GRA POLITYCZNA

Pojęcie „gry” bardzo często jest stosowane w odniesieniu do sfery zjawisk politycznych. Stosowane są tu odniesienia do co najmniej kilku wymiarów: 1.) Areny i rywalizacji sportowej. Tu pojawiają się pojęcia: zawodów, konkurencji, graczy, także konfliktu czy wręcz walki lub wojny. 2.) Teorii gier. To spuścizna modeli matematycznych, które mogłyby być wykorzystywane do analizy zachowań politycznych podmiotów, zwłaszcza w sytuacji konfliktu; 3.) Schematu humanistycznego, gry politycznej jako aktu scenicznego, z aktorami, sceną, widownią itp.

Wizja gry politycznej jako rywalizacji sportowej jest silne ugruntowana w percepcji społecznej. W przekazie medialnym pełno jest opisów batalistyki sportowej, stosowane są tu liczne analogie między sportowcami a politykami. Celem taki gry jest „zwycięstwo”, „wygranie politycznego meczu”, „granie na przeciwka”, „gra do jednej bramki” itp. Wykorzystuje się propagandowo choćby analogie do gier karcianych: „rozdawanie kart”, „pokerowa zagrywka”, „as w rękawie” itp. Mogą być to także odniesienia do szachów: „pionki i figury”, „pat polityczny”, „roszady polityczne”. Pojawiają się także analogie do innych sportów np.: kontaktowych: „ring polityczny”, „podwójny Nelson”, „nokout wyborczy” itp.

Teoria gier posiada bogate tradycje historyczne. To choćby modele gier wojennych, stosowane jako przewidywanie zachowań politycznych. Jest to przykład wdrożenia podmiotów politycznych w schemat zachowań racjonalnych, a tym samym możliwych do symulacji i przewidzenia. J. Z. Pietraś określa ją jako: „zbiór matematycznych modeli rozwiązywania sytuacji, w których splatają się sprzeczne interesy ośrodków decyzyjnych. Zakłada się, że celem tych podmiotów nie jest wyeliminowanie drugiej strony, każda ze stron zna swoje hierarchie preferencji, hierarchie preferencji drugiej strony oraz wyniki, a uczestnicy gry działają racjonalnie, to znaczy dążą do maksymalizacji spodziewanej użyteczności, a więc do maksymalnej realizacji swoich celów.” Teoria gier w takim ujęciu znalazła swe zastosowanie np.: w procesach kształcenia personelu politycznego. Jak każdy model i symulacja teoria gier ma swoje ograniczenia, które w odniesieniu do sfery polityki, mogą być szczególnie widoczne.

Z punktu widzenia zjawisk politycznych szczególnie użyteczny wydaje się model ostatni. To pokłosie socjologicznych koncepcji zachowań społecznych postrzeganych w kategoriach dramaturgicznych. Wywodzi on się z paradygmatu interakcjonizmu symbolicznego (H. Blumer), a przede wszystkim z modelu i interpretacji życia społecznego jako teatru (E. Goffman). Na wagę tych zjawisk dla polityki zwraca uwagę np.: S. Filipowicz czy P. Pawełczyk.

Analizując życie polityczne jako teatr trzeba wspomnieć o jego podstawowych elementach, do których można zaliczyć:

- aktorów politycznych, pierwszo- i drugoplanowych, statystów;

- role polityczne;

- cele gry scenicznej;

- scenę polityczną, jako miejsce aktywności aktorów, zarówno tą widoczną dla publiczności jak i kuluary, zaplecze, a nawet zacisze gabinetów;

- widownię, to z jednej strony obiekt docelowy - odbiorca przekazów, lecz także ta część, która jest współkreatorem odbioru aktu scenicznego;

- zasady gry scenicznej;

- ewentualnych pośredników, głównie media.

Aktorzy polityczni to podmioty odgrywający role polityczne. Są oni nosicielami politycznych funkcji, zadań, zespołów kompetencji. Określenie polityków mianem aktorów, w takiej scenicznej metaforze, zwraca uwagę na umowność, pewną sztuczność zachowań polityków. Politycy zatem, podobnie jak aktorzy filmowi czy teatralni, tylko udają, symulują pewne zachowania, stany emocjonalne, postawy czy poglądy. Odbiór „gry aktorskiej” powinien zatem uwzględniać takie symulowanie.

Role polityczne to zespoły oczekiwań wobec aktorów politycznych. W socjologii role społeczne wynikają z zajmowanych pozycji. To zespoły nakazów i zakazów mówiące jak zachowywać się w określonych sytuacjach, co jest społecznie akceptowane, a co sankcjonowane? Role polityczne polityków wynikają z dwóch wymiarów: a.) zajmowanych stanowisk i pełnionych funkcji politycznych (np.: rola premiera a rola lidera opozycji); b.) z warunków gry scenicznej. W tym ostatnim przypadku zachowania polityczne mogą być pochodne: z jednej strony narzuconych wzorów działań np.: przez zwierzchników, ramy prawne itp., z drugiej strony mogą wynikać z interpretacji takiej sfery nakazów i zakazów przez samego aktora. Trzeba tu bowiem pamiętać, iż rola polityczna (efekt końcowy) z jednej strony jest aktorowi narzucona np.: przez reżysera, z drugiej wynika z jego osobowości i preferencji.

Cele gry scenicznej mogą być rozpatrywane bądź w kontekście gry scenicznej, bądź warunków rywalizacji politycznej. W tym pierwszym przypadku aktor na scenie chce wywrzeć na publiczności odpowiedni dla siebie efekt. To nic innego jak sterowanie wrażeniem, odbiorem swej gry. Tu cele aktora politycznego będą bardzo różne w zależności od sytuacji. W drugim przypadku aktor polityczny jako uczestnik rywalizacji to podmiot o celach władczych. Jego celem jest zdobycie władzy, jej utrzymanie lub zwiększenie jej zakresu. Autonomiczność ustalania celów politycznych może być różna. Zakres autonomii aktorów pierwszoplanowych, liderów będzie inny niż aktorów drugoplanowych czy tym bardziej statystów.

Scena polityczna to miejsce gry politycznej. Powinna ona być rozpatrywana co najmniej w dwóch wymiarach. Pierwszy najbardziej oczywisty to scena, gdzie odbywa się gra aktorska. Współcześnie to przede wszystkim masowe media, które stały się niezbędnym pośrednikiem między aktorami a widzami. W takim przypadku aktorzy muszą wykazywać się kompetencjami telegenicznymi, zdolnością do poruszania się „w świetle kamer” lub wręcz zdolnością do manipulowania mediami. Scena polityczna może mieć jednak także drugi wymiar: zakulisowy, oddzielony od sceny aktorskiej kurtyną. Za sceną politycy toczą inna grę: między sobą, między podmiotami politycznymi. To miejsce walki o wpływy w swej grupie politycznej, miejsce eliminacji konkurentów politycznych. To sferę można określić jako: „gra zakulisowa”.

Widownia gry politycznej to odbiorcy przekazów politycznych. Współcześnie to przede wszystkim obywatele obserwujący procesy politycznej gry. Kontakt widowni z aktorami najczęściej ma miejsce za pomocą masowych mediów. W tym sensie metafora „teatru politycznego” jest nieadekwatna. Widownia jest obiektem spektaklu politycznego. Celem jest tu wywarcie na nią odpowiedniego dla danego aktora wrażenia. Wrażenie to ma przełożyć się na uznanie dla danego aktora. W systemie demokratycznym efektem końcowym powinna być tu odpowiednia dyspozycja behawioralna np.: mobilizacja wyborcza.

Zasady gry scenicznej to ramy normatywne (legalne lub zwyczajowe) regulujące procesy interakcji między podmiotami politycznymi z jednej strony i między aktorami politycznymi a widownią z drugiej. Preferowane mogą być tu wzory kooperacji pozytywnej, gdzie dominuje raczej współpraca, porozumienie, poszanowanie pewnej sfery „sacrum”, która stanowi granice zachowań politycznej. Z drugiej strony mogą być realizowane wzory kooperacji negatywnej: rywalizacji, walki, a nawet wojny politycznej. w takim przypadku sfera gry politycznej jest mniej przewidywalna.

Media jako pośrednik gry politycznej. Współczesna scena polityczna jest zdominowana przed przekaz medialny. Aktorzy polityczny muszą w ten sposób grać, aby w pierwszej kolejności pozyskać zainteresowanie mediów. Te bowiem (poza sytuacjami kontroli mediów przez polityków) mają spory zakres wolności w przekazywaniu treści politycznej. Politycy często nie ustają w zabiegach przyciągnięcia uwagi mediów. Efekt końcowy gry aktorskiej jest zmodyfikowany przez media, który pełnią tu funkcje selekcyjne i interpretacyjne.

Literatura: P. Pawełczyk, Socjotechniczne aspekty gry politycznej, Poznań 2000; Z. J. Pietraś, Decydowanie polityczne, Warszawa-Kraków 1998; E. Goffman, Człowiek w teatrze życia społecznego, Warszawa 2000; S. Filipowicz, Mit i spektakl władzy, Warszawa 1988; J. Ziółkowski, Gra polityczna jako sztuka sugerowania; [w:] Bohdan Kaczmarek (red.), Metafory polityki (3), Warszawa 2005.