14-03-2014

• Prawo kościelne – tworzone przez Kościół

• Prawo wyznaniowe – tworzone przez państwo

• Prawo kanoniczne canon – prawo tworzone przez KK, jst podzielone na kanony (nie artykuły lub paragrafy)

  • ius ecclesiasticum

  • ius sacrum

  • ius divinum -> ius humanum

  • ius pontificium -> ius caesareum

  • ius decretalium

• Zakres normowania

  • Struktura Kościoła

  • Zagadnienia kultu religijnego

  • Prawo i obowiązki duchowieństwa (prawo stanowe)

    • Prawo grupy społecznej (kiedyś); teraz i tak mają szczególną pozycję – są traktowani inaczej

  • Czyny zakazane – kary

  • Majątek Kościoła

  • Lichwa (pożyczka)

  • Osobowe prawo małżeńskie

• Zakres obowiązywania

  • Prawo powszechne – ius canonicum universale (obowiązuje na całym świecie)

    • Pismo Św.

    • Tradycja

    • Kanony i dekretały

  • Prawo partykularne – ius canonicum particulare

    • Uchwały synodów

• Źródła prawa kanonicznego

  • ius divinum (prawo boskie, niezmienialne)

  • ius ecclesiasticum, ius humana
    

  • Pismo Św.

  • Tradycja

    • Patres Ecclesiae

      • Na Wschodzie – Jan Damasceński (zm. 754)

      • Na Zachodzie św. Grzegorz Wielki (zm. 604)

    • Doktores Ecclesiae

      • Ambroży, Hieronim, Augustyn, Izydor z Sewilli

• Źródła ius humanum

  • Kanony – akty prawne uchwalane przez sobory i tworzone przez papieży

  • Dekretały – akty prawne papieży

• Zbiory prawa

  • Liczne zbiory prawa, prywatne

  • tzw. Dekret Gracjana (1140-1145)

    • Concordantia discordantium canonum (kiedyś: zbiór; współcześnie: zestawienie, uzgodnienie <kanonów>)

      • Kanony

      • Dekretały

      • Pisma Ojców Kościoła

      • Uchwały synodów

      • Spisy praw partykularnych

      • Prywatny

      • Wielkie znaczenie praktyczne (traktowany jak dziennik ustaw; odwoływano się do niego w sądach)

      • Znakomita redakcja

      • Świetna metoda (systematyka)

      • Pierwszy podręcznik prawa kanonicznego

• Nowe spisy

  • Liber extra (Dekretalia Grzegorza IX), 1234

    • Autor: Rajmund de Pennaforte (prawnik, dominikanin)

    • Systematyka: wg Bernarda z Pawii

    • Systematyka:

      • Iudex

      • Iudicium

      • Clerus

      • Conubium

      • Crimen

  • Liber Sextus (gdyż dodano księgę szóstą; prawo się dodawało, nie tworzyło na nowo)

    • Autor: Bonifacy VIII

  • Clementinae

    • Autor: Klemens V

  • Extravagantes Jana XXII

  • Extravagantes commune

• Corpus Iuris Canonici (zbiór prawa kanonicznego)

  • nazwa użyta po raz pierwszy ok. 1500 (J. Chappius)

  • przyjęta po soborze trydenckim dla wszystkich zbiorów od Gracjana po ekstrawaganty

  • 1 VII 1580 ktoś tam coś tam

• Kodeks Prawa Kanonicznego

  • 1904 – Pius X (1903-1914) utworzył komisję

  • Sekretarzem, a później przewodniczącym Pietro Gaspari (1852-1934, od 1907r. kardynał)

• Pius X

  • M. in. 1907 dekret Ne temere

• Benedykt XV – doprowadził wszystko do końca

  • 27 maja 1917 podpisał tek kodeks

  • 19 maja 1918 wszedł w zycie

• Kodeks Prawa Kanonicznego 1917 SYSTEMATYKA

  • Normy generalne

  • O osobach

  • O rzeczach

  • O procesach

  • O przestępstwach

• Jan XXIII (1858-1963)

  • 1983 – Kodeks JPII

• Systematyka kodeksu

  • I. De normis generalibus

  • II. De popola Dei

  • III. De Ecclesiae munere decendi

  • IV. De Ecclesiae munere sanctificandi

  • V. De bonis Ecclesiae temporalibus

  • VI. De sancionibus in Ecclesia

  • VII. De processibus

• Kodeks kanonów Kościołów Wschodnich

  • Postulaty kodyfikacji:

    • Przygotowania do Soboru Watykańskiego I

    • Kodyfikacja z 1917

    • 1927 – Pius XI podjęcie prac

    • 1929 – powołanie komisji, na czele kard. Gaspari

    • 1935-1972 – publikacja źródeł; regulacje cząstkowe

    • 1958 – zapowiedź Jana XXIII

    • Ch*j wie kiedy – wydanie !!!

Wpływ prawa kanonicznego na rozwój prawa świeckiego

Płaszczyzny oddziaływania

- przenosi rzymskie instytucje na nowe pokolenia

- tworzy nowe instytucje, które przejmowane są przez prawo świeckie

Rezultaty:

- zawarcie małżeństwa

- osoba prawna

- testament

- apelacja

Polscy kanoniści

Ks. Prof. Józef Rybczyk (1912-1983)

• Od 1967 konsultor… (???)

Ius canonicum particulare

Ius canonicum universale

• Od XII w. – dekret Gracjana, dekretały Grzegorza IX

• Corpus Iuris Canonici

Pierwsze akty (w Polsce)

Synody (legackie, prowincjonalne, prymacjalne… <???>)

Jarosław ze Skotnik h. Bogoria

Mikołaj Trąba (zm. 1422)

• Syn naturalny

• Abp. gnieźnieński w 1412, w 1414 prymas!

• Statuty M. Trąby

  • 1420 – synod prowincjonalny wieluńsko-kaliski

  • tzw. kodeks polskiego ustawodawsta synodalnego

  • układ rzeczowy

  • transmisja werbalna prawa rzymskiego

• Dalsze zbiory

  • 1527 – zbiór Jana Łaskiego – bardziej znany zanim został biskupem krakowskim.

  • 1579 – zbiór Stanisława Karnkowskiego

  • 1569 – seminarium duchowne we Włocławku.

CZYNNIKI POWSTANIA SPISÓW PRAW GERMAŃSKICH

• Zetknięcie się z wyższą kulturą rzymską

• Poznanie pisma

• Stosowanie zasady osobowości prawa

• Dążenie do ograniczenia arbitralności sędziów i zobowiązania ich do ścisłego przestrzegania prawa spisanego

LEGES BARBARORUM

• Spisane prawa poszczególnych szczepów germańskich

• Wbrew nazwie – zbiory prawa zwyczajowego

• Pactus – układ władcy i poddanych

CHARAKTERYSTYKA

• Język: łacina

• Technika budowy przepisu: kazuistyka

• Zakres regulacji: wybiórczy

• Działy prawa: przewaga prawa… (??)

Lex Visigothorum

Lex Salica Francorum (Pactus legis Salicae)

• Spis praw szczepu panującego

• Pierwsza redakcja: 507-511 r.

Lex Longobardorum

• Ogłosił król Rotar w 643 r.

• Oficjalny zbiór prawa longobardzkiego

• Technika prawodawczaL najwyższa

• Cecha charakterystyczna: zasada terytorialności

• Wpływy: prawa rzymskiego, łączenie go z prawem plemiennym

PAŃSTWA GERMAŃSKIE – PRÓBY USTAWODAWCZE

• Prawo stanowione odgrywało mniejszą rolę niż zwyczajowe

• Różne nazwy

• Największe znaczenie – ustawy królów frankońskich – kapitularze:

  • Capitularia legibus addenda

  • ???????

PARTYKULARYZACJA PRAWA

• Upadek kultury

• Ecclesia vivit lege Romana

• Powrót do prawa zwyczajowego

• Kolejny etap: powstają spisy praw partykularnych (impuls – Dekret Gracjana z ok. 1140)

PARTYKULYZACJA PRAWA WE FRANCJI’

• Północ – kraje prawa zwyczajowego (~360)

• Południe – kraje prawa pisanego (~360)

PARTYKULARYZACJA PRAWA WE FRANCJI

• Wielka Księga Prawa Zwyczajowego Normandii

• ??????????

PARTYKULARYZACJA PRAWA W NIEMCZECH

• Prawo saskie (półn.)

• Na terenach (pd.-zach.)

  • Frankońskie

  • Szwabskie

• Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel, Speculum Saxonum)

• Zwierciadło Szwabskie

SACHSENSPIEGEL

• Prawo wschodniosaskie

• 1220-1235

• Eike von Repgow

• Podstawa: Bibilia, prawo kanoniczne, ustawy Rzeszy, praktyka

• Język: łacina, przetłumaczone przez autora na dolnoniemiecki

• Systematyka:

  • Prawo ziemskie (Landrecht)

  • Prawo lenne (Lehnrecht)

• CECHY:

  • Zawartość: prywatne, karne, procesowe, państwowe (m.in. prawo oporu wobes władcy)

  • Kary – nierówne społecznie

  • Pozbawieni praw: aktorzy, dzieci nieślubne, przestępcy

  • Gorsze stanowisko kobiet

  • W XIII w. powstało ponad 400 ręopisów

  • Najstarszy z zachowanych – Quedlinburg (obecnie w Halle)

  • Cztery z pocz. XIV w. są ilustrowane

  • Późniejsze zmiany i redakcje

  • W XIV w. uznano: Landrecht – Karol Wielki, Lehnrecht – Fryderyk Barbarossa

• Obowiązywanie:
  Prusy – 1794 (ALR) – Landrecht pruski
  Królestwo Saksonii – 1865 (saksoński k. c.)
  Sachsen Anhalt i Turyngia – 1900 (BGB)
  
  Ostatnie przywołanie jako podstawy prawnej
  1932 (orzeczenie wydał Rechsgericht)

PRAWO MIEJSKIE – NIEMIECKIE

• Cecha – powstanie „rodzin” prawa

  • miasto macierzysta (Mutterstadt)

  • miasto filialne (Tochterstadt)

• Sachsisches Weichbild, Magdeburgisches Weichbild
  prywatne spisy, przyjęte jako prawo obowiązujące