Socjologia szczegółowa – socjologia wsi i rolnictwa

Socjologia wsi i rolnictwa
Socjologia wsi to nauka o prawidłowościach w zakresie struktury i procesów rozwojowych zbiorowości ludzkich związanych z rolnictwem i środowiskiem wiejskim. Przedmiotem socjologii wsi są więc szeroko rozumiane stosunki społeczne zachodzące pomiędzy ludźmi zamieszkującymi wieś lub inny typ środowiska rustykalnego (najważniejsze cechy: wpływ środowiska przyrodniczego na życie społeczne, dominacja rolnictwa, rodzinne formy organizacyjne gospodarstw rolnych, procesy społeczno- ekonomiczne związane ze wsią i rolnictwem)
Socjologia rolnictwa – subdyscyplina socjologii wsi: społeczne czynniki produkcji rolnej, problemy pracy w rolnictwie, społeczne czynniki zmian w rolnictwie społeczne aspekty ochrony środowiska w rolnictwie, scenariusze dalszego rozwoju rolnictwa.

Geneza socjologii wsi i rolnictwa:
- początek XX wieku – ukształtowanie się właściwej problematyki badawczej sformułowanie podstawowych problemów badawczych, nagromadzenie wiedzy empirycznej
- ośrodki powstania – USA i Europa Zachodnia
- socjologia wsi jako konsekwencja zmian społecznych na wsi i w rolnictwie

Narodziny polskiej socjologii wsi
- wyodrębnienie się socjologii wsi w latach trzydziestych XX wieku
- ukształtowanie się trzech kręgów teoretyczno-ideowych (W. Grabski, L. Krzywicki. F. Znaniecki):
a) konieczność poznania rzeczywistości społecznej dla jej konsekwentnego reformowania (Grabski)
b) trudna sytuacja wsi i rolnictwa Polski międzywojennej, a także konieczność zasadniczych reform gospodarczych i społecznych (Krzywicki)
c) rozwój poznania naukowego – zachowanie poprawności naukowej (Znaniecki)
- instytucjonalizacja socjologii w Polsce (rok 1936): utworzenie Zakładu Socjologii Wsi (SGGW), a także początek wydawania „Roczników Socjologii Wsi”
- analiza różnic pomiędzy miastem a wsią (dychotomia „Gemeinschaft” i Geselischaft”)

Zarys historii socjologii wsi po II wojnie światowej:
- okres stalinowski – zahamowanie rozwoju socjologii ogólnej i socjologii wsi (administracyjna eliminacja)
- dominacja modernizacji jako podstawowej koncepcji teoretycznej i praktycznej
- idea nowoczesności w badaniach socjologicznych
- przewaga badań empirycznych i brak szerszych rozważań teoretycznych
- brak rozważań o przyszłości polskiej wsi i rolnictwa (perspektywa ideologiczno-politycznej socjalizacji rolnictwa chłopskiego)
- duże znaczenie problemów uprzemysłowienia i urbanizacji

Nowe wyzwania dla socjologii i rolnictwa
- problem narastania negatywnych zjawisk społeczno-ekonomicznych i ekologicznych na wsi (konieczność modernizacja refleksyjnej i problem „społeczeństwa ryzyka”
- zagadnienia transformacji ustrojowej na wsi
- oddziaływanie globalizacji i integracji europejskiej na sytuację polskiego rolnictwa, wsi polskiej i gospodarki żywnościowej
- problem przyszłości polskiej wsi i rolnictwa we współczesnych uwarunkowaniach makrospołecznych
- zagadnienia rozwoju rolnictwa trwałego i zrównoważonego

Teoria socjologiczna a praktyka społeczna

W działalności społecznej jej uczestnicy posługują się często utartymi schematami czy stereotypami:
Do najbardziej znanych należy:
- subiektywne wartościowanie rzeczywistości, zgodnie z własną postawą emocjonalną
- aktualistyczna perspektywa – uwzględnia się jedynie bieżące i „palące” problemy
- przesadny optymizm – usuwa się z pola widzenia wszystko to, co niewygodne
- dążenia do monizmu przyczynowego i myśliwego – szuka się tylko jednej podstawowej przyczyny
- posługiwanie się wieloznacznością terminów
- nadmierna rutyna w działaniu

Wymienione postawy prowadzą do tzw. socjologii potocznej, uogólniającej codzienne doświadczenia.
Nauka socjologii prowadzi do usunięcia wymienionych wyżej „mankamentów”:
- dąży się do obiektywnego opisu zjawiska
- unika się subiektywnych wartościowań (zwłaszcza sympatii i antypatii)
- przyjmuję transaktualną postawę niezależną od aktualnej sytuacji
- posługuje się terminami możliwie jednoznacznymi

Znajomość wyników teorii socjologicznych umożliwia trafną diagnozę rzeczywistości społecznej:
- wybór i zastosowanie właściwych środków politycznych do urzeczywistnienia
- przewidywanie następstw obranego celu i następstw zastosowanych środków
- uwalnia od fikcji, mitów, stereotypów w ujmowaniu rzeczywistości społecznej
- pozwala określić siły społeczne sprzyjające lub przeciwdziałające realizacji wybranego celu