byli zadowoleni z tego stanu rzeczy, z wyjątkiem niezależnych kin. Te były automatycznie odcięte od najlepszych filmów zarezerwowanych przez wytwórnie dla własnych „okien wystawowych”. A jeśli zechciały zagrać jakiś przebój, to wytwórnie stosowały specjalny blokowy system sprzedaży, tzw. block booking. Owszem - mówiono wtedy kontrahentowi - będziesz mieć Gretę Garbo, Gary Coopera czy Cecil B. De Mille'a, ale pod warunkiem, że weźmiesz u nas również osiem czy dziesięć filmów klasy B i C. Decyzją Sądu Najwyższego z 3 maja 1948 roku block booking został zakazany.
Wytwórnie stosują się do orzeczenia sądu (najpóźniej, bo w 1954, MGM). Paramount szybko dzieli się na Paramount Pictures Corporation (produkcja i dystrybucja, starzy właściciele) oraz United Paramount Theatres Inc. (kina, młodzi właściciele). Dla wyraźnego podkreślenia, że rozdział nie jest fikcją i że dwa przedsiębiorstwa nie mają ze sobą nic wspólnego, skasowano nawet bezpośrednią windę, która w nowojorskim gmachu Paramountu łączyła biura produkcji z biurami eksploatacji.
Konsekwencja: nikt nie chce wyświetlać filmów klasy B i C. Cała wygodna koncepcja istnienia niedrogich i finansowo pewnych filmów zawaliła się, a wraz z nią zawalił się model produkcyjny Hollywoodu. Zmniejsza się ilość produkowanych filmów. W okresie prosperity to około 700 filmów rocznie, w l. 1960-1961 - przeciętnie po 160. Hollywood kręci filmy także za granicą.
Przy stale zmniejszającej się ilości obrazów rósł popyt na wielkie nazwiska. Wytwórnie zlikwidowały „szkółki przyszłych gwiazd” - zbyt duży koszt. Dawniej terenem prób, a jednocześnie zatrudnienia dla „kandydatek na gwiazdy” były B-pictures.
Likwidacja biur scenariuszowych. Najdłużej w MGM.
Filmy drożeją, bo ich mniejsza ilość musi zapewnić działanie kosztownym ateliers i administracji. Ponadto podwyżka kosztów:
praw autorskich; system „ruchomej skali opłat” - autorowi wydanej lub zgłoszonej do druku książki wytwórnia zobowiązuje się dopłacić pewien procent podstawowego honorarium w zależności od ilości sprzedanych egzemplarzy.
honorariów ekipy technicznej - działalność związków zawodowych - dbają o to, by przy produkcji brał udział możliwie największy zespół; związki są zorganizowane na zasadzie terytorialnej i jeśli producent opuszcza Hollywood by nakręcić plenery np na terenie związku mieszczącego się w Nowym Jorku, musi tam angażować cały nowy zespół;
gaż aktorskich - Sophia Loren za rolę w filmie Cyd (El Cid, 1961) otrzymała 200 tys. Plus opłaty za własnego, wyłącznie do jej dyspozycji fryzjera, biorącego 200 dol. tygodniowo; aktorzy wtrącają się do produkcji; rola agentów - dąży do wynegocjowania jak największego honorarium.
1.Independents.
1908 MPPC (Motion Picture Patent Company). Trust tworzą właściciele firm produkcyjnych Edison i Biograph dla obrony przed piractwem i nierówną konkurencją. Członkostwo płatne. Pozostali są „niezależni” (od Trustu). 1919 United Artists (M. Picfkord, Ch. Chaplin, D. Fairbanks, D.W. Griffith, W.S. Hart) - firma dystrybucyjna zajmująca się rozpowszechnianiem filmów wyprodukowanych niezależnie od wielkich wytwórni.Pojawienie się niezależnych producentów; w większości przypadków wspólnikami były banki lub towarzystwa ubezpieczeniowe
1946-53 działa spółka Kramer Company: reżyser Stanley Kramer, pisarz Carl Foreman, agent reklamy prasowej George Glass. Na ich koncie W samo południe, 1952.
Mirisch Coropration Inc. 1957; zakładają ją bracia Harold, Walter i Marvin, którzy porzucili posady w United Artists. Pracują dla nich Zinnemann, Wyler, Wilder, Robert Wise. Wyprodukowali: Pół żartem pół serio (1959), Garsoniera (1960), West Side Story (1961), Godzina dzieci (1962).
Aktorzy także zakładają spółki, po w ten sposób mogą korzystniej opłacać podatki.
Formuła niezależnych produkcji jeszcze bardziej umacnia pozycję gwiazd.
2.Expliotation films.
Nadal istnieje zapotrzebowanie na tanie filmy (bo wielkie wytwórnie wycofały się z ich produkcji po zniesieniu block booking). Odpowiedzią są expliotation films. L. 50. Tanie horrory i sci-fi. Edward D. Wood Glen or Glenda (1953), Plan dziewiąty z kosmosu (1959). Innym nurtem w exploitation films są produkcje AIP (American International Pictures). Robione dla młodzieży z młodzieżowymi aktorami. Horrory, sci-fi i musicale dla licealistów. I was a Teenage Frankenstein (1957). Potem beach musicals i adaptacje Poe'go. Roger Corman robi 8 filmów rocznie, głównie dla AIP. Nudies, gore.
3. Filmy zaangażowane. Nie jest ich wiele. Nowojorska szkoła niezależnych filmowców.
1959 Cienie Johna Cassavetesa. Pieniądze uzyskane przez donacje. Cassavetes prowadził kurs aktorski, gdzie stosował Metodę - kładł nacisk nie na doskonałość rzemiosła, ile na tworzenie charakterów.
4. Teenage movies m.in. AIP. Dla grzecznych Disney.
5. Grupa „Film Culture” 1955 Jonas Mekas zakłada pismo Film Culture jako organ niezależnych filmowców, pokłóconych z Hollywoodem. Rudolf Arnhem, Parker Tyler, Willard Van Dyke, Willard Maas. 1961 Jonas Mekas z bratem Adolfem kręcą Działa wśród drzew - deklarację ideowo-artystyczną. „Rozważania o miłości i o śmierci w okresie ciemności”. Elementy beat philosophy. Drugi film spod znaku beat philosphy: Łącznik (The Connection, 1961) Shirley Clarke - dojrzalszy, łatwiejszy w odbiorze. O narkomanach. Zerwij moją stokrotkę (Pull My Daisy, 1959) Robert Frank. Wesoła i groteskowa. Początkowo miała to być sztuka teatralna, której tekst napisał Jack Kerouack. Kerouack komentuje akcję, gdyż film nagrano niemo. Próba sprowadzenia na dobrą drogę pewnego beatnika.
5. Art Cinemas i drive-ins
6. Actor's Studio. Już od lat 30 The Group Theatre zaszczepia na gruncie amerykańskim Metodę Stanisławskiego. Po wojnie Kazan zakłada w NY Actor's Studio. Aktor ma grać na podstawie własnych doświadczeń. Improwizacja.
Telewizja.
Pierwsze próby 1923 na terenie USA Vladymir Zvorykin. 1939 masowa produkcja odbiorników z 9 calowym ekranem. Po wojnie kolejny start. 1948 1 milion odbiorników i 60 stacji nadawczych. 1950 - 6 mln i 106 stacji. Apogeum: 1962.: 52 mln telewizorów. W niektórych domach nawet dwa. Telewizory kupują przedstawiciele wszystkich klas, także najubożsi na raty. Dla nabycia domowego ekranu wyrzekano się przyjemności chodzenia do kina. TV w przeciwieństwie do kina jest bezpłatna. Początkowo utrzymywana przez sponsorów, potem czerpie zyski z reklam. Gdy w l. 50 ludność miejska zaczęła przenosić się na przedmieścia - nie było tam kin. Wyjście do kina wyprawą do centrum miasta. Baby boom - trzeba zatrudnić opiekunkę. Hollywood chce stworzyć stację płatną, gdzie byłyby pokazywane filmy hollywoodzkie (jak HBO), ale stwierdzono, że nikt się nie zdecyduje na subskrypcję mając tyle bezpłatnych programów. Monopol wielkiej trójki (większość z 529 stacji tv - 495 - związana jest z jednym z przedsiębiorstw): National Broadcasting Co. (NBC), Columbia Broadcasting System Inc.(CBS), American Broadcasting Corp.(ABC). Imperium telewizyjne jest dalszym ciągiem zbudowanego w l. 20 i 30 imperium radiowego.
Reakcja Hollywoodu na konkurencję ze strony TV.
Początkowo ignorowano konkurencję, lekceważono TV - podobnie jak przy wprowadzeniu dźwięku, bagatelizowano jego rolę twierdząc, że ten wynalazek się nie przyjmie. Nie wolno było aktorom występować w widowiskach TV, nie można było wytwórniom sprzedawać filmów do wyświetlania ich w TV. Pierwsza wyłamuje się Columbia, która w 1951 wypożycza swoje atelier firmie Screen Gems, produkującej programy dla TV. Columbia sprzedaje zestaw filmów sprzed 1948 do wyświetlania w TV.
Walt Disney prekursorsko traktuje TV jako witrynę reklamową dla swoich filmowych produkcji. Program o pracy w studiu animatora. Disney pokazuje na małym ekranie nowe postacie, a gdy się przyjmą, robi z nimi filmy do kin (Zakochany kundel, 1955). Mistrzowskie posunięcie Disneya - popularyzacja Disneylandu za pomocą TV.
Jako że Hollywood na początku niechętnie współpracowało z TV, narodziły się nowe firmy i nowi potentaci, tym razem telewizyjnego Hollywoodu.
Lucille Ball - nie należała do gwiazd pierwszej wielkości, role drugoplanowe, a zaczynała jako „Chesterfield Girl” na pudełku papierosów. Wraz z byłym mężem, Kubańczykiem Desi Arnazem (muzyk z orkiestry jazzowej) powołują nową firmę produkcyjną Desilu Productions NC., która wystartowała telewizyjną serię Kocham Lucy. Przejęli studia RKO po bankructwie w 1957. Oszałamiający sukces. Niebezpieczna chwila: 1953 wezwana do złożenia zeznań przed „Komisją do badań działalności antyamerykańskiej” oświadczyła, że całą rodzinę do zapisania się do Partii nakłonił nieżyjący już dziadek. Maccartyści rehabilitują gwiazdkę TV. Ta sprawa pomaga serialowi. Po rozwodzie z Desi Arnazem Lucille Ball wykupuje pakiet akcji i jest właścicielka 52% firmy. Desilu produkuje przeboje: Nietykalni (The Untouchables), Człowiek z Teksasu (The Texan), Prawdziwi MC Coys (The Real MC Coys).
MCA (Music Corporation of America) - potentat na rynku TV i w przemyśle gramofonowym. Kontrakty z MCA: Marlon Brando, Dean Martin, Sophia Loren, Kirk Douglas, James Stewart.
Nowe techniki w walce z TV.
1952 Cinerama by Fred Waller. The word "Cinerama" combines cinema with panorama, the origin of all the "-orama" neologisms. ("Cinerama" is also an anagram of "American."). A forerunner was the triple-screen final sequence in the silent Napoléon made in 1927 by Abel Gance; Gance's classic was considered lost in the 1950s, however; it existed only by hearsay, and Waller could not have actually seen it.. Ekran o polu widzenia 146 stopni, złożony z trzech części, w teorii stanowiący jedną całość, w praktyce widoczny szef. Obraz z trzech projektorów 35 mm. Ekran otaczający widownię półkolem miał dawać złudzenie, że widz znajduje się w środku widowiska, że bierze w nim udział. Filmy były realizowane przy pomocy trzech zgranych ze sobą kamer zdjęciowych. Na sali kinowej dźwięk stereofoniczny. The first Cinerama film, This is Cinerama, premiered on 30 September 1952, at the Broadway Theatre in New York. This Is Cinerama, Cinerama Holiday, Seven Wonders of The World, Search For Paradise, South Seas Adventure. Niepowtarzalne wrażenia: lot samolotem nad Stanami. Ale: kosztowna instalacja aparatury w kinach, drogi i długi proces produkcyjny; następne programy cineramy nie powtórzyły sukcesów pierwszego - widzowie znużeni „travelogue'ovą” recepturą; 10 lat później sukces fabularnych Cudowny świat braci Grimm i Podbój Zachodu. Rising costs in making three-camera wide-screen films caused Cinerama to stop making such films in their original form shortly after the first release of How the West Was Won. The use of Ultra Panavision 70 for certain scenes (such as the river raft sequence) later printed onto the three Cinerama panels, proved that a more or less satisfactory wide screen image could be photographed without the three cameras, Super Panavision 70 - 2001: A Space Odyssey (1968)
1952 film 3D three dimensional efekty stereoskopowe. Arch Oboler Diabeł Bwana o polowaniu w Afryce na grubego zwierza. Film arcysłaby, ale ryczące lwy rzucające się na myśliwych oglądane przez polaryzowane okulary robiły wrażenie; szybko znużenie okularami i filmami bez ambicji
1953 film Tunika Henry Kostera w technice CinemaScope. Wydobyto z zapomnienia stary wynalazek obiektywów anamorficznych francuskiego profesora Chretien i pokazano film na szerokim ekranie o rozmiarach 2 (wysokość) na 5 (długość). [Pojęcie obrazu anamorficznego powstało w XX-wiecznych wytwórniach filmowych. Przy kręceniu filmów panoramicznych najczęściej wykorzystywaną metodą, pozwalającą na zapisanie dobrej jakości szerokoekranowego obrazu na taśmie filmowej, jest anamorficzne jego ściśnięcie. Panoramiczny obraz jest filmowany przez anamorficzny obiektyw, który ściska obraz w poziomie (przeważnie dwukrotnie). Gdy spojrzymy na taśmę filmową, wszyscy ludzie na niej wydają się bardzo szczupli. W kinie do projektora założona jest odpowiednia anamorficzna soczewka, która rozciąga wyświetlany obraz. Zaletą tej metody jest to, iż wykorzystana jest cała dostępna powierzchnia taśmy filmowej, a więc zapewnia ona największą możliwą rozdzielczość. Ten pomysł zachowania jakości wykorzystujący ściskanie i rozciąganie obrazu przeniesiono także na płyty DVD]. Odważnie Spyros Skouras i Darryl Zanuck postanowili wszystkie filmy realizować w nowej technice. Rzeczywiście, ta reforma wyrugowała z kin tradycyjne ekrany o wymiarach 3 do 4.
Kolor. Obok Technicoloru pojawia się Eastman Color. Niestety, Eastman okazał się być nietrwałym materiałem.
Wielkie widowiska - miliony wydane na dekoracje, kostiumy, rekwizyty, statystów. Wielkie widowiska są przede wszystkim realizowane w Rzymie, Paryżu i Madrycie - run away productions. Są tańsze, szczególnie jeżeli chodzi o wynajęcie statystów. Najniższa dniówka w Hollywood wynosi 22 dol, w Hiszpanii 2 dol. W Japonii 1 dol, a w stosunkowo drogim Rzymie - 8 dol.
Ben Hur (1959) Wiliam Wyler, MGM,
Kleopatra z Elizabeth Taylor (1963) dla 20 Century Fox. Pierwszy reżyser: Robert Mamoulian - nakręcał w atelier w Londynie. Wydał 5 mln dol i zostawił swojemu następcy Josephowi Mankiewiczowi 12 minut ekranowych. Mankiewicz został zaangażowany na 15 tygodni, kręcił 2 lata w Cinecitta w Rzymie. Montażem zajął się szef 20 Century Fox Darryl Zanuck.
Bunt na Bounty (1962) MGM zainwestowała pieniądze zarobione na Ben Hurze; zmiana reżyserów: sir Carola Reeda zastępuje Lewis Milestone. Wpływ Marlona Brando na zakończenie filmu. W sumie 9 scenarzystów.
Alamo (1960) Johna Wayne - superwestern historyczny
Exodus (1961) Otto Premingera czasy współczesne, przeróbka powieści Leona Urisa; scenariusz Dalton Trumbo
Jerzy Toeplitz, Film i telewizja w USA. Dzień dzisiejszy o perspektywy, Warszawa 1963
5