POLITYKA PRZETARGÓW INDUSTRIALNYCH

Charakterystyka „silnego” korporatywizmu na przykładzie Austrii i Szwecji

Austria - w tym kraju występuje układ tzw. partnerstwa socjalnego.

Współpraca związków zawodowych i biznesu nabrała formalnego charakteru w1957r. , gdy rząd w porozumieniu z Federacją Związków Zawodowych powołał do życia Komisję Parytetową ds. Cen i Płac - są w niej reprezentowane, na zasadzie parytetu, interesy związków zawodowych i biznesu.

W jej skład wchodzą 4 podmioty najwyższej reprezentacji tzw. izb (publiczne korporacje, do których przynależność jest obowiązkowa), które obejmują wszystkie grupy zawodowe społeczeństwa:

1) Federacja Związków Zawodowych zrzesza 15 autonomicznych organizacji branżowych;

2) Centralne Stowarzyszenie Izb Pracy reprezentuje stowarzyszenia 9 izb krajowych, których członkami z mocy ustaw są wszyscy pracobiorcy (z wyjątkiem urzędników państwowych);

3) Federalna Izba Gospodarcza reprezentuje izby handlowe, do których z mocy prawa należą wszystkie przedsiębiorstwa;

4) Konfederacja Prezydentów Izb Rolnych reprezentuje interesy gospodarstw rolnych i leśnych, zgrupowanych w izbach rolnych.

Te 4 scentralizowane organizacje mają prawo głosowania w Komisji Parytetowej, a piąty podmiot w niej reprezentowany – gabinet – nie ma takich uprawnień.

Reprezentant rządu jest przewodniczącym obrad w Komisji, ale nie może partycypować w procesie decyzyjnym. Wszystkie uchwały zapadają jednomyślnie – możliwość użycia veta przez każdą z grup, współpraca między indywidualnymi stowarzyszeniami i ich partycypacja w procesie decyzyjnym zostały sformalizowane.

Komisja Parytetowa nie ma statusu korporacji prawa publicznego, nie dysponuje żadnymi dodatkowymi uprawnieniami gwarantującymi wprowadzenie w życie jej ustaleń. W kraju tym nie istnieje polityka dochodowa.

Cały proces negocjacji industrialnych jest określany mianem:

1) „nieokreśloności” – dominują w nim swobodne kolektywne przetargi, a decyzja ostateczna to efekt nieformalnych ustaleń i nie skrępowanej koordynacji;

2 )„piramidy instytucjonalizacji” z wysoce sformalizowaną infrastrukturą instytucjonalną (izby wraz z centralnymi stowarzyszeniami), w pełni popierającą działania elit funkcjonalnych, które prowadzą negocjacje oraz kooperują bez żadnych umów.

Chociaż Komisja Parytetowa nie dysponuje formalnymi uprawnieniami dającymi jej możliwość narzucenia gabinetowi swych decyzji, to jednak w praktyce decyduje o wszystkich kwestiach związanych z kierowaniem gospodarką.

Cechą austriackiego systemu korporacyjnego jest symetryczność jego struktury, czyli wysoki poziom kumulacji ról w organizacjach politycznych i stowarzyszeniach interesu.

Prezydent FZZ dość często jest nominowany na prezydenta niższej izby parlamentu, a prezydenci wielu związków branżowych często sprawują funkcje ministralne. Prezydent FIG to jeden z prominentnych posłów konserwatywnych (chadeckich) w parlamencie.

W komisjach parlamentarnych zasiadają wysoką rangą działacze grup interesu. W ich skład wchodzą również eksperci desygnowani przez poszczególne grupy.

Szwecja – istnieje w niej długa tradycja tworzenia konsensualnej polityki dochodowej, proces ten został zdominowany przez 2 wysoce scentralizowane grupy interesu:

1) Federację Związków Zawodowych,

2) Szwedzkie Stowarzyszenie Pracodawców.

Kooperacja rozpoczęła się w 1938r. i trwała aż do lat 70, w tym czasie państwo nie ingerowało bezpośrednio w proces przetargów industrialnych, obie scentralizowane grupy interesu przejęły odpowiedzialność za „pokojowy” sposób ułożenia wzajemnych stosunków oraz politykę dochodową.

Na mocy Układu została powołana Komisja ds. Rynku Pracy, jako centralne forum przetargów obu grup interesu – efekt „korporacyjny” tzn., że organizacje interesu zostały włączone w publiczny proces decyzyjny, przejmując odpowiedzialność za politykę dochodową państwa.

Nieformalne układy z rządem tzw. „domniemanych porozumień” między kolejnymi gabinetami a scentralizowanymi interesami (spotkania nieoficjalne) tworzył środowisko polityczne sprzyjające konsensualnym rozstrzygnięciom w sferze polityki industrialnej. Poza tymi spotkaniami w latach 60 zaczęły powstawać inne rodzaje kontaktów.

W 1962r. powstała Rada ds. Planowania Ekonomicznego, w której zasiadali członkowie gabinetu, urzędnicy ministerialni, ekonomiści oraz reprezentanci scentralizowanych grup interesu; jest to organ o charakterze doradczym, nie posiadający żadnych uprawnień do podejmowania decyzji wiążących inne podmioty, swego rodzaju „centrum informacyjne”.

Formułowanie oraz koordynacja polityki dochodowej w Szwecji to układ nieformalnych kontaktów między rządem a liderami związków zawodowych i stowarzyszeń pracodawców.

Czynniki wpływające na zjawisko powstrzymywania się państwa od ingerencji w proces przetargów industrialnych:

1) Częsty udział partii socjaldemokratycznych w rządzie, co oznacza powstanie podziału pracy między partią a związkami zawodowymi. Partia skupia się na działaniach o charakterze politycznym, zostawiając wolną rękę związkom w sferze akcji industrialnych. Z kolei organizacje biznesu nalegają na powstrzymanie się państwa, kierowanego przez partię socjaldemokratyczną, od ingerencji w stosunki industrialne, obawiając się, iż będzie ono faworyzowało stronę związkową.

2) Centralizacja przetargów industrialnych, w których biorą udział elity polityczne jedynie dwóch organizacji, dysponujące monopolem reprezentacji. W tej sytuacji państwo będzie się raczej powstrzymywało od ingerencji w przebieg negocjacji, gdyż może to zniechęcić jedną ze stron do kontynuowania rozmów, a i tak nie dysponuje ono politycznymi instrumentami zapewniającymi wpływ na treść wcześniej ustalonego konsensu wewnątrzorganizacyjnego.

3) Niski poziom aktywności strajkowej – skoro na rynku pracy istnieje relatywny spokój, którego gwarantem są obie scentralizowane organizacje interesu, to państwo będzie raczej unikało mieszania się w przebieg przetargów industrialnych.

Instytucjonalne formy partycypacji związków zawodowych i organizacji pracodawców w państwowym procesie podejmowania decyzji:

1) System komisji rządowych. W tym kraju istnieje silna tradycja tworzenia niezależnych od ministerstw komisji problemowych, których głównym zdaniem jest przygotowywanie projektów reform dotyczących zasadniczych kwestii polityki państwa.

2) Udział w procesie konsultowania projektów przedstawianych przez komisje rządowe -zasada zasięgania opinii organizacji interesu na temat przygotowywanych projektów rozstrzygnięć prawnych.

3) Udział w pracach agencji państwa, których zadaniem jest wprowadzenie w życie polityki państwa.

Inną cechą korporacyjnych (konsensualnych) mechanizmów w tym kraju jest bardzo bliska współpraca między FZZ a Partią Socjaldemokratyczną (SAP). Tradycyjnie już prezydent FZZ jest członkiem parlamentu z ramienia SAP.

Występuje kumulacja stanowisk w centralnych władzach obu organizacji – to przenikanie się struktur politycznych i związkowych jest jeszcze silniejsze na poziomie lokalnym. Odmienna sytuacja wystąpiła w przypadku stowarzyszeń biznesu – nie miały tak bliskich kontaktów z partiami politycznymi jak FZZ.

Charakterystyka „umiarkowanego” korporatywizmu na przykładzie Holandii i Belgii

Holandia – proces tworzenia polityki ekonomicznej, oparty na schemacie trójstronnej kooperacji, ustabilizował się na przełomie lat 40. i 50. W kraju tym występują 2 fora przetargów kooperacyjnych:

1)Rada Socjalna i Ekonomiczna - w jej skład wchodzą na zasadzie parytetu (po15) przedstawiciele związków zawodowych, organizacji pracodawców oraz rządu. Gabinet został zobowiązany do konsultowania wszystkich propozycji dotyczących polityki socjalnej oraz ekon. z Radą, która może również z własnej inicjatywy formułować opinie odnoszące się do tej sfery aktywności państwa. Choć uzgodnione opinie mogą mieć dużą wagę polityczną, to jednak rząd nie jest zobligowany do ich uwzględnienia. Rada jest więc przede wszystkim ciałem konsultacyjnym.

2) Fundacja Pracy – są w niej reprezentowane, na zasadzie parytetu, tylko obie grupy zawodowe. Jej zasadniczym przedmiotem zainteresowania jest polityka płac i kwestia związanych z ochroną pracy.

Rys historyczny:

1)W latach 1946-67 oraz latach70. obowiązywał system „imperatywnej polityki dochodowej”.

2) W latach 80. zasada interwencji państwa w przetargi została zachowana, jednak przybrała ona bardziej konsensualny charakter – formę przymusowego arbitrażu.

Belgia – w 1944r. został zawarty pakt społeczny: Porozumienie o Solidarności Socjalnej, które wprowadziło praktyki konsensualne na poziomie elity politycznej, a na podstawie jego ustaleń została powołana w 1948r. Centralna Komisja ds. Ekonomii. Ma ona jedynie doradcze uprawnienia wobec rządu, a jej ustalenia są efektem kompromisu osiągniętego przez reprezentantów związków zawodowych oraz organizacji pracodawców (zasada parytetu).

System przetargów płacowych w Belgii jest kombinacją: porozumień sektoralnych i układów zawartych w ramach większych jednostek organizacyjnych.

Charakterystyczne cechy korporatywizmu belgijskiego:

Odmienny poziom koncentracji przetargów w sferze:

a) socjalnej - koncentracja jest silna, a Narodowa Rada ds. Pracy, stworzona w 1952r. służąca do współpracy funkcjonalnych grup interesu, decyduje o charakterze stosunków industrialnych;

b)Ekonomicznej i finansowej – koncentracja jest niska, a ustalenia związków zawodowych mają jedynie charakter doradczy. W zakresie więc polityki ekon. nie są wykorzystywane instrumenty korporatywistyczne, a jeżeli, to przypisuje się im znaczenie marginalne.

2)Przetargi odbywają się na 2-óch poziomach:

a)Funkcjonalne grupy interesu starają się wypracować konsens;

b) następnie tworząc „kartel” interesów, wchodzą w przetargi z państwem.

3) Państwo stara się nie ingerować w sferę przetargów nieekonomicznych (np. płace, ubezpieczenia, ochrona płacy). Jeżeli to robiło, to w sposób: Pośredni - posługując się np. podatkami jako sposobem przeciwdziałania wzrostowi cen; lub Bezpośredni – (od lat 80.) państwo zaczęło posługiwać się ustawami, jako sposobem stabilizowania płac.

Charakterystyka „słabego” korporatywizmu na przykładzie Wielkiej Brytanii i Francji

Wielka Brytania – w kraju tym występowały „okresy korporacyjne”:

1)W 1972r. powstała Komisja ds. Łączności pomiędzy Partią Pracy a Kongresem związków Zawodowych i to właśnie na jej forum zostało wynegocjowanych wiele kontraktów społecznych. W zamian za ograniczenia m.in. żądań płacowych KZZ uzyskał wpływ na proces formowania polityki państwa. W negocjacjach uczestniczyła również Konfederacja Przemysłu Brytyjskiego, jako główny reprezentant interesów pracodawców;

2) W latach 1974-79 istniały silne tendencje prokorporacyjne, jeżeli chodzi o rozstrzyganie konfliktów industrialnych. Wówczas to władzę przejęła Partia Pracy, a premier H. Wilson zapoczątkował okres bardzo bliskich kontaktów między partią a Kongresem Związków Zawodowych, najważniejszą reprezentacją organizacji pracobiorców. Od 1974r. przybrały formę zinstytucjonalizowaną;

3) Od 1979 roku KZZ został jednak pozbawiony możliwości uczestniczenia w procesie decyzyjnym, a nowy konserwatywny rząd wyraźnie zadeklarował, iż będzie konsultował ze związkami zawodowymi tylko te kwestie, które dotyczą bezpośrednio interesów robotników skupionych w strukturach związkowych.

W Wielkiej Brytanii występuje styl tworzenia polityki ekonomicznej, który przybiera modelowe cechy pluralizmu:

1) Opiera się on na istnieniu rynku politycznego, w którego ramach funkcjonują autonomiczne grupy interesu, starające się o zdobycie wpływu i dostępu do państwowego procesu decyzyjnego. Co więcej, grupy te rywalizują ze sobą na otwartym rynku politycznym, a okresy kooperacji są bardzo rzadkie. W konsekwencji ekonomiczne grupy interesu są skłonne do stosowania metod konfrontacyjnych, jako sposobu rozstrzygania konfliktów.

2)Nie nastąpiła integracja funkcjonalnych grup interesu w ramach procesu decyzyjnego ani w postaci zinstytucjonalizowanych form trój- czy dwustronnej kooperacji, ani nawet – nieformalnych układów opartych na regularnych kontaktach elit politycznych.

3) Istnieje silne przekonanie wśród elit o efektywności rynku ekonomicznego, co oznacza wykluczenie możliwości stosowania formy negocjacji trójstronnych. W efekcie, państwo przejęło odpowiedzialność za politykę ekonomiczną.

Francja – w kraju tym nie istniała tradycja prowadzenia trójstronnych przetargów industrialnych, a jeżeli nawet powstawały ciała mające sprzyjać negocjowaniu i zbliżeniu interesów funkcjonalnych grup interesu (Komisja Modernizacyjna, Komisja ds. Ekon. i Socjal. – IV Republika), to państwo z reguły unikało kontaktów z nimi.

Pewne cechy charakteryzujące ewolucję systemu politycznego Francji miały wpływ na proces „pluralizacji” stylu prowadzenia polityki, w tym również ekonomicznej i socjalnej:

1) Bardzo niski poziom unionizacji, co oznacza, iż bardzo nikły odsetek aktywnych zawodowo zdecydował się na stąpienie do związków zawodowych (26%). W ten sposób nie uzyskały one znaczącej siły w przetargach politycznych, a w dodatku nie mogły występować w nich jako prawdziwi reprezentanci interesu pracobiorców. Nie dysponowały one znaczniejszym potencjałem ludzkim, a więc nie potrafiły przekonać ewentualnych partnerów w rozmowach, iż kontrolują znaczny segment rynku pracy, co gwarantowałoby wprowadzenie w życie wynegocjowanych decyzji.

2) Fragmentaryzacja ruchu robotniczego oparta przede wszystkim na podziałach politycznych i partyjnych, a nie kryterium branżowym czy przemysłowym. Duże konfederacje związkowe ściśle współpracowały z poszczególnymi partiami politycznymi, co oznaczało, iż podziały polityczne zostały reprodukowane na poziomie ruchu związkowego (np. konfederacja CGP jest związana z komunistami, a CFTC z opcją katolicką).

3) Relatywnie słabe partie lewicowe, które dopiero w 1981r. doszły do władzy. Okres eksperymentów związanych ze stworzeniem układu trójstronnego negocjacji trwał jednak bardzo krótko (1981-82), a wpływy lewicowych central związkowych okazały się fenomenem przejściowym (CGT oraz CFDT). W konsekwencji nigdy we Francji nie powstał silny blok organizujący interesy pracobiorców, zdolny do wywierania wpływu na państwo i organizacje pracodawców.

Nawet w okresie rządów koalicji socjalistów i komunistów występowało jedynie konsultowanie ze związkami zawodowymi określonych kwestii polityki industrialnej, bez podjęcia prób stworzenia trwalszych i zinstytucjonalizowanych form kooperacji. W 1986r. dialog pomiędzy rządem a związkami zawodowymi praktycznie ustał, by na początku lat 90. znów przybrać formę regularnych konsultacji.

Polityka przetargów industrialnych na przykładzie państw Europy

W krajach tj. Austria, Szwecja, Norwegia czy Szwajcaria obecne są w przetargach industrialnych bądź to rozwinięte korporatywistyczne, instytucjonalne schematy zachowań politycznych bądź też przynajmniej określone strategie kor. poratywistyczne, jako sposób reagowania na sytuacje kryzysowe (np. w Niemczech lub w Irlandii) czy styl zachowań politycznych powiązany z istnieniem konsensu­alnego procesu decyzyjnego (np. w Holandii, Belgii, Finlandii czy nawet w Danii)

Wydaje się, iż przynajmniej dwa czynniki o charakterze politycznym (niejednokrotnie powiązane ze sobą) miały wpływ na większy czy mniejszy poziom korporatywizacji wzajemnych stosunków pomiędzy państwem i funk­cjonalnymi grupami interesu.

1) ustabilizowanie się w Europie po II wojnie światowej konsensu socjaldemokratycznego opartego na dominacji partii tej rodziny w procesie tworzenia gabinetów i polityki państwa (np. w Szwecji, Norwegii) lub na ich współpracy przede wszystkim z partiami chadeckimi (np. w Austrii, Belgii czy Holandii).

W krajach, w których wpływy partii socjaldemokratycznych rosną, obserwujemy silną tendencję do tworzenia zinstytucjonalizowanych form prze­targów grupowych i do stosowania strategii korporacyjnych.

Partie te promują interesy pracobiorców, w tym i klasy robotniczej, w środowisku dominacji rynkowych strategii ekonomicznych, co wydaje się podstawową przesłanką two­rzenia przynajmniej słabszych form korporatywizmu (np. przetargi sektoralne dotyczące płac). W ten sposób do procesu kooperacyjnych negocjacji zostają włączone związki zawodowe jako reprezentant interesów pracobiorców

2) istnienie w wielu krajach konsensualnego modelu demokracji jako sposób politycznej reakcji na występowanie sfragmentaryzowanej struktury społeczeństwa. Konsensualizm stał się typem negocjowania interesów politycznych (grupowych) opartym na kooperacji oraz akomodacji wszystkich interesów przedstawianych przez poszczególne sub­kultury w ramach procesu decyzyjnego.

Odpowiednikiem konsensualizmu politycznego w sferze stosunków ekonomicznych i socjalnych staje się właśnie korporatywizm, który przez niektórych autorów jest traktowany jako miernik poziomu konsensualizacji życia politycznego.

W przypadku Austrii, Belgii, Holandii czy Szwajcarii występu­ją podziały socjopolityczne o charakterze etnicznym, językowym czy religij­nym, na które "nałożył" się w pewnym momencie rozwoju społecznego podziało charakterze socjoekonomicznym.

W państwach skandynawskich segmentacja społeczeństwa miała charakter odmienny, a dominującym podziałem stał się jedynie socjoekonomiczny. Bez względu jednak na źródła segmentalizacji, stabilizacja polityczna wiązała się ze stosowaniem strategii konsensualnych, które w sferze stosunków ekonomicznych i socjalnych przybrały formę nego­cjacji korporatywistycznych.

Policy networks jako sposób interpretacji roli grup interesu

Traktowana jest ona przez niektórych politologów jako odmienny niż pluralistyczny czy korporacyjny sposób postrzegania i analizowania wzajemnych relacji pomiędzy instytucjami państwa i grupami interesu.

Zwolennicy tego nowego podejścia akceptują przesłanie zawarte w pluralistycznej czy korporacyjnej wizji polityki, zgodnie z którą stowarzyszenia interesu stały się częścią procesu decyzyjnego we współczesnym państwie, jednak odmiennie rozkładają akcenty, jeżeli chodzi o interpretację wzajemnych zależności wystę­pujących między obiema grupami aktorów politycznych (grupami interesu a instytucjami państwa).

Tworzą one układ "stosunków opartych na wzajemnej zależności", którego zasadniczą treścią staje się proces wzajemnej wymiany zasobów pozostających w ich dyspozycji Zgodnie z su­gestiami zwolenników tego podejścia, grupy interesu oraz instytucje państwa żyją w swoistej symbiozie.

Państwo może liczyć na otrzymanie poparcia politycznego ze strony grup interesu oraz profesjonalne usługi, polegające np. na dostarczaniu fachowych ekspertyz. Z kolei grupy interesu uwikłane we współpracę uzyskują dostęp do agencji państwa i sposobność do wpływania na treść decyzji państwowych. Obie więc struktury dysponują określonymi zaso­bami politycznymi, których wymiana staje się zasadniczym przedmiotem wzajemnych stosunków.

Zwolennicy podejścia określonego mianem "policy networks" zwracają jednak uwagę na asymetryczność tego układu - dominu­ją instytucje państwa, gdyż to one kontrolują punkty dojścia grup interesu do formalnej struktury państwa i decydują o doborze grup interesu, mając na względzie przede wszystkim preferowane rozstrzygnięcia programowe. Gru­py interesu wpływają więc na treść decyzji państwowych, co bardzo przypomi­na układ pluralistyczny, ale ich nie determinują, jak w korporatywizmie.

Skoro koncepcja "policy networks" nie przewiduje istnienia zinstytucjonalizowane­go i zhierarchizowanego mechanizmu partycypacji grup interesu, to raczej mieści się ona w szeroko potraktowanej pluralistycznej wizji procesu decyzyjnego.

Jej zwolennicy zwracają jednak uwagę na pojawienie się bardzo stabilnych relacji między agencjami państwa a określonymi grupami interesu, co wprowadza pierwiastek kontynuacji i rutynizacji do zachowań politycznych. Powstają nie tyle zorganizowane i zinstytucjonalizowane formy kooperacji, ile raczej stabilne, nieformalne wzory współpracy programowej.

Rynek polityczny nie jest całko­wicie otwarty, a dostęp do niego mają tylko te grupy interesu, które dysponująpotencjałem przydatnym agencjom państwa. Nie można więc wykluczyć poja­wienia się quasi-instytucjonalnych kanałów przepływu informacji, stabilizu­jących ten programowy układ kooperacyjny ("policy network"). W procesie decyzyjnym będzie jednak dominował element decentralizacji i współpracy sektoralnej nad koncentracją i unifikacją programową.