DYDAKTYKA JĘZYKA - ZAGADNIENIA

1. Koncepcja kształcenia językowego w szkole podstawowej (cele, treści kształcenia i ich układ) - podstawa programowa.

2. Koncepcja kształcenia językowego w gimnazjum (cele, treści kształcenia i ich układ) - podstawa programowa.

3. Kształcenie sprawności językowej uczniów szkoły podstawowej - Sprawność językowa to umiejętność logicznego i estetycznego wypowiadania się w mowie i w piśmie. Sposobami kształcenia sprawności językowej są metody oparte na działaniu, które wykorzystuję w swojej pracy aby zwiększyć skuteczność dydaktyczną. Sprawność językowa warunkuje prawidłowe komunikowanie każdego człowieka we współczesnym świecie. W nauczaniu zintegrowanym w zakresie edukacji polonistycznej realizujemy cztery nadrzędne cele: kształcenie umiejętności mówienia, słuchania, czytania i pisania poprzez kształcenie literackie i językowe. Sprawność językowa kształtuje się w wyniku oddziaływania różnorodnych czynników. Każdy człowiek wykazuje się dużym zróżnicowaniem pod względem uzdolnień i predyspozycji. Dlatego do rozwijania u uczniów sprawności językowej powinno się stosować różnorodne metody, które mają na celu zwiększenie skuteczności dydaktycznej. (Kod ograniczony i rozwinięty).

4. Kształcenie sprawności językowej uczniów w gimnazjum -

5. Metoda analizy i naśladowania wzorów - jest to metoda wykorzystująca walory utworów artystycznych do kształcenia sprawności językowej ucznia. Każdy utwór literacki może pełnić funkcję wzoru doskonałego posługiwania się językiem lub pewnymi środkami językowymi, może być wzorem harmonijnej i spójnej kompozycji tekstu lub wzorem jasności narracji. Czynności nauczyciela:

-Przygotowanie odpowiednio dobranego tekstu lub jego fragmentu.

-Zaprogramowanie zestawu poleceń i ćwiczeń kierujących analizą tekstu.

-Doprowadzenie do uogólnień natury teoretycznej (np. opowiadanie składa się z 3 części).

-Wykonanie praktycznych operacji językowych (np. układanie opowiadania przez dzieci).

-Porównanie wytworów dziecięcych z wcześniej obranym wzorem.

6. Metoda norm i instrukcji - Metoda ta ujmuje działanie dydaktyczne jako proces sterowania informacją. Uzyskanie pożądanego efektu działania zależy od dopływu informacji i od ich jakości. Czynności nauczyciela:

-Wyposażenie uczniów w rzeczowe informacje o podstawach konstruowania

dłuższych wypowiedzi i o zasadach kompozycji tekstu. Instruktaż może dotyczyć zasad kompozycji określonych wiadomości bądź też wymaganej struktury zdań.

-Dobór odpowiednich ćwiczeń składniowych bądź redakcyjnych prowadzących do skomponowania własnej wypowiedzi według poznanych zasad i norm.

-Korekta prac uczniowskich dokonywana przez nauczyciela oraz dalsze ćwiczenia zmierzające do całkowitego opanowania sprawności wypowiadania się (np. telegram, ogłoszenie, życzenia, zaproszenie).

7. Metoda praktyki pisarskiej - Metoda ta oparta jest na technice swobodnych tekstów Celestyna Freineta. Uczniowie mówią lub piszą w danym momencie to, co chcą przekazać swojemu otoczeniu, ich swobodne teksty po odpowiedniej korekcie są prezentowane.

-Czynności nauczyciela:

-Uczniowie piszą tekst.

-Teksty zostają odczytane w klasie.

-Następuje wybór najlepszych tekstów.

-Wybrane prace po wstępnej korekcie interpunkcyjnej zapisywane są na tablicy i poddawane wspólnej korekcie i ocenie.„Polowanie na słowa”- czyli korekta stylistyczna, kompozycyjna i redakcyjna odbywa się wyłącznie za zgodą i aprobatą autora.

-Poprawiony tekst zostaje wydrukowany lub przepisany.

-Prezentacja tekstu- można go zamieścić w pisemku szkolnym, na gazetce ściennej, w kronice klasowej, można wysłać w korespondencji do innej klasy lub szkoły, przedstawić na akademii. Wariantem tej metody może być ograniczenie tematyczne bądź kompozycyjne.8. Metoda przekładu intersemiotycznego - Metoda ta wykorzystuje umiejętność przekodowywania języka na inne kody pozawerbalne np. linię, barwę, kształt czy obraz, dźwięk, mimikę, gest lub odwrotnie np. ilustrowanie przeczytanego tekstu lub opowiadanie ilustracji, formy pantomimiczne inscenizowane i improwizowane, czy też opisywanie przy pomocy słów wysłuchanej muzyki.

9. Kształcenie dłuższych form wypowiedzi (opowiadanie, opis, sprawozdanie, charakterystyka, streszczenie, rozprawka)

10. Kształcenie użytkowych form wypowiedzi (list, list motywacyjny, ogłoszenie, zawiadomienie, zaproszenie, życiorys, notatka, podanie)

11. Kształcenie wybranych gatunków publicystycznych w gimnazjum.

12. Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne - cele: powiększanie zasobu słownictwa czynnego i biernego - wprowadzenie nowych wyrazów, to równocześnie wprowadzenie nowych związków frazeologicznych, bogacenie słownika wszerz, ilościowo; bogacenie słownictwo w głąb polega na uściślaniu zakresu znaczeń jednych wyrazów i poszerzanie zakresu używania innych, w czasie ćwiczeń frazeologicznych powiększa się zasób związków frazeologicznych stałych; kolejnym celem jest aktywizacja słownictwa biernego - takie słownictwo nie jest potrzebne do wypowiadania się we współczesnej mowie potocznej, choć każdy kulturalny człowiek powinien je znać, przydadzą się do rozumienia tekstów literackich, uaktywnienie słownictwa biernego, przeniesienie go do czynnego, kolejny cel to kształcenie sprawności w operowaniu wyrazem - zwiększenie płynności słownej i skojarzeniowej, co zapewnia szybkie znalezienie we własnym zasobie słownikowym najtrafniejszego wyrazu dla wyrażenia określonych treści, kolejny to zapobieganie błędom słownikowo-frazeologicznym i ich zwalczanie - ważniejsze jest zapobieganie błędom: uprzytomnienie możliwości powstawania błędu, podanie zawczasu poprawnej formy; kolejny cel to ułatwianie zrozumienia innych stylów (artystycznego, publicystyczno-dziennikarskiego, kancelaryjnego, naukowego. Rodzaje ćwiczeń: nazywanie rzeczy, czynności, cech, osób, zjawisk, gromadzenie wyrazów wokół określonego tematu, łączenie wyrazów w związki frazeologiczne, dobieranie słownictwa wyrażającego stosunek mówiącego do własnej wypowiedzi, wyrażanie ocen, gromadzenie wyrazów bliskoznacznych, wyszukiwanie wyrazu najtrafniejszego spośród podanych, zastępowanie powtarzających się wyrazów, dobieranie wyrazów o znaczeniu przeciwstawnym, gromadzenie wyrazów pokrewnych, przekształcanie tekstu, łączenie wyrazów w związki wyrazowe, uściślanie i określanie znaczenia wyrazów (uczeń często rozumie wyrazy w sposób niepełny).

13. Ćwiczenia gramatyczno-stylistyczne - ćwiczenia ściśle wiążące się z wiedza gramatyczną, kształcące umiejętność wyzyskania tej wiedzy w praktyce; analiza gramatyczna - rodzaj ćwiczeń gramatycznych polegających na rozbiorze tekstu, najczęściej pisanego na mniejsze elementy (analiza składniowa, fleksyjna, słowotwórcza, fonetyczna). Ćwiczenia gramatyczno-stylistyczne poszerzają uczniowski zasób struktur gramatycznych i usprawniają umiejętności celowego posługiwania się nimi w mowie i piśmie. Rodzaje: składniowo-stylistyczne - trzeba tutaj zastosować ćwiczenia rozwijające umiejętność wypowiadania się w piśmie, używając form, takich jak: stosowanie równoważnika zdania, imiesłowowego równoważnika zdania, zdania wielokrotnie złożonego; dobieranie synonimicznych struktur składniowych, przekształcanie składniowe tekstu. Dotyczące części mowy i fleksji - zastępowanie powtarzających się rzeczowników zaimkiem, przekształcanie tekstu napisanego w czasie przeszłym na tekst w czasie teraźniejszym, pisanie tekstu z zastosowaniem trybu rozkazującego i przypuszczającego. Naukę o spójnikach, przyimkach i zaimkach można połączyć z ćwiczeniami w kształtowaniu różnych struktur składniowych, naukę o czasownikach, rzeczownikach, przymiotnikach z ćwiczeniami słownikowo-frazeologicznymi. Słowotwórcze - stosowanie nazw wykonawców czynności jako sposób na zwięźlejsze sformułowanie treści, wyrazów zdrobniałych i zgrubiałych dla wyrażenia emocji. Ćwiczenia przeciwdziałające sztywności języka: uczniowie dopasowują swój język do określonej funkcji wypowiedzi, która może być: poważna, żartobliwa, zwięzła, rozwlekła, oficjalna, zwyczajna, rzetelna. Cele: nauka gramatyki ma za zadanie dostarczyć uczniowi wiedzę o faktach i zjawiskach językowych oraz oddziaływać na ogólny rozwój umysłu (cel teoretyczno-poznawczy); teoria językowa daje podstawę doskonalenia sposobów jego mówienia i pisania, podstawę kształcenia jego kodu rozwiniętego. W ćwiczeniach gramatyczno- stylistycznych uczeń wie, że np. znajomość utworzonych wyrazów pochodnych pozwala na znaczne skracanie wypowiedzi. Bardzo ważne jest połączenie znajomości zasad gramatycznych z umiejętnością używania określonych form w określonych sytuacjach, zgodnie z normami.

14. Ćwiczenia ortofoniczne -

15. Słowniki na lekcjach języka polskiego - szkoła podstawowa musi dać swoim absolwentom wiedzę o istniejących słownikach, ich rodzajach, wykształcić umiejętność i nawyk posługiwania się nimi, nie tyle dla doraźnych potrzeb szkolnych, ile dla przygotowania absolwenta do dorosłego życia i pracy samokształceniowej. Nie wystarczy dać jednemu uczniowi słownika, poprosić o odczytanie hasła - każdemu uczniowi trzeba wyrobić odpowiednie umiejętności, odpowiedni sposób postępowania, umiejętność wyszukiwania hasła, wprowadzanie słownika powinno odbywać się stopniowo. Przykładowe ćwiczenia: sprawdź poprawną pisownię, na podstawie jakiegoś słownika, sprawdź, ułóż definicję, rozszyfruj skróty, dopisz wyrazy bliskoznaczne. Trzeba przeprowadzić również ćwiczenia na znajomość alfabetu, szeregowanie alfabetyczne.

16. Uwarunkowania zasobu słownikowego uczniów - bogacenie słownictwa ma znaczny wpływ na rozwój sprawności intelektualnej uczniów. Środowisko - wpływ wykształcenia rodziców na rozwój słownika ucznia maleje wraz z wiekiem ucznia. W młodszych klasach widoczny jest wpływ intelektualnych zainteresowań rodziców, wzorów językowych - zależność wyraźniejsza w środowiskach małomiasteczkowych oraz wiejskich. W szkołach w mniejszych miejscowościach nie ma informacji pozapodręcznikowych wprowadzanych do języka ucznia. Korzystniejsze warunki rozwoju słownictwa występują u uczniów posiadających rodzeństwo. U jedynaków wyższe wyniki indywidualne - przyczyną są wyjątkowo korzystne pod względem kulturalnym warunki domowe. W starszych klasach większą rolę w kształtowaniu słownictwa mają kontakty rówieśnicze, nie bez znaczenia jest większy udział w imprezach kulturalnych i wzrost czytelnictwa. Sprawność umysłowa: większej sprawności umysłowej odpowiada większy zasób leksykalny. Zachodzi istotna zależność pomiędzy zasobem słownictwa ucznia a ich pomysłowością, pamięcią (ważną rolę odgrywa pamięć skojarzeniowa, w dydaktyce należałoby dać większą rolę kontekstowi),

17. Determinanty sprawności ortograficznej uczniów -

18. Rodzaje ćwiczeń ortograficznych -

19. Dyktando jako forma pracy nad ortografią -

20. Zasady, na których opiera się polska ortografia -

21. Ćwiczenia interpunkcyjne (integracja ćwiczeń z nauczaniem składni) - konieczność korelacji przestankowania z nauką składni. Uświadomienie uczniom praktycznego znaczenia przestankowania przez wskazanie typowych błędów interpunkcyjnych, utrudniających zrozumienie zdania czy wręcz dezinformujących, pozwoli rozbudzić czujność interpunkcyjną uczniów. 4. klasa - wyznaczanie granic zdania, zamykanie zdania kropką, oznaczanie w piśmie intonacji, znaki przestankowe w skrótach. Ćwiczenia w przekształcaniu zdania mówionego na zdanie pisane (samodzielne zapisanie dialogów). 5. klasa - uczniowie poznają dwukropek, nawias, średnik. Doskonalenie umiejętności z 4. klasy, ze względu na wprowadzenie równoważnika zdania - koniecznie trzeba powtórzyć zasady interpunkcji przy tej strukturze. Nowym zagadnieniem jest również podział zdań złożonych na współrzędne i podrzędne - oddzielanie przecinkiem zdania nadrzędnego od podrzędnego (budowanie zdań złożonych ze zdań pojedynczych). 6. klasa - problem rozdzielania przecinkiem zdań współrzędnych połączonych bezspójnikowo oraz zespolonych za pomocą spójnika, niestosowanie przecinka między zdaniami współrzędnymi połączonymi spójnikami łącznymi, rozłącznymi, wyłączającymi. 7. klasa - oddzielanie przecinkiem zdania nadrzędnego i podrzędnego, wyodrębnianie przecinkami zdania podrzędnego, wplecionego w zdanie nadrzędne, oddzielanie przecinkiem imiesłowowego równoważnika zdania. 8. klasa - utrwalenie zasad gramatycznych.

22. Błędy ortograficzne i interpunkcyjne -

23. Ćwiczenia kompozycyjne i redakcyjne - ćwiczenia umiejętności sporządzania planu wypowiedzi (plan ramowy i szczegółowy), plan odtwórczy (dekompozycyjny, analityczny), plan twórczy - polega na zebraniu i uporządkowaniu materiału dotyczącego własnej wypowiedzi. Stylistyczne środki kompozycyjne: istotnym środkiem wiążącym elementy wypowiedzi w całość jest zaznaczenie jej początku i końca, logika sformułowań, spójność, umieszczanie na początku każdego zdania treści nawiązujących do zdania poprzedniego, zaimek jest najbardziej niezbędnym wyrazem ustalającym związek miedzy zdaniami kontekstu. Ćwiczenia dotyczące kompozycji tekstu prowadzi się łącznie z ćwiczeniami w pisaniu dłuższych form wypowiedzi. Ćwiczenia: połączenie podanymi wyrażeniami kilku zdań w celu uzyskania większej spójności, przekształcanie tekstu, opuszczanie rzeczowników, żeby wstawić zaimek, sformułowanie krótkiego uzasadnienia do czegoś. Ćwiczenia kompozycyjne - ćwiczenia kształcące umiejętność budowania dłuższej wypowiedzi spójnej, uporządkowanej treściowo i graficznie. Rodzaje: sporządzanie planu tekstu czytanego bądź własnej wypowiedzi, układanie wypowiedzi według sporządzonego planu, stosowanie stylistycznych środków kompozycyjnych, wyrażeń i zwrotów tworzących metatekst w tekście. Ćwiczenia redakcyjne - zbiorowe układanie lub poprawianie tekstu pod kierunkiem nauczyciela. Ich celem dydaktycznym jest zwiększenie sprawności posługiwania się językiem i nauczenie techniki pisarskiej. Rodzaje: układanie jednej z dłuższych form wypowiedzi, skracanie bądź wydłużanie tekstu, stylizowanie, parafrazowanie tekstu ze względu na odbiorcę lub adresata.

24. Poprawa i ocena prac pisemnych - kryteria oceny: w zakresie treści: właściwe rozumienie i ujęcie tematu, znajomość materiału, umiejętność posługiwania się nim, umiejętność wnioskowania i motywacji, samodzielność ujęcia tematu i oryginalność, umiejętność podporządkowania tematowi wszystkich elementów wypracowania; w zakresie formy: umiejętności kompozycyjne, bogactwo i poprawność językowa, walory stylistyczne: komunikatywność, zharmonizowanie z treścią, jasność, żywość, ortografia i interpunkcja, szata zewnętrzna. W tej wypowiedzi trzeba surowiej oceniać błędy. Pierwszej poprawy własnego tekstu (podczas pisania) dokonuje uczeń, następnie nauczyciel, później znów uczeń. Ta trzecia poprawa jest niezbędna - ta nauczycielska poprawa bez niej nie przyniesie żadnych efektów. Praca nad poprawą: przeczytanie wypracowania i jego analiza, wykazanie błędów, ocena, sformułowanie wskazówek dotyczących poprawy wypracowania i dalszej pracy ucznia nad doskonaleniem wypowiedzi pisemnej, wyciągnięcie wniosków odnośnie do dalszej pracy nauczyciela nad całym zespołem uczniów.

25. Poprawa i ocena wypowiedzi ustnych - kryteria oceny odpowiedzi ustnej: sprawność i poprawność językowa, adekwatność odpowiedzi do pytania, jakość wiadomości zawartych w odpowiedzi. Poprawa wypowiedzi ustnych: tych wypowiedzi nie należy przerywać od razu, przerywając uczniowi. Są różne sposoby pośredniej poprawy: notowanie rażących błędów, prowadzenie na podstawie zebranego materiału ćwiczeń, omówienie łączne błędów, pojawiających się na lekcji, bez wskazywania winnych, organizowanie specjalnych lekcji na temat naszych codziennych błędów językowych, prowadzenie przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela kącików kultury języka, ogłaszanie co jakiś czas jednego dnia bez błędów.

26. Funkcje podręcznika szkolnego - (PODZIAŁ WG CZESŁAWA KUPISIEWICZA):

-INFORMACYJNA - zawiera informacje z określonej dziedziny wiedzy reprezentowanej przez przedmiot szkolny, poza opisem obejmuje fotografie, rysunki, modele, schematy itp.

-BADAWCZA - treści ujęte w układ problemowy, zawierają pytania i problemy badawcze, inspiruje do badań własnych;

-SAMOKSZTAŁCENIOWA - zaciekawia i pobudza do samodzielnego zdobywania wiedzy (myślenia i działania), motywuje, rozwija zdolności poznawcze;

-TRANSFORMACYJNA - poprzez zawarte ćwiczenia przygotowanie do przetwarzania rzeczywistości, wyrabia sprawności, daje impuls do działań praktycznych;

-KONTROLNO-OCENIAJĄCA - sprawdzenie ilości i jakości wiedzy poprzez zadania i polecenia; samodzielna ocena wyników, powtórzenia i syntezy materiału.

-AUTOKREATYWNA - wymaga “zdolności” podręcznika do likwidowania luk w wyniesionych z niego wiadomościach (funkcja najtrudniejsza do spełnienia).

27. Nauczanie słowotwórstwa -

28. Nauczanie fonetyki - swoistość nauczania fonetyki - obserwacja i eksperymenty (odwołanie się do doświadczeń ucznia), polega to na wyzyskaniu w ćwiczeniach: zmysłów (słuch, dotyk, wzrok), własnych zdolności mówienia, pomocy naukowych. Wiedzę fonetyczną wiąże się z innymi działami nauczania języka polskiego, zwłaszcza z ortografią i głośnym mówieniem oraz wygłaszaniem tekstów, czyniąc ją w ten sposób pożyteczną.

29. Nauczanie fleksji i składni -

30. Struktura lekcji z nauki o języku -

31. Modele lekcji z kształcenia językowego - Piotr Zbróg wyróżnił 5 modeli kształcenia językowego w podręcznikach do języka polskiego:

-model ściśle gramatyczny - buduje wiedzę o systemie języka. Uczniowie mają rozumieć terminy i posługiwać się nimi podczas ćwiczeń praktycznych. Ćwiczenia polegają głównie na dokonywaniu różnych operacji analityczno-opisowych na wybranym materiale językowym: głoskach, wyrazach, wypowiedzeniach. Przykładowe ćwiczenia: 1. W podanych zdaniach podkreśl różne formy przymiotnika. 2. Od podanych bezokoliczników utwórz imiesłowy przysłówkowe uprzednie. 3. Podkreśl czasowniki w formie osobowej, następnie wypisz je i określ ich formę.

-model gramatyczny z okazjonalną nauką używania języka - trzon stanowią ćwiczenia dotyczące budowy systemu języka. Pozostałą część stanowią ćwiczenia poświęcone nauce używania języka. Model ten pokazuje związki pomiędzy wiedzą o systemie językowym a rzeczywistością, np. ćwiczenia w skracaniu tekstu powiązano z pisaniem telegramu. Przykładowe ćwiczenia: nauczyciel odczytuje (pokazuje) uczniom ogłoszenie o zagubieniu psa, w którym brakuje przydawek. Dzieci najpierw redagują ogłoszenie bogate w szczegóły (wygląd psa, wielkość, umaszczenie), nauczyciel następnie tłumaczy rolę tych określeń i mówi, ze w zdaniu nazywane są przydawkami itd. W ten sposób uczniowie uczą się redagować krótką formę użytkową oraz dowiadują się o budowie zdania (dokładniej - jednym jego komponencie, jakim jest przydawka).

-model kształcący kompetencje używania języka z okazjonalną gramatyką - opiera się na proponowaniu uczniom różnorodnych ćwiczeń w pisaniu, mówieniu, czytaniu, tworzeniu, które rozwijają sprawność używania języka w różnych sytuacjach; zmarginalizowanie nauki o języku. Przykładowe ćwiczenia: 1. Lekarz zaleca: krople …… żołądek, krople ….. oczu, maść …. rany.

-model oddzielający naukę o języku i naukę używania języka - cechą tego modelu jest dość wyraźny podział na lekcje poświęcone klasycznemu niemal nauczaniu o języku ze wszystkimi działami, terminami, typowymi zadaniami obejmującymi analizę formalną zjawisk językowych oraz lekcje uwzględniające wyłącznie kształcenie sprawności w porozumiewaniu się. Obydwa rodzaje działań zwykle nie przenikają się wzajemnie, nie pokazują się istniejących zależności pomiędzy porozumiewaniem się a wiedzą o języku. Treści podręcznika reprezentującego ten model ułożone są rozdziałami np. w taki sposób: Stylistyczne odmiany języka, Składania, Słownictwo i słowotwórstwo, Fonetyka, Ortografia, Ćwiczenia w mówieniu i w pisaniu, Pisma użytkowe ( podręcznik Czytam świat)

-model eklektyczny - istota modelu polega na włączeniu do wybranej jednostki, która jest opatrzona wspólnym tematem lub tytułem, bardzo wielu treści i zadań - w niektórych przypadkach dość silnie zintegrowanych ze sobą, ale często nietworzących wspólnej całości. Odbiorca musi mieć wrażenie, że jeden temat lub tytuł łączy treści i zadania tak, że treści te wzajemnie się przenikają, służą lepszemu zrozumieniu zagadnienia głównego. Są to obrazowe jednostki (rozdziały w podręcznikach), które zawierają fragmenty tekstów literackich, zadania do ich interpretacji, treści gramatyczne, ortograficzne, stylistyczne. Proponuje się uczniom różne działania: czytanie, pisanie, analizowanie, mówienie. Rozdzielenie nauki o języku i nauki używanie języka, choć można odnieść wrażenie, podporządkowania treści nadrzędnemu celowi poprzez wspólną jednostkę tematyczną np. sposoby przedstawiania się i mówienia o sobie - tekst literacki na ten temat + pytania do tekstu (kto się przedstawia?, z jakich elementów składa się prezentacja?, do kogo jest skierowana?), polecenie stworzenia własnej autoprezentacji, np. wygłoszenie jej koledze z ławki, ćwiczenia językowe: wyjaśnij znaczenie słów…, wypisz wyrazy pokrewne do….., jaką funkcję pełnią wyrażenia… + ortografia.

32. Błędy słownikowe uczniów -

33. Błędy frazeologiczne uczniów -

34. Błędy językowe uczniów -

35. Zasady nauczania gramatyki -

36. Kontrola wiadomości z nauki o języku -

37. Środki dydaktyczne oraz ich funkcja na lekcjach gramatyki i ortografii -

38. Integracja w nauczaniu języka polskiego - Integracja w nauczaniu języka polskiego to jeden z wymiarów zagadnienia funkcjonalności. (obok wewnątrzsystemowego i tekstowego). Integracja polega na łączeniu ze sobą różnorodnych treści. W obrębie języka polskiego możemy łączyć kształcenie językowe z kształceniem literackim i kulturalnym, a w samej nauce gramatyki scalać poszczególne działy ze sobą. Inną formą jest integracja jednego przedmiotu z innym, występującym w programie nauczania. Cele nauczania integrującego: merytoryczny - który polega na wzajemnym uzupełnianiu się zasadniczych działów przedmiotu, dydaktyczny - skupiony na wyzyskiwaniu wiadomości pochodzących z jednego działu nauczania w toku realizacji drugiego.

Zalety metody integracyjnej:

- sprzyja zdobywaniu trwałej i operatywnej wiedzy, zapobiega jej szufladkowaniu

- wiąże wiadomości w system, ukazuje związki i zależności pomiędzy różnorodnymi dziedzinami edukacji polonistycznej

- wpływa na budzenie zainteresowania u uczniów zagadnieniami językowymi

- rozbudza samodzielność

- jest metodą twórczą, rozwija myślenie

- kształci sprawność językową i wpływa na przestronny rozwój ucznia

- podnosi atrakcyjność lekcji

Wady metody integracyjnej:

- konieczność dobrej znajomości zespołu klasowego

- pewne predyspozycje osobowościowe

- metoda ta nadaje się do poprowadzenia w klasach, które posiadają dostateczny zasób wiadomości i umiejętności

Rodzaje ćwiczeń:

*słownictwo w integracyjnym nauczaniu ortografii:

- grupowanie wyrazów wokół określonego tematu

- korzystanie ze słowników

- grupowanie wyrazów zawierających określoną trudność ortograficzną według ich znaczenia

- wyszukiwanie i stosowanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym lub bliskoznacznym

- gromadzenie odpowiedniego słownictwa do określonych form wypowiedzi

- zastępowanie podanych wyrazów innymi

- rozpoznawanie najczęstszych oboczności rdzenia: wymiany samogłoskowe i spółgłoskowe

- układnie zdań z nowo poznanym wyrazem

*frazeologia w integracyjnym nauczaniu ortografii:

- zastępowanie zwrotów i fraz

- rozwijanie podanych zdań przez dodawanie stałych związków frazeologicznych

- wyszukiwanie i podkreślanie frazeologizmów

- przyswajanie pamięciowe utartych zwrotów i ich znaczeń

- sporządzanie słowniczków frazeologicznych

- gromadzenie frazeologizmów wokół wybranych pojęć

- grupowanie frazeologizmów wokół określonego tematu

- grupowanie frazeologizmów wg ich pochodzenia: biblijne, mitologiczne, literackie

39. Edukacja regionalna - została wprowadzona do szkół w 1999 roku. Podstawa programowa: Edukacja regionalna i dziedzictwo kulturowe w regionie - zawiera cele i statut prawny. Dokument ten został opublikowany w książce Jana Bednarka pod tym samym tytułem. Cele: budowanie więzi uczuciowej z regionem, budowania wartości, wyzbycie się uprzedzeń wobec mieszkańców regionu, zdobycie wiedzy o środowisku przyrodniczym, tradycji, języku, kulturze; włączenie do życia kulturalnego regionu, rozbudowanie zdolności plastycznych, włączenie w aktywny udział w zajęciach np. metodą projektu lub ścieżek międzyprzedmiotowych. W edukacji regionalnej ważne miejsce zajmują teksty folkloru (gawędy, podania, legendy) - spełniają one funkcję wychowawczą, poznawczą i kształcącą. Warto zaznajomić uczniów z tekstami innych regionów, zwrócić uwagę na cechy gatunkowe bajek śląskich, nazwiska, realia topograficzne, etymologię ludową, odtwarzanie dawnego życia religijnego, istotę stylizacji i narracji. Tematy: Śląsk muzyką malowany, Śląsk w starej fotografii, Literackie obrazy Śląska.

40. Motywacja i funkcjonalność na lekcjach języka polskiego -

41. Możliwości wykorzystania komputera na lekcjach języka polskiego -

42. Komunikacja językowa na lekcji -

43. Sprawdzian po szkole podstawowej -

44. Sprawdzian po gimnazjum -

45. Czytanie ze zrozumieniem - Rodzaje czytania:

czytanie głośne - w trakcie czytania głośnego odbywa się pełna artykulacja wyrazów. Jest to dość nieekonomiczny rodzaj czytania, gdyż człowiek w ciągu godziny postrzega ok. 2500 wyrazów a może wymówić zaledwie 9000.

czytanie ciche - odbywa się wtedy, gdy wymawiamy poszczególne słowa szeptem lub gdy czytaniu towarzyszą cząstkowe ruchy warg i języka. Do czytania cichego zalicza się również czytanie wzrokiem, w tym czytanie w myśli słów składających się na większe logiczne całości oraz czytanie pojęć.

Czytanie szybkie (automatyczne) - nastawienie na odbiór treści

Czytanie powolne (odautomatyzowane) - skupiamy uwagę na detalach (np. czytane słowo po słowie wypracowanie pomaga w dostrzeżeniu błędów)

Sposoby czytania:

CZYTANIE INTEGRALNE - obejmuje dokładną lekturę całego tekstu

CZYTANIE SELEKTYWNE - polega na szybkim przebieganiu wzrokiem po tekście i wyszukiwaniu tylko tych informacji, które interesują czytelnika bezpośrednio.Techniki czytania selektywnego:

Skimirowanie - szybkie przejrzenie tekstu, z wykorzystaniem wiedzy o zasadach budowy artykułu bądź książki, w celu zdobycia ogólnej orientacji w treści.

Skanirowanie - czytelnik nastawiony jest na wyłapywanie słów-kluczy, danych liczbowych, pojęć, definicji. Skanirowanie jest szybsze od skimirowania.

CZYTANIE KIEROWANE - świadome, wspomagane wiedzą, a także umiejętnościami analityczno-interpretacyjnymi. Uczeń, zanim przystąpi do lektury tekstu, powinien zapoznać się z pytaniami/poleceniami, na które będzie potem szukać odpowiedzi w trakcie czytania. One bowiem kierować będą myśleniem odbiorcy i rozumieniem czytanego tekstu, skupią jego uwagę na określonych treściach.

Poziomy rozumienia czytanego tekstu:

Percepcyjny - postrzeganie tekstu, analiza i synteza wzrokowo-słuchowa, wyodrębnienie poszczególnych wyrazów i zdań

Semantyczny - rozumienie znaczeń odczytywanych wyrazów, zarówno ich sensu podstawowego, jak kontekstowego

Receptywny - oznacza świadome wykorzystywanie nabytych umiejętności czytania w sposób funkcjonalny. Czytamy wówczas po to, by zdobyć pewne informacje, widomości, by ustalić poszczególne fakty i poglądy. Jest to czytanie dla uczenia się.

Krytyczny - ocena wiarygodności informacji zawartych w tekście. Wymaga od osoby czytającej umiejętności sformułowania własnej opinii, wniosków, ustosunkowania się na przykład do języka tekstu, stylu tekstu (określenie środków językowych i ich funkcji).

Twórczy (kreatywny) - najwyższa forma czytania. Wykracza poza percepcję i zrozumienie, wymaga często fantazji i asocjacji myśli, umiejętności porównań i syntez: przetwarzania danych, rozwijanie zawartych w tekście myśli. Czytanie kreatywne może przybrać postać:

Czytania konwergencyjnego - wykorzystujemy wiedzę i doświadczenie autora wraz z naszymi umiejętnościami, aby uzyskać istniejącą już odpowiedź na poruszane zagadnienia.

Czytania dywergencyjnego - idee autora są asumptem do nowych koncepcji, nowej działalności. Ten typ czytania wymaga uwolnienia od ograniczeń, jakie narzuca nam myślenie konwencjonalne, wyzbycie się przyzwyczajeń intelektualnych.

Hierarchiczne stopnie umiejętności czytania:

Rozumienie globalne - obejmuje pierwsze wrażenie związane z tekstem: odczytanie zasadniczej myśli tekstu, jego sensu

Rozumienie selektywne - oznacza różny stopień niezrozumienia tekstu, celowe, świadome pomijanie pewnych mniej ważnych partii, a skupianie się na treściach wybranych, tych fragmentach, które z różnych względów interesują osobę czytającą

Rozumienie szczegółowe - polega na wydobyciu z czytanego tekstu zarówno sensów podstawowych, bezpośrednich, jaki sensów ukrytych, wyrażonych pośrednio. Wymaga od czytającego umiejętności wyciągania wniosków, czynienia porównań, rozważania przyczyn i skutków, krytycznej oceny.

Stopnie jakości czytanego tekstu: słaby, średni, dobry, rozumienie pełne. Poziomy rozumienia czytanego tekstu, jak i stopnie jakości rozumienia zależne są od:

- sytuacji, w której się czyta,

- osobistych predyspozycji czytającego,

- stopnia koncentracji czytającego,

- zainteresowania treścią,

- wiedzy, doświadczeń, umiejętności,

- potrzeb i oczekiwań, jakie czytanie ma zaspokoić.

FUNCKJE TESTU CZYTANIA ZE ZROZUMIENIEM:

- diagnostyczna - bada kompetencje czytelnicze uczniów oraz sprawdza ich wiedzę i umiejętności.

- kształcąca - kształcenie i doskonalenie umiejętności w zakresie wszechstronnego rozumienia tekstu na różnych poziomach czytania, ścisłego reagowania na polecenia, budowania wypowiedzi na temat zawarty w tekście, wiązania wiedzy z różnych dziedzin, ekonomii języka i wyboru odpowiednich środków językowych

- poznawcza - poszerza wiedzę uczniów o człowieku, nauce i kulturze, o dawnym i współczesnym świecie.

TEKST POWINIEN:

- odpowiadać celom nauczania,

- być współczesny, napisany poprawną polszczyzną, stopniem trudności dostosowany do poziomu rozwoju intelektualnego uczniów i ich kompetencji językowych,

- publicystyczny lub popularnonaukowy, o tematyce społeczno-kulturalnej, choć niekoniecznie humanistyczny

- ciekawy, atrakcyjny czytelniczo, stymulujący zainteresowania uczniów.

Cel ćwiczeń doskonalących czytanie ze zrozumieniem: wykształcenie u uczniów pewnego zestawu umiejętności, które usprawniają proces odbioru różnego typu zapisanych komunikatów.

ĆWICZENIA WSPOMAGAJĄCE SZYBKIE CZYTANIE:

- koncentracji uwagi,

- zapobiegające regresji,

- poszerzające kąt widzenia.

Kilka przykładów ćwiczeń

1. Wyszukiwanie, podkreślanie kluczowych słów, które przekazują najważniejszą myśl czytanego tekstu.

2. Podawanie myśli przewodniej po jego jednokrotnej, cichej lekturze.

3. Odnajdywanie zdań zawierających konkretną informację.

4. Porządkowanie np. w tabeli konkretnych informacji.

5. Wyszukiwanie odpowiednich pojęć, terminów, definicji.

6. Hierarchizacja informacji.

7. Wyszukiwanie słów nacechowanych emocjonalnie, stylistycznie, perswazyjnie.

BUDOWA TESTU CZYTANIA ZE ZROZUMIENIEM.

TAKSONOMIA CELÓW ZA E. NIEMIERKO:

NA POZIOMIE WIADOMOŚCI:

A.ZAPAMIETANIE WIADOMOŚCI

B.ZROZUMIENIE WIADOMOŚCI

NA POZIOMIE UMIEJĘTNOŚCI:

C.STOSOWANIE WIADOMOŚCI W SYTUACJACH TYPOWYCH

D.STOSOWANIE WIADOMOŚCI W SYTACJACH NOWYCH

POZIOMY WYMAGAŃ

-PODSTAWOWY (P)

-PONADPODSTAWOWY (PP)

-DOPEŁNIAJĄCY (D)

RODZAJE ZADAŃ TESTOWYCH:

ZADANIA OTWARTE:

-krótkiej odpowiedzi (a. odpowiedz pojedyncza, b. wyliczanie);

-z luką ( a. uzupełnianie, b. korekta);

-rozprawka (a. czynności słowne, b. czynności na symbolach)

ZADANIA ZAMKNIĘTE:

-na dobieranie (a. przyporządkowywanie, b. klasyfikacja, c. uporządkowywanie);

-wielokrotnego wyboru ( a. jedna odp. Prawdziwa, b. jedna odp. Fałszywa, c. najlepsza odpowiedź, d. zmienna liczba prawidłowych odp.)

-prawda-fałsz (a. wybór alternatywny, b. wybór skalowany)

oznaczenia (wg kolejności)

otwarte: KO (KO1, KO2); L (L1, L2) R (R1, R2)

zamknięte: ND (D1, D2, D3); WW (WW1, WW2, WW3, WW4), P-F (P-F1, P-F2). Ilość słów, które powinien liczyć test czytania na danym etapie edukacyjnym: SP - 700-800, GIM - 800-900, LIC - ok. 1200

BUDOWA TESTU CZYTANIA ZE ZROZUMIENIEM: tytuł, instrukcja, tekst właściwy, zadania testowe (numer zadania, polecenie, ilość punktów do zdobycia)

Kartoteka testu (dla nauczyciela) zawiera: rodzaj zadania testowego, prawidłową odpowiedź, czas przewidziany na odpowiedz w minutach, maksymalną ilość punktów, punkty cząstkowe, cel zadania (A,B,C,D).

DYSFUNKCJE

ADHD - zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub zaburzeniami hiperkinetycznymi. Występuje bez względu na czynniki kulturalne i rasowe. Specjaliści nie umieją dokładnie wskazać przyczyn, bez wątpienia mają one jednak podłoże biologiczne. Jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością. Uważa się, że ADHD występuje u 4-8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6-9 lat), głównie chłopców, niezależnie od rasy i kultury. Następnie częstość występowania zmniejsza się o 50% na każde 5 lat, jednakże u 60% dorosłych utrzymują się niektóre cechy zespołu (zwłaszcza dotyczące deficytów uwagi). Noszą wtedy nazwę AADD - ang. Adult attention-deficit disorder.

Objawy: niemożność pozostanie w bezruchu przez krótki okres czasu, bezcelowe chodzenie, wrażenie ciągłego pośpiechu, bieganie, trudności w skupieniu uwagi, pochopne podejmowanie decyzji, szybkie zmęczenie pracą intelektualną, brak zainteresowanie zadaniami, w których nie dostrzegają bezpośredniej korzyści, zwiększona wrażliwość emocjonalna, nagłe wybuchy złości, działanie pod wpływem impulsu, problemy w nauce towarzyszące jej dysfunkcje: dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia. Praca z dziećmi nadpobudliwymi:

- cel, do którego ma prowadzić działanie nie może zbyt odległy, gdyż możemy wywołać u takiej osoby zniecierpliwienie i w efekcie porzuci ona działanie

- konsekwencja w ukończeniu podjętego działania

- konieczność stałej kontroli przebiegu działań

- zakres obowiązków dostosowany do indywidualnych możliwości dziecka

- likwidacja dodatkowych bodźców

- unikanie sytuacji, które mogłyby wywołać agresję lub lęk

Pomoc w nauce:

- czytanie: wybór tekstów ciekawych, które zainteresują ucznia; opowiadanie przeczytanych tekstów przez dziecko

- ustalone pory odrabiania lekcji, zapewnienie spokoju i eliminacja dodatkowych bodźców, unikanie sytuacji stresowych

- wykonywanie prac zręcznościowych ( uczą cierpliwości i skrupulatności)

- kontrola nauki dziecka, odpowiednie motywowanie, pochwała zadań wykonanych przez dziecko

ADD - (Attention Deficit Disorder) zaburzenia uwagi i brak nadpobudliwości ruchowej.

DYSLEKSJA ROZWOJOWA (gr. dys - nie + lexis - wyraz, czytanie) czyli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania. Zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania przy stosowaniu standardowych metod nauczania i inteligencji na poziomie co najmniej przeciętnym oraz sprzyjających warunkach społeczno-kulturowych.

Przyczyny dysleksji

Na rozwój dysleksji składa się wiele przyczyn. Obecnie wiadomo jest, że może mieć m.in. podłoże genetyczne. Dysleksja według badań Gerd Schulte-Körne jest dziedziczna. Prawdopodobieństwo odziedziczenia trudności w czytaniu szacuje na 60%, natomiast problemów z ortografią: 70 do 80%.

W dysleksji mogą wystąpić zaburzenia mowy, uwagi, koncentracji i pamięci. Pierwotną przyczynę dysleksji rozwojowej wielu badaczy upatruje w zakłóceniach pracy OUN (ośrodkowego układu nerwowego). Nie wyklucza się również roli czynnika genetycznego.

Częstość i występowanie

Objawy dysleksji występują u mniej więcej 10% uczniów, pięciokrotnie częściej u chłopców. Dysleksja może być sprzężona z chromosomem Y decydującym o płci męskiej i dlatego jest przekazywana po linii męskiej z pokolenia na pokolenie. Niektórzy wskazują na rolę hormonu męskiego - testosteronu. Jego nadprodukcja u chłopców, jeszcze w okresie prenatalnym modeluje rozwój mózgu, wywołując dysleksję. Są i tacy badacze, którzy przewagę chłopców w grupie dzieci dyslektycznych wyjaśniają mniejszą zdolnością osób płci męskiej do adaptacji i wyrównywania deficytów rozwojowych powstałych wskutek nieprawidłowego przebiegu okresu okołoporodowego. Niektórzy też wskazują na nadpobudliwość psychoruchową, agresywność i trudności wychowawcze, które powodują, że chłopcy są w centrum uwagi nauczyciela i z tych powodów są kierowani do psychologa, co sprzyja wczesnemu i częstszemu wykrywaniu tych trudności u chłopców.

Jak rozpoznać "ucznia dyslektycznego"?

U dzieci w wieku niemowlęcym, poniemowlęcym, przedszkolnym i częściowo wczesnoszkolnym (do ok. 9. r.ż.) nie można jeszcze zdiagnozować dysleksji rozwojowej. Jednak obserwuje się pewne objawy, które sygnalizują możliwość wystąpienia w przyszłości specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Nie determinują one jeszcze diagnozy (tej można dokonać na przełomie drugiej i trzeciej klasy szkoły podstawowej), jednak dzieci z poniższymi objawami zalicza się do tzw. grupy ryzyka dysleksji, gdyż bardzo często są to pierwsze sygnały nadchodzących trudności:

- pomijanie w rozwoju ruchowym raczkowania;

- opóźniony rozwój mowy;

- obniżona sprawność ruchowa w zakresie swojego ciała, tzw. duża motoryka: trudności z utrzymaniem równowagi, niezdarność ruchów; niechęć do zabaw ruchowych, kłopoty z łapaniem piłki, rzucanie do celu;

mała sprawność rąk, tzw. mała motoryka: niechęć w zapinaniu guzików, sznurowania butów, używanie widelca, nożyczek;

- słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa,

- zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej, trudności z rysowaniem figur, odtwarzaniem figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków;

- trudności w różnicowaniu głosek podobnych dźwiękowych;

- zaburzenia analizy i syntezy wyrazów;

- problemy z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek, oraz miesięcy, trudności z wymową, wadliwa wymowa;

- przy pierwszych próbach czytania przekręca wyrazy, wolne tempo czytania;

-s łabe rozumienie tekstu;

- przy pierwszych próbach pisania - niestaranne, brzydkie pismo, popełnianie błędów przy przepisywaniu, mylenie liter, opuszczanie liter, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter.

Objawy trudności w nauce

1.W pisaniu

-trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu

-trudności w przepisywaniu

-trudności w pisaniu ze słuchu

-mylenie liter

-trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność

-nieróżnicowanie ę-en-e, ą-om

-opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów

-opuszczanie litery y

-przestawianie liter w wyrazach (inwersja dynamiczna)

-przestawianie szyku dyktowanych wyrazów

-błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej

-zniekształcanie graficznej strony pisma

-wolne tempo pisania

-niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter

-trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka - półka)

-złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni

-brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji

2.W czytaniu

-wolne tempo, niepewne, "wymęczone"

-błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zamiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów

-trudności we właściwej intonacji czytanej treści - zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie czytanej treści

-rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych - zgadywanie

-opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania

-opuszczanie całego wiersza

-zmiana kolejności liter i wyrazów

-przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens

-niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego

-trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab

DYSGRAFIA - trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma, wyraża się w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu między literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczenie liter. Dysgrafia należy do zespołu zaburzeń określanego jako „dysleksja rozwojowa”. Pismo dysgrafika jest nieestetyczne i nieczytelne. Dysgrafia jest powiązana z afazją motoryczną, czyli utratą zdolności produkowania mowy zrozumiałej dla innych. Może występować jako tzw. dysgrafia głęboka, w której osoba dotknięta tym zaburzeniem ma kłopoty z zapisywaniem słów nieistniejących lub nieznanych, a także może popełniać błędy semantyczne. Specyficzną formą dysgrafii jest dysgrafia leksykalna.

Objawy dysgrafii:

-niedokładności w odtwarzaniu liter, ich połączeń, niekształtność liter

-niewłaściwe proporcje liter w obrębie wyrazów (zróżnicowanie wielkości)

-nierównomierne zagęszczenie pisma

-litery "drżące" o niepewnej linii

DYSORTOGRAFIA- specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Są to trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów: typowo ortograficznych, wynikających z nieprzestrzegania znanych uczniowi zasad pisowni, oraz błędów specyficznych, takich jak mylenie liter (zastępowanie), opuszczanie, dodawanie i przestawianie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie. Dysortografię rozpoznaje się uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym, w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu i zaniedbania psychologicznego, a spowodowane są zaburzeniami opisanych procesów poznawczych i ruchowych oraz ich współdziałania. Dysortografia należy do zespołu zaburzeń określanego jako „dysleksja rozwojowa”.

DYSKALKULIA- zaburzenie zdolności matematycznych, mające swoje źródło w genetycznych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem.

Objawy dyskalkulii

-nieumiejętność wykonywania elementarnych działań na materiale liczbowym (dodawania, odejmowania, dzielenia, mnożenia)

-wtórny zanik zdolności myślenia logicznego na materiale liczbowym

-ogólne problemy w dedukcji, rozumowaniu, analizowaniu i wyciąganiu wniosków z działań matematycznych

-ataki nerwicowe lub stresowe przed wykonywaniem działań matematycznych

3

---