Podstawowe Koncepcje rozwoju rolnictwa – tendencje światowe. Status teoretyczny „Trwałego i zrównoważonego rolnictwa”

1. Historyczne powstanie rolnictwa – rewolucja neolityczna
- rewolucja neolityczna i jej wpływ na życie społeczne
- miejsce rozwoju rolnictwa – Żyzny Półksiężyc (Mezopotamia, Syria, Palestyna, Indie – dolina Indusu i Gangesu; Chiny, obszary Ameryki Środkowej i Południowej)
- społeczne stosunki przyrodnicze w historycznym rolnictwie
a) ziemia jako punkt odniesienia i podstawowa wartość społeczna
b) wzajemna zależność mężczyzny i kobiety jako podstawa działalności gospodarczej i optyka poznania świata
c) zasada wspólnoty społecznej – rozlicze więzi społeczne, emocjonalny stosunek do przyrody; zasoby naturalne własnością wspólnoty
d) ścisłe powiązanie technologii produkcji rolnej z wierzeniami i rytuałami

2. Podstawowe typy rolnictwa z punktu widzenia uwarunkowań społeczno-ekologicznych
(rolnictwo tradycyjne, rolnictwo konwencjonalne, rolnictwo typu high-tech-agriculture, rolnictwo integrowane, rolnictwo ekologiczne)

3. Podstawowe problemy rolnictwa tradycyjnego
- uniwersalna produkcja ukierunkowana na samo-zaopatrzenie rodziny (zaspokojenie jej potrzeb) i reprodukcję rodziny
- podstawą gospodarowania jest zaspokojenia własnych potrzeb rodziny gospodarka o charakterze naturalnym
- produkcja zapewnia maksymalne i wielowariantowe korzystanie zasobów naturalnych i społecznych gospodarstwa
- rolnictwo oparte na wykorzystani lokalnych zasobów naturalnych i cyklów obiegu materii (najczęściej stosunkowo niewielkie oddziaływanie na środowisko naturalne)
- współczesne rolnictwo tradycyjne charakterystyczne jest nadal dla krajów „Trzeciego Świata” i podlega różnorodnym procesom modernizacji (60-70% ludności świata żyje z rolnictwa: 70% biednych żyje na wsi)

4. Koncepcja rolnictwa konwencjonalnego (uprzemysłowionego):
- podstawowe znaczenie modernizacji i technicyzacji, chemizacji, wprowadzania wysokoplennych odmian roślin uprawnych i raz zwierząt hodowlanych
a) podstawowe cechy ekonomiczne tego rolnictwa
b) intensyfikacja produkcji
c) specjalizacja produkcji (intensywne monokultury upraw i „fabryki produkcji zwierzęcej”)
d) racjonalizacja produkcji rolnej („rosnąć albo wypadać”, przykład rolnictwa na obszarze Hohenlohe)
- głęboki kryzys strukturalny i ekologiczno – społeczny współczesnego rolnictwa konwencjonalnego:
a) zagrożenie egzystencji ekonomicznej gospodarstw rolnyh i narastające problemy społeczne
b) nadprodukcja większość artykułów rolnych
c) stopniowe niszczenie swoich własnych podstaw ekologicznych (gleba, woda, powietrze, różnorodność biologiczna, pozostałości chemiczne w produktach rolnych, zagrożenia dla klimatu, niebezpieczne odpady)
d) negatywne oddziaływanie na rozwój rolnictwa krajów „Trzeciego Świata” (import pasz, eksport subwencjonalnych produktów rolnych, działalność wielkich koncernów)
e) negatywne skutki „zielonej rewolucji”
- protagoniści rolnictwa uprzemysłowionego: bogaci rolnicy, kontrolowane przez nich organizacje rolnicze (nazywane częste tradycyjnie chłopskimi) ich reprezentanci w polityce rolnej, doradztwie i w naukach rolniczych. Wspólna Polityka Rolna i współczesny agrobiznes popierają w pełni rolnictwo uprzemysłowione

5. Koncepcja rolnictwa high-tech-agriculture jako rolnictwa superuprzemysłowionego.
- nowoczesne techniki produkcji rolnej oparte na technikach przemysłowych
a) wszechstronne wprowadzenie biotechnologii i inżynierii genetycznej do rolnictwa
b) wszechstronna informatyzacja produkcji roślinnej i zwierzęcej
c) szerokie wprowadzenie techniki komunikacji satelitarnej w rolnictwie
- cechy ekonomiczne rolnictwa uprzemysłowienia
a) przedsiębiorstwa rolne wysoce wyspecjalizowane-działające jak koncerny przemysłowe
b) zarządzanie możliwe przez wysoko wykwalifikowanych specjalistów
c) niewielkie zatrudnienie w rolnictwie i wyludnienie obszarów wiejskich
- narastanie zagrożeń ekologicznych i zdrowotnych związanych z rozwojem nowych technologii w rolnictwie (różnorodne zagrożenia dla biosfery – zanieczyszczenia genetyczne i dla zdrowia człowieka); niebezpieczeństwa społeczno-ekonomiczne
a) opanowanie rolnictwa i całek gospodarki żywnościowej przez niewiele koncernów tzw. branży life science (problem patentów na organizmy zmodyfikowane genetycznie GMO, technologie terminatorskie, piractwo biologiczne wobec krajów „Trzeciego Świata”). Problem manipulacji genetycznej mikroorganizmami (znacznie łatwiejsze niż roślinami i zwierzętami)
- problem oceny możliwości rozwoju rolnictwa typu high-tech-agriculture (obecnie 50 mln ha upraw roślinnych zmodyfikowanych genetycznie, głównie kukurydza, rzepak, soja, bawełna; USA, Argentyna, Kanada, Chiny, brak postępów w zakresie organizmów zwierzęcych zmienionych genetycznie.
Zwolennicy rolnictwa high-tech-agriculture:
koncerny biotechnologiczne, część świata naukowego i różnorodne instytucje rozwoju nowoczesnych technologii i część władz państwowych polityków.
Przeciwnicy inżynierii genetycznej w rolnictwie:
Obrońcy przyrody i środowiska, organizacje konsumentów, ruch antyglobalistyczny, krytyczni naukowcy (etycy, część ewolucjonistów, część nauk społecznych). Ocena – potencjał ryzyka wyższy niż energii atomowej (Ch. Perrow), największe zagrożenia dla biosfery i samego człowieka (J. Rifkin)
a) mity inżynierii genetycznej wspomagające rozwój rolnictwa typy high-tech-agricutlture
b) mit wyżywienia świata i wyeliminowania głodu
c) mit wysokich plonów
d) mit zmniejszonego zastosowania środków chemicznych
e) mit pełnego bezpieczeństwa inżynierii genetycznej

6. Koncepcja rolnictwa integrowanego:
Rolnictwo to stanowi złagodzoną formę rolnictwa uprzemysłowionego
- reprezentowane głównie przez krytycznych naukowców rolnych
- integrowana ochrona roślin i chemizacja oparta na minimalnym poziomie, zgodnym z warunkami ekologicznymi i zdrowotnymi
- ograniczenie wielkości gospodarstw rolnych
- konieczność zmiany dotychczasowej polityki rolne, ekologicznej i technologicznej
- rolnictwo integrowane nie jest tożsame ze stosowaniem kodeksu dobrych praktyk rolniczych

7. Podstawowe zagrożenia rolnictwa ekologicznego
Rolnictwo ekologiczne stanowi odpowiedź na antyekologiczne metody współczesnej agrotechniki i chowu zwierząt, a także narastanie kryzysu ekologicznego w rolnictwie. Dwie formy rolnictwa ekologicznego: biodynamicze (R. Steiner) i organiczno-biologiczne (J. Mϋller)
- całościowe podejście – uwzględnianie naturalnych cykli obiegów materii i energii pomiędzy glebą, wodą, powietrzem, roślinami, zwierzętami i człowiekiem (rolnictwo konwencjonalne zwiększa tylko przepływ materii i energii, brak obiegów cyklicznych)
- utrzymanie (powiększenie) żyzności gleby stanowi ważny element funkcjonowania rolnictwa
- organizmy glebowe są dobrze chronione i odżywiane przez staranną uprawę gleby i nawożenie organiczne
(obornik, kompost, nawozy zielone: poprawa struktury gleb i zwiększenie zawartości próchnicy)
prawidłowa kombinacja uprawy roli i hodowli zwierząt – chów maksymalnie 1,4 dużej jednostki zwierzęcej na ha
- hodowla zwierząt zgodna z wymogami gatunkowymil pasza pochodzi z własnego gospodarstwal naturalne środki lecznice dla zwierząt
- unikanie wszelkich form zanieczyszczenia, które mogłby powstać w wyniku czynności rolniczych
- produkcja żywności z wysoką wartością odżywczą i w wystarczającej ilości
- wykorzystanie zdecentralizowanych systemów gospodarki przy przetwarzaniu, dystrybucji i sprzedaży produktów rolnych, w których producenci rolni zarabiają swoimi działaniami na własne utrzymanie i mogą rozwijać swój potencjał
- zwiększenie atrakcyjności krajobrazu kulturowego przez zachowanie drobnych biotopów, a także miejsc dla użyteczności zwierząt
- rolnicy ekologiczni nie pracują przy pomocy nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin i regulatorów wzrostu, odrzucają także inżynierie genetyczną oraz hormony i antybiotyki
- wykorzystanie lokalnych zasobów naturalnych i minimalizacja wykorzystania nieodnawialnych źródeł energii