Pokolenie stracone

Pokolenie - Ludzie urodzeni i żyjący w tej samej epoce, których postawy i światopogląd zostały ukształtowane przez wspólnotę doświadczeń; pokole­nie stracone (lost generation) - okreś­lenie użyte przez Ernesta Hemingwaya, a dotyczące pisarzy amerykańskich doj­rzewających w okresie I wojny świato­wej; pojęcie to można rozszerzyć na te pokolenia, których młodość przypadła na burzliwe czasy, przez co ideały ich nie miały szans realizacji; inne rozumie­nie terminu: pokolenie bez ambicji, bez ideałów lub bezsilne pokolenie (beat generation).

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III- Wpi­sanie pokolenia Konradów, do którego należał sam Mickiewicz, w mesjanis­tyczną koncepcję dziejów poprzez poró­wnanie ich losów do biblijnej rzezi niewiniątek (Widzenie księdza Piotra). W konwencji martyrologicznej ukazuje Mickiewicz prześladowanie Filomatów i Filaretów (scena więzienna), despera­cję młodych spiskowców (Wielka Im­prowizacja, samobójstwo Rollisona), a także rozpacz ich najbliższych (Bal u Senatora). To właśnie z tego pokolenia wywodzić się będzie przyszły wskrzesi­ciel narodu, symboliczny czterdzieści i cztery.

J. Słowacki „Kordian" - Inne, bardziej krytyczne od Mickiewiczowskiego spojrzenie na młodzież początku XIX wieku. Słowacki ukazuje, iż jedynym człowiekiem gotowym do czynu (zabi­cia cara) jest młody Kordian. Jednak i on, poeta i marzyciel, nie osiąga celu, gdyż na drodze stają mu Strach i Imagi­nacja. Jest to rozrachunek z Mickiewiczowskim obrazem narodu polskiego i poezji romantycznej.

B. Prus „Lalka" - Tematem powieści miało być ukazanie „naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu". Przedstawiciele trzech pokoleń: roman­tyk Rzecki, pozytywista Ochocki i czło­wiek przełomu epok - Wokulski, nie tylko nie mogą odnaleźć się w otaczają­cym ich świecie, pełnym przesądów i zakłamania, ale też nigdy nie doczeka­ją się spełnienia swych marzeń (powrót napoleonidów, skonstruowanie maszy­ny latającej). Finał powieści jest tragi­czny: umiera Rzecki, ostatni z roman­tyków, Ochocki wyjeżdża do Paryża, a o dalszych losach Wokulskiego nie wiemy nic pewnego. Zarówno pokole­nie romantyków, jak i ich następców ukazał Prus jako stracone i odchodzące w zapomnienie. Patrz także: konflikt pokoleń.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - Po­kolenie powstańców styczniowych wi­działo nie tylko śmierć swoich najbliż­szych, ale i ideałów niepodległościo­wych. Najwartościowsi z nich umierają (Andrzej Korczyński) albo pozostają okaleczeni do końca życia (Anzelm Bohatyrowicz). Pozostaje tylko nadzie­ja, że ich potomni (Justyna Orzelska, Jan Bohatyrowicz i Witold Korczyński) bę­dą wierni tradycji patriotycznej.

S. Żeromski „Rozdziobie, nas kruki, wrony..." - Doskonały naturalistyczny obraz śmierci Szymona Winrycha, osta­tniego z powstańców styczniowych ma wymowę symbołiczną, jest parabolą lo­sów jego pokolenia. To, co pozostało z powstańczych ideałów, rozdziobiĄ kruki, wrony. a bohaterowie tej tragedii umierają na śmietniku historii (por. „Po­piół i diament" - zakończenie).

S. Żeromski „Ludzie bezdomni" -To­masz Judym wierzy w słuszność haseł: pracy u podstaw i pracy organicznej. Na drodze do ich realizacji staje jednak środowisko lekarskie w Warszawie, a potem administratorzy w Cisach. Po­czucie konieczności spłacenia długu za­ciągniętego wobec własnej klasy oraz wiara w skuteczność pracy wśród bied­nych, nakazują mu zrezygnować z życia osobistego. Symboliczny obraz rozdar­tej sosny pojawiający się na końcu po­wieści (paralela do rozdarcia wewnętrz­nego Judyma) jest równoznaczny z reto­rycznym pytaniem o słuszność postępo­wania bohatera i ludzi jemu podobnych (tzn. ludzi bezdomnych, dobrowolnie skazujących się na tułaczkę w imię utopijnych haseł pozytywistycznych).

K. Przerwa-Tetmajer „Koniec wieku XIX" - Utwór uznawany jest za mani­fest pokolenia młodopolskich dekaden­tów, prezentuje typowe dla niego prze­konanie o przewartościowaniu wszyst­kich wartości. Na pytania dotyczące idei przewodniej życia (np. wiara, miłość) podmiot liryczny odpowiada negując ich znaczenie. Pytanie kardynalne: Jaka jest przeciw wlóczni złego twoja tarcza, człowiecze z końca wieku?, pozostaje bez odpowiedzi (Głowę zwiesił niemy).

S. Żeromski „Przedwiośnie" - Po­wieść-pytanie o przyszłość Polski i mło­dych Polaków, których reprezentantem jest Cezary Baryka (patrz: everyman). Zagubiony w polskiej rzeczywistości, nie radzi sobie z wyborem właściwej drogi (oddanie ideałom rewolucyjnym czy poparcie koncepcji Gajowca). Koń­cowa scena powieści (marsz na Bel­weder) to ostrzeżenie i pytanie: co stanie się z krajem i z młodzieżą, gdy stanie ona po stronie komunistów?

T. Różewicz „Ocalony" - Tytułowy bohater, przedstawiciel pokolenia Kolum­bów, tylko pozornie ocalał z wojennej pożogi. Sam tytuł ma wymiar ironiczny. W istocie wojna pozbawiła ocalonego złudzeń i wiary w człowieka, dlatego też poszukuje on nauczyciela i mistrza, któ­ry nauczy go, jak oddzielić światfo od ciemności. Wiersz jest gorzką refleksją nad tym, że przetrwanie wojny nie jest jednoznaczne z ocaleniem podstawo­wych wartości niezbędnych do normal­nego życia.

* „Może by Nieszczęście nareście dobyło nam z piersi krzyku, krzyku, co by był nasz, z tego pokolenia". (S. Wyspiański)

* „Zostanie po nas złom żelazny

i głuchy drwiący śmiech pokoleń"

(T. Borowski)

* „Tak się dorasta do trumny, jakeśmy w czasie dorośli". (K.K. Baczyfiski)

* „My późno urodzeni, którzyśmy przestali wierzyć w prawdę". (S. Przybyszewski)

---