Pod pojęciem transport rozumiemy przewóz ładunków i pasażerów, bez względu na to, czy odbywa się on regularnie, czy też nie. Pojęciem tym nie obejmujemy przekazywania wiadomości na odległość (telefon, fax, internet, poczta, radio, telewizja), co tworzy odrębną grupę zwaną łącznością. Transport i łączność tworzą razem komunikację.
Transport odgrywa doniosłą rolę w kształtowaniu i rozwoju geograficznego podziału pracy pomiędzy poszczególnymi regionami, wiążąc je w jedną całość geograficzną. Szczególne znaczenie ma rejestracja na mapach sieci i urządzeń transportowych, jak również kierunków i nasilenia przewozów. Zmiany te odpowiadają w pewnej mierze przemianom gospodarczym zachodzącym na odnośnych obszarach.

Transport kolejowy

Transport kolejowy polega na przewożeniu osób i/lub towarów przy pomocy zestawów składających się z lokomotywy oraz wagonów lub zespołów trakcyjnych. Transport ten charakteryzuje się większą ładownością środków przewozowych niż transport drogowy. Zapewnia też szybkość dostawy, szczególnie w przewozach między różnymi krajami, niezawodność, regularność połączeń i ich częstotliwość. Pociągi ulegają też rzadziej wypadkom niż samochody ciężarowe.

W transporcie kolejowym można wyróżnić dwa rodzaje jednostek trakcyjnych, czyli lokomotywy, które stanowią oddzielną jednostkę trakcyjną oraz zespoły trakcyjne. Lokomotywy stanowią oddzielną jednostkę przeznaczoną do ciągnięcia składów pociągowych lub wykonywania manewrów na stacjach. Zespół trakcyjny to pociąg złożony z dwóch lub więcej wagonów, trwale zespolonych, przystosowanych do przewozu pasażerów. Dodatkowo przynajmniej jeden z wagonów w tym składzie posiada napęd.

Obecnie przy przewozie osób oraz towarów wykorzystuje się dwa rodzaje trakcji, a mianowicie trakcję spalinową i elektryczną. Zaletą oddzielnych jednostek trakcyjnych jest możliwość tworzenia pociągów o zróżnicowanej liczbie wagonów i ładowności, w zależności od natężenia ruchu i potrzeb. Najczęściej wykorzystywane są wagony czteroosiowe, których granica obciążenia może wynosić do 60 ton. Występują również większe wagony o granicy obciążenia do 90, a nawet 500 ton. Wagony te wykorzystywane są do przewozu ładunków masowych na duże odległości oraz ładunków nietypowych. Zestawione wagony tworzą pociąg, którego łączna masa netto może mieścić się w przedziale od 300 do 1000 ton i więcej.

Ze względu na towary, jakie mogą być przewożone, wagony dzielimy na:

—    węglarki do przewozu ładunków masowych (np. węgiel, piasek) luzem,

—    platformy do przewozu różnego rodzaju urządzeń, pojazdów, drewna,

—    wagony kryte do transportu ładunków drobnicowych (np. zboże luzem, kartony, palety), które wymagają zabezpieczenia przed warunkami atmosferycznymi,

—    cysterny, umożliwiające przewóz ładunków płynnych,

— wagony specjalne do przewozu towarów, które wymagają specyficznych warunków (wagony chłodnie, wagony samochodowe, samowyładowcze, do przewozu cementu, żywych zwierząt itp.}.

Pociągi, podobnie jak samochody, poruszają się po określonej sieci dróg, w tym przypadku dróg szynowych. Drogi kolejowe, łącznie ze stacjami, punktami przeładunkowymi, bocznicami oraz urządzeniami niezbędnymi do ich funkcjonowania, takimi jak: wyposażenie energetyczne, wodno-kanalizacyjne, urządzenia sterowania ruchem i łączności stanowią infrastrukturę transportu kolejowego. Do jej głównych zadań należy umożliwienie bezpiecznego zorganizowania przewozu koleją.

Infrastrukturą punktową stanowi sieć stacji, które możemy podzielić według ich wielkości lub specjalizacji: pasażerskie i towarowe, węzłowe i pośrednie, kontenerowe, portowe. Większe stacje z reguły posiadają urządzenia przeładunkowe, magazyny, place składowe, rampy, wagi, skrajniki. Ważną rolę odgrywają stacje graniczne, na których odbywają się odprawy pociągów i przesyłek w przewozie międzynarodowym.

Elementem infrastruktury liniowej są drogi szynowe które możemy podzielić na: publiczne, prywatne, jedno-, dwu- i wielotorowe, magistralne, pierwszorzędne, drugorzędne i lokalne.

Przejdźmy teraz do bardziej szczegółowego omówienia jednego z najważniejszych elementów infrastruktury kolejowej, a mianowicie linii kolejowych. Ogólnie możemy powiedzieć, że linie kolejowe to dwa lub więcej tory kolejowe łączące punkt początkowy oraz końcowy. Linia kolejowa dzieli się na mniejsze elementy: odcinki, szlaki, odstępy.

W Polsce za utrzymanie linii kolejowych odpowiada spółka PKP Polskie Unie Kolejowe SA. Linie kolejowe dzieli się na następujące kategorie:

—    magistralne, których obciążenie przewozami wynosi powyżej 25 mln ton brutto rocznie, dostosowane do jazdy pociągów z prędkością równą lub przekraczającą 120 km/h,

—    pierwszorzędne, o obciążeniu od 10 do 25 mln ton brutto rocznie, dostosowane do jazdy pociągów z prędkością od 80 km/h do 120 km/h,

—    drugorzędne, których obciążenie przewozami wynosi od 3 do 10 mln ton brutto rocznie, dostosowane do jazdy z prędkością od 60 km/h do 80 km/h,

—    miejscowego znaczenia, których obciążenie przewozami wynosi poniżej 3 min ton brutto rocznie, dostosowane do jazdy z prędkością poniżej 60 km/h.

Linie kolejowe przebiegają przez różny teren. Zatem ze względu na ukształtowanie terenu można wyróżnić linie:

—    nizinne, które przechodzą po terenach, na których wzniesienia nie powinny przekraczać od 5 do 10%o, natomiast promienie łuków powinny wynosić od 400 do 1200 m,

—    podgórskie, na których wzniesienia są nie większe od 10 do 15%o, a promienie łuków wahają się od 600 do 250 m,

—    górskie, o pochyleniach do 30%o, a nawet więcej i z promieniami łuków w granicach od 300 do 180 m.

Inna klasyfikacja linii kolejowych dzieli je na:

—    jednotorowe, dwutorowe oraz wielotorowe,

—    z blokadą samoczynną'', półsamoczynną oraz bez blokady,

—    z urządzeniami samoczynnego hamowania pociągów typu punktowego i ciągłego, a także bez tych urządzeń.

Biorąc pod uwagę szerokość torów, wyróżnić można następujące linie:

—    normalnotorowe, których rozstaw szyn (mierzony między wewnętrznymi krawędziami toków szynowych) wynosi 1435 mm,

—    szerokotorowe, których rozstaw szyn wynosi 1520 mm - tego typu linie w Europie spotkać można w Rosji, na Ukrainie, Białorusi i innych krajach WNP, 1600 mm - to linie w Irlandii, a 1688 mm - spotkać można w Hiszpanii,

—    wąskotorowe, charakteryzują się rozstawem szyn wynoszącym 1000, 750 lub 600 mm.

W transporcie międzynarodowym ceny obowiązują według stawek przyjętych przez danego przewoźnika kolejowego, bez względu na to, czyje wagony wykonały przewóz ładunku. Na podstawie konwencji COTIF, w celu ułatwienia rozliczenia przewozu międzynarodowego tworzone są międzynarodowe taryfy kolejowe,

Podsumowując, możemy stwierdzić, że transport kolejowy ma następujące cechy:

—    zdolność do przewozów masowych,

—    niskie stawki przewozowe przy dostawach na średnie i duże odległości,

—    stosunkowo rozległą sieć połączeń kolejowych dobrze dostosowaną do lokalizacji głównych rynków zaopatrzenia i zbytu,

—    korzystną ofertę z punktu widzenia czasu transportu, będącą efektem wysokiej niezawodności przewozów kolejowych oraz regularności, częstotliwości i rytmiczności oferowanych połączeń, 

—    specjalistyczny tabor przystosowany do przewozów ładunków o zróżnicowanej podatności transportowej, czyli odporności ładunku na warunki i skutki przewozu,

—    możliwość dowozu do przewoźników innych gałęzi transportu,

—    transport kolejowy stanowi najbardziej ekologiczną formę przewozu, dzięki czemu w znaczący sposób wpływa na ochronę środowiska naturalnego. Ponadto odciąża nadmiernie zatłoczone drogi, dzięki czemu przyczynia się do wzrostu bezpieczeństwa ruchu drogowego.

Wzrost udziału kolei w przewozach kombinowanych w Europie jest utrudniony przez zróżnicowane standardy techniczne, w tym przede wszystkim:

—    cztery różne szerokości torów,

—    cztery różne systemy zasilania w energię elektryczną, różne skrajnie w kolejowych budowlach inżynierskich,

—    dwanaście różnych systemów sygnalizacji i bezpieczeństwa na europejskiej sieci kolejowej.

Transport kolejowy odgrywa szczególnie ważną rolę w przewozie ładunków masowych na duże odległości. Jednak traci na znaczeniu przy przewozie pasażerów i ładunków drobnicowych w krajach wysoko rozwiniętych, gdyż skutecznie konkuruje z nim transport samochodowy. Gęstą sieć kolejową posiadają: Szwajcaria, Belgia, Holandia, Niemcy - 22km linii/100km2 powierzchni. Najmniejsza gęstość linii kolejowych, ale za to najdłuższetrasy posiadają kraje wielkie, lecz słabo zaludnione: Austria, Kanada, Rosja, - 1 km/100km2, USA, Argentyna, Brazylia, RPA, Chiny, Szwecja - 2km/100km2. W krajach tych dominuje przewóz ładunków koleją. Obecnie wysoko rozwinięte kraje Europy Zachodniej przystąpiły do modernizacji głównych szlaków transportu kolejowego i budowy nowych linii szybkiej kolei elektrycznej, wykorzystując doświadczenia Francji i Japonii. W 1981r. uruchomiono linię szybkiej kolei TGV, rozwijającej prędkość 270km/godz. i łączącej dwie największe aglomeracje: Paryż i Lyon. W przeliczeniu na jednego pasażera TGV zużywa 2 razy mniej energii niż samochód i 4 razy mniej niż samolot, a przewozi tyle samo pasażerów, co samolot. W 1991r. uruchomiono w Niemczech 2 linie szybkiej kolei - City Ekspres (ICE) o prędkości 250km/godz. na trasie Hanover - Wurzburg i Mannheim - Stuttgard, a w 1993r. oddano we Francji do użytku drugą linię TGV - Nord z Paryża do Lille i Calais o prędkości 300km/godz. Budowa szybkich kolei w wymienionych krajach wpłynęła na pracę międzynarodowego Związku Kolei (UIC) i Wspólnotę Kolei Europejskich, związane z budową ogólnoeuropejskiej sieci szybkich kolei. Organizacje te w 1995r. na II Kongresie Eurail Speed w Lille przedstawiły projekt mapy przyszłej sieci kolei obejmującej kraje Europy Zachodniej, Środkowej i Wschodniej. Założono, że w pierwszych latach nowego stulecia będzie czynnych około 6600km nowych linii, tworzących zintegrowaną sieć kolei dużych prędkości. Unia Europejska liczy zarazem na to, że Rosja i Białoruś zrezygnują z linii szerokotorowych i przejdą na linie normalnotorowe. Według założeń wymienionych organizacji, linie szybkich kolei w Polsce mają połączyć Warszawę z krajami nadbałtyckimi, St. Petersburgiem, Mińskiem, Kijowem i Moskwą. Obecnie rozpoczęto modernizację magistrali Kunowice -Warszawa - Brześć, na której pociągi będą mogły osiągać prędkość 160km/godz. Japończycy zamierzają po 2000r. wprowadzić do eksploatacji Magler-System, polegający na niezwykle oryginalnym rozwiązaniu: ruch pociągów będzie się odbywać na poduszce magnetycznej. Zbudowano już doświadczalny odcinek (o długości 70km) takiej kolei. Osiągnie ona prędkość 550km/godz. Również Niemcy planują wprowadzenie w 2004r. pociągów o podobnej konstrukcji i prędkości na liczącej 284km trasie: Berlin - Hamburg. Będą one kursowały, co 10min. i osiągały prędkość około 400km/godz. przebywając całą trasę w 60min.

Przewozy koleją wyrządzają dużo mniej szkód środowisku niż przewóz transportem drogowym.

Podsumowanie

Niezaprzeczalną cechą transportu kolejowego jest zdolność do przewozów masowych i jego ekologiczny charakter. Infrastrukturę transportu kolejowego stanowią drogi kole* jowe wraz ze stacjami, punktami ładunkowymi i urządzeniami niezbędnymi do ich funkcjonowania, takie jak podstacje energetyczne, środki łączności czy urządzenia sterowania ruchem kolejowym. Istotnym elementem charakteryzującym jakość infrastruktury kolejowej są urządzenia sterowania ruchem kolejowym zainstalowane na poszczególnych liniach kolejowych oraz środki łączności.

W skład linii kolejowej wchodzi: - droga kolejowa, urządzenia trakcji elektrycznej, urządzenia kierowania ruchem pociągów, urządzenia łączności. Podtorzem nazywamy budowlę ziemną w postaci nasypu lub przekopu wraz z urządzeniami odwadniającymi i wzmacniającymi(poprawiającymi stateczność) podtorze. Urządzenia poprawiające stateczność podtorza: mury oporowe, pale, przypory ziemne. Podział ze względu na szerokość torów: normalnotorowe -1435mm, szerokotorowe≥1435, wąskotorowe≤1435mm. Rodzaj trakcji: spalinowa, elektryczna, parowa. Podział linii kolejowych ze względu na kategorie: 0-magistralne, 1-pierwszorzędowe, 2-drugorzędowe, 3-znaczenia miejscowego. (3-większośc zamknięta mało opłacalne, 2- rozgałęziają się,1- transportowe ale odgałęziają się 0- transportowe, przez stolice i duże miasta). Stacja- nazywamy posterunek pomocniczy zapowiadaczy gdzie od toru głównego zasadniczego odgałęzia się przynajmniej jeden tor główny dodatkowy. Na stacji mogą pociągi: krzyżować się wyprzedzać, kończyć bieg, rozpoczynać bieg, zmieniać skład pociągu. Na stacji najczęściej usytuowane są punkty ekspedycyjne związane z przewozami towarowymi i pasażerskimi. Tor główny zasadniczy- tor na stacji który jest przedłużeniem torów szlakowych, pociągi mogą po nim jechać z V max bez zatrzymania na stacji pod względem geometrycznym nie może spowalniać jadącego pociągu. Tor główny dodatkowy- odgałęzia się od toru zasadniczego, musi mieć semafory, przyjmuje pociągi, musi mieć określoną długość aby zmieścić najdłuższy pociąg poruszający się po torach. Tory boczne- są na stacji oprócz torów głównych są związane z obsługą towarów nie mają semaforów. Droga szynowa- jest to budowa wraz z gruntem na którym jest usytuowana składająca się z toru (elementu jezdnego o konstrukcji szynowej dostosowanej do ruchy pojazdów kolejowych). Droga kolejowa-składa się z nawierzchni, podtorza i obiektów inżynierskich, nawierzchnia składa się z: szyn, podkładów kolejowych i podsypki. Do nawierzchni zaliczamy złącza szynowe, złączki (elementy mocujące szyne do podkładu)rozjazdy kolejowe, skrzyżowania torów. Szyny kolejowe- 2 rodzaje S49, UIC 60 (49-ciężar 1 m szyny(s49- b=125mm,h=149mm, s=70mm Wx=240, Jx=1819; UIC60 – b=150, h=172, s=74, Wx=335, Ix=3055). Konstrukcja toru : a)tor stykowy- pierwotnie stosowany ∆lmax= 0,02m(stosuje się 0,014); wzór na rozszerzenie pręta bez żadnych sił - ∆l=l*∆t*α gdzie α= 1,15*10^-5; długość szyn w torze klasycznym = 30 m, b) tor bezstykowy – w których szyny mają nieograniczoną długość, wyróżniamy taką strefę środkową w której szyny się powinny się przemieszczać oraz odcinki końcowe (oddychające) gdzie występują przemieszczenia szyny. Temp ujemna-naprężenia rozciągające, temp dodatnia – naprężenia ściskające; montuje się w temp 15-30 C w Polsce. długie szyny otrzymujemy z krótkich szyn 20-30m poprzez zgrzewanie nawet do dł 240m, 360, 490, 120 potem transportujemy i dalej zgrzewamy je w całość lmin = 180 m-aby był bezstykowy. Podkłady kolejowe – drewniane belkowe (16,15-14,26-23) l= 250, obłe (16) l= 260 –mają więcej ograniczeń niż belkowe. Typy podkładów belkowych I/B- l= 260, II/B - l=250, III/B- l=250; obłe II/0 - l=260, III/0 –l=250, IV/0 –l=250. Materiał –drewno miękkie sosna 18-20 lat, twarde –buk, dąb 25-30 lat, egzotyczne – 30-40 lat. Zalety- sprężyste, lekkie, dobry izolator elektryczny, tłumią drgania, łatwo obrabialne, łatwe mocowanie. Wady: palne, nie ekologiczne (wycinanie lasów), mało wytrzymałe, średnia trwałość. Na łukach o małych promieniach stosuje się drewno twarde i w miejscu styku po 2 podkłady zawsze. Podkłady betonowe: -żelbetowe, wstępnie sprężone konstrukcje (strunobetonowe (pręty 2,5mm), prętobetonowe, kablobetonowe)trwałość 60 lat; l=250,260. Podsypka:- przejmuje obciążenia od podkładów, przekazuje je na podtorze ale już o mniejszej wartości, pełni funkcję odwadniania podtorza, umożliwia regulację położenia toru; musi być-sprężysta, odporna na miażdżenie, dawać się zagęszczać i musi utrzymać to zagęszczenie, musi być porowata; na podsypkę stosujemy tłuczeń 31,5-50mm przez łupanie kamienia. Podtorze odporne na: mróz, warstwy przepuszczalne lub nie przepuszczalne, warstwy filtracyjne. Długość łuku poziomego zależy od terenu i kategorii linii kolejowej : magistralna… Rampa przechyłkowa- odcinek toru przed łukiem gdzie narasta przechyłka od wartości h=0 na początku rampy do pełnej wartości h, na końcu tej rampy który pokrywa się z początkiem łuku. Przechyłka- jest ot różniąca wysokości między wew. a zew szyną na łuku h=11,8V^2max/R. Pochylenie miarodajne-jest to max pochylenie jakie możemy zastosować na prostym odcinku toru linii określonej kategorii dla lm=%o (0) i (1) lm=10%o (2) lm 20%o (3); na stacjach pochylenie max 0,5%o

Transport samochodowy-Transport drogowy 

Jedna z gałęzi transportu, w której ładunki i pasażerowie przemieszczają się po drogach lądowych przy pomocy kołowych środków transportu (np. pojazdów samochodowych). Usługi transportowe odbywające się z wykorzystaniem tej gałęzi transportu świadczone są przez przewoźników drogowych.

Do zalet transportu drogowego zalicza się m.in. możliwość dowiezienia ładunku lub pasażera bezpośrednio na miejsce przeznaczenia (wysoka dostępność tzw. zasada "od drzwi do drzwi"). Natomiast wady to m.in. energochłonność i szkodliwy wpływ na środowisko naturalne.

Gałąź ta posiada najbardziej rozbudowaną sieć dróg. Drogi w zależności od pełnionej funkcji dzielą się na lokalne, krajowe i międzynarodowe. Najważniejszą rolę spełniają autostrady, które dominują na szlakach tranzytowych i pomiędzy aglomeracjami miejsko-przemysłowymi. W miejscach przecinania się tworzą one wielopoziomowe skrzyżowania, mając nawet po 6 par ruchu dla jednego kierunku. Koszty budowy autostrad są bardzo wysokie i w związku z tym stać na nie tylko niektóre kraje. Pod względem liczby autostrad w Europie przodują Niemcy, Belgia, Holandia, Francja i Wielka Brytania. W Europie autostrady Pół-Poł. łączą Morze Północne z Morzem Śródziemnym. Natomiast autostrady a kierunku równoleżnikowym łączą: Hanower - Zagłębie Ruhry - Brukselę - Paryż, następnie Triest - Wenecję - Mediolan - Turyn, następnie Wiedeń - Monachium - Stuttgard - Karlsruhe. Planowana jest budowa kolejnych autostrad o kierunku Pół-Poł. i Wsch.-Zach., które będą przebiegały m.in. przez obszar Polski. Najdłuższą sieć dróg kołowych o utwardzonej powierzchni posiadają USA, Japonia, Francja, Niemcy i Kanada. W tonażu ładunków (t-km) przewożonych samochodami pierwsze miejsce zajmuje USA z 1285mld tonokilometrów, a kolejne: Japonia, Niemcy, Rosja, Wielka Brytania i Francja. W Polsce przewozy ładunków samochodami wynoszą tylko 40,7 mld t-km.

Podstawowy podział środków transportu obejmuje środki przeznaczone do przewozu osób oraz środki przeznaczone do przewozu ładunków. Aczkolwiek należy zauważyć, iż środki zaliczane do pierwszej grupy zazwyczaj posiadają pewną przestrzeń przeznaczoną na transport ładunków i vice versa. Istnieją również rozwiązania pośrednie – pojazdy przystosowane do przewozu zarówno osób, jak i ładunków (samochody towarowo-osobowe).

Środki transportu do przewozu osób podzielić można na indywidualne środki transportu oraz środki transportu zbiorowego. Do pierwszej grupy można zaliczyć np. rowery, motorowery, motocykle oraz samochody osobowe. Do drugiej natomiast autobusy (wszelkich rozmiarów od mikrobusów, po autobusy duże), autokary oraz trolejbusy. Specyficzną funkcję w indywidualnych przewozach osób pełnią taksówki. Innym ciekawym środkiem transportu wykorzystywanym do przewozu osób jest autobus torowy. Łączy on niektóre zalety transportu szynowego i transportu drogowego. Na uwagę zasługuje również koncepcja car-poolingu mająca na celu zwiększenie ilości osób przemieszczających się jednocześnie w jednym środku transportu, co przyczynia się do ograniczenia efektu kongestii na drogach (szczególnie w miastach), a tym samym do ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko naturalne[13].

Środki transportu do przewozu ładunków to m.in. wszelkiego rodzaju samochody dostawcze, samochody ciężarowe (o nadwoziu uniwersalnym, specjalizowanym albo specjalnym), ciągniki oraz pociągi drogowe. Wyróżnia się trzy technologie przewozu ładunków: uniwersalną, specjalizowaną i zunifikowaną. W zależności od przystosowania do określonej technologii, poszczególne pojazdy posiadają różnice w budowie[11].

Inny podział środków transportu uwzględnia pojazdy silnikowe oraz pojazdy bezsilnikowe (przyczepy i naczepy)[11].

Spośród środków transportu drogowego o znaczeniu raczej historycznym wyróżnić można pojazdy zaprzęgowe.

Wytwarzaniem kołowych środków środków transportu zajmuje się przemysł środków transportu.

Żegluga śródlądowa

Jeśli pominąć odległe czasy starożytnego Egiptu, Mezopotamii i Indii, to przewozy na wodach śródlądowych rozwinęły się najwcześniej w Europie w okresie feudalnym. I wtedy dość skutecznie mogły konkurować z transportem drogowym. Jednak później w poważnym stopniu uległy przewadze transportu kolejowego. Dopiero w miarę wzrostu popytu na usługi przewozowe w wielu krajach Europy rola ich z powrotem wzrosła. Największy tonaż przewożony drogami śródlądowymi w Europie notujemy w Niemczech. Wielką drogę wodną stanowi Ren, po rzece tej mogą pływać także mniejsze statki i barki morskie, które docierają nawet do szwajcarskiego portu w Bazylei. W południowo-wschodniej Europie na uwagę zasługuje wielka arteria międzynarodowa Dunaju, łącząca wiele krajów. Większy rozwój żeglugi śródlądowej obserwuje się jedynie w krajach o wyższym poziomie gospodarczym. Rzeki są, co prawda szlakami transportu, które „same idą”, to jednak nowoczesne wymagania żeglugi zmuszają do podejmowania wielkich i kosztownych prac regulacyjnych i kanalizacyjnych, dających korzyści dopiero po długim okresie czasu. Roboty te mają na celu głównie zapewnienie sprawnej żeglugi przez cały rok. W ten sposób najbardziej opłaca się transportować ładunki masowe, jak węgiel, materiały budowlane, drzewo, ropę naftową, zboże itp.

Żegluga morska

Wynalazek kompasu pozwolił statkom żaglowym na odbywanie dalekich podróży przez oceany i oderwanie się od rejonów przybrzeżnych czy też mórz zamkniętych. Jednak dopiero wprowadzenie maszyny parowej jako napędu statków o konstrukcji metalowej pozwoliło na szybki rozwój ilościowy światowej floty morskiej i wzrost pracy przewozowej przez nią wykonywanej. Pierwszym statkiem, który odbył w 1827r. cała podróż przez ocean z Holandii do Guany Holenderskiej w Ameryce Południowej za pomocą siły mechanicznej, był parowiec „Curaao”. Od tego czasu datuje się szybki podbój oceanów przez statki parowe, a teraz także motorowe. Punktem styczności transportu lądowego z morskim są porty. Największe to: Rotterdam, Londyn, Antwerpia, Hamburg, Marsylia, Nowy Jork, Baltimore, Filadelfia, Boston, Szanghaj, Hong-Kong, Jokohama, Rio de Janeiro i Buenos Aires, Casablanca, Kapsztad. Silny rozwój floty handlowej doprowadził do powstania wielkiej liczby statków różnych typów, pływających pod rozmaitymi banderami. 

Transport lotniczy

Najnowocześniejszy i najszybciej rozwijający się rodzaj transportu, ale wymagający dużych nakładów kapitałowych i wysoko wykwalifikowanej kadry. Na jego rozwój i stale postępującą modernizację stać tylko bogate kraje. W latach 1980-1995 lotnictwo cywilne zwiększyło swój tabor o około 80%, a towarów o 70%. Podobne tendencje odnotowano w Niemczech, Japonii, Francji i Holandii. Transportem lotniczym przewożeni są ludzie i towary z dużą w porównaniu z innymi środkami prędkością, i to w sposób, jak wykazują statystyki, najbezpieczniejszy, powodując przy tym niewielki zanieczyszczenie środowiska. Transport lotniczy jest szczególnie przydatny w szybkim dostarczaniu, nawet na odległe rynki, świeżych owoców, warzyw, kwiatów i ekspresowej poczty. Liczba samolotów na świecie w 1980r. wynosiła 33tys., a w 1994r. już 44 tys. Największą liczbą samolotów dysponuje USA (16770), Kanada (4490), Wielka Brytania (2642). Polska posiada ich zaledwie 46. w powietrznej flocie zwiększył się udział samolotów dużych, ciężkich, o napędzie odrzutowym, turbośmigłowym, szeroko-kadłubowym, zabierających kilkuset pasażerów i kilka tysięcy ton ładunku (Boeingi). Bezpieczeństwo lotów, które jest głównym warunkiem dalszego rozwoju lotnictwa cywilnego, wymaga stałej rozbudowy systemów nawigacyjnych, urządzeń kontroli lotów, radiolokacji i lotnisk. W przewozach lotniczych największe znaczenie mają transatlantyckie połączenia pomiędzy Europą Zach. i Ameryką Pół. USA i Kanadą, z Ameryką Śr.,Poł., Japonią i Australią. Największe porty lotnicze są położone na głównych szlakach powietrznych, w pobliżu aglomeracji i stolic, np. w rejonie Chicago - lotnisko O'Hara, Nowego Jorku - J.F.Kennedy Airport, Tokio - Narita, w Londynie Heathrow, pod Paryżem - Orly i inne. Do największych towarzystw lotniczych, utrzymujących regularne linie, należą: PAN-American, Aerofłot, Lufthansa, Air France, KLM, Sabena, British Airways, SAS, JaL, Air India. Wszystkie one są zrzeszone w organizacji międzynarodowej IATA, która powstała w 1945r. ma konferencji w Hawanie. Ma ona siedziby: w Montrealu i Genewie. W 1996r. zrzeszała 254 linie, które łącznie przewoziły w ciągu roku około 1mld pasażerów. Celem tej organizacji jest rozwijanie bezpiecznego, regularnego transportu lotniczego, zgodnie z zasadami ekonomii, a także ustalenie jednolitych opłat, rozliczeń finansowych, wymiany danych technicznych itp.

Przy przewozie ładunków transportem lotniczym największym utrudnieniem jest konstrukcja samolotu, która uniemożliwia załadunek towarów zbyt wysokich, szerokich, długich, a także zbyt ciężkich. Dlatego popularną metodą przy przewozie towarów w lukach samolotów pasażerskich jest tworzenie jednostek ładunkowych w postaci kontenerów i palet, ułatwiających przeładunek i manipulacje, Towary przewożone na lekkich paletach zazwyczaj obciąga się folią lub specjalnymi siatkami. Samoloty nie są w stanie zaspokoić wszystkich, rozmaitych potrzeb przewoźników. Z tego powodu buduje się samoloty transportowe, w których montowane są rampy uchylne z przodu lub z tyłu i rolki uruchamiane mechanicznie, po których przesuwane są jednostki ładunkowe. Ładowność takich maszyn dochodzi do 12O ton.

Infrastruktura transportu lotniczego, podobnie jak infrastruktura innych gałęzi transportu dzieli się na:

• infrastrukturę liniową,

• infrastrukturę punktową.

Podstawowymi elementami infrastruktury liniowej lotnictwa są drogi lotnicze i rejony kontrolowane lotnisk. Drogi lotnicze to wycinki przestrzeni powietrznej. Rejony kontrolowane lotnisk to przestrzenie wokół lotnisk o promieniu kilkudziesięciu kilometrów, w których łączność i kierowanie mchem przejmują lotniskowe organa kierowania ruchem. Jest to element łączący infrastrukturę liniową lotnictwa z infrastrukturą punktową, która składa się z lądowisk, lotnisk, portów lotniczych. W innych gałęziach transportu, w ekstremalnych sytuacjach, możliwe jest przyjęcie środka transportowego poza wyznaczonymi i odpowiednio przygotowanymi punktami transportowymi, np. portami, przystankami czy stacjami, natomiast w transporcie lotniczym z przyczyn technicznych jest to niemożliwe.

Przestrzennymi elementami infrastruktury liniowej są drogi lotnicze i rejony kontrolowane lotnisk. Drogi lotnicze to szlaki w przestrzeni powietrznej o szerokości 10 NM jako drogi krajowe i 20 NM jako drogi międzynarodowe oraz wysokości 900-12 000 m. Rejony kontrolowane lotnisk to przestrzenie, które znajdują się wokół lotnisk o promieniu kilkudziesięciu kilometrów i obsługiwane są przez lotniskowe organa kierowania ruchem. Są one elementami łączącymi infrastrukturę liniową lotnictwa z infrastrukturą punktową

Polska infrastruktura portów lotniczych służących przewozom ładunków w komunikacji lotniczej składa się z 38 portów i obejmuje następujące obiekty:

- 1 port centralny w Warszawie, 

- 7 portów regionalnych: Kraków, Gdańsk, Poznań, Katowice, Wrocław, Szczecin, Rzeszów,

- 12 portów regionalnych drugorzędnych, nie obsługujących przewozów towarowych,

- 18 portów lokalnych (jw.).

Szczególnymi cechami transportu lotniczego są: prędkość, bezpieczeństwo i duże częstotliwość przewozów. Równie ważnymi, przemawiającymi na jego korzyść cechami są; łatwość odprawy ekspedycyjnej osób i ładunków, przejrzystość dróg transportu i możliwość nadzwyczaj krótkoterminowych dyspozycji wysyłkowych. Jakość lotniczych usług transportowych jest jednak równoważona stosunkowo wysokimi kosztami tego sposobu przewozu. Ważnymi czynnikami przemawiającymi za transportem powietrznym są z pewnością, duże rozległość przestrzenna zaopatrywanego rynku, niewielka częstość przeładunku towarów, wysoka wartość towaru i jego duża gęstość, czyli stosunek masy do objętości.

Prędkość transportu lotniczego ma pozytywny wpływ na skrócenie terminu dostawy, jednak zależy to od dostatecznie dużych odległości transportu. Jest to uzasadnione tym, że na krótkich odcinkach, przede wszystkim, gdy miejsce dostawy i lub odbioru nie znajduje się w pobliżu lotniska, traci się zaletę przewagi czasowej samolotu, przez konieczny przywóz lub dowóz do i z lotniska. Z tego względu samolot nie ma tak dużego znaczenia jako środek transportu przy zaopatrywaniu rynku krajowego, ale o wiele bardziej przy zaopatrywaniu rynku europejskiego i rynku zamorskiego. Bezpieczeństwo lotów, które jest głównym warunkiem dalszego rozwoju lotnictwa cywilnego, wymaga stałej rozbudowy systemów nawigacyjnych urządzeń kontroli lotów, radiolokacji i lotnisk.

Cechy transportu lotniczego:

•    zdolność do przewozu relatywnie niewielkich partii produktów o specyficznej podatności naturalnej, technicznej, ekonomicznej,

•    najkorzystniejsza oferta czasowa, szczególnie na trasach dłuższych, wynikająca z największej oferowanej prędkości eksploatacyjnej oraz dużego i wciąż rosnącego stopnia dostępności transportu lotniczego w czasie oraz jego niezawodności,

•    bardzo wysokie bezpieczeństwo przemieszczania ładunków, szczególnie produktów wrażliwych na czas przewozu, wilgoć czy wstrząsy,

•    konieczność wykorzystania usług dowozowo-odwozowych w związku ze stosunkowo niską dostępnością przestrzenną portów lotniczych,

•    wysokie koszty przemieszczania przy bardzo dużej degresji kosztów jednostkowych na dalszych odległościach.

Największym samolotem transportowym świata jest An-225 „ Mrija ”, którego ładowność dochodzi nawet do 250 ton.

Transport lotniczy stanowi najszybszą, ale także najdroższą formę przewozów ładunków i pasażerów.

Transport lotniczy może się odbywać tylko pomiędzy odpowiednio przystosowanymi punktami transportowymi, które są określane jako lądowiska, lotniska i porty lotnicze. Jest najdroższą gałęzią transportu wykorzystywaną do przewozu pasażerów, którzy stanowią ok. 70%, jak również do przewozu przesyłek wartościowych, takich jak; złoto platyna, papiery wartościowe, leki ratujące życie, towary niebezpieczne, formowanych i przewożonych na paletach Sub w kontenerach.