Zależności magiczne pomiędzy zakresem życia ludzi a mocami transcendentalnymi w tradycyjnych kulturach.

Człowiek to jest zwierze społeczne – Arystoteles.

Przyrodnicze, ekonomicznie i kulturowe podstawy życia społecznego.
1. Życie społeczne to ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni. Wyróżniamy następujące determinanty życia społecznego:
- przyrodnicze (biologiczne, geograficzno-ekologiczne, demograficzne)
- ekonomiczne podstawy życia społecznego
- kulturowe podstawy życia społecznego

2. Biologiczne determinanty życia społecznego:
- budowa ciała jako odbicie nadrzewnego i naziemnego życia człowieka i jego przodków.
W życiu społecznym podstawowe znacznie posiadają takie cechy anatomiczno-morfologiczne jak: wyprostowana postawa, chwytliwe ręce, wzrok skierowany do przodu, stereoskopowe i barwne widzenie świata, duży mózg i złożony system nerwowy, złożony mechanizm mowy, długa zależność dziecka od rodziców (retardacja ontogenezy)
- podstawowe procesy fizjologiczne i neutrofizjologiczne uwarunkowane są genetycznie (trójjedny mózg wg. Mc Leana)
- zachowanie wrodzone u człowieka: zachowanie niemowląt w ogromnej części wrodzone – automatyzm szukania piersi i ssania, odruch chwytania ręką, uśmiech i krzyczący płacz, monologi gaworzenia, u osobników dorosłych elementy zachowań wrodzonych w zachowaniu agresywnym, seksualnym, opiece nad potomstwem, w określonych zachowaniach społecznych – skłonność do terytorializmu, hierarchii, dominacji, zachowania międzygrupowe
- podstawowe procesy poznawcze są uwarunkowane genetycznie (ewolucyjna teoria poznania wskazuje na ludzki mezokosmos ukształtowany w procesie antropogenezy)

3. Podstawowe problemy badawcze etologii i socjologii człowieka:
- badania ontogenezy (badania niemowląt i dzieci głuchoniewidomych)
- badania uniwersaliów ludzkich
- badania terenowe ludów pierwotnych
- negatywne skutki w wyniku rozwoju cywilizacji
- znaczenie kultury (i prokultury u zwierząt) w zachowaniu
- badania porównawcze człowiek-zwierzęta
- podstawowe strukturalne elementy zachowania (problematyka pokrewieństwa, opieki nad potomstwem, problematyka agresji i konkurencji, istota altruizmu)

4. Geograficzno-ekologiczne uwarunkowania życia społecznego
Należą tutaj takie czynniki jak: klimat, ukształtowanie terenu, rodzaje gleb i roślinności, świat zwierzęcy, nawodnienie, rzeki i inne elementy środowiska przyrodniczego.
Na uwagę zasługują zasoby naturalne, tj. czynniki środowiska niezbędne dla życia człowieka (przestrzeń gospodarcza wraz z kompleksem glebowo-fizjogeograficznym, zasoby mineralne, zasoby wodne, zasoby biotyczne, użytki przyrody). Zasoby naturalne zmieniały się w toku rozwoju ludzkiego społeczeństwa (łowiectwo i zbieractwo, kopieniactwo i rolnictwo, przemysłu i rozwój usług)
Można wyróżnić charakterystyczne etapy oddziaływania człowieka na przyrodę:
- okres równowagi ekologicznej pomiędzy populacją ludzką a biosferą (3 mln lad to 10 000)
- okres stopniowych zmian przyrody (10000 p.n.e. do XVIII)
- okres narastania szybkich zmian przyrody (do połowy XX wieku)
- okres globalnego oddziaływania człowieka na przyrodę (od połowy XX wieku do dzisiaj, globalne społeczeństwo ryzyka)
Zakres oddziaływania człowieka na przyrodę od: wielkości przyrostu populacji (ok. 80 mln rocznie, wielkość konsumpcji na głowę, antyekologicznych metod produkcji.

5. Demograficzne determinanty życia społecznego.
Demografia – nauka o zjawiskach ludnościowych występujących w określonych warunkach społeczno-ekonomicznych i terytorialnych. Zajmuje się ona badaniem liczebności, struktury i rozmieszczenia przestrzennego ludności oraz zmian składających się na ruch naturalnych (urodzenia, zgony, małżeństwa, rozwody, przyrost naturalny, długość życia) i wędrówkowy (migracje). Z demografią wiążą się:
- doktryny demograficzne – teoria rozwoju ludności
- polityka ludnościowa
- demografia rodziny z gospodarstwem domowym i cykl życia rodziny

6. Ekonomiczne podstawy życia społecznego.
Gospodarka stanowi podstawę systemu przystosowawczego pomiędzy populacją ludzką (społeczeństwem) a przyrodą. Gospodarkę można rozumieć jako:
- przepływ materii i energii (metabolizm społeczny)
- strumienie towarów i usług
- strumienie przepływów pieniężnych (gospodarka wirtualna i realna)
Gospodarka obejmuje procesy produkcji podziału i konsumpcji. Procesy produkcji obejmuje: celową działalność człowieka czyli pracę przekształcony przedmiot pracy, zespół narzędzi, maszyn i urządzeń, zespół przyjętych wartości, norm i wzorców działań. Wiele koncepcji naukowych podnosi znaczenie czynników ekonomicznych. Podkreśla się tutaj zmiany technologiczne, nowe formy organizacji produkcji (fordyzm i postfordyzm), znaczenie transnarodowych korporacji, nową strukturę zawodową, zmianę uwarstwienia społecznego, zmiany mentalnościowe. Obecnie dominują w ramach III rewolucji technicznej, kompleksy naukowo-gospodarczo-techniczne (np. agrobiznes, czyli wzajemne powiązana gospodarka żywnościowa. Znaczenie tzw. analityków symbolicznych)

7. Kultura i jej wpływ na życie społeczne.
Pojęcie „kultura” od słowa łacińskiego „clutuar agri”; co oznacza uprawę roli. Można podać następującą definicję kultury: Kultura obejmuje ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych, wartości i uznanych sposobów postępowania zobiektywizowanych i przyjętych w określonych zbiorowościach i przekazywanych innym zbiorowością i następnym pokoleniom. Możemy wyróżnić następujące formy kultury:
- kultura materialna (ogół wytworów materialnych człowieka, tzw. artefakty)
- kultura duchowa (inaczej symboliczna)
- kultura społeczna (formalne wytwory życia społecznego: instytucje i organizacje społeczne)

8. Funkcje kultury w ludzkim społeczeństwie (zwłaszcza kultury duchowej)
Wytwory kultury służą zaspokajaniu różnych potrzeb indywidualnych oraz zbiorowych. Indywidualne potrzeby człowieka psychologowie (w ślad za A. Maslowem) dzielą się na:
- przetrwanie biologiczne (zaspokojenie głodu, pragnienia, podtrzymywanie gatunku)
- poczucie bezpieczeństwa (unikanie zagrożeń dla życia i zdrowia)
- przynależność społeczna tj. pozyskiwanie społecznej akceptacji
- uznanie – uzyskiwanie społecznego potwierdzenia własnej pozycji i przyjętych wartości
- samorealizacja – wyrażenie siebie samego

9. Kultura służy do radzenia sobie z trzema rodzajami podstawowych problemów:
- jak przetrwać w świecie przyrody
- jak przetrwać w świecie społecznym
- jak opanować lęki transcendentalne, czyli wykraczające poza realność codziennego doświadczenia
Do redukowania niepewności związanych z przetrwaniem człowieka w środowisku społecznym i jego lęków transcendentalnych służą wytwory kultury duchowej (symbolicznej). Tworzenie ich treści wiąże się w wytwarzaniem ich znaczeń: semantycznych, symbolicznych i aksjologicznych.
- wytwarzane znaczeń semantycznych – tworzenie języka międzyludzkiej komunikacji (cały proces nazywania i komunikacji)
- wytwarzanie znaczeń symbolicznych – wiązanie znaczeń dosłownych ze znaczeniami przenośnymi (kolor czarny symbol żałoby.
- wytwarzanie znaczeń aksjologicznych, czyli wartościowanie (wartości poznawcze, moralne, estetyczne, pragmatyczne)
9. Podstawowe wytwory kultury duchowej służące podtrzymywaniu i kształtowaniu ładu społecznego to:
- język (werbalny niewerbalny, symboliczny)
- społecznie podzielana wiedza i przekonanie
- wartości i normy moralne
- zwyczaje, obyczaje i obrzędy
- władza wspólnotowa czyli przywództwo

Przywództwo jako władza wspólnotowa
- źródła symboliczne przywództwa: tradycja, charyzma, system instytucjonalno-prawny
- typy przywódców: narcystyczny, zaborczy, uwodzicielski, mądry, transakcyjni (mafioso i machiawelista –zręczny dystrybutor zasobów)

10. Mechanizmy oddziaływania kultury na życia społeczne:
- socjalizacja i kształtowanie osobowości jednostek (socjalizacja poznawcza, socjalizacja emocjonalna, socjalizacja moralna, socjalizacja pierwotna i wtórna)
- ustalenie systemów wartości i kryteriów, które określają wpływ kultury na życie społeczne
- ustalanie wzorców zachowania i postępowania, które uznawane są za normalne i dopuszczalne w przyjętych sytuacjach społecznych)
- konstruowanie modeli (ideałów) zachowań, instytucji i systemów społecznych

Socjologia ogólna – próba ogólnej charakterystyki
Pojęcie „socjologia” pochodzi z łacińskiego słowa societas – społeczeństwo oraz greckiego słowa logos – nauka. Najprostsza definicja socjologii, to nauka o strukturze i funkcjonowaniu grup społecznych, o prawach struktury i rozwoju społeczeństwa.

W socjologii ogólnej wyróżnia się trzy główne działy zainteresowań:
- zbiorowości społeczne, czyli grupy, klasy, warstwy, zbiorowości etniczne, itp.
- instytucje rozumiane jako historyczne ukształtowanie wzajemne relacje pomiędzy ludźmi, w tym różnorodne organizacje.
- procesy i zjawiska masowe i globalne (modernizacja, transformacja ustrojowa, integracja gospodarcza, globalizacja, różnorodne procesy makrospołeczne)

Najogólniejsza definicja społeczeństwa „pewna liczba ludzi którzy w określonych czasach i pod pewnymi względami utrzymują silniejsze i częstsze stosunki wzajemne niż z osobami z zewnątrz”

Podstawowe cechy społeczeństwa:
- wewnętrzna spójność
- zasada odrębności
- wewnętrzna złożoność
- historyczność

Można wyróżnić następujące ogólne teorie socjologiczne:
- teorie struktur społecznych
- teoria zmiany albo dynamiki społecznej
- teorie zachowania się jednostek
- teorie zachowania się zbiorowości

Poziomy analizy socjologicznej
- poziom mikrospołeczny – małe zbiorowości oparte o bezpośrednie interakcje
- poziom makrospołeczny – duże zbiorowości o złożonej wielopoziomowej budowie
- poziom mezospołeczny – wielkie organizacje i społeczności lokalne
- poziom mega społeczny – poziom kształtowania się społeczeństwa globalnego

Teoria socjologii – August Cornte stworzył pojęcie socjologii w 1837 r. Jego wkład to: nadanie nazwy nowej nauce, określenie przedmiotu badań socjologii, przypisanie określonych metod poznawczych

Przyczyny późnego rozwoju socjologii:
- trudność określenia przedmiotu badań i jego złożoność
- niedostrzeganie spontanicznych procesów zmian
- analiza instytucji funkcjonalnych (państwo, Kościół)
- brak „przejścia” pomiędzy społeczeństwami ludzkimi i zwierzęcymi (etologia i socjobiologia rozwinęły się dopiero w XX wieku)
- analiza społeczeństwa poprzez system idei, a nie stosunków społecznych i zróżnicowanych społecznych interesów
- porolny rozwój metodologii nauk społecznych, zwłaszcza badań empirycznych

Wzajemne zależności pomiędzy socjologią ogólną a socjologiami szczegółowymi:
- obecnie znanych jest około 40 różnorodnych socjologii szczegółowych
- różnorodne powiązania pomiędzy socjologiami szczegółowymi a socjologią ogólną (inspiracje teoretyczno-metodologiczne, weryfikacja w badaniach terenowych)
- nieostrość i konwencjonalny charakter podziału na socjologie szczegółowe oraz socjologię ogólną,
- poszczególne socjologie szczegółowe różnią się między sobą historią, proporcją opisu i uogólnień teoretycznych.

Funkcje i style socjologii
Socjologia wypełnia dwie podstawowe funkcje społeczne:
1) humanistyczno-poznawczą przez wzbogacenie wiedzy o społeczeństwie i człowieku jako o istocie psychospołecznej
2) inżynieryjno-organizatorską, która przejawia się w praktycznych działaniach opierających się na wiedzy socjologicznej mającej na celu intencjonalną modyfikacją zachowań jednostek i zbiorowości społecznych

W literaturze polskiej konkretyzuje się ta funkcja socjologii: funkcja diagnostyczna – dostarcza wiedzy: funkcja ideologiczna: funkcja prognostyczna. Według Podgórskiego socjologia pełni pięć funkcji diagnostyczna, apologetyczna, demaskatorska, teoretyczna i socjotechniczna.
O stale utrzymującym się żywym zainteresowaniem socjologią w znacznej mierze decyduje jej funkcja socjotechniczna. Socjotechnika jest zespołem ogólnych zaleceń dotyczących tego, aby uwzględniając istniejąca wiedzę i preferencje społeczne dokonywać świadomie przekształceń, tj. osiągnięć zamierzone cele społeczne.

Można wyróżnić trzy podstawowe style badań socjologicznych określonych jako styl „miękki”, sondażowy i „twardy”

Styl „miękki” polega na tradycyjnej metodzie antropologii społecznej. Polega on na swobodnej obserwacji uczestników. Zaobserwowane fakty i zjawiska opisywane w luźnej, niekiedy eseistycznej formie

Styl sondażowy jako podstawowe narzędzie badawcze uznaje kwestionariusz (ankieta środowiska, audytoryjna i obserwacja)

Styl twardy polega na matematycznych modelu badawczej sytuacji problemowej poddawany jest następnie weryfikacji, najczęściej eksperymentalnej.

Ogólnie wyróżnia się jeszcze trzy style uprawiania socjologii: opisowy, wyjaśniający lub teoretyczny i praktyczny. Gdy badacze chcą uzyskać naukowo potwierdzone informacje o jakimś fakcie lub zjawisku społecznym (opisowy)
Wyjaśniający, gdy próbuje się wyjaśnić przyczynę jakiegoś zjawiska (np. zubożenia) praktyczny, gdy chodzi o ściśle określone cele społeczne.