BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I ŻYCIA SPOŁECZNEGO

Literatura:

1. A. Jopkiewicz E Suliga „Biologiczne podstawy rozwoju i wychowania”;

2. I. Mięsowicz „Auksologia. Rozwój biologiczny człowieka i metody jego oceny od narodzin do dorosłości”;

3. A. Malinowski „Wstęp do antropologii i ekologii człowieka”;

4. A. Malinowski „Auksologia Rozwój osobniczy człowieka w ujęciu biomedycznym”;

5. N. Wolański „Rozwój biologiczny człowieka”;

Rozwój utajony – biochemia

Rozwój jawny – widoczny (rośnie)

Auksologia – rozwój człowieka. Nauka o uwarunkowaniach rozwoju osobniczego.

Ontogeneza – rozwój od poczęcia do śmierci.

Łańcuch kolejnych ogniw procesów o kierunku czynnikami biologicznymi i środowiskowymi nie ma możliwości omijania ogniw. Rozwój fizyczny definicja wiąże się z aparatem ruchu.

Aspekty rozwoju istotne procesy w sposób ilościowy rozpatrujemy aspekty:

• Jakościowe ( wzrastanie, dojrzewanie, różnicowanie, postęp);

• Energetyczno – informacyjne (energetyka, informatyka, metabolika, dystrybucja);

• Ilościowe ( kinetyka, dynamika, rytm rozwoju, rozmach);

  • kinetyka – stan rozwoju (poziom rozwoju fizycznego);

  • dynamika – tempo rozwoju ( masa, wysokość na przestrzeni czasu. Ważniejsze niż kinetyka)

  • rytm – rytmiczność rozwoju okresowo występujące zmiany tępa (rośnięcie dziecka);

Rozmach – wielkość przyrostu tej cechy w określonej jednostce czasu np. masy, wysokość.

Rozwój normalny – rozumiemy rozwój charakterystyczny większości dzieci żyjących w podobnych warunkach, zdrowych, urodzonych przez zdrowych rodziców.

Wiek rozwojowy – miara biologicznej dojrzałości organizmu wskazuje na stopień zaawansowania rozwoju różnych układów, narządów.

Czynniki rozwoju:

• determinanty genetyczne ( genetyka);

• stymulatory rozwoju ( okres prenatalny);

• środowiskowe ( egogenne) modyfikatory rozwoju;

• styl życia ( tryb życia, ruch, sen).

DZIECKO ( 46 chromosomów po połowie(23) od każdego z rodziców)

Wpływ metaboliczny matki.

Genetyczne sterowanie rozwojem. Dzieci dziedziczą geny nie cechy.

Zależność gen – cecha wynika ze współzależności czynników wpływających na rozwój.

Genotyp – zestaw genów osobnika u człowieka.

Składa sią z genów ulokowanych 22 parach chromosomów płciowych, które zawiera każda komórka somatyczna

Fenotyp – cechy osobnika będące wynikiem rozwoju osobniczego uwarunkowane czynnikami genetycznymi, ekologicznymi i trybem życia.

Interakcja genotyp środowiska polega na tym, że budulec do tworzenia struktur zakodowanych w materiale dziedzicznym oraz warunki jego formowania się.

Większość cech określana jest wieloma genami są to cechy poligeniczne takie dziedziczenie stanowi rodzaj transmisji genetycznej, w której wiele genów ma słaby kumulujący się wpływ na określoną cechę.

Cechy ilościowe i jakościowe fenotypu

Cechy jakościowe są zdeterminowane genetycznie w sposób bezpośredni i niezmienny. Na cechy te nie mają wpływu czynniki para genetyczne i środowiskowe. Niektóre z nich są warunkowane działaniem jednego logos i dziedziczą się przeważnie w sposób prosty. Cechy te są zwane markerami genetycznymi – specyficzne białka czy inne związki chemiczne występują w komórkach lub płynach ustrojowych. Należą do nich między innymi układy grupowe krwi ABO,Rhi inne systemy erytrocytarne. Cechy te nie mają cech pośrednich między dwiema właściwościami, a granice między nimi są ostro wyrażone.

Bardzo wiele cech uważanych za jednostkowe ( jakościowe, elementarne) warunkowane jest licznymi alienami rozmieszczone

Czynniki środowiskowe

Adaptacja – dotyczy zmiany w filogenezie należy rozumieć jako genotypowe przystosowanie gatunku i konkretnych populacji do określonych nisz ekologicznych jest wynikiem mechanizmów genów w populacji.

Adaptabilność – przystosowalność, zdolność przystosowania , nieodwracalne zmiany w trakcie rozwoju osobniczego nie utrwalające się w cechach dziedzicznych wiąże się z długotrwałymi silnymi bodźcami powodującymi trwałe zmiany morfofunkcjonalne w zasadzie nie może być szacowana u jednostek bowiem realizują one określony tor rozwojowy.

Adiustacja – morfofunkcjonalne trwałe zmiany organizmu zmiany, które są jednak odwracalne.

Reakcja organizmu – zmiany obronne lub mobilizacja organizmu powodowana jednorazowym lub krótkotrwałym bodźcem.

Tolerancja organizmu – brak odpowiedzi na pewien bodziec

Ekosensytywność – wrażliwość, podatność na wpływy czynników środowiskowych.

Różna wrażliwość kobiet i mężczyzn na środowiskowe czynniki – mężczyźni bardziej wrażliwi na czynniki środowiskowe.

BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I ŻYCIA SPOŁECZNEGO 2

1. Kinetyka i dynamika wzrastania.

2. Zmiany proporcji ciała z wiekiem.

3. Kryteria podziału ontogenezy.

Pierwszy rok życia to największy wzrost aż o 25 cm.

Później mniej i dopiero skok pokwitaniowy u dziewcząt w wieku 12 lat u chłopców 16. U dziewcząt skok pokwitaniowy masy ciała (pełnienie) około rok później (13 lat) , u chłopców nie występuje. Dziewczęta przestają rosnąć w wieku 16 lat, chłopcy rosną do 18 roku życia.

Długość ciała dziecka podwaja się w 4 roku życia, a w 11 roku życia potraja.

Masa ciała podwaja sią w 4 miesiącu życia, a potraja w pierwszym roku życia.

Tółw od niemowlęctwa do dorosłości wzrasta tylko trzykrotnie.

Po 40 roku życia następuje ubytek wysokości ciała około 0.5 cm między 40 a 50 rokiem życia, między 50 a 60 0,8 cm. Po 75 roku życia ubytek wynosi około 2-3 %

Okresy rozwoju:

• okres wzrastania ( rozwoju progresywnego);

• okres stabilizacji;

• okres starości.

Rozpiętość ramion dorosłego jest równa długości całego ciała.

3 okresy starości:

• przedstarość ( między 40 a 60 rokiem życia);

• starość (między 60 a 85 rokiem życia);

• sędziwość ( po 85 roku życia).

Okres starości procesy zmian

Procesy starzenia się hipokineza

Zwolnienie przemiany materii,

Procesów katabolicznych, upośledzenie

biosyntezy białek mięśni zmniejszenie

objętości płynów ustrojowych.

Zmniejszenie ogólnej wydolności fizycznej.

Zmniejszenie odporności ustroju

Spadek zdolności adaptacyjnej

Kierunki zmian:

• ogólne zwolnienie przemiany materii;

• systematyczne zmniejszenie się uwodnienia, wysychanie tkanek;

• ilościowe i jakościowe zmiany w zakresie białek i składników mineralnych ze względu na stopień ukrwienia

bradytroficzne i tachytroficzne

Tkanki bradytroficzne to takie w których pobór tlenu i wymiana substancji odbywa się przez dyfuzje ( np. soczewka oka, rogówka, zęby, chrząstki, kości, ścięgna)

Tkanki tachytroficzne są zaopatrzone w naczynia włosowate wykazujące lepszą przemianę materii i większe zużycie tlenu ( np. mięśnie szkieletowe, mięsień sercowy, nerwy, obwodowe narządy wewnętrzne).

1. Zróżnicowanie społeczne rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży.

2. Tendencja przemian jej przyczyny i skutki.

Gradienty społeczne – różnice 9 pod względem rozwoju fizycznego) obserwowane między grupami ludności różniących się swą sytuacją ekonomiczno – społeczną.

Społeczne zróżnicowanie rozwoju fizycznego wychodzi na jaw nie tylko wówczas gdy przedstawia się sobie grupy różniące się poziomem wykształcenia lub pozycją zawodową lub zamożnością lecz także wówczas gdy porównuje się ze sobą „miasto” i „wieś” lub „rodziny małodzietne” i „wielodzietne”.

Ludność Polski posiada :

1. Bardzo wysoki stopień jednorodności etnicznej.

2. Minimalne nasilenie migracji.

3. Masowe migracje wewnętrzne, które spowodowały silne wymieszanie regionalne i społeczne ludności w kraju.

Stąd międzygrupowe różnice wysokości ciała młodzieży służyć mogą jako czuły biologiczny miernik ostrości i rozwarstwienia społecznego.

Działanie czynników społecznych może być tylko pośrednie.

Każdy z czynników składających się w sumie na społeczną sytuacje jednostki wywiera wpływ na pewne elementy warunków życia lub trybu życia i to one dopiero rzutują na biologie organizmu bezpośrednio.

Zależnie od sytuacji społecznej bodźce bezpośrednie to przede wszystkim:

• ilość i jakość odżywiania;

• zachorowalność zwłaszcza na choroby zakaźne;

• obciążenie pracą fizyczną;

• anty zdrowotne nawyki i nałogi;

• niektóre rodzaje stresów psychonerwowych.

Droga oddziaływania jest następująca:

• czynnik sytuacji społecznej ( np. wykształcenie);

• bodziec środowiskowy ( np. odżywianie);

• cecha biologiczna podatna na ów bodziec( np. wysokość ciała).

Tendencja przemian = zmienność sekularna = zmienność czasowa

• Akceleracje rozwoju rozumie się międzypokoleniowe przyspieszenie rozwoju biologicznego i dojrzewanie a więc wcześniejsze osiąganie kolejnych etapów rozwoju;

• Zmiana kolejności niektórych etapów rozwoju;

• Reterdacja procesów ewolucyjnych.

Skutki tendencji przemian:

Na ogół można wnioskować, że tendencja przemian jest zjawiskiem pozytywnym. Coraz częściej podkreśla się jednak negatywne przejawy tego procesu.

Skutki pozytywne:

• wydłużanie się czasu trwania życia;

• przyspieszenie rozwoju umysłowego dzieci.

Różne formy dojrzewania:

• synchronizacja dojrzewania cech somatycznych wysokości i ciężaru ciała z dojrzewaniem płciowym ( w przedziale wieku odpowiednim dla danej populacji);

• akceleracja rozmiarów ciała przyspieszenia rozmiarów ciała do objawów dojrzewania;

• akceleracja dojrzałości płciowej odwrotnie opóźnieniem rozmiarów ciała do objawów dojrzewania;

• harmonijna akceleracja dojrzewania, gdy zarówno wymiary ciała są większe jak i większe jest dojrzewanie płciowe osobnika w przedziale powyżej 1s w stosunku do danych z której pochodzi osobnik.

Przyczyny tendencji przemian:

• mikroewolucyjne;

• poprawa warunków socjalno- bytowych;

• nasłonecznienie;

• stres.

BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I ŻYCIA SPOŁECZNEGO 3

Pojęcie zdrowia czynniki warunkujące zdrowie, mierniki zdrowia i główne problemy zdrowotne dzieci i młodzieży.

Choroba – to taki stan organizmu lub jakiejś jego części zwykle jakiegoś układu lub narządu, który charakteryzuje się zakłóceniem ich normalnej funkcji i odnoszony jest do ściśle patologicznych stanów, które można określić klinicznie.

Zdrowie :

• Biomedyczne ( nie zależy od naszych zachowań);

• Holistyczno – funkcjonalne (zależy od naszych zachowań).

Zdrowie to całkowity fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan, a nie tylko brak choroby czy niedołęstwa (ułomności).

Zdrowie to stopień przystosowania się biologicznego, psychicznego i społecznego jaki jest osiągany dla danej jednostki w najkorzystniejszych dla niej warunkach.

Czynniki zdrowia:

1. Styl życia – jego udział jest największy (50-60%);

2. Środowisko fizyczne oraz społeczne życia i pracy (ok20%);

3. Czynniki genetyczne (ok20%);

4. Służba zdrowia, która może rozwiązać(10-15%)problemy zdrowia społeczeństwa.

W Polsce istnieje wiele poważnych nieprawidłowości w zakresie stylu życia, do których zaliczamy:

• Aktywność fizyczna ogółu społeczeństwa;

• Sposób żywienia;

• Palenie tytoniu;

• Nadmierne spożycie alkoholu;

• Używanie substancji psychoaktywnych innych niż alkohol.

Mierniki zdrowia populacji:

1. Mierniki bezpośrednie;

2. Mierniki pośrednie;

3. Mierniki syntetyczne.

• Mierniki bezpośrednie negatywne- traktujące zdrowie jako zjawisko biologiczne:

• Wskaźniki zachorowalności;

• Wskaźniki chorobowości;

• Wskaźniki absencji chorobowej;

• Wskaźniki inwalidztwa.

• Mierniki bezpośrednie pozytywne – uzyskiwane na podstawie badań profilaktycznych populacji, a dotyczące rozwoju fizycznego, wydolności i sprawności motorycznej człowieka.

b) mierniki pośrednie ( standardowe wskaźniki metod opisowych stosowane w demografii i statystyce lekarskiej:

• Pośrednie mierniki negatywne, a w szczególności:

• Ogólne i specyficzne współczynniki umieralności ogólnej;

• Współczynniki umieralności niemowląt;

• Współczynniki śmiertelności,

• Pośrednie mierniki pozytywne:

• Współczynniki płodności;

• Współczynniki urodzeń;

• Współczynniki przyrostu naturalnego.

c)mierniki syntetyczne – ogólne konstrukcje teoretyczne uwzględniające oddziaływanie na stan zdrowia populacji różnorakich jego determinant:

• Podstawowe parametry tablic trwania życia( z uwzględnieniem określonych przyczyn zgonów);

• Specjalne syntetyczne konstrukcje modelowe takie jak:

• Wskaźniki przedwczesnej umieralności;

• Globalny wskaźnik stanu zdrowia, czy też stosowane teraz coraz częściej:

• Syntetyczne mierniki taksonomiczne jak np. HDI.

DYMORFIZM

Morfologiczne i fizjologiczne zróżnicowania człowieka.

Z faktu wielkiej zmienności biologicznej człowieka (rasowej i konstytucjonalnej)zdawano sobie sprawę i w różny sposób opisywano już w starożytności. Stopniowo tworzono systemy norm rasowych i konstytucjonalnych do których zaliczano ludzi. Ludzie wykazują różnice indywidualne w ramach określonych populacji i grup etnicznych zmienność wewnątrz populacyjną (między osobowościową). Różnice międzygrupowe np. między różnymi narodami, grupami etnicznymi czyli populacjami ludzkimi określamy jako zmienność między populacyjną.

Gatunek homo sapiens dzieli się na odmiany:

• Białoskóra;

• Żółtoskóra;

• Czarnoskóra.

Różnice między odmianowe (rasowe) są wynikiem przystosowań do różnych warunków biologicznych ( na skutek izolacji i długotrwałych procesów kierunkowej selekcji). Można przypuszczać, że w przyszłości różnice między populacyjne będą malały zaś zakres zmienności wewnątrz populacyjnych będzie wzrastał.

Składniki ludności Europy są następujące:

1. Nordyczny( tereny morza Północnego, Skandynawia, Ameryka Północna)jasna pigmentacja, skóra cienka, biała w odcieniu różowym, włosy blond, oczy niebieskie;

2. Śródziemnomorski ciemna pigmentacja, śniada skóra, ciemne włosy i tęczówka oczu, średni lub niski wzrost;

3. Armodoidalny (populacje kaukaskie, półwysep Bałkański, Czarnogóra) bladoróżowa skóra, kruczoczarne włosy, ciemne oczy, budowa ciała dość masywna, wzrost dośc wysoki;

4. Paleoeuropoidalny (głównie Finlandia) wysokorosły o silnej budowie ciała, bladoróżowej karnacji ciała z piegami, oczy niebieskie, jasnożółte włosy odcieniem rudym;

5. Laponoidalny (podbiegunowa strefa Europy) płowożółta skóra, niezbyt ciemna oczy i włosy (szatyni), które zawsze są proste, wzrost niski, budowa krępa silna, przysadzista.

Występują głównie mieszańcy tych typów.

DYMORFIZM PŁCIOWY

Determinacja płci nie jest jednorazowy i nieodwracalnym faktem, ale raczej zjawiskiem, które zachodzi stopniowo, rozszerzając się od jajników lub jąder do układu rozrodczego głównych tkanek ciała, a nawet do mózgu. W rezultacie prawie cały organizm zostaje objęty procesem różnicowania płciowego (dymorfizmem płciowym). Pojawia się on w życiu płodowym i narasta w trakcie rozwoju osiągając największą wartość u osobników dorosłych następnie zmniejsza się w starości.

Ten skomplikowany ciąg wydarzeń może ulec łatwo zakłóceniu prawie w każdym momencie rozwoju, a niemoralny osobnik, który powstanie może być tzw. Interseksem o pewnych anatomicznych cechach obu płci. Różnice w zakresie morfologii , fizjologii i psychologii między organizmami męskimi i żeńskimi określa się mianem dymorfizmu płciowego. Wyróżniamy następujące rodzaje płci (termin płeć określa zespół cech odróżniających w obrębie gatunku osobniki męskie wytwarzające plemniki od osobników żeńskich wytwarzających komórki jajowe):

1. Płeć genetyczna przy braku chromosomu X przeżycie osobnika jest niemożliwe. Jeżeli występuje chromosom Y osobnik będzie samcem niezależnie od liczby chromosomów X męskość czy żeńskość osobnika jest ustalona genetycznie;

2. Płeć gonadalna morfologia jądra i jajnika jest funkcjonalnie różna;

3. Płeć fenotypowa ( somatyczna)Charakter zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych, a także wszystkie cechy budowy ciała tworzą pojęcie płcisomatycznejna podstawie wyglądu zewnętrznego – dymorfizm płciowy;

4. Płeć behawioralna (psychiczna) Orientacja psychoseksualna wykształca się od 2 roku życia. Na ogół myślimy o zachowaniu płciowym (behawiorze płciowym) jako o bezpośrednim skutku wydzielania hormonów płciowych . Płeć psychiczna jest związana z poczuciem przynależności do określonej płci. Płeć psychiczna nie jest cechą dziedziczną lecz nabyta we wczesnym okresie życia. Dziecko nabiera przekonania o swojej przynależności do określonej płci dzięki stałym oddziaływaniom otaczających je osób;

5. Płeć hormonalna (metaboliczna) wynika z odrębności systemów enzymatycznych u obu płocico wiąże się ściśle z działaniem hormonów płciowych (estrogenów u dziewcząt, a androgenów u chłopców) istnieje bowiem wrodzona tendencja do ich feminizacji przy braku działania hormonów męskich – androgenów.

SOMATOTYPOLOGIA CZŁOWIEKA

Biotyp – zespól cech genetycznie zdeterminowanych właściwości psychicznych i fizycznych osobnika, modyfikowanych w trakcie rozwoju osobniczego przez czynniki środowiska zewnętrznego .

Somatotyp – cechy budowy ciała (sylwetki)

3 typy ciała:

• Szeroki (dominują szerokości bioder i barków) krótkie kończyny;

• Szczupły ( dominują wymiary długościowe) długość ciała, kończyn;

• Pośredni mieszany ( występują oba typy).

Klasyfikacja Kreschmera:

• Typ atletyczny;

• Typ pykniczny;

• Typ leptosomiczny.

Klasyfikacja Sheldona:

• Endomorf oznaczony 711 ( zawartość tkanki);

• Mezomorf (171)

• Ektomorf(117).

BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I ŻYCIA SPOŁECZNEGO 4

Metody kontroli i normy rozwoju dzieci i młodzieży.

Procesy wzrastania – zmiany ilościowe widoczne gołym okiem;

Procesy dojrzewania – po 10 roku życia są zmianami jakościowymi kontrolowanymi przez lekarzy.

Pomiary:

1. Podstawowych cech somatycznych (wysokość ciała, masa ciała, grubość fałdów skórnych);

2. Oceny procesów dojrzewania ( kryterium wieku kostnego, cech płciowych, wieku zębowego, wieku morfologicznego);

3. Umożliwiające ocenę składu ciała ( fałdy tłuszczowe, skład ciała).

Procesy wzrastania

Wykorzystujemy :

1. Metoda tabel liczbowych;

2. Siatki centylowe;

3. Metoda graficzna metoda morfo graficzna;

4. Metoda wskaźników proporcji.

1. Metoda tabel liczbowych najstarsza z metod. Wysokość i masa ciała wskaźnik Brala. Zależna masa ciała od wysokości. Od wysokości odejmowaliśmy 100. Masę ciała dziecka zawsze odnosiliśmy do wysokości ciała albo jego wieku rozwojowego = 100%

Niedobór masy ciała to poniżej 10%

Nadwaga masy ciała powyżej 20% ( otyłość prosta 1 stopnia)

30% ( otyłość prosta 2 stopnia)

50% ( otyłość prosta 3 stopnia)

1. Siatki centylowe

2. Metoda graficzna – na osi poziomej ciężar ciała na osi pionowej wysokość ciała w tej metodzie dokonujemy pomiaru wielu cech

3. Metoda wskaźników proporcji oparta o przedstawieniu jednej cechy do drugiej

Ćwiczenie

Dziewczynka z miasta 7 letnia 114 cm wzrostu 25 kg wagi.

Obliczenia

20,5 = 100%

20,5-25=4,5

4,5=450

450/20,50=22%

Dziewczynka ma nadwagę ponieważ przekracza swoją normę o 22% otyłość prosta pierwszego stopnia.

Oceny procesów dojrzewania:

1. Kryterium wieku morfologicznego

2. Kryterium wieku kostnego;

3. Kryterium wieku zębowego;

4. Kryterium wieku cech płciowych.

Wiek morfologiczny

WM = wiek wysokości ciała + wiek masy ciała dzielona na przez 2

Jeśli bierzemy pod uwagę trzy cechy dzielimy przez 3 itd.

Dojrzewanie piersi:

1° brak cech dojrzewania;

2° początek cech dojrzewania (pączek);

3° pośrednie;

4° znacznie zaawansowane;

5° pełna dojrzałość.

Praca pisemna do napisania około 6 stron z bibliografią

Tematy :

1. Omów budowę i funkcję kwasu DNA

2. Omów czynniki warunkujące na stan zdrowia człowieka.