I. PRZEDMIOT ETYKI

WPROWADZENIE DO ETYKI. PODSTAWOWE ZAGADNIENIA I DZIAŁY ETYKI.

Próby definiowania etyki są związane z okazaniem jej moralności i związkami z prawem.

Etykę traktuje się i jest dyscypliną filozofii w tym jako najważniejszy obok estetyki dział filozofii praktycznej. Należy traktować ją jako normatywną. Etyka wywodzi się z greckich słów ethos lub ethikos. Znaczenia: zwyczaj, obyczaj, przyzwyczajenie, ale także miejsce zamieszkania, bądź stały sposób postępowania. Pierwsze dzieło z zakresu etyki to „Etyka nikomachejska” Arystotelesa, lecz jak Arystoteles twierdzi jest to nauka o cnocie. Cicero słowo ethikos przełożył na łac. moralis tłumacząc Arystotelesa. Stąd wzięło się użycie terminów etyka i moralność. Terminy te nie mają określonych zakresów znaczeniowych. Etyka (teoria):

• Metaetyka - teoria teorii. Teoria etyki. Głównie odnosi się do etyki normatywnej (etyk krytyczna, epistemologia etyki, logika etyki, metodologia etyki).

• Etyka normatywna dzieli się na: ogólną i szczegółową (problemową); (etyka właściwa, nauka o moralności)

• Nauka o moralności (etyka opisowa lub opisowo - wyjaśniająca (rzadko etologia): historia moralności, psychologia moralności, socjologia moralności.

Moralność - fakt społeczny.

Etyka to teoria moralna zajmująca się moralnością. Normuje i wartościuje. Etyka jako nauka o moralności próbuje opisać jak było lub jak jest pod względem dobra lub zła. Moralność - są to przekonania o ty, co dobre, co złe, kierujące zachowaniem ludzi. Termin ethos - jako synonim moralności. Jest ona pewnym faktem. Każdy ma jakąś moralność. Etyka normatywna, właściwa, która ustala powinność moralną postępowania. Dzieli się na:

• Ogólną - jest to nauka filozoficzna; stawia pytania: „co jest dobre?” „Co jest złe?”; jest ona teorią wartości; ocena postępowania stylu życia, występuje pytanie o źródło poznania, koncepcja człowieka, koncepcja świata.

• Szczegółową - indywidualna - apeluje do człowieka jako do jednostki. Człowiek ma osiągnąć jakiś dany mu cel (perfekcjonizm, eudajmonizm, hedonizm); społeczna - dotyczy wybranych sfer z życia człowieka( liberalizm, socjalizm, katolicka, nauka społeczna).

Etyka normatywna specjalistyczna to etyka zawodowa, etyka seksualności, etyka walki.

Deontologia - jako koncepcja przeżycia moralnej powinności. Etyka to nie to samo co moralistyka.

MORALNOŚĆ JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE.

Moralność to system norm, który uważa się za słuszny. Niektórzy twierdzą, że nie można zdefiniować moralności ze względu na jej złożoność. W każdym społeczeństwie stosunki między jednostkami, grupami - system norm, ocen, które uznaje się za słuszne. Moralność jest pewną formą kontroli społeczeństwa.

W społeczeństwie istnieją nakazy, zakazy.

Moralność jako forma reglamentacji zawiera części składowe:

1. NORMY - nakazy, zakazy: stanowią istotną treść systemów moralnych. Mogą funkcjonować jako zdania rozkaźnikowe lub ze słowem powinienem. Używany jest także zwrot „dobrze jest”. Zakazy mają powstrzymywać człowieka od popełniania jakichś czynów (nie kłam). Nakazy mają mobilizować człowieka do większej aktywności (mów prawdę). Normy występują w formie kategorycznej bądź hipotetycznej. W formie kategorycznej - nakaz, zakaz - podawane są bez żadnych uzasadnień. W formie hipotetycznej zwykle podaje się cele i środki do niego prowadzące. Normy mogą być formułowane w sposób bezwzględny (kategoryczny) bądź w formie warunkowej, która dopuszcza wyjątek (hipotetyczny). Raczej uzależnia się normy od adresata. Moralność refleksyjna - uzależnia się stosowanie norm niezależnie od sytuacji, adresata. Utożsamia się z normami.

2. OCENY - występują w gramatycznej formie zdań: pozytywne, negatywne.

Dotyczą różnych spraw: ocenianie np. człowieka: „ Jan jest dobrym człowiekiem” dotyczy to człowieka jako całości lub czynu, możemy oceniać ogólnie czyny, intencje, mając na myśli jakieś cele, konsekwencje. W teorii Moralności - występowanie jakiejś cechy charakterystycznej. Oceny - w istocie stanowią wyraz oceniającego czy ocenionego.

• Obiektywizm - ocena postępowania jakiejś obiektywnej cechy.

• Subiektywizm - oceny tylko pozornie mówią coś o obiekcie, a stanowią wyraz ocenionego lub oceniającego.

• Relatywizm - wyraża stosunek, relację zachodzącą między sposobem działania a grupą społeczną

3. WZORY POSTĘPOWANIA - występują w formie osobowej, są to wzory osobowe, które reprezentują oceny i normy moralne, mogą być zaczerpnięte z osobowości, przeszłości lub teraźniejszości. Wzory postępowania w ramach danej moralności są wspólne z normami i ocenami.

4. SANKCJE - sposób reagowania grupy społecznej na przekraczanie określonych norm bądź też na ich respektowanie.

Mogą byś także sankcje:

• Negatywne lub inaczej rzeczywiste, zewnętrzne.

• Pozytywne lub wyobrażeniowe, wewnętrzne.

Mogą występować w różnej postaci i różnie reagować:

• Negatywne mogą występować w różnej postaci i mieć różną intensywność.

- negatywna ocena ( człowiek i jego postępowanie)

- pozbawienie jednostki na jakiś czas uprawnień obowiązujących w danej grupie.

- ignorancja - ignorowanie jednostki przez społeczeństwo/grupę.

- wyrzucenie z grupy.

Sankcje zewnętrzne - to inaczej wyrzuty sumienia

Moralność jest nastawiona głównie na to, aby człowiek nie popełnił czynu haniebnego.

• Pozytywna

- ocena- pochwała

- nadanie jakiegoś przywileju.

Wysterowanie tych elementów jeszcze nie pozwala odróżnić moralności od obyczaju, zwyczaju, prawa.

W etyce która jest teorią moralności, ważne jest znaczenie neutralne/opisowo - wartościujące.

Moralność: dwa znaczenia - neutralne i wartościujące.

Wartościujące - słowo zawiera pozytywną ocenę zdarzeń, człowieka i jego intencji, zestaw norm, ocen, który uznajemy za słuszny. Moralne; niemoralne.

Neutralne - pozbawione jest oceny; stwierdza, że jakieś zjawisko należy do rzeczywistości. Moralne; pozamoralne.

Normy, oceny odnoszą się do człowieka jako człowieka.

Moralność różni się od obyczaju, zwyczaju, prawa ty, że te normy odnoszą się do człowieka jako całości

Moralność to:

• Pewien zespół poglądów: norm, ocen, wzorów postępowania, kierujących ludźmi w ich postępowaniu.

• Samo postępowanie ludzi (styl życia), cele.

• Poglądy uzasadniające takie, a nie inne postępowanie.

SPOSOBY POJMOWANIA MORALNOŚCI

Definicje moralności:

Moralny = rzetelny, uczciwy, szlachetny, odpowiedzialny, bezinteresowny itp.

1. moralność - zbiór obyczajów danego społeczeństwa lub jednostki.

2. moralność - zbiór zasad przyjętych w jakimś systemie etycznym (np. moralność chrześcijańska - Dekalog).

3. moralność - to obyczaje lub normy etyczne odnoszące się do pewnych sfer działania człowieka (moralność lekarska, rodzina)

4. moralność - to zespół zasad, które określają, co ludzie powinni, a czego nie powinni czynić ze względu na dobro innych ludzi.

5. moralność - to dobro idealne, które pozytywnie wpływa na człowieka

6. moralność - to cecha działań ludzkich, które nie są sprowadzone do konieczności biologicznych lub społecznych, lecz są wolne.

Sens opisowy moralności to: moralne jest to, co za moralne uważa jakaś grupa.

Sens wartościujący zawiera ocenę, występuje bardzo często w użyciu potocznym.

Kryteria definiowania moralności: formalne bądź treściowe; analityczne bądź syntetyczne

Celem jest odtworzenie terminu moralność lub wprowadzenie nowego znaczenia tego terminu.

FORMALNE:

Bierze się pod uwagę nie treść norm, ale ich formę, np. to cecha przysługująca postanowieniom powziętym z wysiłkiem i pod wpływem bezinteresownych motywów.

Kant: moralność polega na dobrej woli, spełnianiu obowiązku jaki wyznacza imperatyw kategoryczny: „postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, aby stała się powszechnym prawem”. Wartość moralna czynu nie polega na skutkach, ale na motywach.

Kryteria formalne:

• psychologiczne - np., czy pojawiają się wyrzuty sumienia.

• Socjologiczne - wiążemy z normą, sankcją społeczną, potępienie, uznanie; funkcja społeczna, normy - czy służy integracji społeczeństwa.

• Systemowe - jeśli norma występuje w danym systemie to jest moralna.

TREŚCIOWE:

Dotyczą motywów, jest to stosunek człowieka do innych ludzi.

• Bez relatywizacji - odnoszą się do poszanowania życia, mówienia prawdy itp. - są niewątpliwie moralne.

• Z relatywizacją częściową - nakazy, normy stają się moralnymi, gdy są popierane racjami moralnymi już wcześniej przyjętymi aksjomatycznie. Norma staje się moralną jeśli jest naczelnym założeniem uznanym za sposób aksjomatyczny bądź stanowi konsekwencję takiego założenia.

Wykład IV - SPOSOBY POJMOWANIA MORALNOŚCI Cd.

ANALITYCZNE (sprawozdawcze):

Jakie jest znaczenie terminu moralności w danym języku (potocznym i naukowym). Sposób formułowania i treść norm uznawanych za moralne.

Ossowska pisze, że definicji analitycznej nie da się sformułować. Możliwe są tylko cząstkowe.

Trzy nurty ocen i norm.

1. mądrości życiowej - unikanie cierpień

2. perfekcjonistyczny - troska o własną doskonałość.

3. społeczny - troska o bezkonfliktowe życie społeczne.

SYNTETYCZNE (Projektujące):

Projektują definicję w danym języku, ustala się, co znaczy termin moralność. Często stosowana w etyce normatywnej. Może ich być bardzo wiele w związku z tym grożą arbitralnością.

REGULUJĄCE (M. Freitzand)

Pośrednia między analityczną a syntetyczną. Nadaje terminowi „moralność” nowe znaczenie z zachowaniem warunku, że jest ono bliskie dotychczasowemu. Uwzględnia funkcjonujące znaczenia, ale projektuje też nowe, co polega na selekcji.

Cechy normy moralnej:

1. Formalne:

• zawiera zalecenie, ma postać przepisu, a nie zdania opisowego.

• Kategoryczność (nieindywidualna powinność)

• Uniwersalność (kierowane do wszystkich bez wyjątku, choć mogą mieć też charakter grupowy lub klasowy)

• Związek z sankcjami społecznymi (kary, nagrody)

• Kryterium spełnienia ( nie jest istotny rezultat, spełniona jest norma, wtedy, gdy była intencja spełnienia).

2. Treściowe - odniesienie społeczne (wykluczył zasady roztropności, stosunek do zwierząt i przyrody, perfekcjonizm indywidualny, egoizm)

Wybór definicji często zależy od celów. Precyzowanie pojęcia moralność nie zawsze jest konieczne.

DZIAŁY NAUKI O MORALNOŚCI

1. Historia moralności; Psychologia moralności; Socjologia moralności. Tradycje etyki opisowej sięgają XVIIIw. XIX/XX wiek - Etyka pod presją badań socjologicznych. E. Durkheim usiłował uprawiać naukę o moralności, traktować ją jak badania innych faktów społecznych. W Polsce pozytywiści - A. Świętochowski, J. Ochorowicz. Zwolennicy Durkheima - nauka o moralności sprowadzała się do socjologicznego badania zjawisk moralnych. Ossowska - „moralność w znaczeniu neutralnym. W nauce o moralności wyróżnia jeszcze dział: logiczna analiza ocen i norm moralnych (semantyka moralności). Współcześnie traktowana jest jako część metaetyki. Socjologia moralności; etnografia moralności; statystyka.

Ad. 1 Historia moralności - traktuje o rozwoju życia moralnego (postępowanie, opinie) w powiązaniu z innymi dziedzinami kultury w rozmaitych warunkach. Normy i reguły są związane z genezą historyczną społeczeństwa. Wiedza moralna może się nie zgadzać z wiedzą innych społeczeństw. W różnych okresach historycznych wiedza ta może się zmieniać. Treść ocen i norm jest zmienna w skali historycznej, problem ustalenia proporcji między tym, co zmienne, a tym, co niezmienne.

Ad. 2 Psychologia moralności - przez długi czas uprawiano w ramach teologii moralnej. dotyczy faktu przeżywania moralności i jawienia się jej w świadomości indywidualnej. Podmiotowa strona moralności wskazuje na indywidualne różnice w rozwoju moralności. Ważny jest temperament, charakter, uzdolnienia, odczucia, postrzeganie, myślenie. Opisuje rozwój moralny poprzez jego fazy i stadia pośrednie. Psychologia oceniania, postępowania, przeżyć i dyspozycji uznawanych za specyficzne dla moralności, psychogeneza, typologia i patologia moralności. Motywacja, aprobata/dezaprobata stanu rzeczy. Zmysł moralności, poczucie powinności; badania dotyczące rozwoju moralnego człowieka. Moralność heteronomiczna - nakazy, zakazy narzucane z zewnątrz, niezmienne. Moralność autonomiczna - moralność jest wzajemną umową członków grupy.

DZIAŁY NAUKI O MORALNOŚCI Cd.

Lawrence Kochlberg - 3 etapy rozwoju moralnego:

1. Poziom przedkonwencjonalny.

• Dziecko stosuje się do przepisów kulturowych jest nastawione na nagrodę, karę. Fizyczne skutki działań determinują wartość moralną.

• Orientacja instrumentalno - relatywistyczna. Zaspokajanie głównie własnych potrzeb. Wzajemność, międzyludzka wymiana usług.

2. Poziom konwencjonalny

• Oczekiwania otoczenia jako wartość sama w sobie, niezależna od bezpośredniej konsekwencji - lojalność, konformizm, identyfikacja. Ugoda międzyludzka. Dziecko chce spełnić wzór grzeczności, miłej osoby.

• Orientacja „prawo i porządek”. Autorytet i uznanie reguły stanowiącej porządek społeczny. Spełnianie obowiązków, szacunek dla autorytetów.

1. Poziom postkonwencjonalny/ autonomii i zasad próby określenia wartości niezależnych od autorytetów i grup oraz stopnia identyfikacji.

• Umowa społeczno - utylitarystyczna. Prawa jednostki, uzgadnianie zasady, świadomość relatywizmu osobistych wartości. Społeczna użyteczność.

• Uniwersalne zasady etyczne. Prawa moralne są osobistą decyzją sumienia. Kryteria: jedność, ogólność, niesprzeczność zasad.

• Stadium kosmiczne - czyny nadobowiązkowe Np. postawa Sokratesa.

Ad 3. Hobbes - twórca socjologizmu etycznego. Monteskiusz - w różnych kulturach istnieją różne opinie moralne.

Durkheim - normy moralne są wytworem świadomości zbiorowej i dotyczą spraw ważnych dla społeczeństwa.

E. Westermark - ewolucjonizm, badania porównawcze, wyjaśniające przyczyny powstawania instytucji społecznych.

J. Ochorowicz, Świętochowski, M. Ossowska, F. Znaniecki - Bada się wiek, płeć, wykształcenie, pochodzenie, zamieszkanie, zawód stosunek do religii.

Wpływ społeczeństwa na indywidualne postawy moralne:

Hobbes - człowiek z natury jest egoistą, społeczeństwo zmusza go do poskromienia zapędów. Rousseau - człowiek z natury jest dobry, a społeczeństwo niszczy dobre, ludzkie skłonności. Wyobrażenia o naturze ludzkiej są ukształtowane przez kulturę. Stan anomii - nie ma jeszcze więzi społecznych. Grupa społeczna - bezpośrednie kontakty, wspólny cel i normy stabilizujące, struktura komunikacji, hierarchia wartości. Największy konformizm w małych grupach. Powodem skłaniającym się do konformizmu jest analiza zysków i strat. Sposobem skłaniania do konformizmu jest wzbudzanie lęku (przed degradacją bądź wyrzuceniem). Rozproszenie odpowiedzialności, społeczna znieczulica moralna.

MORALNOŚĆ A PRAWO. MORALNOŚĆ A OBYCZAJ.

Ad. 1 Moralność a Prawo. Moralność - w znaczeniu neutralnym / charakter atrybutywny.

Prawo - przepisy prawne, normy. Istnieją normy moralne - atrybut społeczny. Prawo pojawia się na pewnym stopniu rozwoju społeczeństw. Prawo ma charakter instytucjonalny. Sankcje za przekroczenie prawa wiążą się / mają charakter instytucjonalny. Prawo ma charakter jednolity. Moralności może być za wiele. Od strony aksjologicznej: „czy można mówić o prawie słusznym??”. Ostateczną słusznością prawa jest to, że zostało ustanowione i ogłoszone przez upoważniony do tego organ. Prawo tu i teraz obowiązuje. Berner: niemożliwa jest inna ocena prawa. Teoria pozytywizmu prawniczego doznała wstrząsu po II Wojnie Światowej. Mogą istnieć państwa, w których jest prawo, gdzie można dokonywać zbrodni ludobójstwa. Zdaniem Sokratesa - ocena słuszności prawa, posłuszeństwa wobec prawa. Oceniając jakieś prawo jako niesprawiedliwe możemy go nie przestrzegać, ale wtedy powinniśmy opuścić ten kraj, a jeśli w nim pozostajemy, to powinniśmy tego prawa przestrzegać. Prawo słuszne - przybliża realizację ideału społecznego, który ludzie przestrzegają; prawo niesłuszne - oddala. Jest rzeczą słuszną. By ludzie wiedzieli, co jest w nim zgodne, a co nie. Reguły prawa słusznego: Wymóg właściwego ogłaszania prawa; Żeby nie było w prawie norm sprzecznych. W prawie słusznym respektowane powinny być zasady jurysprudencji (pełnią podobną rolę jak zasady moralności w ogólnej moralności); - Np. ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu.

- nikt nie może być sędzią we własnej sprawie - zasada kontradyktoryjności procesu. - Oddzielenie funkcji: oskarżenie, obrona, sędzia. - przyznanie się do winy oskarżonego nie może być traktowane jako ostateczny dowód. - wszelkie wątpliwości należy tłumaczyć na korzyść oskarżonego.

Ossowska - przegląd różnic między prawem a moralnością/można je zobaczyć na podstawie:

• Ich sformułowania - normy moralne są kategorycznie sformułowane; Normy prawne trochę inaczej sformułowane, czasem warunkowe ( ale nie zawsze tak jest)

• Ich genezy -normy moralne kształtują się w sposób żywiołowy; normy prawne powstały w wyniku aktu stanowienia odpowiedniej władzy

• Warunków w jakich obowiązuje - normy moralne obowiązują, gdy człowiek je akcentuje w swym sumieniu; normy prawe obowiązują niezależnie od akceptacji.

• Sankcje - prawo dysponuje sankcjami instytucjonalnie wymienionymi.

• Sposób w jaki się o nich dowiadujemy - o obowiązywaniu normy moralnej dowiadujemy się od bliskich; o obowiązywaniu normy prawnej dowiadujemy się po zapoznaniu się z aktem prawnym.

• Treść norm prawnych i moralnych. - normy moralne różnią się od prawnych tym, że normy moralne mają tylko charakter imperatywny, a nomy prawne imperatywno - atrybutywny.

Imperatywy żądają od nas pewnego postępowania, nie dając nikomu do tego prawa, aby mógł od nas żądać. Moralność - aksjologicznie jest ważniejsza a społecznie mniej ważna niż prawo.

Moralność i prawo mają wspólny zakres. Niektóre normy są ta samo ważne jak normy moralne, Te normy stanowią o życiu ludzi.

1. są pewne czyny, które SA przekroczeniem normy moralnej, a nie przekraczają normy prawnej.

2. są czyny, które są przekroczeniem normy prawnej i moralnej.

3. są czyny, które SA przekroczeniem prawa, ale nie budzą negatywnej oceny normy moralnej.

Ad. 2 Moralność a obyczaj

Obyczaj - problemy dotyczące zdefiniowania obyczaju.

Reguły obyczajowe są wypreparowane z rzeczywistości. Ustawodawca stanowiąc prawo ma na uwadze modyfikowanie zachowania ludzi. Reguły obyczajowe funkcjonują w społeczeństwach, są odtworzeniem istniejącego porządku rzeczy. Obyczaj to powszechnie przyjęta w danym społeczeństwie i tradycyjnie dana norma zachowania.

Sankcje - regulują postępowania ludzi przez stosowanie sankcji. Obniżenie pozycji jednostki w grupie przez ośmieszenie, wykluczenie z grupy.

Warunkiem obowiązywania obyczaju jest to, że on jest faktycznie respektowany. Cecha obyczaju: sankcja i tradycja.

Zwyczaj polegałby na tym, że jest to „obyczaj”, ale nie zawiera elementu obowiązywania. Do zwyczajów można zaliczyć świętowanie Np. Świąt Bożego Narodzenia w różnych religiach.

Cecha obyczaju - w małym stopniu polega na modyfikacji, cechuje się formalizmem.

Formalizm zwyczaju i obyczaju jest cechą ich wieczności. Obyczaj jest trudno zmienić.

II. GŁÓWNE STANOWISKA I KIERUNKI W ETYCE NORMATYWNEJ

STAROŻYTNOŚĆ

Starożytni zastanawiali się czy jest w życiu jakiś cel. Dobro, które życiu ludzkiemu nadaje jakiś sens - dobro najwyższe.

1. mówi się, że jest to szczęście/ eudajmonia (nie zawsze używane synonimicznie). Chodzi o ot, jak uniknąć cierpienia, osiągnąć uzasadnioną radość, będzie to dobro trwałe, którego nikt nam nie odbierze.

W. Tatarkiewicz - eudajmonia przez Greków rozumiana jako coś, co człowiek może sam osiągnąć. Jego zdaniem eudajmonia to nie to samo co szczęście.

1. przyjemność - (hedonizm): skrajny ( Arystyp ); umiarkowany (Epikur)

2. eudajmonizm apatyczny Platona - cnota tylko drogą do szczęścia, środkiem do jego osiągnięcia.

3. eudajmonizm perfekcjonistyczny Arystotelesa - trwałe posiadanie dobra możliwe jest dzięki życiu w społeczeństwie i cnotom.

W tym pojęciu umieszczał nie tylko szczęście, ale doskonałość moralną jednostki.

2. Doskonałość (perfekcjonizm) - osiągano dzięki cnotom; doskonalimy te cechy, które odróżniają ludzi od zwierząt.

1. intelektualizm etyczny Sokratesa. Sokrates był moralistą; cnota + dobro najwyższe bezwzględne; cnota = wiedza. Doskonałość = dobro najwyższe.

2. moralizm Stoików - cnota - dobro najwyższe - osiągana dzięki życiu zgodnym z naturą. Apatia, wyzbycie się złych emocji. Twórcy klasycznego zestawu cnót: męstwo, mądrość, umiarkowanie, sprawiedliwość.

3. dobro społeczne, wspólne (Platon, Arystoteles) chrześcijaństwo, marksizm, utylitaryzm etyczny.

I i II - rozumiane bardziej indywidualistycznie.

III - dobro społeczne.

Stąd pojawił się podział etyki indywidualistycznej i społecznej.

Ossowska - śledząc rozwój etyki widzimy, że te 3 dobra najwyższe były akcentowane.

W starożytności I i II; w nowożytności III

Ludzie dziś przyjmują postawę dążenia do szczęścia lub osiąganie doskonałości lub szczęścia. Analizując te teorie widać sprzeczność między dobrem jako szczęściem i doskonałością. Szczęście - chodzi tu o życie nieskomplikowane, nie dające cierpień. Doskonałość - osiągnięcie wysokiego poziomu także moralnego. Nie da się obu pogodzić.

Próba uzgodnienia tego u Arystotelesa - dyskutowano o tym, czy mu się to udało czy nie.

I, II - człowiek sam ma dążyć do dobra.

III - zakłada, że jednostka zawsze żyje z innymi ludźmi i to czego pragnie nie może osiągnąć bez ich pomocy.

Kanony etyki normatywnej - znane w starożytności do dziś funkcjonują. Na miano I - szego Etyka zasługuje dopiero Sokrates, choć są sporym co do tej sprawy.

Sokrates - ojciec etyki ( także antropologii filozoficznej)

• wyodrębnił kategorie dobra moralnego

• radykalna zmiana tego, co powinno być przedmiotem zainteresowania filozoficznego ze świata na człowieka. (kim jest człowiek? Poznaj samego siebie)

• wiem, że nic nie wiem - krytyka dogmatyków, którym wydaje się, że posiedli całą wiedzę. Ukazał rolę świadomości, nie ma nic gorszego niż bezmyślność i głupota; lepszy ten, kto kłamie i wie o tym, niż ten kto kłamie i nie wie.

• Wskazał konieczność definiowania pojęć etycznych.

Fil .Sokratesa podobna do fil. Sofistów.

• Uważał, że najważniejsze jest zajmowanie się człowiekiem.

• Cenił bardziej żywą mowę.

Różnice:

• Sokrates nie cenił retoryki

• Nie brał opłaty za nauczanie

• Sądził, że należy dotrzeć do znaczenia słów, by wiedzieć czym jest dana rzecz.

• Sokrates był zwolennikiem absolutu poznawczego, cnota zawsze jedna, taka sama wszędzie.

Sokrates nie jest mędrcem, ani nauczycielem mądrości, ale miłośnikiem mądrości. Świadomy swej niewiedzy, co wyróżnia go spośród innych. Nie może nauczyć, ale pomóc innym w uświadamianiu sobie tej niewiedzy i podążaniu do prawdy. Może pomóc tylko tym, którzy mają w sobie cenną myśl. Sokrates sądził, że praktycznej umiejętności można nauczyć wszystkich, ale wiedza etyczna nie jest dostępna dla wszystkich. Nauka Sokratesa jest destrukcyjna - odrzucał wszelkie krytyki na rzecz indywidualnej wiedzy. Prawda, której szukał maiła być obiektywna, trwała, ale nie znajdziemy żadnej teorii o tek prawdzie. Cnota jest niemożliwa bez wiedzy; są one z sobą tożsame, wiedzieć co sprawiedliwe oznacza postępować sprawiedliwi. Krońska - to utożsamienie było pewnym zrelatywizowaniem cnoty do wiedzy. Solon: Jeśli ktoś postępuje źle, to nie wie co dobre. Owidiusz: Widzę pochwalam to, co lepsze, a wybieram to, co gorsze. Hippiasz Mniejszy - ukazuje krańce racjonalizmu etycznego. Lepszy ten kto popełnił świadomie wystąpienie niż ten, kto nieświadomie. Teza ta jest konsekwencją założenia o tożsamości cnoty i wiedzy. Niewiedza zawsze obciąż człowieka.

Racjonalizm etyczny:

Rozum jest źródłem wartości moralnych:

• Umiarkowany - ważne źródło - rozum

• Skrajny - rozum, wiedza - jedyna wartość moralna, oderwanie wiedzy od przestępstw.

Sokrates dokonał przełomu w myśleniu etycznym/ postać złożona i kontrowersyjna.

Starożytny Hedonizm

Arystyp z Cyreny 435 - 366 r. p. n. e.

Hedonizm skrajny

Założył szkołę w Cyrenie po śmierci Sokratesa. Zawodowy i majętny Sofista.

Najważniejsze było zapewnieni człowiekowi szczęścia, zakładał, że nasze spostrzeżenia są tylko jednostkowymi spostrzeżeniami. Przyjemność jest z natury cielesnej zła - wszystko, co przykre i bolesne.

Od postawy człowieka zależy co będzie odczuwał i to będzie tylko jego.

Ideał wewnętrzny mądrości mędrca

Czy można przewidzieć przyszłość, uniknąć rozpaczy na skutek myślenia o przyszłości.

Martwił się rozczarowaniami jakie przynosi człowiekowi życie. Krytycznie wypowiadał się o instytucjach społecznych. Które krępują mędrca. Bycie mędrcem, jego zdaniem zależy od nas samych. Mędrzec -obywatel świata, niczym nieskrępowany w swych opiniach.

W wersji skrajnej, radykalnej w praktyce ten skrajny hedonizm - nie do utrzymania.

Hegezjasz - zaczął głosić poglądy ściśle pesymistyczne; najlepiej byłoby gdyby człowiek w ogóle się nie narodził, a gdy już się narodził to jak najszybciej powinien skończyć egzystencję. Samobójstwo - sposób rozwiązania problemu związanego z niemożliwością osiągnięcia przyjemności.

Skrajny hedonizm w tej szkole - przyjemność uznano jako takie doznanie cielesne za krótkotrwałe.

Szczęście - - suma tych krótkotrwałych przyjemności; każda przyjemność jest dobra, a przyjemność to dobro najwyższe - chwytać i wykorzystać każdą sytuację.

Hedonizm etyczny - głosi przyjemności najwyższe lub jedynie dobro i stanowi kryterium moralnej oceny postawy ludzkiego postępowania; jest tezą opisową Np. przyjemność, przykrość. Hedonizm etyczny - zawiera ocenę lub normę Np. przyjemność jest jedynym dobrem, należy dążyć do przyjemności i należy unikać cierpienia.

Hedonizm psychologiczny jako teza opisowa nie jest równoważny hedonizmowi etycznemu.

To, co głosił Arystyp zasługuje na miano hedonizmu etycznego, ale w tej odmianie radykalnej.

Epikur - postać hedonizmu umiarkowanego. Dbał by jego nauka była powiązana z praktyką/ego uczniowie stanowili zamknięty krąg. Życie w odosobnieniu sprawiało, że ludzie traktowali tę szkołę jako sektę.

W każdych okolicznościach człowiek może osiągnąć szczęście, przyjemność. Jego doktryna nie pochwala samobójstwa, ale też go nie potępia.

Traktował on swoją filozofię jako wiedzę życia i sztukę życia, kierował ją do wszystkich.

Filozofię dzieli na 3: teoria poznania - kanonika, nauka o przyrodzie - metafizyka, sedno filozofii - etyka.

Etyka - 4 grupy zagadnień

1. Dobro najwyższe - osiągniecie szczęścia. Celem jest ukierunkowanie wszelkiego wyboru na zdrowie ciała i duszy. Dobro najwyższe to przyjemność wypełniająca całe ciało. Nie należy uganiać się za każdą przyjemnością. Wszelka przyjemność jest dobra, ale nie każda godna wyboru. Nie każdego cierpienia należy unikać. Choć jest ono złe z natury. Epikur przyjemność osadzał na cielesno - zmysłowych doznaniach. Dusza - zbiór atomów, ujęta materialistycznie. Dzielił przyjemność na negatywną i pozytywną. Negatywna - usunięcie bólu, brak bólu, osiągnięcie spokoju, równowaga. Pozytywna - zaspokojenie jakiegoś pragnienia. Odróżniał przyjemności cielesne od duchowych. Duchowe - lepsze, bo bardziej trwałe, niezależne; możemy je sobie odmawiać. Cielesne- zawsze potrzebują jakiegoś bodźca. Należy osiągnąć przyjemność negatywną.

Potrzeby:

• Naturalne - konieczne do życia (należy je zaspokajać)

• Naturalne niekonieczne do życia i szczęścia (Np. potrzeby seksualne)

• Nienaturalne i niekonieczne - należy z nich zrezygnować

1. Problem cnót.

Cnoty - środki do życia szczęśliwego. Same z siebie nie mają wartości. Są cenne, bo mają prowadzić do szczęścia.

• Mądrość, roztropność - ma towarzyszyć każdemu wyborowi tego, co przyjemne.

• Męstwo - umiejętność przezwyciężania lęków ( nie jest darem z natury.

• Umiarkowanie - panowanie nad swoimi skłonnościami i pragnieniami.

• Sprawiedliwość - życie wolne od strachu przed bogami i ludźmi, służy zachowaniu wzajemności wspólnych praw między ludźmi; nie pozwala na krzywdę innych.

2. Wzór osobowy mędrca.

Mędrzec - człowiek szczęśliwy, bo jest mądry, zawsze liczy się z tym, c korzystne dla szczęścia. „ Kto raz stał się mędrcem, zawsze nim pozostaje(...)”. Wniosek: Dobra Najważniejsze: szczęście, przyjemność, umiarkowanie, mądrość. Teza, że Dobra Najważniejsze tworzą jedną całość, bo nie można żyć przyjemnie bez którejś z nich.

3. Aspekt społeczny.

Wymiar społeczny etyki Epikura. Jego Etyka ma wymiar indywidualistyczny, a nawet aspołeczny. Społeczeństwo, państwo traktował jako kwestie umowy, a nie natury.

Uznawał jedynie więzi przyjacielskie. Czwórnian Epikura: Nie lękaj się bogów; Nie lękaj się śmierci; Przyjemność jest łatwa do zdobycia; Ból jest łatwy do zniesienia.

Cynicy

Antystenes - założyciel, Diogenes - każde poznanie i wiedza powinny służyć moralności. U podstaw logiki leży sensualizm. Są tylko konkretne rzeczy jednostkowe. Nie ma dobra, ani zła w ogóle, jedynie ludzie źli, dobrzy, cnotliwi itp. Zło jest tylko czynem, występkiem.

Bogactwo bez cnoty jest grabieżą i źródłem zła. Liczy się wysiłek i praca nad sobą.

Askezis - szkoła wychowująca mędrca. Mędrzec ma gardzić wszelkim posiadaniem, żyje na równi z każdym, nie ma ojczyzny. Idea równości i braterstwa między ludźmi.

Skrajny indywidualizm - mędrzec ma sam sobie wystarczać i skupić się na jednostkowym doskonaleniu. Nie uznawali potrzeby istnienia państwa i wspólnoty społecznej. Wyzwolenie z więzów religijnych, wierzeń i przesądów. Zadaniem mędrca jest prowadzenie innych na drogę cnoty.

Dobrowolni żebracy przeciwstawni filozofii cyrenajskiej; obrona ludzi pogardzanych i wykorzystywanych.

Humanistyczny wymiar etyki, skrajnie indywidualistyczna. Nihilizm, nominalizm, ślady cynizmu w ruchach ascetów chrześcijańskich.

Antystenes:

Doktryna Sokratesa pojęta jako wolność i panowanie nad sobą, wyzbycie się przyjemności i pożądania. Potępienie każdej przyjemności, która sama w sobie jest zła. Mędrzec postępuje wedle prawa cnoty, a nie praw stanowionych. Etyka aspołeczna. Utożsamianie cnoty z wiedzą. Cnota przejawia się w czynach; nie potrzeba jej wielu słów ani nauki. Cynizm miał być zbawieniem duchowym ludzi, mającym na celu życie ziemskie, a nie doczesne.

Stoicy

Twórca - Zenon z Kation, Chryzyp, Posejdonios, Seneka, Epitet, Marek Aureliusz.

ETYKA:

• Dobro jako wskaźnik moralnego postępowania.

• Koncepcja cnót

• Ideał mędrca

• Polityka społeczna.

Człowiek jako mikrokosmos, rozum jest miarą natury. Człowiek osiąga szczęście, gdy posługuje się rozumem w ramach natury.

Dobro nie ma stopni: jest jedno, stałe i nienaruszalne, samo w sobie upragnione. Rzeczy są tylko ciałami, mogą być tylko dobrze lub źle używane.

Dobru towarzyszy zadowolenie i radość, ale nie są celem samym w sobie. Dobro jest wpisane w porządek natury.

Mamy tę wrodzone skłonności i namiętności oddalające wolę od rozumu Np. smutek, strach, pożądanie, rozkosz, litość, zazdrość, przygnębienie, wstyd, nienawiść, miłość.

Pojmowanie cnoty:

• Negatywne - wyzwolenie z namiętności

• Pozytywne - harmonijne usposobienie, poddawanie się rozumowi.

Cnotliwy = dobry i szczęśliwy.

Cnotę zdobywa się przez ćwiczenie.

Przezorność, męstwo, umiarkowanie, sprawiedliwość = 4 główne cnoty.

4 główne wady - głupota, tchórzostwa, niesprawiedliwość, rozwiązłość. Cnota nie Mozę być połowiczna. Człowiek cnotliwy to mędrzec. Gdy ktoś stał się cnotliwym to już taki zostanie. Nie ma przejścia mędrzec - głupiec.

Mędrzec - uniezależniony od uczuć, stan apatii, wolny, sam nad sobą panuje, nigdy się nie myli, nie wybacza, nic go nie dziwi, żyje w gronie mędrców, niewzruszenie dobry i doskonały, siła wewnętrzna, całkowita niezależność, na wszystkim się zna.

Głupiec - w niewoli namiętności.

Seneka

Stoicki ideał mędrca jest nieosiągalny, ideał życia posłusznego wobec bóstwa i jego woli. Człowiek stoi blisko Boga bo ma w sobie logos.

Domagał się uszanowania człowieczeństwa w niewolniku. Jest jakby stoiko - epikurejczykiem

Epiktet

Człowiek powinien naginać wolę do biegu wydarzeń, a nie odwrotnie. Pogodzenie z losem.

Platon i Arystoteles

Platon i Arystoteles - Etyka bardziej w wymiarze społecznym.

Ossowska - w starożytności występowała etyka dla jednostki/ nurty indywidualne. Nabierały one jednak wymiar społeczny.

Pojawia się ważna kategoria - sprawiedliwość w relacji do społeczeństwa.

Platon i Arystoteles uważają, że człowiek jest istotą społeczną (zwierzę polityczne)

Platon

Etyka Platona bywa nazywana eudajmonią apatyczną. Najwyższym dobrem człowieka jest rozwój osobowości. Dusza znajdująca się w stanie eudajmonii jest dobra.

„Fileb” - Sokrates i Proklos zajmują dwa stanowiska.

Proklos

Sokrates - sama przyjemność nie może być samym dobrem, bo życie bez wiedzy itp. byłoby życiem nie człowieka tylko jakiejś ostrygi. Życie pozbawione przyjemności, tylko rozumem czystym nie byłoby życiem dobrym. Sokrates dąży do konkluzji. Platon był gotowy przyjąć przyjemności pozbawione cierpienia.

Przyjemne uczucia i działalność intelektualną należy zmieszać w odpowiedniej proporcji. Do przyjemności należy umiarkowanie podchodzić.

Dobro musi zawierać wiedzę zbliżoną do prawdy, wiedzę o przeszłości.

Prawdziwym dobrem jest eros - tęsknota za dobrem

Dobro najwyższe zawiera poznanie doskonałości (Boga), jeśli przyjemności są formami Boga.

„Eutyfron” - ważne pytanie - czy ludzie są moralnie zobowiązani do tego, co dyktują bogowie, czy też bogowie nakazują tylko to, co już jest moralnie dobre?

Bogowie nakazują to, co już jest moralnie dobre.

Sokrates uznawał, że istnieje miara dobra niezależna od Boga. Bóg nie jest ostatecznym źródłem prawa moralnego.

Platon podzielał tą opinię Sokratesa.

Platon za Sokratesem przyjął utożsamienie cnoty z wiedzą. Pobożność nie może być niesprawiedliwa. Nie istnieją cnoty niezależne od wiedzy. Różne cnoty są oznaczone w roztropności,

Platon - cnota jest wiedzą jest to wyrażenie myśli, że związane z wiedzą jest to, co absolutne, bezwzględne.

4 cnoty: Mądrość; Męstwo; Umiarkowanie; Sprawiedliwość.

Od Pitagorejczyków przejął cnotę, jako że dusza składa się z 3 warstw: Popędliwość; Impulsywność; Rozumność.

Ład duszy pożądliwej to panowanie nad sobą.

Ład duszy impulsywnej to cnota męstwa.

Ład duszy rozumnej to cnota mądrości.

Sprawiedliwość to uwieńczenie tych trzech części duszy.

„Gorgiasz” - teza: wyrządzić niesprawiedliwość jest rzeczą gorszą od doznania niesprawiedliwości. Ponieważ czynienie niesprawiedliwości sprawia, że dusza staje się gorsza (zła).

Doznawać i nie karać niesprawiedliwość jest złe, ponieważ utwierdza to zło.

Myśl, że społeczeństwo jest instytucją naturalną ukazuje się u Platona i Arystotelesa.

Platon zajmując się ludzkim szczęściem i dobrem naturalnym musi zająć się państwem.

Złe państwo nie może zapewnić dobrego moralnie życia społeczeństwa. Państwo nie jest sędzią oceniającym, co jest dobre, a co złe.

Zasady sprawiedliwości są takie same dla jednostki jak i dla państwa. Według Platona państwo istnieje by służyć potrzebom ludzi. Ludzie nie są niezależni: potrzebują do życia pomocy drugiego człowieka.

Ludzie mają talenty, zdolności - mogą służyć państwu swoimi uzdolnieniami, nawzajem się uzupełniając. Istnienie państwa potrzebuje ludzi, którzy są wytworami (Np. rolnicy), kulturalnie uzdolnieni itp.

Arystoteles

Eudajmonizm perfekcjonistyczny. Eudajmonia - szczęście; perfekcjonistyczny - gdyż pojawia się u niego moment doskonałości. 3 dzieła: „Etyka nikomachejska”, „Etyka eudemejska”, „Etyka wielka”. Etyka Arystotelesa zaczyna jako tako etykę w ogóle. Stworzył on wieloaspektowy obraz moralności. Arystoteles uznawany jest za ojca także racjonalizmu w etyce. Racjonalizm - rozum jest źródłem wartości moralnych. Empiryzm w etyce - odwołanie się do doświadczenia jako postawy wiedzy, ale również odwołanie się do opinii publicznych. W etyce nikomachejskiej rozważa co można uznać za dobro najwyższe, zarazem cel ludzkiego dążenia. Dobro najwyższe - cel działania, którego pragniemy ze względu na niego samego i którego pragniemy najbardziej ze wszystkich rzeczy. Dobro najwyższe dla Arystotelesa to eudajmonia, bo wszyscy pragną szczęścia. Etykę Arystoteles traktuje jako przygotowanie do polityki. Jeśli pytamy czym jest szczęście to wśród ludzi są różne odpowiedzi. Arystoteles: Jedni obierają życie oparte na rozkoszy; Inni - działalność dla ludzi; Jeszcze inni - życie kontemplacyjne. Arystoteles dochodzi do wniosku, że te 3 poglądy można połączyć jako dobre życie i dobrze się mieć. Żyć zgodnie z nakazami etycznymi. Eudajmonia - szczęście można pojąć jako pomyślny los + dobre prowadzenie się (zależne od nas). Dzielność etyczna (cnota, arete) - była wyprowadzona pojęcia dobry koń wyścigowy, ale to oznaczało wszelką sprawność, właściwe wykonywanie funkcji. Arete później stała się synonimem cnoty, ale moralnej. Arystotelesowi przypisuje się zasługę, że arete jest odniesiona do ludzi w znaczeniu moralnym. Dobry człowiek - dobroć polega na realizacji pewnej funkcji. Człowiek jest rozumny. Życie rozumne jest najwłaściwsze. Eudajmonia, która ma najbardziej rozwiniętą funkcję rozumności - dla tych ludzi będzie życiem w eudajmonii.

Dusza:

• Rozumna: - rozum teoretyczny (odpowiada za poznanie naukowe), - część kalkulacyjna (odpowiada za porównanie i wybór). Są to cnoty dianoetyczne.

• Nierozumna: - część pożądająca (chęci, pragnienia), - część wegetatywna ( potrzeby, instynkty). Są to cnoty moralne.

Cnoty znikają przy braku czynności ich wymagających lub w przypadku nadmiaru i niedostatku.

Dzielność etyczna - jest to trwała dyspozycja do pewnego rodzaju postanowień polegająca na zachowywaniu właściwej ze względu na nas średniej miary, którą określa rozum i to w taki sposób w jaki by ją określił człowiek rozsądny.

Bez rozsądku nie ma dzielności etycznej. Oznaką trwałości jest przyjemność lub przykrość jej towarzysząca, ale nie wynikają z przedmiotu czynności, lecz jej wykonywania. Etyka - nie wymaga bezwzględnej ścisłości, nie da się też precyzyjnie określić optimum; właściwą miarę obieramy ze względu na nas. Środek - właściwy czas, sposób cel.

Lista cnót:

NADMIAR CNOTA NIEDOSTATEK

Zuchwałość Męstwo Tchórzostwo

Rozwiązłość Umiarkowanie Niewrażliwość

Rozrzutność Szczodrość Skąpstwo

Dzielność - to, co leży po środku. Wartość - jest czymś skrajnym. Poprzez doświadczenie i przyzwyczajenie człowiek może się doskonalić. Nie dopuszczają średniej miary, są złem samym w sobie - złodziejstwo, cudzołóstwo. Namiętności nie są ani dobre, ani złe - trzeba się w sposób kontrolowany do nich odnosić. W innym miejscu mówi, że są namiętności same w sobie złe. Ludzie o różnym stopniu mogą ulegać różnym skrajnościom. Wybór środka - o ile jesteśmy wolni. Wolność to przeciwstawieństwo przymusu. Przymus - jego przyczyna tkwi poza podmiotem, podmiot się do niego przyczynia. Człowiek może być odpowiedzialny za swoje czyny, gdy działa dobrowolnie, bez przymusu zewnętrznego. Zawsze istnieje przymus wewnętrzny, ale my go akceptujemy. Najważniejsza cnota dianoetyczna to rozsądek.

Sprawiedliwość - to nazwa syntetyzująca wszystkie cnoty etyczne; to czynienie dobra

• Z drugiej strony to osobna cnota; umiejętność odnalezienia środka.

• Równość, proporcja

• Sprawiedliwość dystrybutywna - rozdzielająca; honor, dzielenie dóbr,

• Sprawiedliwość retrybutywna - naprawcza, gdy jedna strona wyrządziła drugiej jakąś szkodę; chodzi o to, by tę szkodę wyrównać.

• Proporcjonalność arytmetyczna: sprawiedliwość - dotyczy dobrowolnych układów; niesprawiedliwa - dotyczy niedobrowolnych układów.

Przyjaźń -

• To, co pewna cnota lub coś z cnotą związane

• W życiu społecznym konieczna

• W przyjaźni każdy człowiek kocha sam siebie - postawa egoistyczna.

• Miłość własna ma dobry sens i zły. Dobry - gdy dobrowolnie rezygnujemy z dóbr na korzyść przyjaciela. Zły - gdy zdobywamy dobro tylko dla siebie kosztem innych ludzi.

• Stosunek do przyjaciela jest taki sam, jak do siebie samego. Przyjaciel to drugi „ja”

• Najważniejsza jest przyjaźń ze względu na dobro, oparta na cnocie; możliwe jest tylko to między ludźmi dobrymi.

• Niewolnika uważał, że nie jest człowiekiem, nie jest więc możliwa przyjaźń między Panem a niewolnikiem.

• Życzliwość - bez wzajemności

• Dobrodziejstwo -czyniąc komuś dobra nie chcemy nic w zamian.

Umiarkowany racjonalizm etyczny - sama wiedza dzielnością etyczną nie jest.

Rozum jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym.

ETYKA CHRZEŚCIJAŃSKA

1.Cyceron - religia to wierność tradycji; 2.Laktancjusz - religia to więź z Bogiem, a nie wierność tradycji. To osobisty związek człowieka z Bogiem. Do Laktacjusza nie określano wiary religią. Dziś: 1. przekazywana przez tradycję, mądrość, zapewniająca opiekę Bogów; 2. osobliwa więź z Absolutem.

Typy religii:

1.Religia Kosmiczna - Eliada

Najstarsza tradycja religijna ludzkości dat.7-9 tys. p.n.e. Ważne słowa: kosmos, sacrum, hierofanis

Kosmos - uporządkowany świat, ład. Bogowie wydobyli świat z chaosu.

Sacrum - to co święte, świętość ta dana bezpośrednio przez hierafanię

Hierafania - przez nią wyrażana świętość, to zjawiska bądź przedmioty

Mit - opowieść o świecie, określa strukturę świata, pozwala wyjaśnić co mu sprzyja, a co zagraża, co jest źródłem zła - egzystencjalne pytanie człowieka. Zadaniem człowieka jest podtrzymanie ładu świata.

2. Religie mistyczne - buddyzm, taoizm, hinduizm

Uwewnetrzenienie religii kosmicznych, religijność to odkrywanie checi do duchowego zbawienia, które dokonuje się przez poznanie absolutne i niezmienne, zaś źródłem niedoli jest ludzka niewiedza. Prawdziwe poznanie dokonuje się przez medytację, to to poznanie substancjalności swiata i ludzkiej wiary/wiedzy, to droga do wyzwolenia.

3. Religie profetyczne - prorocze, monoteistyczne; Chrześcijaństwo, Islam, Judaizm

Bóg, człowiek, świat stworzony z nicości, osiągnięcie szczęścia po śmierci

Frankl - religia to poszukiwanie najwyższego sensu, istota człowieczeństwa

Fromm - religia to system myśli, działań dostarczających punktów orientacji i przedmiotu czci

Schweitzer - religia to wewnętrzna głębia, etyczna religijna miłości

Bonhoefer - być chrześcijaninem, to być człowiekiem, jest to dbanie o godność swoją i innych, odpowiedzialność człowieka za świat, służenie Bogu to służenie ludzkości, poświęcenie się dla innych. Bezreligijne chrześcijaństwo

Kung - ważne są jedynie przykazania dotyczące relacji międzyludzkich, najważniejszy zakaz to nie zabijaj!!! nie stosuj przemocy, pod zakaz nie kradnij podciągnął tez np. wyzyski

Trwałość chrześcijaństwa zawiera ogólnoludzkie wartości i cele. Stała się religia światową. Źródłem etyki chrześcijańskiej jest Biblia, zawarte tam są prawdy objawione. Stary testament zawiera Dekalog i ideę Boga stworzyciela i sędziego. Przypowieści to zworce etyczne.

Etapy historii:

1.Pastoralna Etyka chrześcijańska - nacisk na Dekalog i praktyki rytualne oraz nauki Jezusa uznawanego za Proroka

2.Analityczny, filozoficzny Etyka kościelna - zmiany wywołane przez zakazy zwrot w kierunku ascezy, wzrost roli Kościoła w życiu politycznym i społecznym, trudności z interpretacja Pisma Świętego

3. Reformacja - rozwój protestantyzmu, odchodzą w wielu kwestiach od chrześcijaństwa, jednak nie stworzyli spójnego systemu.

Nauki chrześcijańskie łączy wspólna cecha odróżnia ją to od judaizmu.

Poglądy etyczne chrześcijaństwa cechuje:

- istnienie istoty boskiej, jest ona identyczna z Chrystusem (różnice dotyczą mocy istoty boskiej) - interpretacja natury Chrystusa

- Chrystus jest wysłannikiem Boga, przedstawia jego wolę

- kazania Chrystusa to kodeks moralny

- człowiek zachowuje się właściwie jeśli postępuje według kodeksu, a niemoralnie jeśli łamie przykazania

Odłamy chrześcijaństwa różnią się w praktyce. Inaczej zalecenia stosowane są praktyce. Bóg ustanowił pewien system reguł: - Bóg to sędzia, Stworzyciel. Bóg i wieczność to główne odniesienie do zasad etycznych. Są one najmocniejszym uzasadnieniem. - Autorytaryzm. Szczególnie Kościół katolicki. Kodeksu nie można poddawać pod wątpliwość. Kościół jest namiestnikiem Boga na ziemi.

Etyka biblijna:

Pisma biblijne to obszerne pojęcie. Biblia: Stary i Nowy Testament. ST - ważny dla judaizmu. ST- NT - treść pism ST nabiera innego znaczenia z perspektywy NT

* ST - zawiera wiele gotowych przepisów

Pierwsze 4 przykazania - charakter religijny, dot. Jahwe. Następne - charakter moralny. Normy moralne zyskują uzasadnienie religijne - są zapisane w jednym dekalogu

Bóg Izraela - osobowy i w relacji osobowej do ludzi. Zawarcie przymierza - motyw zbawienny działania Boga.

Etyka chrześcijańska profetyczna. Sprawiedliwość ludzka ≠ boska:

• ludzka - w procesach sądowych, spraw. wyrównawcza i destruktywna

- człowiek żyje w zgodzie z prawem boskim

• boska - wstawianie się Boga za grupą ludzi

- jest podstawą sprawiedliwości ludzkiej

Etyka teologiczna - Etyka celu, dążenie do dobrego życia, Etyka grecka.

Etyka deontologiczna - Etyka obowiązku, zobowiązanie spełnienia wymagań, Etyka ST

Podstawą przymierza jest Jahwe

Zbawcze działanie samego Boga. Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo, dlatego każdy człowiek związany jest prawem i ochroną.

NOWY TESTAMENT.

27 ksiąg - rozwój historii chrześcijaństwa, powstały w krótkim czasie (połowa I do połowy II w.). Życie Jezusa jest tłem + zjednoczenie się uczniów i powstanie gmin chrz. Autorzy wierzą w Jezusa

Ewangelie synoptyczne - Mateusza, Marka i Łukasza.

Motywy etyczne:

- zw. między eschatologią i etyką Przed kazaniem na górze, Łukasz umieścił zdanie: „ nawracajcie się, odtąd Jezus zaczął nauczać, bliskie jest królestwo” - jest to przesłanie eschatologiczne. Eschata - rzeczy ostateczne.

Błogosławieństwa - obietnice bezwarunkowego zbawienia. Jacy ludzie: ubodzy w duchu, skromni i biedni.

Wskazując na nadejście królestwa, domaga się Jezus zmiany postępowania i nastawienia, Posiadanie pełnego zaufania do Boga

Stanowisko Jezusa wobec prawa

Nie jest jednoznaczne: przyszedł by wypełnić prawo, a nie znieść. Ten kto przestrzega prawa będzie wielki w Królestwie Niebieskim.

W innym miejscu mówi, że nie jest to wystarczające, trzeba oddać wszystko co się posiada biednym.

Wskazuje na siebie jako Syna Bożego, a np. rabini odwołują się tylko do Tory

Podwójne przykazanie miłości: Boga i bliźniego: - na tym opiera się prawo i proroctwo. Miłość bliźniego - miłosierny samarytanin. Samarytanin- miłosierny, litościwy, miłujący bliźniego; - uprawianie miłosierdzia jako czynności. Trzeba wiedzieć co to znaczy być w potrzebie.

Złota reguła - wszystko co byście chcieli by ludzie wam czynili wy im czyńcie. Miłowanie nieprzyjaciół - poważanie znaczenia bliźniego względem ST

Miłość chrześcijańska - miłość do Boga - zniżanie się do tego co nieszlachetne z intencją doskonalenia się. Miłość ma zastąpić prawa a miłosierdzie prawo odwetu

Jezus odrzuca przemoc. Sprawiedliwość karząca zastąpiona miłosierdziem.

Różnice między ST a NT

Bóg: ST- mściwy, okrutny, nielitościwy; NT - Bóg miłości; ST - Bóg narodu wybranego; NT - Bóg wszystkich ludzi; ST - przymierze z ludem jest narzucone; NT - człowiek za pomocą Jezusa uzyskuje więź

Etyka: NT - etyka miłości, dekalog wzbogacony o podwójne prawo miłości, zniesienie przemocy

Cierpienie: ST - kara za nieposłuszeństwo, grzech pierworodny; NT - pochwała, dowartościowanie cierpienia (dodatnie, moralne)

Bliźni: ST - tylko swój; NT - każdy

Cnoty: NT - ubóstwo, pokora, czystość, cierpliwość i skromność; NT- optymistyczne spojrzenie na los człowieka, przekazanie nadziei, wartości relatywne należy poświęcić na rzecz wartości absolutnych

Cnoty teologiczne - wiara, nadzieja, miłość: Istota chrześć. - przesłanie miłości i Etyka miłości

KLASYCZNA ETYKA CHRZEŚCIJAŃSKA

Późna starożytność i średniowiecze

Najważniejsze problemy: struktura świata; natura dobra i zła; natura człowieka i jego miejsce w świecie; cel ostateczny człowieka; istota moralności.

Inspiracja to chrześcijaństwo jako religia.

Fundamentalne stworzenie: istnienie osobowego Boga; stworzenie świata z miłości jako coś dobrego; podobieństwo człowieka do Boga; upadek i zbawienie ludzkości.

Widocznych jest wiele nurtów - spekulacja filozoficzna wykracza poza rzeczy objawione.

Struktura świata: Uniwersum - jego cecha to dualizm stwórcy - stworzenia; Świat materialny - Świat niematerialny. Niematerialny Bóg - Stwórca, byt absolutny, konieczność istnienia, jedność, brak złożenia, byt osobowy, rozumny, wolny, posiadający wolność działania najdoskonalszego - hierarchia świata. Dobro, zło: Dobro - byt, Zło - nie ma charakteru czegoś realnie istniejącego. To co stworzył Bóg było dobre. Zło jest niestworzone, nie istnieje, jest niebytem, nie ma natury, która byłaby, przedmiotem refleksji. Nie może określać celów działających podmiotów.

Hierarchia dóbr - h. bytów wynikająca z ich doskonałości ( doskonałość przypisana w akcie stworzenia)

Zło może przejawiać się tylko na tle bytu.

Św. Augustyn - to co Bóg stworzył jest dobre, jednak świat nie jest doskonały w porównaniu do Boga, człowiek jest jednak nie może tego pojąć.

Zło - jest stworzone przez istoty wolne; jest tylko absolutne dobro, nie ma absolutnego zła. Zło jest czynione gdy nie czynimy dobra lub dobra mniejsze, gdy odwracamy się od dobra. Zło jest potrzebne w harmonii świata, nie jest to realna siła.

Niektóre potrzeby trzeba przyjąć na wiarę np. Bóg jest dobry i wszechmogący, ale przecież nie może czynić zła.

Człowiek i miejsce w świecie

Człowiek - pierwiastek cielesny i duchowy. Jest na najwyższym szczeblu w hierarchii świata. Dusza - część rzeczywistości wiecznej; Ciało - część rzeczywistości materialnej. Grzech pierworodny - utrata więzi z Bogiem, skażenie natury ludzkiej. Człowiek - wg św. Augustyna: Dusza posługująca się ciałem. Pierwsi ludzie mogli nie grzeszyć, po grzechu pierworodnym nie mogą grzeszyć. Po ofierze Chrystusa tylko wybrani mogą nie grzeszyć.

Boecjusz - podział bytów: - materialne, - duchowe (Bóg, dusza), - materialno - duchowe. Człowiek tylko czasowo jest związany z ciałem.

Św. Tomasz - Jedność duszy i ciała. Jedność substancyjna, byt psycho - fizyczny. -Człowiek jako podmiot działania. Natura - dążenie do realizacji celów

Człowiek jest istotą rozumną, ma wolę, która inicjuje działanie.

Wola - co to? - jaki stosunek do łaski? - jaka rola rozumu w działaniu? - władza pożądawcza (dobra) ze swojej natury porządek dobra, może wybierać wśród nich.  Św. Augustyn - woluntaryzm, wolność woli, niepodlegająca rozumowi - pobudzenie przez łaskę Bożą. „Kochaj i czyń co chcesz”

• etyka sytuacyjna lub człowiek, który kocha Boga będzie spontanicznie wybierał nakazy Boga, nie będzie czynił zła.

Pelagiusz - człowiek na podstawie swoich czynów może dostąpić lub nie dostąpić zbawienia.

Św. Augustyn - zbawienie - łaska jest dana za nic, ma charakter darmowy - charakter teologiczny i etyczny.

Na Boga nie można wpłynąć w żaden sposób.

Predestynacja - Bóg wybrał część ludzi do zbawienia i część do potępienia - nie zmienimy tego. Zbawienie jest niezależne od nas.

Św. Augustyn - wolna wola (każdy ja ma) ≠ wolność (wolna wola + łaska). Św. Tomasz - racjonalizm etyczny. Dobro etyczne jest z konieczności przedmiotowej woli. Wola jest podporządkowana rozumowi. Człowiek o własnych siłach potrafi określić właściwy cel działania.

Problem struktury świata

Bóg stwarzając świat nadał mu odpowiednią strukturę: - natura dobra i zła [zło (jest brakiem bytu) jako byt nie istnieje -chrześc.], - problem natury człowieka, - struktura działania, - ostateczny cel człowieka. Starożytność - celem ostatecznym człowieka jest szczęście - skutek poznawania dobra najwyższego. W chrześc. - celem ostatecznym poza porządkiem doczesnym, materialnym. Drugie stanowisko dotyczy najwyższego dobra, jego osiągania. - dobro najwyższe, transcendentne wobec człowieka, osiąganie szczęścia, wykraczanie poza swą naturę; założeni że natura człowieka jest ułomna i należy się z niej uwolnić. Mistycyzm: filozofia kontemplacyjna. Św. Bernard, Św. Augustyn. Utrzymuje także, że dobro najwyższe jest transcendentne wobec człowieka, ale potencjalnie jest zawarte w jego naturze, aktualizacja tej potencjalności. Człowiek dzięki swej tożsamości jest bytem, podobnym do Boga. Boecjusz, Św. Tomasz- nurt racjonalistyczny filozofii chrześcijańskiej.

Problem wiary i jej znaczenie w zbawieniu

1 stanowisko - wiara ważniejsza, źródło osiągania dobra najwyższego, irracjonalizm; 2 stanowisko - rozum, przyrodzone zdolności człowieka ważniejsze

Moralność w chrześcijaństwie rodzi się z tego, że każde działanie świadomego wolnego podmiotu może negować lub afirmować obiektywny porządek świata. Świat - sfera najbardziej uzależniona od ludzkich działań

Woluntaryzm etyczny - potrzeba doskonałości woli, potrzeba nadprzyrodzonych sił np. łaski boskiej. Łaska Boska - doskonali ludzką wolę

Wiara - ostateczny fundament rzeczywistej wolności i moralności człowieka. Racjonalizm etyczny - wola ze swej natury potrzebuje dobra najwyższego

Prawo naturalne, lex naturalis, lus naturalia - istnienie prawa moralnego pojawia się już w starożytności.

Cicero - jest prawdziwe prawo rzetelnego rozumu, zgodne z naturą. Wieczne, nieodmiennie, obejmuje wszystkie narody, wszystkie czasy.

Św. Tomasz: Prawo boskie nie przeczy prawom natury, lecz je wspiera. Życie moralne to życie zgodne z rozumem. Tomasz uważa ludzi za istoty nieśmiertelne, więc koncepcja prawa naturalnego uwzględnia cel ludzi to zbawienie. Osoba ludzka ma trwać nie tylko w świecie materialnym.

Cnoty naturalne - skromność, wytrwałość itp. Można do nich dotrzeć przy pomocy samego rozumu, mają swoje źródło w prawie naturalnym.

Cnoty objawione - wiara, nadzieja, miłość; * czyń dobro, unikaj zła.

Cel ludzkiego życia - istnieć, rozmnażać się, niektórzy ludzie zrodzeni z powodu celibatu, uczyć się, tworzyć społeczeństwo, czcić Boga

Normy etyczne te najbardziej ogólne ugruntowane się w naturze człowieka.

Z teologicznego punktu widzenia podstawowe normy, dane wraz z aktem stworzenia. Bóg stworzył prawo naturalne tworząc świat.

Idea prawa naturalnego oznacza, że człowiek może zrozumieć co jest dobre a co złe, niezależnie od tego czy wierzymy czy nie.

Sumienie - szczegółowe odróżnianie dobra i zła w zakresie poszczególnych czynów.

Św. Hieronim(IV - V w) - wprowadził do łaciny syndere oznaczający - iskrę, sumienie. Syndera  zdolność człowieka do odróżniania tego co dobre od tego co złe moralnie. Jest nam dane. Rozumowanie moralne zaczyna się od ogólnych reguł nam w synerezie. Odróżnienie sumienia właściwego od niewłaściwego. Sumienie - ważna instancja człowieka

4 grupy cnót akcent. - męstwo w wyznawaniu i obronie wiary, posunięte do męczeństwa; - czystość; - cnota ascezy; - pokora, posłuszeństwo, cierpliwość, miłosierdzie wobec chorych i biednych. Cnoty miękkie.

Etyka chrześcijańska należy do najtrudniejszych w opracowaniu bo jest złożona i trudna. Nawet, jeśli mówimy, że jest etyką miłości to okazuje się, ze w sumie miłość itp. są na dalszym planie. W etyce chrześcijańskiej wiara często jest ważniejsza od moralności (np. u Tomasza z Akwinu tak NIE JEST)

ETYKA IMMANUELA KANTA

Kant był przedstawicielem formalizmu w etyce. Podstawowe dzieła etyczne Kanta: - Uzasadnienie metafizyki moralności; - Krytyka praktycznego rozumu; - Metafizyka moralności. Etyka Kanta jest częścią jego systemu filozoficznego.

O swojej teorii mówił, że stanowi przewrót kopernikański

Przedmiot  podmiot; Podmiot  przedmiot Kant. To nie prawda ze podmiot jest bierny w poznaniu. Podmiot jest aktywnym czynnikiem poznania.

Filozofia transcendentalna  pojęcia nie wynikają z doświadczenia, a są aprioryczne. Podmiot posługujący się tymi kategoriami podaje strukturę poznawanej rzeczywistości.

Schemat transcendentalny-

• transcendentalna dialektyka- Idee rozumu (dusza, kosmos, Bóg) (Idee regulatywne)

• kategorie intelektu (12)  transcend. analityka

• transcendentalna estetyka (formy zmysłowości, czas i przestrzeń)

Rzeczy same w sobie istnieją, ale nie możemy ich poznać. My poznajemy jak one na nas działają. My poznajemy zjawiska, ale przez nie nie dotrzemy do rzeczy samych w sobie.

Idee regulatywne mają znaczenie praktyczne, wpływają na wolę.

„O porzekadle - to może być słuszne w teorii, ale nic nie jest warte w praktyce” - podstawy ustaw prawodawstwo

Umowa to nie fakt historyczny, lecz czysta idea rozumu. Polega na tym, że nakłada na każdego prawodawcę aby nadaje prawa, że ma je nadawać tak, żeby wynika ona ze zgody całego społeczeństwa, czyli UMOWA SPOŁECZNA  idea czystego rozumu

Wszystko ma się opierać na idei umowy społecznej

Hobbes

- Kant zgadzał się, że prawo jest ograniczeniem wolności. Prawo zawsze jawi się jako przymus. Suweren ma obowiązki wobec poddanych.

Społeczeństwo musi być podporządkowane prawu, chociaż ogranicza wolność i jest przymusem  „Bo rozum tak chce.

PRAWO MORALNE

Punktem wyjścia u Kanta jest utożsamienie moralności z prawem. Jeśli coś robimy z powodu potrzeb, czy podzadań to nie ma tu miejsca na moralność.

Moralność nie może wynikać z tego co jest, lecz z tego co być powinno. Niezbędna filozoficzna analiza etyki  Krytyka Praktycznego Rozumu, lub Uzasadnienie. Metafizyki moralności  Tak nazywał Kant tę analizę. Moralność nie może mieć innych źródeł. Wkład filozofii Kanta do etyki:

Kant miał wątpliwości, co do tego jak uzasadnić obowiązek?

1. człowiek jest w stanie wiedzieć o moralności posługując się własnym „zdrowym rozsądkiem”

2. Za zasady moralne Kant uważa podporządkowanie się prawom moralnym

Filozofia popularna - Metafizyka Moralności

Żeby właściwie ocenić czyn należy znać zasady woli. WOLA  ośrodek decyzyjny  tylko ona może być bezwzględnie dobra (tylko dobra wola jest bez ograniczeń bezwzględnie dobra)

Etyka Kanta kładzie nacisk na intencję bez względu na skutki. Liczy się tylko zasada woli (przeciw. utylitaryzm). Źródłem jest rozum. Prawo moralne, które przedstawia rozum dotyczy sposobu działania człowieka. Prawo ma mieć charakter moralny. Rozum musi być czystym, praktycznym rozumem.

Rozum. Formuła tego nakazu się imperatywem kategorycznym: - nakazuje czyn; - głosi co należy wykonać, aby osiągnąć cel.

Imperatywy hipotetyczne - obowiązują, o ile uzna się cele do których mają prowadzić, mają postać warunkową np. jeśli CHCESZ osiągnąć cel tu musisz postępować tak a tak. Imperatyw kat. - nakazuje czyn ze względu na niego samego, obowiązuje bezwarunkowo. Pojęcie prawa m. zawiera w sobie ogólność, musi być ogólne, konieczne. Imperatyw kategoryczny jako prawo moralne zawiera ogólność i konieczność.





Po raz pierwszy Kant użył Imperatywu kateg. w ten sposób: Postępuj tak ! aby maksyma twej woli mogła mieć zarazem ważność jako principium prawodawstwa powszechnego. Taka maksyma musi dać się uogólnić, czyli mieć warunki poszerzalności. Imperatyw kategoryczny  stałe obowiązywanie bez względu na skutki

Imperatyw kategoryczny służy jako najważniejsze prawo moralne. Podaje warunki jakie ma spełnić norma treściowa aby stać się prawem moralnym

• nacisk kładziemy na upowszechnienie maksymy jako prawo moralnego

• Gdy zwracam uwagę na powszechność maksymy (nie jest sprzeczna wewnętrznie, gdy ją uznajemy, ale jej powszechność nie może być zupełna)

* Samobójstwo  nie da się uogólnić, gdyby była możliwa nikogo nie byłoby na świecie (sprzeczność)

** Oszustwo; *** Obojętność; Powszechność takiej zasady jest nie do pomyślenia. Ludzie jako rozumni nie chcą stosować tej maksymy. Nikt nie chce też być tak traktowany. Jest potrzebne pomaganie ludziom ale niekoniecznie. **** Marnowanie własnych talentów  jest do pomyślenia, ale istoty rozumne nie chcą

zaakceptować tego. Dbałoś o własny rozwój jest obowiązkiem niezupełnym.

Podział obowiązków na: Zupełne - 2 pierwsze, Niezupełne - 2 kolejne.

Formuły imperatywu kategorycznego.

1. Formuła prawa powszechnego

1. formuła prawa przyrody

„postępuj tak aby twa maksyma miała stać się powszechnym prawem przyrody”

2. Formuła celu w sobie

1. zasada człowieczeństwa

„człowiek ma być uznany tylko jako cel sam w sobie”

3. Formuła autonomii

„postępuj tak by wola dzięki swej maksymie mogła uważać zarazem samą siebie za powszechnie prawodawczą”

Prawo moralne wynika z tego, że człowiek jest autonomiczny. Swoją wolę może uznać za prawodawczą. Formuła państwa celów: „każda istota rozumna musi tak postępować jak gdyby przez swoje maksymy była zawsze prawodawczym ___________ państwa celów”

Moralność jest autonomiczna, bo inaczej moralnością nie jest. Na podstawie zdrowego rozsądku człowiek jest w stanie rozpoznać prawa moralne

Gdyby nasza wola była zdeterminowana przez jakieś czynniki np. przyrody to wtedy nie byłoby mowy o moralności. Człowiek sam tworzy prawo moralne i sam jest w stanie to prawo ustanowić. Człowiek podlega konieczności jako istota biologiczna, a jako istota rozumna sam jest celem w sobie. Moralność jest sferą czystej woli, poszanowania prawa. Istota rozumna nie podlega prawom świata zjawiskowego. Wolność człowieka - to jest konieczne założenie ( wolność trzeba przyjąć jako postulat). Postulat  Jaki musi przyjąć bo inaczej człowiek nie byłby w stanie spełnić wymogów imperatywu kateg. Godność człowieka wymaga wolnej woli niezdeterminowanej przez prawa przyrody. W K.P.R Kant dodał do założenia wolności : postulat „istnienia duszy nieśmiertelnej i postulat istnienia Boga.”

Religia

Filozofia Kanta wobec religii. „co mogę wiedzieć?” - fil. teor.; „co powinienem czynić?” - sfera praktyczna; „czego mogę się spodziewać?” - wiara, religie, które mają związek z moralnością.

Kant nie lekceważy religii  wyjaśnia sens istnienia Boga i człowieka. Mówił o swoistej religii rozumu. Religi ma uzupełnić moralność. Nieśmiertelność i Bóg - dodane założenia ze względu na religię.

RELIGIA NIE JEST ŻRÓDŁEM MORALNOŚCI dla Kanta.

Wolność - Według Kanta wola człowieka jest jedyną instancją rozstrzygającą o tym, czy dany człowiek jest moralny: jeżeli jego wola jest zdeterminowana przez rozum, to jest wolna, niezależna od naturalnych skłonności, które naturalnie skłaniają człowieka do postępowania z innych pobudek niż obowiązek. Między rozumem a wolą zachodzi więc konflikt, którego przezwyciężenie jest obowiązkiem. W etyce Kanta wolna wola jest jedynym dobrem.

Nieśmiertelność - nieśmiertelność pojmuje jako niekończący się postęp, rozwój człowieka w świętości i doskonałości polegających na zgodności intencji człowieka z prawem moralnym. Aby stan taki człowiek osiągnął, aby prawo moralne zostało wypełnione, może zapewnić to właśnie nieśmiertelność.

Istnienie Boga - Teza, ta odnosi się oczywiście bezpośrednio do religii, ale jej istota, czyli Bóg, wykracza poza etykę. Pozwala ona utrzymać jedność pomiędzy moralnym postępowaniem motywowanym czystym obowiązkiem, a dążeniem człowieka do szczęścia. Należy jednak stwierdzić, że jest to jedność niejako równoległych wielkości, a nie wzajemnie się warunkujących, ponieważ moralne postępowanie nie może być też uwarunkowane istnieniem lub nieistnieniem Boga.

Moralność i szczęśliwość mogą być ze sobą związane :] Imperatyw kategoryczny  czy imp. kat. Zawsze daje nam nieomylne wskazówki jak twierdzi Kant? Niektórzy uważają że służy bardziej do odrzucania norm. Etyka Kanta uważa że pokazuje nam On które normy odrzucić a które przyjąć. Imperatyw kategoryczny ma doprowadzić do przekonania że prawdomówności należy zawsze przestrzegać bez wyjątków. Metafizyka etyczna skazana jest na jałowość nie jest w stanie uzasadnić wszytkich norm etycznych. Związek z autonomicznością rozumu. Czysty rozum praktyczny musi przyjąć jeden postulat wolności. W K.P.R - dodaje jeszcze postulat duszy nieśmiertelnej i postulat Boga. W jego etyce - kolizja moralności z naturalnymi skłonnościami człowieka. Człowiek z natury jest egoistą z natury Kanta wobec tego prawo moralne które my sami tworzymy nie może być do końca w pełni zrealizowane w tym świecie. Kant chciał scharmonizować etyczność z naturą człowieka dlatego wyprowadził postulat duszy nieśmiertelnej , choć nie wyjaśniło to wszystkiego. Kolejne postulaty mogą ograniczać autonomię.

UTYLITARYZM ETYCZNY

Koncepcja uznana za przeciw etyki Kanta. Utylitaryzm - nazwa dla doktryn etycznych uznających ważność formalnej zasady nazwano zasadą użyteczności. 2 ważne cechy: poszukiwanie wartości moralnej, działanie nie w czynach ale w skutkach.

Prekursorów można by już szukać w starożytności (Arystyp i Epikur - podkreślali rolę przyjemności). Utylitaryści wychodzą od psychologizmu. Prekursorzy - Locke Mandeville i Hume. Pojawił się w XIX w. za twórcę uznaje się Benthama (tylko o podłożu etycznego hedonizmu ilościowego), w klasycznym znaczeniu, sformułował podstawowe założenia utylitaryzmu. Nazwę wprowadził J.S. Mill - etyka hedonizmu jakościowego.

Brandt jako utylitarysta dokonał podziału we współ. na utylitaryzm czynów i reguł. Karl Popper uznał ze różne koncepcje utylitaryzmu można podzielić:

1. u. negatywny, minimalistyczny - minimum cierpień

2. u. pozytywny, maksymalistyczny - max przyjemności

On sam opowiada się za utylitaryzmem negatywnym

B. Mandeville 1670 - 1733 - prekursor

1714 - Bajka o pszczołach. Moratorskie analizy znaczenia społecznego zła moralnego. Dzięki bajce o pszczołach chciał wiernie opisać naturę ludzką  został skrytykowany przez koła klerykalne, zarzut szerzenia rozpusty. Uprawiał raczej psychologię niż etykę normatywną, ale opis który zawarł w książce zawierał pewne cechy etyki normatywnej. Utylitaryzm - celem jest opis natury ludzkiej, motywów postępowania, opis ten podobny jest do Milla. Człowiek to egoista, uparty, ale wyciągał inne wnioski  naturalny egoizm ludzki można wykorzystać do społ. nie przymusem lecz pochlebstwem i zręczną manipulacją. W człowieku dominuje popęd samozachowawczy dążenia do zaspokajania głodu jak również pragnienie władzy i uznania przez innych ludzi. Chętnie przypisujemy sobie cechy pozytywne a innym negatywne.

M. - nie sympatia, życzliwość jest źródłem więzi społecznych, ale egoizm bo to tylko on może być zaspokojony w obcowaniu z innymi ludźmi.

Ważną cechą utylitaryzmu  zrównywanie pod względem odczuwania ludzi i zwierząt

M. - człowiek z natury jest istotą leniwą, praca ma znacznie instrumentalne, to względna wartość, na czele hierarchii wartości stoi dobre samopoczucie człowieka.

Geneza norm moralnych:

* Od góry - od ludzi ambitnych, rządnych władzy, polityków, którzy za ich pomocą kontrolują

* Od dołu - w samej naturze człowieka

Relatywność wartości moralnych

Rzeczy bywają dobre lub złe tylko w odniesieniu do czegoś, nie są same w sobie dobre lub złe, w zależności w jakim świetle czy miejscu je ułożymy

Psychiczne mechanizmy podporządkowane moralności, chwalą jedno zachowanie można zachęcać by je wykonywał, lub zawstydzając by je unikał. Próżność i duma często powodują czyny korzystne dla innych, zazdrość także pobudza np. artystów. Zamiłowanie do luksusu (stroi)zapewnia rozwój wielu zawodów - np. fryzjerstwo. Różne zachowania oceniane za naganne są przydatne społ. bez tego niektórzy nie mogli by istnieć, rozwijać się

• alkoholizm - bez dochodów jakie czerpie z jego sprzedaży człowiek nie poradził by sobie

• prostytucja - zmniejszenie przestępstw seksualnych

Szkodliwość społeczna cnót, np. gdy wstyd prowadzi niezamężną dziewczynę która zabija swe dziecko, sąd jest zbyt łagodny i wydaje zbyt łagodne wyroki mogące zachęcić do zbrodni. Chodziło M. o przemienność dobra i zła.

Hedonizm psychologiczny - w jego zamyśle miał to być tylko opis natury, ale opis ten sugerował jakieś elementy normatywne.

J. Bentham - uznał ze konieczna jest reforma prawa i instytucji społecznych  było ono zbyt surowe, prawnicy korzystali z tej sytuacji i przedłużali proces tak by doprowadzić swych klientów do bankructwa a za długi można było trafić do więzienia. Postulował on etykę opartą na faktach, w jego ujęciu etyka to nauka empiryczna. Obserwacja ludzkich zachowań wskazuje na cechy ludzi - to czego pragną wg niego to powszechne dążenie do szczęścia i przyjemności, a unikanie cierpień i smutków. Etyka musi przyjąć postulat - najwyższym dobrem jest jak największa ilość przyjemności dla jak największej liczby istot czujących. To charakterystyczne dla kryteriów czynów ludzkich. Do rzeczywistych obowiązków należą te które przyczyniają się do szczęścia, przyjemności ludzkich, lub obniżenia nieszczęścia - cierpienia.

Nastawienie antyreligijne - weryfikacja tradycyjnych cnót, odrzucił cnoty chrześcijańskie, służące kultowi, cnoty płynące z poczucia obowiązku

Cnoty to tylko to co w skutku dąży do powiększania przyjemności lub zmniejszania cierpienia.

WAŻNE Przyjemności różnią się tylko pod względem ilościowym, każda przyjemność jest dobra (jest tylko większa lub mniejsza)

„Pieniądz jest miernikiem przyjemności”

Teza Benthama: np. koleś osiąga przyjemność za pieniądze bawiąc się w lokalu, a wdowa osiąga przyjemność za pieniądze kupując jedzenie swym dzieciom.

Skutki działań (ich moralność) - ludzkie czyny są dobre lub złe ze względu na skutki.

Zasada użyteczności to zasada które aprobuje lub gani działalność w zależności czy ta działalność zwiększa lub zmniejsza szczęście, dobro, korzyści nas obchodzące

Użyteczność Bentham chciał scharakteryzować  to właściwość przedmiotu dzięki któremu sprzyja przyjemności, dobru lub zapobiega złu, stracie.

Natura ludzka  ludzie tak samo odczuwają, czyli odbierają np. cierpienie lub niespodzianki, jednak inaczej odczuwają cierpienie w zależności od wrażliwości. Każdy człowiek powinien dokonywać rachunku szczęścia: po jednej stronie przyjemności a po drugiej przykrości.

Postulat etyczny  równość wszystkich ludzi

a) na poziomie jednostkowym  jak jednostka odbiera przyjemności lub przykrości

b) na poziomie ponadjednostkowym w utylitaryzmie  próba sprowadzenia całej ludzkości do równości w wymiarze etycznym, każdy człowiek jest równy, każdy ma prawo wpływać na społeczeństwo

„Pieniądz jest miernikiem dawki przyjemności”

Jako neutrale empiryczny miernik pieniądz jest narzędziem kreowania szczęścia ludzi, dobrobytu. Ilość szczęścia ludzi zależy od ich zamożności. Przyjemność produkowana przez zysk nigdy nie jest równa przyjemności produkowanej przez stratę. Wartość straty jest mniejsza niż wartość korzyści. Przyjemność posiada pewną granicę, której już przekroczyć się nie da. B. zwraca uwagę ze postęp szczęścia może być coraz wolniejszy przy zbliżaniu się do granicy.

Nie można przyjmować pieniądza jako miernika szczęścia.

Pogłębianie przyjemności jest szczęściem.

J.S Mill

Przyczynił się do spopularyzowania utylitaryzmu. Wprowadził nie termin lecz nie był to jego wymysł. Przejął tezy od Benthama; Etyka - zasada jak największego szczęścia, czyny SA dobre gdy przyczyniają się do szczęścia. SZCZĘŚCIE - przyjemność; NIESZCZĘŚCIE - nieprzyjemność, przykrość . Przyjemność jest największym dobrem. Szczęście społeczeństwa to suma szczęścia jednostek, najpewniejsza droga do szczęścia to pozostawienie jednostce swobody działania. Doświadczenie życiowe jest najlepszym wychowawcą. Uczymy się sztuki właściwego wyboru i samokontroli w pracy. Mill - niesłusznie utylitaryzm sprowadza się do tego że moralność to tylko doznania przyjemności zmysłowych. Uważa że utylitaryzm można sprowadzić do chrześcijaństwa. Wyróżnił przyjemności - lepsze, gorsze.

Bardziej pożądane są przyjemności wyższe od niższych.

Przyjemności wyższe to: - bardziej trwałe, - podzielne (wielu ludzi je osiąga), - odnawialne (przypominanie sobie), - niezależne od bodźców zmysłowych, - te które dają większą satysfakcję niż te niższe - cielesne, zmysłowe.

Chodzi głównie o to że człowiek jako istota intelektualna potrafi tych przyjemności doznawać w przeciwieństwie do zwierząt. Wygłosił on kilka zdań:

1. „lepiej być niezadowolonym Sokratesem, niż zadowolonym głupcem”

2. „lepiej być niezadowolonym człowiekiem, niż zadowoloną świnią”

M. dostrzegł że gdyby człowiek żył na poziomie świni wystarczyło by mu tylko tarzanie się w błocie, ale że dane jest mu myślenie chce spełniać jakieś pragnienia nie zawsze mogące być spełnione.

M. próbował uszlachetniając utylitaryzm Benthana wprowadzić rozróżnienie przyjemności.

Bentham i Mill:

- obaj szukali obiektywnych kryteriów moralnych, - pomijali motywy i intencje, - szczęście i wolność to dobra najwyższe, - etyka teleologiczna wskazuje główny cel - najwyższe dobro, - wolność dotyczy także sfery polityki i religii, - próba wykroczenia poza antropocentryzm, - moralność to zespół reguł których przestrzeganie zapewni życie bez cierpień, - u Milla widoczna wiara w postęp.

Podział na utylitaryzm czynów i utylitaryzm reguł:

U. czynów ma tendencję  by oceniać dany czyn na ile on jest użyteczny, każe badać rezultaty każdego działania każdorazowo. U. reguł  na ile reguły są użyteczne

Kant a utylitaryści:

- przeciwstawne na płaszczyźnie epistemologicznej; łączy je krytycyzm wobec irracjonalizmu

- utylitaryzm to etyka teleologiczna; kantyzm to etyka deontologiczna

- utylitaryzm podaje skutki czynów, moralność nastawiona na użyteczność; Kanta zasada woli, moralność to sfera rozumowa

EWOLUCJONIZM W ETYCE

Ewolucjonizm w etyce

W XIX w. pojawia się w etyce propozycja odniesienia się człowieka do ewolucji.

Ewolucja jest odmianą naturalizmu.

W Starożytności odnoszono się do natury jako do czegoś niezmiennego, kategorią zasadnicza tu staje się Zycie jako coś niezmiennego i niezdefiniowanego

Cztery płaszczyzny ewolucjonizmu:

1. kosmologiczna - rozwój samych struktur wszechświata, perspektywa biologiczna, antropologiczna (Darwin, Nietzsche i Bergson), historyczna (Hegel)

2. psychologiczna - nurty psychoanalizy egzystencjalnej wskazują na kryteria dobra i zła ze względu na rozwój psychiczny człowieka.

Idea ewolucji pojawiła się wcześniej w filozofii niż biologia. Darwin w 1859 r. opublikował swoją teorię o ewolucji, która dotyczyła także wymiaru etyki i religii wykraczająca poza przyrodę. Pokazał on, że człowiek ma zwierzęce pochodzenie  dla ludzi wydało się to zagrożeniem.

Herbert Spencer (1820-1903) - głosił ze całym kosmosem rządzą te same prawa ewolucji. Wszystkie struktury przechodzą od homo do hetero. Wszystko podlega prawom natury społecz. Zasadnicze modele życia społecznego: - najpierw istnieje społeczeństwo militarne , potem społeczeństwo industrialne gdzie zanika prawo państwa na rzecz wolności jednostki. Etyka ewolucjonistyczna - dobro łączy się z rozwojem. Postępowanie dobre to postępowanie rozwinięte. Życie jest wartością fundamentalną. Ludzkie postępowanie wymaga podporządkowania czynów do celów. Rzeczą dobrą jest wspierać życie jednostki i ras

Spencer uznawał ze istnieją naczelne prawa we wszechświecie:

- prawo równowagi sił - dostosowanie się do praw rządzących światem, można pomagać słabszym ale tylko na zasadzie prywatnej pomocy

- prawo równej wolności wszystkich - każdy ma prawo czynić co chce ale nie może przy tym naruszać prawa innej osoby

M.J. Guyau (1854-1888)

„Zarys moralności bez powinności i sankcji” w tej pracy zawarł postulat umiłowania życia jako słusznej podstawy do formułowania zasad moralnych, krytykował on dotychczasowe systemy etyczne, z pojęcia natury nie da się wyprowadzić pojęć etyki, pojęcie etyki da się wyprowadzić z życia, życie to podstawa etyki. Życie rozumiał szeroko jako energię, siłę warunkującą trwanie. Rozwijaj swoje życie we wszystkich kierunkach, bądź człowiekiem towarzyskim i społecznym.

Ewolucyjność idei Boga. Bóg utożsamiany jest z naturą, ludzkością aż do idei Boga wewnętrznego (sumienie, wartość). Bóg wewnętrzny - stan ludzkości , zapewnia intensywność życia, moralność jest spontaniczna i nie potrzebuje żadnych sankcji, im wyższe wartości tym bardziej są ważne dla ludzi, są bardziej trwałe. W samej moralności istnieje jakaś ewolucja. Moralność była obarczona karami, potem staje się wewnętrzną kwestią sumienia. Wyrzuty sumienia kierują naszym życiem moralnym. Życie = dobro

F. Nietzsche

Reprezentuje filozofię życia, relatywistyczna teoria poznania, relatywistyczna teoria rzeczywistości. Nie ma jednej moralności subiektywnej, powszechnej. Wiązał pojedyncze moralności z naturą człowieka (rozróżniał moralność ludzi silnych i słabych). Ludzie silni cenią sobie cechy : dobroć, pewność, działalność. Ludzie słabi cenią sobie litość, altruizm. Moralność ukształtowana pod wpływem chrześcijaństwa jest moralnością ludzi słabszych. Moralność tych ludzi opiera się na równości, jest moralnością złą, zaprzeczeniem wartości moralności. Głosił tezę o przewartościowaniu wszystkich wartości. Jego moralność opiera się na - tylko życie posiada wartość, wolność silnych, nierówność. Prawa i dobra należą się tylko ludziom silnym. Podstawą normowania życia społecznego jest ciał, życie, kosmos. Postulował ideał nadczłowieka. Dobro jest utożsamiane z naturą, z życiem.

Albert Schweitzer (1875-1965) Laureat pokojowej nagrody Nobla.

Zrezygnował z kariery naukowej i zaczął studia medyczne. Wyjechał na misję gdzie założył szpital dla chorych na trąd. Zauważył że od początku istnienia filozofii i etyki wypowiada się zaszczytne propozycje pomagania ludziom, wg niego świat jest nadal zły, nie ma jednej etyki która wskazywałaby najwyższe normy postępowania. Pokazywał co należy robić aby dobrze żyć. W całym życiu miał motyw przewodni - szacunek dla życia. Głosił postulat ten w zdaniu: „Istotą dobra jest życie utrzymywać, życiu sprzyjać i życie wznosić na odpowiedni poziom. Złem jest życie wstrzymywać, życiu szkodzić, życie hamować”. Żeby żyć musimy żyć kosztem innych istot. Kurczowe trzymanie się zasady nie zabijania jest złe. W etyce do tej pory chodziło o dobro człowieka jako jednostki, zdaniem tego SCH. Przyjmując część dla życia należy poszerzyć obowiązki człowieka dla innych istot żyjących. Jego zdaniem prawdziwa religia ma polegać na więzi z całą przyrodą (szacunek dla wszelkiego życia). Natura jest piękna ale także okrutna - nie uczy ona nas dobra, istnieje rozdźwięk między prawem natury a prawem moralnym - sprzeczność ta jest niemożliwa do usunięcia. Świat to tajemnicza, niepoznawalna wola. Należy ja przeżyć, doświadczyć. Wątek mistycyzmu dzięki doświadczeniu mistycznemu człowiek zaczyna odczuwać jedność ze światem. SCH. Jednocześnie odrzucał mistycyzm, ale ten który nie ma w sobie żadnych moralności. Jeśli doznamy szacunku dla życia to wzbudzi w nas postawę, że człowiek kierował się braterstwem i miłością. Człowiek dobry okazuje szacunek wszystkim istotom. SCH. Podkreślał, że etyka wymaga bardzo wiele od ludzi, że musi się niestety podporządkować naturze: zabijać, rośliny deptać itp. człowiek ma starać się by unikać takiego zła, tylko konieczność musi usprawiedliwiać człowieka, który musi zabijać inne istoty.

III. WYBRANE ZAGADNIENIA WSPÓŁCZESNEJ FILOZOFII MORALNEJ

KLASYFIKACJA MYŚLI ETYCZNEJ

Klasyfikacja myśli etycznej

1. historyczny dorobek etyki norm - na niego patrzy się chronologicznie, omawia się koncepcje w związku z rozwojem filozofii

2. ujęcie bardziej systematyczne w dorobku etyki normatywnej

klasyfikacje są rozpowszechnione w kręgu anglosaskim, w Polsce podział dwudzielny stanowisk etycznych

eudajmonizm Etyka szczęścia Dobro najwyższe = szczęście - Demokryt - Epikur - Stoicy - Etyka chrześcijańska - Arystoteles -próba uzgodnienia tych dwóch stanowisk	perfekcjonizm Dobro najwyższe - doskonałość osobista (rygoryzm, moralizm) - Stoicy - Kant Niektórzy sądzą że perfekcjonizm to rodzaj eudajmonizmu
etyka teleologiczna (telos - cel) Formułuje najwyższy cel życia Utrzymuje że wartości moralne są wtórne wobec pozamoralnych (np. zależą od przyjemności) - Epikur - utylitaryzm etyczny - Nietzsche - Spencer	etyka deontologiczna (etyka obowiązku) Głosi że postępowanie jest moralne gdy czyni zadość nakazom właściwego autorytetu Etyka która formułuje zasady postępowania - kodeks etyczny - Kant - etyka chrześcijańska - Benthem - chęć połączenia tych dwóch stanowisk
etyka cnót i wzorów osobowych Podaje zestaw pożądanych cnót, wzory osobowe godne do naśladowania - etyka starożytna, - et. średniowieczna - et. odrodzeniowa	etyka reguł (kodeksów0 Postuluje układ reguł i norm które mają regulować ważne sfery życia - Kant, - utylitaryzm - etyki normatywne (współczesne, zawodowe, itp.)
etyka egoistyczna Ujmuje człowieka jako egoistę, pochwala egoizm jako postawę moralną - Hobbes	etyka altruistyczna Człowiek - istota zdolna do poświęcenia Hume, Comte próbowali pogodzić te dwa stanowiska, człowiek zarówno jako egoista i altruista, ważniejsze okazało się jednak stanowisko altruistyczne. Mill także próbował top pogodzić
etyka autonomiczna (niezależna) Źródło i sankcje moralności znajduje w człowieku ( w woli niezależnej od zmysłów) - Kant, - Kotarbiński, - Czyżowski	etyka heteronomiczna Moralność wywodzi się od istot niezależnych od człowieka i instytucji społecznych, woli zbiorowych - większość etyk
etyka formalna -Kant	etyka materialna (etyka wartości) -Scheler, - etyka aksjologiczna
etyka zasad (pryncypializm) Postuluje bezwarunkowe obowiązywanie reguł i norm bez względu na okoliczności, wartości obowiązują obiektywnie, są niezmienne, aksjologiczny absolutyzm - Kant, - Etyka chrześcijańska, - utylitaryzm reguł	etyka sytuacyjna (sytuacjonizm) To relatywizm aksjologiczny, normy należy traktować jako takie które akceptują wyjątki w zależności od sytuacji - egzystencjalizm, - utylitaryzm czynów - stanowisko pośrednie (umiarkowany pryncypializm, lub umiarkowany sytuacjonizm) Lazari - Pawłowska
etyka indywidualistyczna	etyka społeczna Formułuje zasady etyczne w oparciu o dobro wspólne

Jacek Hołówka - „Etyka w działaniu”.

Dąży do wydobycia tego co w etyce najistotniejsze, podstawy moralne ludzi ujawniają się w kilku sferach:

Etyka indywidualna: - charakter, - sfera życia seksualnego, - możliwość podejmowania zobowiązania, - jak odnosi się do sfery obyczajowości społecznej / moralność społeczna, - czy jest w stanie angażować się politycznie / etyka polityczna.

Skrajności: Słaby charakter / fanatyzm, Rozwiązłość / pruderyjność, Boi się zobowiązania / lekkomyślność, Ślepe uleganie zwyczajom / bunt, Odrzucenie zasad politycznych / fanatyzm. Ludzie popadający w skrajności w tych sferach nie są dobrzy, teorie etyczne należy poddawać testowi.

J. Rawls

- poszukiwanie refleksyjnej równowagi w odniesieniu do koncepcji etycznych

- szukanie najbardziej trafnego wzoru ocen, porównywanie ich z teoriami i równoważenie by zachować intuicyjnie przyjęte zasady

- porównywanie teorii z ocenami społecznymi

Taka metoda nie mówi, która koncepcja etyki jest najlepsza. Można uznać, że w każdej teorii są wartościowe założenia, które możemy stosować do określonej sytuacji. W efekcie można dojść do wniosku, ze na zaufanie zasługuje kilka koncepcji etycznych. Modelowe teorie etyczne: (wg Hołówki zasługują na uznanie): - formalizm, - utylitaryzm, - etyka cnoty, - etyka miłości bliźniego, - etyka umowy społecznej, - teoria uprawnień, - roztropność.

Formalizm:

R. Hare, Kant

Wartości moralne służą obronie tego, co powszechne, typowe, powtarzalne. Etyka ta wymaga od ludzi specyficznego sposobu myślenia, nie liczą się uczucia, fakty jednostkowe, wyjątki - wszyscy są traktowani na równi. Ocena moralna musi stronić od partykularyzmu, ma być formalna, powszechna. Perspektywizm (nie można sobie czegoś nakazać i nakazu nie wykonać). Uniwersalność (raz przyjęta ocena czy zalecenie obowiązują we wszystkich analogicznych sytuacjach). Szacunek dla prawa moralnego (wymaga się pominięcia intencji i konsekwencji czynów. Nie wolno okazywać litości ani zbytniej surowości. Moralność jest ślepa na uczucia.)

Utylitaryzm (konsekwencjonalizm), (utylitaryzm czynów).

Podstawa moralności jest zasada użyteczności: szczęście dla jak największej liczby ludzi. Każde postępowanie jest dozwolone jeśli tylko człowiek je podejmuje dobrowolnie i nie krzywdzi nim innych. O tym co dobre decydują skutki, tylko konsekwencje czynu decydują o jego wartości moralnej (etyka ma służyć użyteczności). Liczy się przewaga skutków użytecznych nad nieużytecznymi. Nacisk na minimalizowanie cierpienia, cel uświęca środki. Należy maksymalizować nadwyżkę szczęścia nad nieszczęściem, nie jest ważne kogo to szczęście dotyczy (każdy powinien dbać o swoje szczęście, ale nie kosztem innych). Kłopot z ocena użyteczności działań, należy pomagać przede wszystkim biednym bo oni szybciej odczują szczęści niż bogaci. Mamy teorie porównywania użyteczności, ale de facto nikt jej nie stosuje bo jest z tym problem. Dopuszczanie poświecenie jednych dla drugich.

Etyka cnoty

Cnota - doskonałość sama w sobie, nie da jej się sprowadzić do zasady. Doskonałość jest naturalnie dostrzegalna i w naturalny sposób nas pociąga. Bohaterowie to wzorce etyczne, szczególnie wzorce greckie. Etyka cnoty = etyka wielkiego serca. Wielkie czyny pokazują na czym polega cnota. Moralnym człowiekiem jest ten który ufa we własną siłę. Cnota sama w sobie jest nagrodą, człowiek cnotliwy zasługuje na szacunek.

Wspólnota dba o wszystkich. Indywidualizm daje brak wspólnot, nie ma też jednej hierarchii wartości (od antyku do późnego średniowiecza ludzie żyli w gromadzie znających się ludzi, i choć wspólnota nie raz była despotyczna to dbała o każdego jej członka). Kiedyś wartość moralna zbiegała się z prestiżem społecznym, jednostki miały mniej wolności ale były bezpieczne wiedząc czym jest cnota.

Etyka miłości bliźniego

Żąda by każdy człowiek był traktowany z szacunkiem, mógł żyć w poczuciu własnej wartości. Ta etyka apeluje do uczuć ciepłych, liczy się tu na siłę moralnego przykładu i uzdrawiającą moc cierpienia. Przemoc budzi odrazę, złe uczynki powodują wyrzuty sumienia. Etyka ustępliwości, bezgranicznego wybaczania, odmowy, nie przeciwstawiania się siłom. Żaden człowiek nie jest zły może być najwyżej moralnie ślepy. Zło moralne to konsekwencja niezależnych od człowieka słabości, bądź wpływów zewnętrznych: - trudne warunki życia, - złe wychowanie, - niewiedza. Jeśli usunie się te przyczyny zła to ujawnia się w człowieku dobro. Za cnotę uznaje się

- słabości i nieporadność. Dowód wewnętrzny siły człowieka - cierpliwość wybaczanie, niesprzeciwianie się złu, jest bardziej właściwą metodą postępowania niż stosowanie siły. Człowiek moralny godzi się ze złem ale go nie akceptuje. Postaw opiekuńcza, szanowanie poglądów innych - taka postawa może zawstydzić złych. Nie wolno karać, należy współczuć, okazywać litość.

METAETYKA

Metaetyka- nauka wyższego rzędu, etyka normatywna. Kierunki i stanowiska w metaetyce:

1.Kognitywizm- sądy etyczne mają funkcje poznawczą, sądom etycznym można przypisać wartość logiczną (prawda/fałsz)

• naturalizm- sądy etyczne mogą być weryfikowane na drodze obserwacji

• intuicjonizm- sądy etyczne mają wartość log. ale nie można weryfikować na drodze obserwacji, tylko przez intuicje, krytykuje naturalizm. Sądy etyczne są nieprzekładalne na terminy empiryczne

2.Nonkognitywizm- sądom etycznym nie przypisuje się funkcji poznawczej, raczej funkcję emotyczną - postawy, zachowania

a)emotywizm skrajny; b)emotywizm umiarkowany

3. Szkoła analityczna - semikognitywizm

a) preskryptywizm; b) teorie dobrych racji

Główne stanowiska metaetyczne:

1). Naturalizm- sądy etyczne mogą być weryfikowane na drodze obserwacji. Dobro jest własnością naturalną, dobro jest własnością empiryczną, ujmowalną. Termin dobry - termin empiryczny, zdania o dobru - zdania empirycznego; Etyka normatywna jest nauką .

2). Intuicjonizm- zaistniał z wystąpieniem G. Moore'a. Terminy etyczne oznaczają cechy, lecz nie to jest cecha naturalna, nie podlega poznaniu empirycznemu. Sądów etycznych nie można uzasadnić - intuicja dodaje nam pewność.

3). Emotywizm - głosi, że sądy etyczne nie posiadają desygnatów, nic nie znaczą, wyrażają tylko emocje tego kto je formuje, wpływają także na emocje tych wobec kogo są kierowane. Nie mają wartości poznawczej, logicznej.

Emotywizm Skrajny- dobro nie istnieje, brak desygnatów, et. normatywna nauką nie jest i być nie może, to twórczość jak poezje itd. nie ma przedmiotu, sensowne tylko uprawianie metaetyki jako analiza języka wartościującego.

Emotywizm umiarkowany- obok znaczenia emotywnego sądy etyczne, posiadają znaczenie opisowe- mniej ważne, ale jest. Wpływają na podstawy lub czasem mówią o faktach.

Dochodzili do wniosku, że sprzeczne sądy etyczne to zderzenie postaw ludzkich. Sądy etyczne można jakoś uzasadniać - racją jest każde zdanie (nawet o faktach) jeśli wpływa na postawę.

Szkoła analityczna

-Etyka z punkcie widzenia języka potocznego - język potoczny jest podstawą analiz wyrazów funkcji użytku orzeczników, reguł

-Etyka z punkcie widzenia późnej fil. Wittgensteina - wyrażenia etyczne nie mają desygnatów. Niczego nie oznaczają - dlatego właściwej jej funkcji należy szukać w pragmatyce ( nie semantyce)

Znaczenie emotywne terminów i sądów etycznych nie jest jedyne, ale mogą też mieć znaczenie deskryptywne (mniej ważne). Nabyte ukształtowane w sytuacjach emocjonalnych. Zdolność słowa do wywołania i bezpośredniego wyrażania postaw to znaczenie emotywne - poprzez nie, nie da się zdefiniować terminów etycznych.

Definicje kształtują się w toku historii, w sytuacjach, w których się ich używa.

W sporach etycznych wyróżniamy 3 typy argumentacji:

1. argumentacja emotywna- polega na używaniu znaków mających znaczenie wyłącznie emotywne np. wykrzykniki, terminy zabarwione emocjonalnie.

2. argumentacja racjonalna- gdy wskazujemy na jakieś sprzeczności w wypowiedzi przeciwnika, odnosimy się do racji faktualnych * ( chodzi tutaj o to, że argumentacja ta ma charakter psychologiczny).

* dlatego czasem tymi samymi faktami nie zdołamy przekonać wszystkich, lecz tylko niektórych.

Dla uzasadnienia naszych sądów możemy odwołać się do różnych rodzajów wiedzy.

Rozwiązanie sporu etycznego wyrażające się w uzgodnieniu postaw wobec czegoś, nie musi zakładać zgody co do związanych z nimi faktów.

Spór etyczny nie musi być sporem o wartości celowe-najwyższe, może on dotyczyć wartości instrumentalnych.

Nie wykluczał istnienia faktów, które gdyby były podobnie zrozumiane przez ludzi doprowadziłyby do ich powszechnej aprobaty lub dezaprobaty.

Nawet jeśli relatywizm, pluralizm jest czymś nieodzownym dla człowieka to dyskurs moralny/etyczny i tak jest bardzo potrzebny.

PRESKRYPTYWIZM- twórca, obrońca Richard Hare - sądy etyczne mają funkcje preskryptywną tj. przepisy postępowania.

Wyrażenia wartościujące posiadają pewną praktyczną funkcję - PRESKRYPT

3 znaczenia- odpowiednio-3 typy wyrażeń

1. DESKRYPTYWNE DESKRYPTYWNE-opisuje

2.PRESKRYPTYWNE PRESKRYPTYWNE- przepis, postęp

3. WARTOŚCIUJĄCE WARTOŚCIUJĄCE - łączy dwie poprzednie funkcje

W myśleniu moralnym są 2 płaszczyzny:

1. Intuicyjna - zawiera proste, ogólne zasady moralne (nabyte w doświadczeniu, oczywiste np. nie zabijaj). Wiele z nich podtrzymujemy, ale jeśli będziemy się ich trzymali, to zmienią nas w fanatyków- są one dla naszego etycznego myślenia niewystarczające. Są to zasady prima facie, które obowiązują tak długo jak długo nie wchodzą w konflikt z inną zasadą prima facie. Na tym poziomie nie potrafimy rozwiązać konfliktu.

2. Krytyczna- polega na dokonaniu wyboru. Funkcją tego myślenia jest selekcjonowanie zasad z poprzedniej płaszczyzny, rozwiązywanie konfliktów między nimi.

• ROBOL- opiera się na intuicji, ulega słabościom, niezdolny do krytycznego myślenia.

• ARCHANIOŁ - myśli wyłącznie krytycznie, z nadludzką wiedzą, jasnowidz - widzi wszystkie aspekty

My ludzie nie możemy zawsze być robolami, czasem musimy przejść na poziom myślenia krytycznego Doprowadza ono do ugodowych ustaleń. Zwraca ona uwagę na to jak postępować z preferencjami pewnych ludzi, zwraca ona także uwagę na to, aby zwrócić uwagę na preferencję wszystkich ludzi, których dany sąd dotyczy.

Teoria dobrych racji

Toulmin- mówi, że do etyki należy wprowadzić logikę materialną (nie formalną!). Są to pewne reguły wnioskowania, ale nie te które są w matematyce, lecz te które znajdujemy w języku potocznym

Inferencje ewoluatywne - wnioskowanie, które stosuje się redukcją języka potocznego, przechodzi od zdań opisowych do zdań wartościujących. To co, wiąże dobrą racje z konkluzją to np. reguła, która mówi, że należy spełniać obietnice.

„postępuj tylko wg takiej maksymy dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się pierwszym prawem”

1

---