VII wychowanie i kształcenie we wczesnym średniowieczu

Chrześcijańskie wychowanie w VII i VIII wieku

- dotyczy głównie przyszłych duchownych

- obejmuje dzieci i młodzież oddane przez rodziców do klasztoru (oblacja)

- gdy dzieci (8-9 lat) były w stanie zrozumieć regulę, która obowiązywała w klasztorze były przyjmowane definitywnie. Postępowano z nimi łagodnie – zgodnie z nauczaniem Chrystusa, a nie z tradycją rzymską

- wobec młodzieży postępowano surowo, aby uchronić ja od pokus natury cielesnej

- brak świeckiego ideału życiowego, istnieją wyłącznie ideały religijne i ascetyczne.

- dzieci mogły być sprzedane przez ojca w niewolę, nawet mogły zastać zabite

Wykształcenie i kształtowanie dziewcząt

- wychowywane w klasztorach – podobnie jak chłopcy, ale znacznie łagodniej

- kobieta (mniszka) doskonała to taka, która odrzuciła pewne właściwości swojej płci, przede wszystkim związane z uroda i umiała wyrobić w sobie pewne cechy tradycyjnie uznawane za męskie

- niektóre zakonnice otrzymują wychowanie i kształcenie równorzędne mężczyznom oraz kulturę literacką, stają się czasem opatkami tzw. podwójnych klasztorów (męskich i żeńskich)

Metody nauczania na poziomie elementarnym

- czytanie – pierwszą lekturą jest alfabet, następnie sylaby i całe wyrazy

- pisanie – wzór, który uczeń naśladował

- umieć czytać to znaczyło znać psałterz - on niego zaczynano praktyczną naukę czytania. Przepisywano wersety, a naste mnie uczono się ich na pamięć. Raz w tygodniu śpiewano całość (150 psalmów)

- nauczyciel – podobnie jak w czasach greckich i rzymskich – uczył pojedynczo. Następnie uczono i przepytywano się wspólnie.

Nauczanie na poziomie średnim i wyższym

- brak było wyraźnego rozgraniczenia z nauczaniem elementarnym – jak w Grecji lub w Rzymie. Ten sam nauczyciel mógł uczyć ucznia dalej – przede wszystkim łaciny. Istniały już bowiem dialekty (także w krajach romańskich) różniące się od łaciny.

- gramatyka – nauczana na podstawie podręczników znanych już w VI i VII wieku

- nieznajomość klasyków – w szkole starożytnej drugim zadaniem gramatyka było objaśnianie dzieł autorów antycznych. W szkole kościelnej uczniowie mogli się zapoznać z literatura pogańską tylko za pośrednictwem gramatyków.

- celem nauki było danie umiejętności potrzebnych do wyjaśnienia Pisma Świętego.

Znaczenie nauczyciela

W szkole VI i VII wieku teksty miały mniejsze znaczenie niż nauczanie mistrza. Wiedza uczniów zależała od talentów pedagogicznych nauczyciela. Więź , jaka łączyła nauczyciela z uczniami miała charakter ezoteryczny, zamknięty, strzeżony przed innymi. W tej epoce powstaje warstwa ludzi wykształconych, obejmująca prawie wyłącznie duchowieństwo.

Praktyka szkolna

Brak jest źródeł opisujących budynek szkolny. Szkoła mieściła się pewnie w budynkach klasztornych lub biskupich. Materiały szkolne to tabliczki drewniane lub kościane, pokryte Wosiem oraz rylec. Książki papirusowe (zwoje) są wypierane przez trwalsze – pergaminowe w formie kodeksu, używane czasem wielokrotnie ( po wymazaniu poprzedniego tekstu). Pisze się gęsim piórem, a nie (jak dawniej) zaostrzoną trzciną.

Wychowanie religijne świeckich

Brak możliwości zdobycia wykształcenia poza szkołami klasztornymi. Kultura religijna jest jedyną możliwą do pozyskania przez świeckich – dzięki:

a) kazaniom – w języku ludowym lub tłumaczone z łaciny – tematy to wątki biblijne, przykłady z życia świętych, zasady moralne

b) obrazom i śpiewom – miały pedagogiczne znaczenie, śpiewano w języku ludowym lub po łacinie

Renesans katolicki

Związany z postacią Karola Wielkiego (742-814), króla Franków, a następnie został cesarzem, który zmierzał do nadania większej trwałości swojej monarchii ( ze stolicą w Akwizgranie) poprzez złączenie podbitych ludów wspólna religią chrześcijańską i wspólną oświatą.

W tym celu sprowadził na swój dwór grupę benedyktynów z mnichem Alkuinem (730-804) na czele, który stal się swego rodzaju ministrem oświaty Karola Wielkiego.

Reforma karolińska

Przy pomocy Alkuina i jego towarzyszy Karol organizował szkoły – najpierw w celu kształcenia duchownych i urzędników. Znana była zwłaszcza szkoła pałacowa na dworze samego Karola, który kazał kształcić nie tylko swe otoczenie i rodzinę, ale także siebie, ucząc się pisać w 40 roku życia. Reforma karolińska w dziedzinie nauki i oświaty oparta była na: tradycji germańskiej, antycznej kulturze rzymskiej i na chrześcijaństwie.

Szkoła pałacowa w Akwizgranie

Podstawą nauczania w szkole pałacowej było 7 nauk wyzwolonych oraz nauka o Piśmie Świętym. Podręczniki dla niej pisał Alkuin.

W szkole nauczano także zasad kancelaryjnych, czyli umiejętności redagowania dekretów cesarskich.

Szkoła pałacowa Karola Wielkiego stała się głównym czynnikiem renesansu karolińskiego.

Inne aspekty reformy karolińskiej

Pod wpływem Alkuina Karol Wielki przyjął teokratyczną interpretacją swojej władzy i jako monarcha chrześcijański budował system oświaty w ramach organizacji kościelnej, ściśle związanej z państwem.

W diecezjach, opactwach i parafiach widział zarówno ośrodki kultu religijnego jak i ognisko oświaty. W 789 r. spowodował uchwałę synodu w Akwizgranie, nakazującą utrzymanie przy klasztorach i biskupstwach szkółek łacińskich kształcących chłopców. Z kolei Alkuin przygotowywał nauczycieli i podręczniki szkolne.

Rozwój szkół klasztornych, katedralnych i kolegiackich

Od Karola Wielkiego wychowanie duchowieństwa w krajach romańskich i germańskich przyjęło regularne formy. Można powiedzieć, że każdy klasztor był jakimś ogniskiem kultury i oświaty. Przez długie wieki klasztory były ośrodkami nauki, z dużymi bibliotekami, gdzie uprawiano głównie wiedze teologiczną, ale także studiowano pisarzy i filozofów starożytnych.

Nauka w szkołach klasztornych katedralnych i kolegiackich.

Naukę tylko początkowo prowadzono w języku narodowym, a następnie już tylko w języku łacińskim (początkowo niezrozumiałym dla uczniów).

Metody wychowawcze były bardzo surowe. Polegały na wyrabianiu chrześcijańskich postaw. Wpajano zwłaszcza cnotę pokory i posłuszeństwa. Karano rózgą.

Nauka oparta była o 7 sztuk (nauk) wyzwolonych.

Po opanowaniu czytania i pisania przechodzono do gramatyki łacińskiej (na czym część uczniów kończyła swoją edukację).

W szkołach o wyższym poziomie nauczania czytano wyjątki z łacińskiej literatury rzymskiej i chrześcijańskiej (np. Ojców Kościoła – św. Hieronima lub św. Augustyna). Literaturę starożytną coraz bardziej wypierały utwory średniowieczne.

Potem następowała nauka retoryki, ale nie miała ona nic wspólnego z nauką pięknej wymowy.

Chrześcijaństwo gardziło krasomówstwem. Nazwa retoryki obejmowano przede wszystkim nauczanie stylu kancelaryjnego, umiejętności redagowania dokumentów i listów wg ustalonych wzorów. Także dialektykę uznawano za niekonieczną dla chrześcijanina. Uważano, że wiara nie musi się odwoływać do rozumu, że nie są potrzebne dociekania logiczne. Z drugiej strony podkreślano jednak jej znaczenie przy obronie prawd wiary.

Trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka) było dla kształcenia duchownych ważniejsze – dlatego poświęcano mu więcej czasu. Z quadrivium (arytmetyka, geometria, muzyka, astronomia) na pierwsze miejsce wysunęła się muzyka – nauka śpiewu kościelnego oraz astronomia – pojęta jako obliczanie kalendarza w celu ustalenia dat kościelnych.

Podsumowanie

Gramatyka i styl kancelaryjny oraz śpiew kościelny i poznawanie kalendarza – to jest rzeczywisty program nauczania w przeciętnej szkole klasztornej, katedralnej lub kolegiackiej. Nauki powyższe traktowane były oczywiście jako pomocnicze bowiem jedyną prawdziwą nauka była teologia- zmierzająca do poznania prawdy objawionej.