• DYDAKTYKA
  WYKŁADY

• I. DYDAKTYKA JAKO NAUKA PEDAGOGICZNA

1. Przedmiot badań dydaktyki – proces nauczania-uczenia się

2. Integralny związek nauczania i wychowania

3. Dydaktyka jako nauka teoretyczna i praktyczna

4. Funkcje dydaktyki

• FUNKCJE DYDAKTYKI

Teoretyczna – poznawcza: o charakterze diagnostycznym (jak jest? co jest?), o charakterze prognostycznym (jak będzie? co będzie? jak być powinno?);

Praktyczna - instrumentalna, utylitarna: wskazywanie konkretnych metod, form organizacyjnych, środków optymalizacyjnych w pracy dydaktycznej.

• PODSTAWOWE POJĘCIA DYDAKTYCZNE

Plan:

• Uczenie się

• Wielostronne uczenie się

• Uczenie się jako proces

• Uczenie się w ujęciu syntetycznym

• Proces uczenia się – cechy, czynniki, rezultaty, przedmiot

• Nauczanie

• Kształcenie

• Samokształcenie

• wykształcenie

• Uczenie się jako jedno z podstawowych pojęć dydaktycznych

Bogdan Nawroczyński: uczenie się to proces aktywnego nabywania wiadomości i sprawności

Stefan Baley: uczenie się to proces, którego produktem jest wiedza i umiejętności

Kazimierz Sośnicki: uczenie się to proces poznawania rzeczywistości - umysłowy, poznawczy poprzez trzy ogniwa rozumiany jako spostrzeganie, myślenie i działanie

Wincenty Okoń: u. się to proces, w którym na podstawie poznania, doświadczenia, ćwiczenia powstają nowe formy zachowania, działania lub zmieniają się dotychczasowe

Czesław Kupisiewicz: proces aktywnego nabywania umiejętności, nawyków, wiadomości dokonujący się w toku pośredniego, bezpośredniego poznawania rzeczywistości

• Cztery komponenty definicyjne uczenia się

1. Charakter: coś ciągłego, ukierunkowanego, dynamicznego, procesualny

2. Przedmiot: wiadomości, wiedza, umiejętności, rzeczywistość, doświadczenie społeczne, nawyki, umiejętności

3. Drogi: nabywanie, poznanie, przekazywanie doświadczeń społecznych, bezpośrednie i pośrednie działanie, ćwiczenia

4. Efekt: formy zachowania i działania lub modyfikacja dotychczasowych, wiedza i umiejętności, poznanie rzeczywistości

• Definicja uczenia się

proces aktywnego nabywania wiadomości, umiejętności, nawyków w drodze bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości, w drodze ćwiczenia, gromadzenia indywidualnych i społecznych doświadczeń, myślenia;

proces ten prowadzi do poznania rzeczywistości (wiedza), zdobycia umiejętności jej przekształcania (umiejętności) oraz modyfikacji zachowań i działań uczącego się podmiotu (postawy).

• Cechy uczenia się

1. procesualność: ciągłość, planowość, wewnętrzna spoistość poszczególnych czynności, świadoma organizacja, dynamizm, systematyczność;

2. aktywność osoby uczącej się;

3. ukierunkowanie na wynik (dążenie do świadomie założonego efektu).

• WSPÓŁCZESNE TEORIE UCZENIA SIĘ

filozoficzne

psychologiczne

socjologiczne

cybernetyczne

• Filozoficzne teorie

teoria poznania: przechodzenie od nieznanego do znanego, poznanie otaczającej nas rzeczywistości przez coraz dokładniejsze odzwierciedlenie jej
w świadomości człowieka, jest to proces poznawczy, który przebiega w trzech płaszczyznach:

1)zmysłowej- spostrzeganie,

2)umysłowej- myślenie,

3)praktycznej- działanie

• Psychologiczne teorie

1. teorie asocjacyjne: nauka przez kojarzenie różnych elementów: bodziec-reakcja;

2. teorie strukturalne: części i całości: najważniejsza struktura, tzw. teorie pola/postaci, ważny jest wgląd, wnikanie w strukturę – podstawowa czynność
   w uczeniu się;

3. teorie funkcjonalne: czynności uporządkowane, zmierzające do osiągnięcia efektu, przebieg: od zadania do wyniku - konieczność wielostronnej aktywności i motywacji uczącego się.

• Trzy prawa uczenia się

1. Gotowość: posiadanie motywacji,

2. Ćwiczenia: powtarzanie, ćwiczenie,

3. Efekt: łatwo uczymy się tego, czego chcemy, co lubimy

• Teorie socjologiczne

Uczenie się: proces który zachodzi w grupie, poprzez interakcje, interkomunikacje i związki interpersonalne

• Teorie cybernetyczne

wszystko przebiega w układzie:

uczenie się to zbiór, kompleks elementów wzajemnie ze sobą powiązanych, przebiega ono w układzie;

uczenie się polega na przyjmowaniu informacji, przetwarzaniu tych informacji, regulacji tych procesów, podstawowym układem dla uczenia się jest szkoła, elementami szkoły są: nauczyciel
i uczniowie.

• Prawidłowości procesu uczenia się

uczenie się jest procesem:

1. wielostronnie aktywnym - rodzaje aktywności: mowa- aktywność werbalna, recepcja- aktywność recepcyjna; pisanie- aktywność motoryczna i aktywność wielozmysłowa, aktywność intelektualna, aktywność emocjonalna;

2. celowym i regulowanym - celowość wynika z teorii funkcjonalnych, regulacja z teorii cybernetycznych. Uczenie się jest procesem etapowym i zintegrowanym, etapowość wynika z analizy filozoficznej, teorii strukturalnej, etapy występują też w świetle cybernetyki. Charakter zintegrowany wynika z teorii asocjacyjnych, strukturalnych;

3. indywidualnym, społecznym.

• Wielostronne uczenie się (koncepcja
  Wincentego Okonia)

Uczenie się przez:

1. Przyswajanie: nie wymaga szczególnej aktywności,

2. Odkrywanie: rozwiązywanie problemów;

3. Przeżywanie: dłużej pamiętamy treści bardziej emocjonalne,

4. Działanie: np. naśladowanie czynności innych ludzi.

• Teoria inteligencji wielorakich Howarda Gardnera

1. Lingwistyczna

2. Matematyczno-logiczna

3. Wizualno-przestrzenna

4. Muzyczna

5. Interpersonalna

6. Intrapersonalna

7. Kinestetyczna

• NAUCZANIE

planowe, systematyczne organizowanie sytuacji dydaktycznych, których istotą jest stymulowanie uczenia się

RANGA czynności nauczyciela

• KSZTAŁCENIE

najczęściej rozumiane jako nauczanie i uczenie się;

planowe, wielostronne działanie ukierunkowane na realizację wyznaczonych celów wymagające systematycznego, długotrwałego wysiłku, umożliwia osiąganie nie tylko określonego zasobu wiedzy, umiejętności, nawyków ale także zmierza do wielostronnego rozwoju sprawności umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw.

• SAMOKSZTAŁCENIE

osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treści, warunki i środki ustala sam uczący się podmiot.

• WYKSZTAŁCENIE

1. zazwyczaj rozumie się przez rezultat procesów kształcenia i samokształcenia;

2. podział ze względu na:

• poziom, szczebel kształcenia: podstawowe, średnie, wyższe,

• typ: ogólne, zawodowe.

• TENDENCJE W DYDAKTYCE WSPÓŁCZESNEJ

Dydaktyka jak każda nauka ulega przemianom, stąd wymienia się różnorodność systemów dydaktycznych:

• Tradycyjna europejska dydaktyka Jana Fryderyka Herbarta

• Progresywistyczna dydaktyka amerykańska Johna Deweya

• (Nurt Nowego Wychowania)

• Dydaktyka naukowa

• Dydaktyka humanistyczna

• Dydaktyka krytyczna

• Dydaktyka relacyjna

• SYSTEM DYDAKTYCZNY

całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metod i środków kształcenia tworzących spójną wewnętrzną strukturę, podporządkowanych realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia

• Współczesny system dydaktyczny

1. przeciwstawia się jednostronności w procesie nauczania-uczenia się

2. odchodzi od uczenia się pamięciowego w kierunku myślenia abstrakcyjnego

3. postuluje rozwój przez ćwiczenie, zabawę i pracę

4. postuluje koncepcję ogniw procesu kształcenia, uwzględnianie potrzeb i zainteresowań uczniów

5. podkreśla celowość całościowego nauczania

6. postuluje odchodzenie od klasowo- lekcyjnego nauczania
   w kierunku różnorodnych form organizacyjnych nauczania

7. nauczyciel pełni rolę kierowniczą – nie ogranicza myślenia
   i działania uczniów

• Współczesne tendencje (teoria, praktyka): orientacja humanistyczna

(T. Lewowicki, K. Denek, W. Pasternak)

należy dydaktykę przybliżyć z powrotem do pedagogiki (dydaktyka wartości), ważny rozwój osobowości;

istota: podmiotowość, odchodzi się od dydaktyki technologicznej

• Współczesne tendencje (metodologia): orientacja empiryczno-analityczna
  i humanistyczna

(S. Palka)

orientacja empiryczno-analityczna: nawiązuje do założeń metodologicznych nauk przyrodniczych, opisuje i wyjaśnia fakty, zjawiska i procesy na drodze badań empirycznych ilościowych z wykorzystaniem pomiaru i metod statystycznych;

orientacja humanistyczna: w opozycji do empiryczno-analitycznej, odrzuca metody empiryczne, stawia na interpretację (metody jakościowe), eksponuje partnerstwo, dialog dydaktyczny, podmiotowość ucznia i nauczyciela

• II. METODY BADAŃ DYDAKTYCZNYCH

Metodologia w dydaktyce – określa podstawy teoretyczne badań dydaktycznych

Funkcje badań dydaktycznych:

• Deskryptywna (opisowa)

• Eksploracyjna (wyjaśnianie związków i zależności)

• Predyktywna (przewidywanie)

1. Struktura procesu badawczego w dydaktyce

2. Problem badawczy

3. Hipoteza

4. Zmienne zależne i zmienne niezależne

5. Wskaźnik

6. Metoda, technika, narzędzie badawcze

• Metody, techniki narzędzia badań dydaktycznych

Metody: eksperyment dydaktyczny, metoda sondażu diagnostycznego, monografia pedagogiczna, metoda indywidualnych przypadków

Techniki: obserwacja, wywiad, ankieta, analiza dokumentów

Narzędzia badawcze: kwestionariusz ankiety, wywiadu, scheduła obserwacyjna, itp.

• III. WARTOŚCI I CELE KSZTAŁCENIA

1. Co stanowi istotę wartości?

2. Czym są one w edukacji szkolnej?

3. Jakie wartości stanowią cele kształcenia
   i wychowania?

• Klasyfikacja wartości (E. Spranger)

1. Poznawcze

2. Estetyczno-artystyczne

3. Społeczne

4. Polityczne

5. Religijne

6. Moralne

7. Witalne

8. Pragmatyczne

9. Materialne

10. Hedonistyczne

• Znaczenie wartości dla teorii i praktyki dydaktycznej:

uczą dokonywać wyborów, podejmować decyzje, pozwalają kształtować postawy;

stanowią system norm rzutujących na działalność nauczycieli i uczniów

są fundamentem edukacji (prawda, dobro, piękno)

między wartościami i celami edukacyjnymi,  także celami kształcenia i wychowania nie ma antynomii

• ZWIĄZKI WARTOŚCI Z CELAMI KSZTAŁCENIA

1. Wartości jako fundament ideałów wychowania

2. Spór o wychowanie to spór o ideał wychowania (wartości)

3. Ukryta postać ideałów wychowania

4. Ideały wychowania jako źródła celów

5. Wiadomości, umiejętności, postawy a wartości

6. Wartości jako źródło i składowa celów

• CELE KSZTAŁCENIA

są to zamierzone właściwości uczniów w postaci opanowanych wiadomości, umiejętności, ukształtowanych działań i postaw;

• Cele ogólne - wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określenie celów instytucjonalnych;

• Cele pośrednie - otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności ;

• Cele szczegółowe – (operacyjne) stanowią opis wyników (pożądanych rezultatów wyrażonych w konkretnym zachowaniu końcowym ucznia), który umożliwia nauczycielowi ocenienie, czy i w jakim stopniu cele zostały osiągnięte.

• Współczesna koncepcja kształcenia to IDEA KSZTAŁCENIA DLA ROZWOJU

• STRONA OSOBOWOŚCIOWA (SUBIEKTYWNA, PODMIOTOWA)

• STRONA RZECZOWA (OBIEKTYWNA)

• CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO

• CELE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO

• CELE WYCHOWANIA I KSZTAŁCENIA (WG. W. OKONIA)

• CELE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO

• TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA

CELE KSZTAŁCENIA wyrażane są w trojaki sposób:

1. sposób tradycyjny

2. klasyfikacja o charakterze opisowym

3. taksonomia celów kształcenia

• TAKSONOMIA (BENJAMIN BLOOM)

• ABC TAKSONOMIA CELÓW NAUCZANIA
  I WYCHOWANIA (BOLESŁAW NIEMIERKO)

• TAKSONOMIA (J. J. GUILBERT)

• TAKSONOMIA (J. WASYLUK)

• OPERACJONALIZACJA CELÓW

OPERACJONALIZACJA CELU - SPRECYZOWANIE, USZCZEGÓŁOWIENIE, SKONKRETYZOWANIE celu ogólnego na zbiór celów szczegółowych, operacyjnych

• Rodzaje celów:

1. Ogólne (instytucja)

2. Etapowe (pośrednie) (nauczyciel/lekarz)

3. Szczegółowe (operacyjne) (uczeń/pacjent)

Etapowe:

• Poznawcze – wiadomości

• Kształcące – umiejętności, zdolności

• Wychowawcze, nawyki, wartości, postawy

• SKŁADNIKI OPERACYJNEGO CELU KSZTAŁCENIA

1. ZACHOWANIE KOŃCOWE – opisuje zachowanie ucznia po skończeniu kształcenia (czasowniki operacyjne)

2. WARUNKI PRZEJAWIANIA ZACHOWANIA KOŃCOWEGO
1. pomoce, przybory
2. ograniczenia
3. forma przedstawienia informacji

3. STANDARDY OSIĄGANIA ZACHOWANIA KOŃCOWEGO – określa minimalny poziom realizacji celu, który można uznać za jego osiągnięcie (ważna jest STAŁOŚĆ zachowania końcowego)

• SKŁADNIKI OPERACYJNEGO CELU KSZTAŁCENIA – przykład:

• Cechy celu kształcenia:

1. dostrzegalny - rozróżniany, określony w taki sposób by można było ustalić stan jego wykonania,

2. wykonalny - możliwy do realizacji w określonym czasie,

3. logiczny - bez wewnętrznych sprzeczności,

4. rzeczowy i precyzyjny - przedstawiający syntetyczny opis tego, co chcemy osiągnąć,

5. wymierny - tak określony by można było zmierzyć jego stan.

• Podstawowe warunki realizacji celów:

1. Świadomość celu (teoria i praktyka)

2. Rozumienie celu

3. Realizacja celu

4. Kontrola (ewentualna korekta) realizacji celu

5. Ocena realizacji celu

• Procedura operacjonalizacji celów

• IV. TREŚCI KSZTAŁCENIA

Treści kształcenia- całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z różnych dziedzin rzeczywistości, przewidziany do realizacji
w procesie kształcenia.

Treść zapisana jest w dokumentach:
podstawy programowe, standardy kształcenia, programy nauczania, plany i podręczniki

• Rodzaje wymagań stawianych treściom kształcenia (W. Okoń)

1) z punktu widzenia ucznia:

dostosowanie treści do możliwości i potrzeb ucznia (psychiczne, społeczne, konieczność uwzględnienia faz rozwojowych);

2) związane ze zmieniającym się społeczeństwem

respektowanie możliwości i potrzeb społeczeństwa

(konieczność uwzględniania obszarów: ojczyzna i własny naród, życie społeczne- obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina) OBECNIE: Europa, świat, wielo- i międzykulturowość itp.

3) związane z rozwojem kultury i nauki:
a. treści kształcenia powinny umożliwić: poznawanie, wytwarzanie
i przeżywanie wartości kulturowych;

b. w treściach kształcenia powinny znaleźć swoje odbicie
4 składowe części nauki: fakty naukowe, pojęcia naukowe, prawa nauki, teorie naukowe

• Rodzaje wymagań stawianych treściom kształcenia (Cz. Kupisiewicz)

1. wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe - obecne i przyszłe,

2. wymagania naukowe - konieczność dostosowania treści do poziomu osiągniętego w rozwoju nauki i techniki,

3. wymagania natury psychologicznej - konieczność dostosowania treści do możliwości psychofizycznych uczących się,

4. wymagania natury dydaktycznej - np. łączyć treści z różnych dziedzin rzeczywistości,

5. przyjęte koncepcje programowe spośród pedagogicznych teorii doboru treści kształcenia.

• Teorie doboru treści kształcenia (klasyczne)

1. materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) – jak najwięcej treści; (J. A. Komeński, J. Milton)

2. formalizm dydaktyczny (intelektualizm) – pogłębienie, rozszerzenie kształcenia, zdolności i zainteresowań poznawczych (myślenie, uwaga, pamięć, wyobrażenie, spostrzeganie); (E. Schmidt)

3. utylitaryzm dydaktyczny – faworyzuje praktykę, ważna jest tylko praktyka, a nie teoria i rozwijanie zdolności poznawczych; (J. Dewey)

• Teorie doboru treści kształcenia (bliższe współczesności)

1. materializm funkcjonalny - założenie o integralnym związku poznania z działaniem; (W. Okoń)

2. teoria problemowo- kompleksowa - problemowo- kompleksowy układ materiału nauczania tzn. uczyć poszczególnych przedmiotów nie odrębnie a kompleksowo;
   (B. Suchodolski):

3. strukturalizm - zachować przedmiotowy układ treści nauczania
   i dążyć do ich uporządkowania przez strukturalizację treści, czyli wyodrębnienie w treściach każdego przedmiotu nauczania, elementów podstawowych i wtórnych; (K. Sośnicki)

4. egzemplaryzm - wiedza przekazywana jest przy pomocy egzemplarzy tematycznych, pewnych przykładów, które są reprezentatywne dla danego tematu; (Wogenschein, Scheuerl)

• Krytyka dotychczasowych teorii:

• przestarzałość,

• werbalizm

• historyzm,

• encyklopedyzm,

• uniformizm,

• dysharmonia

• jednostronność

• akademizm

• izolacjonizm

• Kierunki zmian w treściach kształcenia:

1. pomoc w rozwoju ucznia

2. szkoła to nie jedyne źródło wiedzy

3. dostarczać wiedzy typu: „wiem, rozumiem dlaczego, po co”

4. zmienić proporcje między wiedzą o przeszłości, teraźniejszości
   i przyszłości

5. korelować, koncentrować i integrować treści

6. podstawa doboru treści - koncepcja człowieka innowacyjnego, nastawionego na poszukiwanie i rozwiązywanie problemów

7. treści kształcenia a cywilizacja (np. terroryzm, globalizacja)

8. łagodzić ostre progi programowe między wyższymi i niższymi szczeblami kształcenia

• Wymagania wobec treści kształcenia:

1. Eksponowanie wartości wychowawczych

2. Nowoczesność treści

3. Jednolitość i różnicowanie treści (uczeń zdolny, mało zdolny)

4. Operatywność wiedzy

5. Kompleksowe ujmowanie treści kształcenia

6. Strukturalny układ treści (elementy podstawowe i wtórne)

7. Uwzględnianie prawidłowości psychologicznych

• Zasady doboru treści kształcenia

1. podmiotowego traktowania uczniów

2. integracji kształcenia i wychowania

3. łączenia teorii z praktyką

4. różnicowania form i treści kształcenia

5. kształcenia ustawicznego

• Układ treści kształcenia

1. Liniowy – coś wynika z czegoś, logiczne uszeregowanie treści;

2. Spiralny – kilkakrotny powrót do tych samych treści na coraz wyższym poziomie;

3. Koncentryczny – powtarzanie w odstępach paroletnich tych samych treści lecz w pogłębionym wymiarze;

4. Modułowy – wyodrębnienie części programu kształcenia
   w celu doprowadzenia uczących się do określonych kompetencji zawodowych.

VI. PROCES NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ (KSZTAŁCENIA)

Cechy, ogniwa, funkcje, toki procesu kształcenia

PROCES NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ (KSZTAŁCENIA)

to zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów
i nauczyciela warunkujących się wzajemnie, podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci i młodzieży i dorosłych pewnych zamierzonych, względnie trwałych zmian

Proces wychowania

to ciąg działań wychowawczych podejmowanych indywidualnie lub zbiorowo w celu stopniowego wywołania określonej przemiany w osobowości wychowanka, przy czym kolejność tych działań jest odpowiednio dostosowana do przebiegu wywoływanej przez nie przemiany.

Cechy procesu nauczania-uczenia się:

składa się z obszernych zbiorów czynności (aktów) kształcenia

uczenie się jest sprzężone z nauczaniem

jest systematyczny, zamierzony, długotrwały

zmierza do osiągnięcia wcześniej zaplanowanych rezultatów

Cechy nowoczesnego modelu kształcenia:

1. wszechstronność,

2. ścisły związek czynności nauczających i uczących się,

3. kształtowanie nie tylko umiejętności intelektualnych (wiedzy), praktycznych, ale także postaw zawodowych oraz

4. możliwość stosowania zróżnicowanych metod
   i środków dydaktycznych

Ogniwa procesu kształcenia

to momenty, określone czynności NAUCZYCIELA (nauczania), którym odpowiadają określone czynności UCZNIÓW (uczenia się)

Ogniwa nowoczesnego procesu kształcenia

1. Uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych stawianie problemów – zmotywowanie do uczenia się; znajomość celów wyzwala aktywność ucznia

2. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem przez użycie odpowiednich środków – poprzez zetknięcie z materiałem (obserwacja), rysunki, modele, słowo mówione lub drukowane, itp.

3. Kierowanie procesami uogólniania – proces:

• zestawienie pojęcia z innymi pojęciami (ptaki drapieżne i inne ptaki)

• wyszukiwanie cech wspólnych (dla drapieżnych i innych ptaków)

• wyszukiwanie cech różniących (ptaki drapieżne różnią się między sobą)

• wytworzenie u ucznia pojęcia (najistotniejsze cechy różniące ptaki drapieżne)

• zastosowanie pojęć w nowych sytuacjach (wyszukiwanie innych ptaków drapieżnych)

Ogniwa nowoczesnego procesu kształcenia, cd.

4. Utrwalanie wiadomości – (poznawanie prawidłowości, systematyzowanie zdobytej wiedzy): zestawianie prawidłowości, wykrywanie wyższego rzędu prawidłowości

5. Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń- proces:

• Uświadamianie przez ucznia nazwy, znaczenia danej umiejętności (np. operacjonalizacja celów kształcenia)

• Sformułowanie reguł działania

• Pokazanie wzoru danej czynności (nauczyciel)

• Pierwsze samodzielne czynności uczniów (przy kontroli nauczyciela)

• Systematyczne i samodzielne ćwiczenia w posługiwaniu się umiejętnością w celu nabycia nawyku

Ogniwa nowoczesnego procesu kształcenia, cd.

6. Wiązanie teorii z praktyką – (wykonywanie zadań praktyczno – wytwórczych): pozwala rozumieć, zapamiętać treści, aktywizować ucznia, sprzyja samodzielności, wyzwala przeżycia, itp.

7. Kontrola i ocena wyników nauczania

Kontrola:

• badanie aktualnego i wcześniejszego stanu

• konfrontowanie stanu ustalonego w czynności badania
  z założonym planem działania i wynikiem końcowym

• wskazywanie sposobu usprawnienia działania

WAŻNE: WDRAŻANIE UCZNIA DO SAMOKONTROLI I SAMOOCENY

Funkcje ogniw w procesie kształcenia

1. Przyciągnięcie uwagi

2. Poinformowanie

3. Pobudzanie przypominania materiału stanowiącego warunki wstępne

4. Przedstawienie materiału bodźcowego

5. Kierowanie przebiegiem uczenia się

6. Wywołanie zachowania wykonawczego

7. Dostarczenie informacji zwrotnej o poprawności zachowania wykonawczego

8. Ocena zachowania wykonawczego

9. Wzmaganie transferu i wyników uczenia się

Ogniwa

mają charakter dyrektyw niezależnie od przyjętego toku pracy dydaktyczno – wychowawczej;

integrują proces nauczania i wychowania

pozwalają na realizację „NAUCZANIA WYCHOWUJĄCEGO’

VII. Kształcenie wielostronne

Przesłanki:

1. Przecenianie rozwoju intelektualnego

2. Funkcjonowanie obu półkul mózgu (np.neurodydaktyka:
   lewa p. – zapamiętywanie; prawa – wyobraźnia, wrażenia dotykowe, zdolności muzyczne)

3. Warunek wielostronnego rozwoju osobowości

4. Związki poznania z moralnością

5. Osobowość jako niepodzielna struktura

Podstawy teorii kształcenia wielostronnego

I. Podstawowe funkcje osobowości:

poznawanie, przeżywanie, zmienianie świata

II. Trzy rodzaje aktywności:

intelektualna, emocjonalna, praktyczna

Czynności nauczyciela

1. Podawanie lub udostępnianie gotowych informacji

2. Kierowanie procesem rozwiązywania zagadnień poznawczych

3. Eksponowanie wartości moralnych, estetycznych i innych

4. Organizowanie działalności praktycznej uczniów

Czynności ucznia

1. Przyswajanie: nie wymaga szczególnej aktywności,

2. Odkrywanie: rozwiązywanie problemów (poznawczych);

3. Przeżywanie: dłużej pamiętamy treści bardziej emocjonalne,

4. Działanie: np. naśladowanie czynności innych ludzi.

Tok (przebieg) procesu kształcenia:

Podający

Poszukujący

Eksponowanie wartości

Przeżywanie wartości

Działaniowy

Lekcja (J. Półturzycki)

swoisty akt nauczania i uczenia się, który stanowi jedność całą i zamkniętą, celowo i porządnie zbudowaną, uwieńczoną określonym i pożądanym wynikiem kształcąco-wychowawczym.

w systemie klasowo-lekcyjnym lekcja to podstawowa, forma organizacyjna procesu kształcenia

Budowa lekcji

1. część przygotowawcza

czynności organizacyjne, czyli kontrola obecności, przygotowanie środków (materiałów) dydaktycznych;

kontrola pracy domowej

wprowadzenie do nowego tematu

2. część podstawowa

3. część końcowa

powtórzenie i utrwalenie

zadanie i omówienie pracy domowej

czynności porządkowe

Części podstawowe lekcji

1. Lekcja podająca

podanie nowych treści

zrozumienie

opracowanie i zebranie

Części podstawowe lekcji

2. Lekcja problemowa

zetknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i uświadomienie

określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań lub zagadnień

ustalenie pomysłu rozwiązania, planu wykonania zadania lub hipotez do sprawdzenia

wykonanie zadania, realizacja pomysłów, weryfikacja hipotez przez dobór i analizę danych, ich interpretację, przemyślenie
i ocenę

sprawdzenie poprawności rozwiązania

Części podstawowe lekcji

3. Lekcja eksponująca

ekspozycja utworu

analiza i zrozumienie utworu (rozmowa o utworze)

dyskusja

Interpretacja

podsumowanie rozważań, rezultatów pracy, korekta błędów

ponowna ekspozycja całości lub fragmentu

Części podstawowe lekcji

4. Lekcja ćwiczeniowa

uświadomienie uczniom zadania i podanie tematu

wprowadzenie nowego materiału, omówienie zasad i reguł

pokaz czynności z objaśnieniem

próbne ćwiczenia uczniów

korekta i dodatkowe objaśnienia

ćwiczenia wdrażające

kontrola i korekta wykonywanych ćwiczeń

5. Lekcja mieszana - może się składać ze wszystkich rodzajów lekcji.

Podający tok kształcenia

Poszukujący tok kształcenia

Eksponowanie i przeżywanie wartości

Nauczanie praktyczne

Aspekty procesu kształcenia wielostronnego

TYPY LEKCJI

typ lekcji to taka jej odmiana, która wynika
z realizacji funkcji dydaktycznych w toku procesu nauczania i uczenia się oraz z organizacji pracy
na lekcji, zastosowanych metod czy środków dydaktycznych.

Typy lekcji wynikające z realizacji funkcji

lekcje wprowadzające i zaznajamiające uczniów z nowym materiałem

lekcje utrwalające - utrwalanie wiadomości, umiejętności i nawyków

lekcje służące opracowaniu poznanego materiału

lekcja powtórzeniowo-systematyzująca - powtórzenie, uogólnienie
i utrwalenie poznanych wiadomości i umiejętności

lekcja korektywno-uzupełniająca - korekta błędów i uzupełnienie braków

lekcja zawierająca wszystkie ogniwa procesu nauczania i uczenia się

lekcja obejmująca kilka ogniw procesu nauczania i uczenia się

lekcje sprawdzające postępy uczniów

lekcje służące ukształtowaniu pojęć

Typy lekcji wynikające z organizacji pracy
na lekcji

lekcja dyskusyjna

lekcja wycieczka

lekcja z wykorzystaniem komputera

lekcja z wykorzystaniem filmu

lekcja w laboratorium

lekcja pracy zespołowej

lekcja uczenia się pod kierunkiem

lekcja referatowa

lekcja samodzielnej pracy uczniów

lekcja w warsztatach szkolnych

lekcja łączona

VIII. Zasady kształcenia

to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia

Podział zasad wg. W. Kupisiewicza

1. poglądowości

2. przystępności - stopniowania trudności (od tego co znane do tego co nieznane, od tego co łatwe do tego co trudne, od tego co bliskie do tego co dalekie, różnice w tempie pracy, nie przeciążać zadaniami)

3. świadomego i aktywnego udziału w procesie kształcenia

4. systematyczności (powtarzać, wracać do treści wcześniejszych, dbać o stopień zapamiętania, wdrażać do samodzielności)

5. trwałości zdobywanej wiedzy (utrwalać = systematyzować
   i powtarzać)

6. operatywności

7. wiązania teorii z praktyką

Podział zasad wg. J. Półturzyckiego

1. poglądowości - inaczej bezpośredniości

2. przystępności

3. systematyczności

4. świadomego i aktywnego uczestnictwa

5. kształtowania umiejętności uczenia się

6. łączenia teorii z praktyką

7. indywidualizacji i zespołowości

8. trwałości wiedzy

9. ustawiczności kształcenia