10. KONCEPCJE SZTUKI POETYCKIEJ U PLATONA
Według Platona do poznania prawdy (do idei) - prowadziła filozofia, sztuka od tej idei oddalała. W swoich pismach Platon zwracał uwagę na problem wiedzy zawartej w tekstach poetów, która wg niego była niespójna i niezdolna do przekazania prawdy. Ważna była dla niego także kwestia przydatności poezji i jej rola w życiu społecznym.
Platon z jednej strony widział w sztuce poety najwyższą powinność człowieka, z drugiej strony potępiał sztukę naśladowniczą oraz poetów za to, że nie są dość pożyteczni moralnie. Nie krytykował sztuki z estetycznego punktu widzenia, kwestionował natomiast jej stosunek do prawdy i funkcje społeczne. Krytyka ta wyrażała się na podłożu innych konfliktów między filozofią a poezją o prymat w kształtowaniu ludzkich postaw i poglądów.
Twierdził, że sztuka poetycka:
-nie mówiła prawdy tylko przedstawiała podwójnie zafałszowany obraz rzeczy (względy filozoficzne);
-negatywnie wpływała na obywateli, demoralizowała ich (względy pedagogiczne). Platon oczekiwał od poezji głównie korzyści wychowawczych.
Koncepcje sztuki poetyckiej:
Poezja natchniona - zrodzona z poetyckiego szału (mania), artysta jako medium przekazujące wolę bogów, poeta jako wybraniec Muz. Sztuka jako źródło najgłębszego poznania, poezja maniczna była poznaniem idealnego bytu.
Platon wyróżnił cztery rodzaje boskiego szaleństwa: mistyczne (misteryjne wtajemniczenia), wieszcze (u proroków i wróżbitów), miłosne (u zakochanych)
i poetyckie (u twórców, których dusze znajdują się w posiadaniu Muz).
Koncepcja poezji natchnionej w ujęciu Platona posiadała dwie strony:
1) Interwencja boska, wtargnięcie bóstwa w porządek ludzkiej duszy, Muza przesądzała w jakim gatunku poetyckim urzeczywistni się moc dana poecie.
2) Druga strona zwrócona była jeszcze bardziej ku religii. W tym ujęciu człowiek tracił do reszty cechy samodzielnie tworzącego podmiotu. Za cenę nabycia świętości, stał się instrumentem w rękach bogów. Takie rozumienie inspiracji poetyckiej sprawiło, że poeta był wyrazicielem boskiej mądrości, jednocześnie jednak stał się istotą bierną, która nie była świadoma tego, co mówi i myśli.
Poezja rzemieślnicza - wyrastająca z umiejętności pisarskich (techne), artysta naśladowcą, rzemieślnikiem, odgrywanie zmysłowej rzeczywistości, odbicie idei (podwójne kłamstwo, które oddalało od poznania idealnego bytu).
Mimetyczny charakter poezji zbliżał ją do plastyki a w szczególności do malarstwa.
Platon podkreślał wyższość sztuki natchnionej przez Muzy nad sztuką wyuczoną. Używając pojęcia mimesis, jako odtwarzania wyglądu rzeczy, Platon zwrócił uwagę na to, że stwarzany przez sztukę obraz rzeczywistości należy już do innego porządku, jest „podobizną”, „fantazmatem”. W przeprowadzonej w Fajdrosie hierarchii dusz i zajęć ludzkich poeta występował dwukrotnie. Raz znajdował się na dalekim (szóstym) miejscu, jako „poeta czy jakikolwiek inny naśladowca” obok np. rolnika, jednak pod inną nazwą (Musikos) zajmował wraz z filozofami miejsce pierwsze. Musikos to właśnie poeta - wybraniec Muz.
W. Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć.
E. Sarnowska- Temeriusz, Zarys dziejów poetyki.