Transormatywność pojmuje się jako aktywność nauczyciela na rzecz dokonywania zmian w edukacji, a także w środowisku społecznym, poprzez wyzwalanie się z zastanych ograniczeń i wkraczanie na drogę urzeczywistniania polityki oporu.
Cechy nauczyciela trans formatywnego intelektualisty:
- aktywny uczestnik procesu edukacyjnego działający na rzecz demokracji;
- uczenie wychowanka umiejętności krytycznego czytania tekstów, dostarczani uczniowi przeświadczenia że się liczy w procesie edukacyjnym;
-pojmowanie szkoły jako czynnika zmiany społecznej dokonującej się poprzez wyzwolenie sił twórczych w nauczycielu i uczniu celem rozwiązywania realnych problemów środowiska szkolnego;
- rozumienie krytyki jako „narzędzia” działań konstruktywnych, czego wyrazem jest łączenie języka sprzeciwu, oporu z językiem możliwości;
- traktowanie szkoły jako sfery publicznej, gdzie ścierają się różnorodne stanowiska;
- n-l jest podmiotem działania który kwestionuje rozgraniczenie myślenia i wdrażania;
- przywiązanie znaczenia do rekrutacji na studia nauczycielskie, do selekcji do zawodu.
Stadia rozwoju człowieka wg Habermasa
| Stadium przedkonwencjonalne | -tożsamość anomijna; I unikanie kary, II nastawienie na „wzajemność świadczeń”; -Wchodzenie w rolę zawodową: - spełnia się przez działania naśladowcze w odniesieniu do tych form zachowania które uznaje się za typowe; -powiela wzory zachowań, nie troszcząc się o podstawy, uzasadnienie ich stosowania; -odtwarza konwencję, nie będąc jej do końca świadoma; -nie docieka sensu działania -min wysiłku, max gratyfikacji oraz przystosowanie się do otoczenia poprzez jej największe upodobanie własnych zachowań do wzorów; -wysoka potrzeba gratyfikacji zewnętrznej i wzrost poczucia wlasnej wartości pod wpływem okazjonalnego sukcesu; |
|---|---|
| Stadium konwencjonalne | - tożsamość roli -wyraźny wzrost samoświadomości; - rozumowe opanowanie konwencji i jej uzasadnień -adaptacja do roli- akceptacja wyznaczonych przez rolę celów działania, reguł i powinności; - sprawnie posługuje się wiedzą wyćwiczonymi sprawnościami, jednak w sposób odtwórczy; -wysiłek skierowany na świadome sprostanie konwencji, zrozumienie przepisu roli; - stara się poprawnie spełnić zobowiązania roli zawodowej; |
| Stadium postkonwencjonalne | - autonomiczne „ja”- kontrola ma charakter wewnętrzny i jest wytworem jednostki, kryteria tej kontroli tworzone sa przez siebie i dla siebie; - odpowiedzialność osobista, indywidualne; Dociekliwość poznawcza; -nauczyciel twórczy; -aktywność=> projektowanie, weryfikowanie i wprowadzanie w życie nowych rozwiązań -poszukiwanie samowiedzy; -wybór celów i wartości godnych pożądania; - działanie twórcze, przekraczające ustalenia roli zawodowej; - krytyczny stosunek o własnej wiedzy i sprawności zawodowych; - uwolnienie się od zastanych konwencji i standardów; -źródłem uzasadnień jest podmiotowość, autonomiczność i indywidualna odpowiedzialność nauczyciela; |
Rozwój zawodowy nauczycieli:
Rozwój to proces ukierunkowany na zdobywanie niezależność człowieka, czyli uwalnianie się od wpływów autonomii jednostki, czego wyrazem jest: krytyczne dystansowanie się wobec istniejących wzorów myślenia, narzucanych jednostce przez otoczenie społeczne i kulturowe; poszukiwanie własnego sposobu bycia i dotrzymywanie wierności własnej koncepcji świata i siebie oraz własnemu rozumieniu wartości, które tworzą ważną dla jednostki przestrzeń aksjologiczną i komunikacyjna.
Rozwój nauczyciela w zawodzie nie dokonuje się samoczynnie. Wymaga stymulacji zewnętrznej i wewnętrznej.
Rozwój jest nie tylko wynikiem pamięci zasobów minionego doświadczenia, lecz także antycypacji, jest rezultatem „adaptacji twórczej”, czyli dostosowaniem wewnętrznej organizacji osobowości do rzeczywistości oczekiwanej, która jest ujmowana w kategoriach osobistych.
Rozwój nauczyciela jest stałą właściwością zawodu.
W konstruowaniu teorii samokształcenia nauczycieli muszą być uwzględnione różne przesłanki:
- złożoność samokształcenia nauczycieli jako przedmiotu badań;
- jedność samokształcenia jako przedmiotu badań;
- płynność idei i praktyki tego zjawiska i procesu jako przedmiotu badań.
Trzy układy samokształcenia nauczycieli:
- wertykalny: oznaczający permanentne, indywidualne samokształcenie się na przestrzeni całego życia;
- horyzontalny: jako proces oświatowy jako zasada współczesnych strategii oświatowych oraz jako indywidualna aktywność, realizowana w czasie wolnym i skierowana na osiąganie żywotnych celów społecznych
- w głąb: jest to plan kiedy analizujemy twórcze poszukiwania samokształceniowe, łączące się z nowatorstwem, wynalazkami, odkryciami o charakterze naukowym z medytacjami filozoficzno- egzystencjonalnymi.
Spojrzenie na współczesne konteksty samokształcenia nauczycieli:
- heteronomiczne- bo działają oni w różnych wymiarach rzeczywistości poza nimi, zgłasza w społecznej i kulturowej
- autonomicznie- bo samokształcenie odbywa się w skali makro, odnosi się do ich specyficznego zawodu oraz służy indywidualnej, niepowtarzalnej osobowości.
Zadania
1) Odsłanianie mechanizmów dominacji:
badania nad ukrytym programem
badania nad oporem edukacyjnym
badania nad przebiegiem reprodukcji kulturowej
2) Wychowywanie ludzi tak, by byli zdolni do zmiany świata:
kształtowanie krytycznej postawy wobec rzeczywistości
kwestionowanie oczywistości
tożsamość anomijna:
- naturalna;
- jednostka przyjmuje w sposób naturalny uregulowania normatywne obecne w zdarzeniach życiowych przez uczestnictwo w nich;
- akceptacja norm daje poczucie bezpieczeństwa
- poziom przedkonwencjonalny
- przestrzeganie zasad w celu uniknięcia kary;
- brak sumienia;
- regulatorem działania jest nastawienie na unikanie kary (pierwsze stadium) i na wzajemność świadczeń (drugie stadium);
- moralność konsumpcyjna
- rozpoznanie warunków dla swoich działań
- kierowanie się logiką instrumentalną – działanie sensowne to dostarczające osobistej korzyści
- niespójność w systemie aksjonormatywnym
- nauczyciel
wykonuje czynności zawodowe przez kopiowanie, naśladowanie wzorów działania;
zasadniczy wysiłek skierowany na imitację czynności;
odtwórczym działaniom nie towarzyszy refleksja;
brak dociekania teoretycznych uzasadnień dla praktycznych działań
normą pracy zbliżenie własnych działań do kopiowanego wzoru
powielanie schematów nie powodujących trudności wychowawczych, nie wymagających modyfikacji i osobistego wysiłku
koncentracja na sobie – potrzeba pewności siebie, chronienia siebie, oczekiwanie gratyfikacji
cel nadrzędny – zapewnienie korzystnego rezultatu interakcji społecznych
zasada działania – unikanie kar, maksymalizowanie gratyfikacji
tożsamość roli
- etap konwencjonalny
- przestrzeganie zasad akceptowanych przez innych;
- etyczność bezpośrednia (bezrefleksyjne utożsamianie woli jednostki z wolą ogólną);
- istotną kategorią jest identyfikacja;
- jednostka posiada wyraźnie określone zewnętrznie normy, konwencje które może zaaprobować;
- odzwierciedlenie oczekiwań otoczenia społecznego wobec jednostki
- respektowanie nienaruszalnego kanonu konwencji, regulującego zachowania jednostki
- normatywny przepis roli nie podlega dyskusji, wdrażany zgodnie z nałożonymi kryteriami poprawności;
- nauczyciel
zbyt zinstytucjonalizowany, wyznaczony przez wymagania świata zewnętrznego z pominięciem własnych wymagań
ważność dokładnego spełnienia systemu normatywnego roli; brak zainteresowania prawomocnością przepisów roli; dyscyplina w pilnej realizacji założeń roli;
brak analizy krytycznej zasadności realizowanych zadań i celów, brak zainteresowania skutkami działań;
świat jako rzeczywistość zastana; zharmonizowany z rzeczywistością
instrumentalne traktowanie profesji; przeświadczenie o możliwości precyzyjnego określenia, zaplanowania, wykonania; logika celu i środka;
brak dążenia doskonalenia warsztatu pracy
realizacja pedagogii porządku
roszczenie prawa do sprawowania władzy w klasie
niemoc wobec odmienności i wielości kulturowej, różnicy;
tożsamość autonomicznego ja
- etap postkonwencjonalny
- przestrzeganie zasad opartych na osobistych zasadach i sumieniu;
- możliwość uwolnienia się od świadomości fałszywej potencjalnie realna;
- wyklucza aprioryczność uregulowań normatywnych;
- jednostka działa bez autorytetów, określonych fundamentów;
- kontrola ma charakter wewnętrzny i jest wytworem jednostki; kryteria kontroli są tworzone dla siebie i przez siebie
- socjalizacja krytyczna – umożliwiająca emancypację z zastanych ograniczeń, dystans wobec świata i siebie, otwarcie się na konflikt ze światem i sobą
- możliwa do osiągnięcia przez samokształcenie bez nadzoru i kierunku wychowawców
- nauczyciel
determinacja w realizacji podjętych zadań
otwartość i elastyczność
potrzeba niezależności działań
wysokie poczucie własnej wartości, brak obaw o utratę prestiżu
szacunek i zaufanie do własnej wiedzy i doświadczeń
wyzwalanie się z ograniczeń