03.11.08 Socjologia

5. Makrospołeczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce:
- rolnictwo i obszary wiejskie podlegały najsilniejszemu zubożeniu w wyniku rozwoju procesów transformacji
- negatywne skutki globalizacji poprzez napływ tanich subwencjonowanych towarów rolnych i żywnościowych (także z UE)
- opanowanie wielu podstawowych segmentów gospodarki żywnościowej przez kapitał zagraniczny (hiper- i supermarkety, przemysł środków produkcji, przetwórstwo rolne, firmy nasienne)
- problem funkcjonowania kapitału zagranicznego w rolnictwie: fabryki produkcji zwierzęcej i monokultury zbożowe
- problem modernizacji technokratycznej czy modernizacji refleksyjnej w rolnictwie i gospodarce żywnościowej
- niebezpieczeństwa nowych technologii w rolnictwie i globalne zagrożenie ekologiczne i zdrowotne (zwłaszcza inżynieria genetyczna)
- problem konkurencyjności polskiego rolnictwo w warunkach członkostwa w Unii Europejskiej i działań WTO na rzecz wolnego handlu produktami rolnymi

Procesy socjalizacji jako międzypokoleniowa transmisja kultury

Socjalizacja jest procesem przyswajania sobie wiedzy, umiejętności, zwyczajów i obyczajów czyniących człowieka zdolnym do życia w społeczeństwie i prawidłowego „odgrywania” różnych ról społecznych. Socjalizacja to uspołecznienie człowieka i przyswajanie kultury.
Społeczeństwo jest więc człowiekowi niezbędne po to, aby mógł w pełni rozwinąć swoje psychofizyczne predyspozycje i ukształtować swoją ludzką osobowość.
1. Typy socjalizacji:
- socjalizacja poznawcza (wg J. Piageta – fazy rozwoju: faza sensomotoryczna, faza przedoperacyjna, faza operacji konkretnych, faza operacji formalnych), społeczne kształtowanie się aspiracji – celów i dóbr cenionych; typy aspiracji:
a) edukacyjne
b) zawodowe
c) finansowe
d)prestiżowe
e)władcze
- socjalizacja emocjonalna (rozpoznawanie emocji, sposobów emocjonalnych reakcji, kontrolowania własnych emocji, odczytywania emocji innych ludzi, posługiwania się emocjami w różnych grach społecznych)
- socjalizacja moralna obejmuje przyswojenie norm współżycia społecznego, wzorce zachowań społecznych, wartościowanie różnych obszarów rzeczywistości, poczucie własnej grupowej przynależności oraz własnej osobowości i tożsamości,
- etapy socjalizacjo moralnej (naśladownictwo, uleganie, identyfikowanie się z osobami znaczącymi, internalizacja)

- społeczne grupy i instytucje socjalizujące człowieka

2. Strukturalne źródła patologii i dewiacji
- nasilające się nierówności społeczne
- anomia – stan moralnego zagubienia się ludzi
- alienacja – wyobcowanie – ogólne poczucie bezsensu
- zubożenie i marginalizacja
- niespójność społecznych oczekiwań wobec jednostek
- wypieranie norm kultury oficjalnej przez normy hedonistycznej kultury „podziemnej”

3. Błędy socjalizacji jako źródło patologii i dewiacji:
- rozbieżność pomiędzy normami głoszonymi a rzeczywistymi zachowaniami
- ostre i jawne demonstrowanie konfliktów
- chłód emocjonalny rodziców wobec siebie i dzieci
- zbyt restrykcyjne i autorytarne metody wychowawcze
- nieustanne wyśmiewanie, ganienie wszelkich dokonań i starań dziecka
- zbyt wczesne zaniechanie kontroli
- zbyt duży permisywizm zachowań i unikanie wszelkiej krytyki
- uczestnictwo młodych ludzi w zdemoralizowanych grupach rówieśniczych

4. Resocjalizacja – podejmowanie działań wychowawczych i terapeutycznych zmierzających do zmiany struktury osobowości ze społecznie niedostosowanej na dostowsowaną
- wywołanie dysonansu poznawczego w zakresie dotychczasowych opinii i przekonań
- wywoływanie niepokoju o własną samoocenę
- zachwianie dotychczasowej pozytywnej samooceny
- proponowanie alternatywnych bardziej prawidłowych opinii i przekonań
- zapewnienie kontaktu z grupami o prawidłowej osobowości
- zagwarantowanie poczucia bezpieczeństwa

Istota kultury i jej składniki
1. Problem definicji kultury – kultura jest to wszystko, czego uczymy się w trakcie życia społecznego i co jest przekazywane poprzez pokolenia
W świecie zwierzęcym istnieje protokultura – konieczna obecność tradycjo dawcy, tradycjo biorcy, obiektu tradycji. Tylko w niewielki zakresie protokultura wśród ptaków i ssaków (zwłaszcza małp). Np. kultura mycia słodkiego patata wśród makaków japońskich.
2. Kultura jako atrybut człowieka (człowieczeństwa):
- kultura obejmuje całość życia człowieka (nawet potrzeb typowo biologicznych)
- kultura nie ma charakteru wartościującego (wszystko jest działaniem człowieka)
- kultura jest tworem zbiorowym a nie indywidualnym (zobiektywizowany system – zewnętrzny wobec ludzi, którzy ją stworzyli; proces tworzenia kultury)
- kultura podlega kumulacji – przekształca się w czasie (ma charakter dziedziczenia pozagenetycznego)

3. Podstawowe dziedziny kultury:
- kultura materialna (artefakty)
- kultura społeczna (socjofakty)
- kultura duchowa (symboliczna) (mentifakty)
Dziedzictwo kulturowe składa się według St. Ossowskiego ze „wzorców reakcji mięśniowych, uczuciowych i umysłowych” i przedmiotów (artefaktów) będących „korelatami dziedzictwa kulturowego”

Na treść kultury składają się:
- wzory sposobów myślenia, reagowania, odczuwania (są zarówno idealne jak i realne)
- wartości – są abstrakcyjnymi pojęciami mówiącymi o tym co społeczeństwo uważa za dobre, słuszne i pożądane
- normy – regulacje społeczne nakazujące zachowanie w szczególnych sytuacjach społecznych; normy obejmują: zwyczaje (rutynowe czynności dnia codziennego), obyczaje (najistotniejsze dla funkcjonowania społeczeństwa i życia społecznego jako całości), tabu (zakazy absolutne), prawa (normy wymuszone przez ustawodawstwo prawne)
- sankcje – system kar i nagród zachęcających do określonych zachowań
- znaki (naturalne) i konwencjonalne (symbole)

4. Różnorodność kulturowa
- pomiędzy społecznościami istnieją znaczne różnice kultur; wyróżnia się często: kulturę dionizyjską (gorączkowa aktywność, współzawodnictwo i kulturę apollińską (spokój i umiarkowanie)
- różnice wewnątrz kultur: subkultur i kontrkultury
- „walka kultur” (S. Huntigton)

5. Etnocentryzm, relatywizm kulturowy, fundamentalizm, uniwersalizm kulturowy (relacje pomiędzy kulturami)
Etnocentryzm – tendencja do traktowania własnej kultury jako moralnie wyższej od innych kultur, a także do oceniania innych kultur według własnych standardów
Podstawowe cechy etnocentryzmu:
- przekonanie o wyższości własnej grupy i jej kultury
- traktowanie własnych standardów jako uniwersalnych i jedynie słusznych
- postulowanie współpracy w obrębie własnej grupy
- identyfikacja ze swoją grupą i pragnienie pozostania jej członkiem
- gotowość do walki i poświęcenia życia dla własnej grupy
- nieufność i strach przed obcymi

Relatywizm kulturowy – polega na przekonaniu, że wszystkie kultury są równe. Uznanie równouprawnienia kultur, ale także tolerancja wobec wszelkich praktyk różnorodnych kultur. Relatywizm wartości nie znajduje jednak przekonania u naukowców (zwłaszcza etyków)
Uniwersalizm kulturowy – przekonanie, że wszystkie kultury posiadają wspólne podstawowe elementy. Zostały one sformułowane w postaci wolności obywatelskich i praw człowieka
Fundamentalizm – odpowiedź emocjonalna, poznawcza, ideologiczna i polityczna na wyzwanie przez procesy modernizacyjne i reakcja na nierówność powstałą w wyniku uprzywilejowanych zmian społecznych Zachodu:
- nazwa „fundamentalizm” narodziła się w USA w lipcu 1920 roku. W latach 192201925 fundamentalizm oznaczał kampanię przeciwko nauczaniu w ramach publicznych teorii ewolucjonizmu.
- w talach 1980-1955 fundamentalizm oznaczał słuchaczy telewizyjnych przedsiębiorców religijnych (wpływowe grupy nacisku i zasobne organizacje ideologiczne), a także odnowę religijną w islamie.

6. Ramy interpretacyjne pojęcia fundamentalizmu są konsekwencją nowoczesności:
- fundamentalizm skierowany jest przeciwko modernizacji
- fundamentalizm jest formą władzy nad wielkimi masami społecznymi
- ludzie zdominowani są przez poczucie zagrożenia i przekonanie, że tracą swój świat i kontrolę nad swoim przeznaczeniem
- fundamentalizmowi towarzyszy społeczne wyłączanie ludzi nie spełniających warunków konserwatywnego systemu aksjologicznego
- dychotomia „dobra” i „zła” staje się podstawą działanie grupy

7. Współczesne formy fundamentalizmu
- religijne ugrupowania fundamentalistyczne
- geopolityka fundamentalizmu
- stratyfikacyjny wymiar fundamentalizmu (grupy chłopskie i wydziedziczony proletariat, dolne warstwy klasy średniej w USA)
- strategiczny wymiar fundamentalizmu
- mobilizacja zasobów (wykorzystanie określonych zdobyczy cywilizacyjnych)
- identyfikacja przeciwnika
8. Kultura masowa
- kultura masowa – jednolite wytwory kultury użytkowane przez wielkie, zróżnicowane masy odbiorców
- środki masowego przekazu: prasa, radio, telewizja, film wielkonakładowe nagrania i widea, wydawnictwa, książkowe, Internet, środki multimedialne
- kultura masowa wywołuje wiele kontrowersji – problem obniżenia gustów estetycznych i pojęć moralnych
- podejście arystokratyczne i stanowisko demokratyczne (wobec kultury masowe)
- uczestnictwo w kulturze masowej nie powoduje „intelektualnej niewoli”
- kultura masowa versus kultura elitarna

Świadomość społeczna i czynniki ją determinujące
1. Pojęcie „świadomości” opisuje zjawiska zachodzące w jednostce ludzkiej i w społeczeństwie (świadomość indywidualna i świadomość społeczna)
Świadomość społeczna (w ujęciu socjologicznym) jest to całokształt charakterystycznych dla danego społeczeństwa w określonej epoce, treści i form życia zbiorowego składającego się an sposób myślenia i kulturę umysłową takiego społeczeństwa.

Świadomość społeczna jest synonimem „kultury duchowej” określonego społeczeństwa.
2. Świadomość społeczna stanowi odmienny jakościowo system – wyznaczony i ustalony przez całokształt stosunków społecznych
3. Świadomość społeczna jest zależna ontologicznie, treściowo i funkcjonalnie od bytu społecznego. Jest ona produktem życia ludzi, którzy muszą mieć „możność życia” (społeczne stosunki przyrodnicze)
4. Rola tradycji w kształtowaniu świadomości społecznej:
- w każdej epoce istnieje określony kanon tradycji kulturowej
- obiektywna funkcja odnośnego zespołu przekonań
- stan nagromadzenia „materiału myślowego”
- świadomości społecznej nie można rozpatrywać w kategoriach „prawdziwości” czy „fałszywości”