Matka
Matka - Kobieta mająca własne dziecko (dzieci) w stosunku do niego (nich).
Biblia (ST) - 1) Za pramatkę wszystkich ludzi uznawana jest Ewa (Księga Rodzaju), matka Kaina i Abla, obarczana często winą za grzech pierworodny. 2) Kiedy dwie kobiety kłóciły się o dziecko i żadna z nich nie chciała ustąpić, król Salomon wydał wyrok, aby dziecko rozciąć mieczem i każdej z kobiet oddać połowę. Natychmiast mógł poznać prawdziwą matkę, bo ta krzyknęła, by dziecka nie zabijać i oddać tej drugiej.
Biblia (NT) -Archetypem matki radosnej jest Maryja podczas zwiastowania, zaś matki cierpiącej Maryja obecna na Golgocie podczas ukrzyżowania i śmierci Chrystusa. Umierając Jezus rzekł do św. Jana: Oto matka twoja, polecając jego opiece zrozpaczoną Maryję.
Mitologia -1) Hera, w której przypadku można mówić o zdominowaniu roli matki przez rolę kobiety (kapryśna, piękna) i żony (zazdrosna, kłótliwa). Z jej związku z Zeusem narodziły się dzieci: Hefajstos, Ares, Ejlejtyda, Hebe. 2) Demeter - archetyp matki kochającej, pełnej bólu i cierpienia po stracie córki Kory, poszukującej jej po całym świecie. Mówi się też o Demeter jako o matce-ziemi. 3) Niobe - matka dumna ze swego potomstwa, czym wywołała gniew Latony. Czternaścioro jej dzieci zabito, Niobe zaś z żalu i tęsknoty skamieniała. 4) Medea - piękna czarodziejka, córka króla Kolchidy, zazdrosna o swego męża, Jazona. Zabiła własne dzieci i uciekła do Aten. 5) Jokasta - jednocześnie matka i żona Edypa, którego poślubiła, nie rozpoznając w nim syna, nad rodem Labdakidów ciążyła bowiem klątwa bogów. Powiesiła się, gdy poznała prawdę.
.
„Lament Świętokizyski" - Zdecydowanie uwypuklone cechy matki cierpiącej (Mater Dolorosa), stojącej pod krzyżem, współuczestniczącej w bólu syna. Brak atrybutów boskich - jest to bezradna, zrozpaczona kobieta, zwracająca się do wszystkich matek.
J. Kochanowski „Treny" - Matka poety pojawia się w trenie XIX z Urszulką na rękach. Tłumaczy zrozpaczonemu synowi, a ojcu dziecka, że Urszulka nic nie straciła, a wiele zyskała (np. może oglądać Boga). Tu matka jest symbolem osoby niosącej ukojenie, dającej mądre recepty na życie, tzn.: ludzkie przygody ludzkie noś.
„Bogurodzica" - Tu matka Jezusa występuje jako błogosławiona, wybrana, wywyższona, boska, ale jednocześnie bliska ludziom; jest ich orędowniczką, pośredniczy między ludźmi i Bogiem.
Szekspir „Hamlet" - Gertruda, matka Hamleta. Zabójstwo Hamleta (ojca) odbyło się za jej wiedzą, później poślubiła brata swego męża - Klaudiusza. Kobieta nie umiejąca w sposób zdecydowany wybrać między synem i nowym mężem, choć na pewno kochająca Hamleta (nie zdradza jego udawanego obłędu, sprzyja Ofelii, wypija truciznę przeznaczoną dla Hamleta).
J.U. Niemcewicz ,,Powrót posła" Podkomorzyna jest wzorem zarówno matki, jak też Polki, kobiety, żony i gospodyni. Podobnie jak mąż, chce wychować synów na dobrych obywateli, służących ojczyźnie. Z radością wita przybyłego do domu Walerego. Matka mądra, rozważna, patriotka.
A. Mickiewicz ..Dziady" cz. III-Matką cierpiącą jest tu pani Rollison (por. Demeter, p.Soerensen). Dla swego więzionego i torturowanego syna, Janka chciała uprosić u Nowosilcowa wizytę księdza Piotra, aby ratować choć duszę syna. Jest on jej jedyną podporą i radością.
J. Słowacki „Balladyna" - Dobra, czuła, kochająca i troskliwa matka dwóch córek: Aliny i Balladyny. Jednakowo kochająca obie dziewczyny, pragnąca dla nich księcia z bajki, jakim okazał się Kirkor. Gdy po zabójstwie siostry Balladyna została królową i skazała swoją matkę na tortury, ta nawet na mękach nie wskazała na nią jako na wyrodną córkę i zbrodniarkę.
Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" Żona hrabiego Henryka i matka Orcia - Maria. Walcząc o miłość męża, który porzucił ją i dziecko w pogoni za ideałem, sama została poetką i syna skazała na ten sam los. Rolę matki zdecydowanie zdominowała rola żony.
B. Prus„Antek"- Matka Rozalki i Antka, biedna, prosta kobieta wiejska. Naj większym utrapieniem jej życia okazał się syn, nie nadający się do żadnej prawna wsi, toteż po naradzie o kumem Andrzejem z bólem serca kazała synowi iść do miasta w poszukiwaniu pracy i lepszego losu.
B. Prus „Lalka" - Pani Stawska. matka małej Helenki. Kobieta dobra. pełna ciepła i miłości. Ciężko pracowała, by utrzymać dom, swoją matkę i córeczkę. ale nigdy nie narzekała. Starała się córce wynagrodzić nieobecność ojca.
E. Orzeszkowa „Tadeusz" - Nie oka- zująca specjalnie czułości, dość szorstka w obejściu chłopka, której ciężka praca nie pozwala zapewnić opieki dziecku. O jej matczynej miłości świadczy tylko to, że często podnosi oczy znad zagona, szukając Tadeusza i rankiem podprowadza go do ojca na krótkie powitanie.
E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - 1) Emilia Korczyńska - kapryśna żona i matka, skupiona na lekturach romansów i własnym stanie zdrowia. Męczy ją życie codzienne, więc i dzieci także. Leonię - jak to skonstatował Witold - chce wychować na salonową lalkę. 2) Pani Kirłowa - odważna, samodzielna kobieta i matka, która ma pod swoją pieczą nie tylko dzieci, ale także cały dom i gospodarstwo. Myśli o przyszłości dzieci, chciałaby je wykształcić. 3) Andrzejowa Korczyńska - jest matką, która po śmierci męża całą miłość przelała na Zygmunta. Skutkiem tego wyrósł on na egoistę, bezuczuciowca, człowieka, który potrafił własnego ojca nazwać szaleńcem. Zygmunt stał się życiową klęską matki, a takie przykładem na to, jak często ideały i szczytne pragnienia rozmijają się z rzeczywistością.
M. Konopnicka „Dym" - Symbolem więzi uczuciowej, łączącej matkę i syna jest dym z fabrycznego komina, gdzie Marcyś pracuje jako palacz. Matka - uboga wdowa - prowadzi bardzo skromny dom, czeka na syna, wsłuchując się w kroki na schodach. Kształt dymu informuje ją, co w danej chwili robi syn. Po śmierci syna samotna wdowa jeszcze długie lata spogląda na dym, układający się w postać syna.
G. Zapolska „Moralność pani Dulskiej" - Tytułowa bohaterka jest despotką i kołtunką. Nie zna potrzeb dzieci i nie interesują jej one. Wszystko musi tylko dobrze wyglądać na zewnątrz: dziewczynki powinny umieć grać na pianinie, zachowywać się skromnie, bo cnota to skarb dziewczęcia. Natomiast syn, Zbyszko powinien się wyszumieć i lepiej jeśli to robi w czterech ścianach własnego domu. Matka przymyka oczy na romans ze służącą. Dulska nie jest dla dzieci żadnym autorytetem: Zbyszko ją wręcz lekceważy.
S. Żeromski „Ludzie bezdomni" - Wiktorowi jest ubogą, prostą kobietą. Dzieci wychowują się prawie same, gdy ona pracuje w fabryce tytoniu, a Wiktor w hucie. Ciężkie i trudne życie nie pozwala matce na okazywanie dzieciom czułości. Pozostaje jedynie troska o nie i poczucie obowiązku - to w dużym stopniu ze względu na dzieci Wiktorowie decydują się na emigrację.
W. Reymont „Chłopi" -1) Hanka jest bardzo dobrą i troskliwą matką. Wie, że nie może liczyć na Antka i sama musi zadbać o to, aby dzieci miały co jeść i żeby w izbie było ciepło. Gdy powstanie projekt wyjazdu do Ameryki, Hanka stanowczo zdecyduje: nie pude i dzieci na zatracenie nie dam. 2) Dominikowa - nierówno dzieli uczucia matczyne: Jagnę rozpieszcza i dba, by miała białe rączki, synów trzyma krótko, tylko oni pracują w gospodarstwie. Jak wszyscy starzy ludzie w Lipcach, boi się wycugu, toteż nie chce dać Szymkowi ani kawałka ziemi, zwłaszcza że ośmielił się ożenić wbrew jej woli.
S. Żeromski „Przedwiośnie" - 1) Cezary był jedynym synem państwa Baryków, stąd matczyna miłość nie miała granic. W dzieciństwie rozpieszczony przez oboje rodziców. Po wyjeździe męża i wybuchu rewolucji w Baku troska o Cezarego i jego bezpieczeństwo stała się jedynym celem matki. Potajemnie przynosiła mąkę, urządzała samotne, dalekie wyprawy poza miasto, aby zdobyć pożywienie. Cezary ocenił to bardzo późno, gdy wycieńczona wysiłkiem i ciągłym zmartwieniem o syna paru Jadwiga Barykowa umarła. 2) Matka Hipolita Wielowiejskiego - zapatrzona w syna, czuła, pełna ciepła. Aby zrobić synowi przyjemność, serdecznie przyjęła Cezarego i dzielnie znosiła jego towarzyskie nietakty.
Z. Nałkowska „Granica" - 1) Pani Żancia, matka Zenona jest uosobieniem łagodności i dobroci. Wszystko rozumie, usprawiedliwia, wybacza. Ponieważ nie miała pieniędzy na dalsze studia
syna, podsunęła mu pomysł zwrócenia się do Czechlińskiego. Zenon jest jej dumą-gdy zostaje prezydentem miasta, matka pomaga w prowadzeniu domu, wychowaniu wnuka, wspiera uczuciowo Elżbietę, tłumacząc postępowanie Zenona. 2) Elżbieta boi się przede wszystkim o bezpieczeństwo dziecka, gdy widzi czającą się za płotem Justynę. Zenon wymawia żonie, że lubi się chwalić małym. Gdy jednak rozpadnie się jej małżeństwo, Elżbieta nie podejmie próby samodzielnego wychowania syna, choć sama w dzieciństwie odczuwała brak matki i jej chłód uczuciowy. 3) Matka Elżbiety nie zajmowała się nią wcale, powierzając jej wychowanie ciotce Kolichowskiej. Sama wolała brylować w wielkim świecie. W stosunku do dorosłej córki zachowywała się jak wobec przyjaciółki lub bliskiej znajomej: grzecznie, gościnnie, poprawnie. 4) Bogutowa, matka Justyny - jest jedynie matką biologiczną, gdyż niewiele się córką zajmowała i nic o niej nie wiedziała.
W. Gombrowicz „Ferdydurke"-Pani Młodziakowa chce być nie tylko nowoczesną kobietą i żoną, ale także wyzwoloną z mieszczańskich konwenansów matką. Głośno wyraża przy obcych osobach zdanie, że Zuta może robić, co chce i spotykać się, z kim chce. Może mieć nawet nieślubne dziecko. Wszystko to są pozory i gra - kolejna maska pani Młodziakowej: maska nowoczesnej matki. W gruncie rzeczy jest chyba równie kołtuńska jak Dulska (ostatnia scena w domu Młodziaków).
G. Herling-Grudziński „Inny świat" - Aby chociaż przez dziewięć miesięcy (trzy przed rozwiązaniem i sześć na karmienie) chronić się przed ciężką pracą, kobiety w rosyjskich łagrach decydowały się na nieludzkie macierzyństwo, traktujące miłość jak spacer do wychodka. Zachodziły w ciążę, przez dziewięć miesięcy były zwolnione od pracy, później pozwalały sobie odebrać dzieci i wywieźć je w niewiadomym kierunku.
H. Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem" - Marek Edelman opowiada zarówno o matkach, które w getcie: 1) z głodu jadły swoje nieżywe dzieci oraz o tych, które 2) idącym do transportu dzieciom oddawały swoje numerki życia.
S. Mrożek „Tango" - Eleonora, matka Artura przypomina momentami Młodziakową. Jest prowokująca, wyzywająca. Nie istnieje między nią i synem żadna więź uczuciowa. Ich wzajemne stosunki sprowadzają się do zademonstrowania przez jedno z nich dominacji.
*.Przeklęty. kto zasmuca matkę swoją" (P. Skarga)
* „Ziemia dla jednych jest matką, i a dla drugich macochą".
(Ezop)
* Niestety! Bywają kobiety, w których matka uśmierca żonę".
(A. Daudet)
* „Matka jest geniuszem dziecka". (G. W. Hegel)
* „Może na trwodze polega prawdziwe szczęście matki".
(A.S. Makarenko)
* „Jest na ziemi przepiękna istota,
której jesteśmy wiecznymi dłużnikami - matka". .
(M. Ostrowski)
* Jaki chleb, taka skórka, jaka matka, taka córka.
(przysłowie ludowe)
* „Nieludzkie piękno mistrzów a tu zwykła matka jej nos okulary i pacierz na stole moczopędna pietruszka z selerem sałatka i bardzo ludzka miłość".
(J. Twardowski)