KOLOKWIUM Z PEDAGOGIKI
Proszę podać pojęcie pedagogiki.
Pedagogika jest nauką zarówno praktyczną, jak i teoretyczną. Początkowo była to nauka o wychowaniu, nauczaniu dzieci. Termin oznacza naukę o wychowaniu i kształceniu jednostki ludzkiej przez cały okres jej życiowej aktywności w zależności od tego jaką jednostką wyodrębnioną jest subdyscyplina.
Proszę podać pojęcie socjalizacji.
Socjalizacja to:
1. Ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.
2. Ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawianie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.
Socjalizacja rozumiana jako proces socjalizacji pierwotnej, wrastanie w rodzinę, wrastanie jednostki w świat poprzez najmniejszą grupę społeczną jaką jest rodzina.
Nadmiar socjalizacji prowadzi do ograniczenia i redukcji perspektyw poznawczych, wartości i interesów. Natomiast braki w socjalizacji prowadzą do alienacji i atomizacji.
Socjalizacja w szerokim rozumieniu to przyczyna i skutek procesu, którego celem jest wprowadzenie jednostki do udziału w życiu społecznym.
Proces socjalizacji (wg. H. Mielickiej) prowadzi do internalizacji czyli uwewnętrznienia tj. przejęcia przez jednostkę i uznania za własne norm i wartości istniejących w społeczeństwie.
Proszę podać pojęcie wychowania.
Wychowanie to całokształt oddziaływań rodziców, innych wychowawców oraz środowiska na rozwój dzieci i młodzieży.
Jest to wpływ i oddziaływanie na wszystkie aspekty rozwoju dzieci i młodzieży, czyli rozwój fizyczny, umysłowy, moralny i estetyczny, jak również przyswajanie odpowiednich wiadomości i sprawności.
Wychowanie w znaczeniu szerokim oznacza:
przygotowanie jednostki do pełnienia zadań, stawianych przez cywilizację
proces osiągania optymalnego rozwoju osobowości
pewien rodzaj ludzkiej działalności, polegającej na wywoływaniu odpowiednich zmian w osobowości wychowanka
wychowanie zawiera w sobie proces kształcenia, czyli nauczania i uczenia się
Wychowanie w znaczeniu wąskim określa się jako:
celową i świadomą działalność zmierzającą do realizowania złożonych celów
wychowanie moralne oraz kształtowanie uczuciowo – emocjonalnej strony osobowości wychowanka
Cechy charakterystyczne wychowania wg. Tchórzewskiego:
akomodacja, czyli przystosowanie jednostek lub grupy do zastanych warunków i wymagań społecznych
aproksymacja, czyli uświadomienie jednostkom ich możliwości oraz form zachowań przybierających postać określonych powinności
indoktrynacja, czyli systematyczny i zorganizowany wpływ na poglądy i przekonania jednostek bądź grupy
Wychowanie wg. W. Okonia jest to świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowanie stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celów życia.
Wychowanie w sensie najwęższym obejmuje zamierzone wpływanie na sferę emocjonalno-wolicjonalną jednostki lub dążenie do wypracowania określonej postawy, umiejętności czy aspektu osobowości. Może również chodzić o nabycie określonej cnoty, co wprawdzie wpisuje się w kontekst całej działalności wychowawczej, ale może być potraktowane jako jej element lub dziedzina.
Pedagogika bierze pod uwagę różne rodzaje wychowania:
wychowanie naturalne, czyli uczestniczenie w życiu rodzinnym, społecznym, w zbiorowej pracy lub w sytuacji kulturowej wolnego czasu
wychowanie celowo zamierzone, czyli przygotowujące dziecko, później młodego człowieka do przyszłego zawodu, stanu, pracy
wychowanie organizowane programowo w specjalnych instytucjach wychowawczych, jak szkoła, uniwersytet, seminarium duchowne
Proszę podać funkcje wychowania.
funkcja zachowawcza, czyli przekazywanie tradycji, obyczajowości, wzorców zachowań panujących w danej społeczności
funkcja twórcza, czyli kształtowanie kreatywności wychowanka we wszystkich sferach jego życia
Proszę podać definicję rodziny.
Rodzina stanowi pierwszą i podstawową grupę, w której dziecko rozwija się fizycznie i psychicznie. Stwarza również warunki do zaspokojenia różnorodnych potrzeb psychicznych i społecznych swoich członków, a zwłaszcza dzieci.
Proszę podać funkcje rodziny.
Rodzina zaspokaja podstawowe, biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka, takie jak potrzeba bezpieczeństwa, miłości.
Rodzina przekazuje dziecku dorobek kulturowy społeczeństwa, pośredniczy w nadawaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i zjawiskom z otoczenia oraz większości bodźców zewnętrznych.
Rodzice i inni członkowie rodziny dostarczają dziecku modeli osobowych i wzorców zachowań w konkretnych sytuacjach życia codziennego.
Rodzice i inni członkowie rodziny przekazują dzieciom określony system wartości i norm społecznych.
Rodzina stanowi teren socjalizacji dziecka: przyjmowanie przez nie zadań i obowiązków wykraczających poza jego osobiste potrzeby i interesy, współdziałania w grupie, pełnienie ról społecznych.
Rodzina jest dla dziecka polem doświadczalnym, na którym wypróbowuje ono swe siły i możliwości, znajdujące oparcie i punkt odniesienie (wzorce) w rodzinach lub innych członkach rodziny, na ich wsparcie i pomoc dziecko zawsze może liczyć.
Proszę wymienić style rodzicielskie.
Wyróżniamy trzy style rodzicielskie:
autokratyczny
demokratyczny
liberalny
Proszę scharakteryzować styl liberalny.
Styl liberalny charakteryzuje się tym, że nie ustala się niczego ani wspólnie, ani oddzielnie.
Rodzice rozpuszczają dzieci, pozostawiając im nadmierną swobodę. Ograniczają się do stworzenia dziecku warunków do nauki i zabaw, zaspakajając jego potrzeby materialne. Aktywność rodziców jest przypadkowa i niekonsekwentna. Interwencja w zachowaniu dziecka następuje tylko w wyjątkowych przypadkach, w sytuacji drastycznego naruszenia norm społecznych. Dzieci są egocentryczne i mają trudności z przystosowaniem się w grupie rówieśniczej.
Proszę scharakteryzować styl autokratyczny.
Styl autokratyczny ma charakter konserwatywny i jest oparty na autorytecie przemocy i pedantyzmu. Założeniem autokratyzmu jest stwierdzenie, że „rodzice zawsze mają rację, a obowiązkiem dzieci jest bezwzględne posłuszeństwo”. Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowaniu się wszelkim poleceniom i nakazom rodziców. Dzieci mają ograniczoną swobodę. Rodzi się w nich bunt, niezadowolenie uniemożliwiające istnienie prawidłowych, życzliwych i harmonijnych stosunków z rodzicami, których zamierzenia są osiągane poprzez stosowanie różnych kar. Dzieci są jednostkami mało samodzielnymi i aktywnymi, ponieważ od wczesnego dzieciństwa nawykły do wykonywania poleceń.
Proszę scharakteryzować styl demokratyczny.
Główną zasadą stylu demokratycznego jest wzajemne poszanowanie praw wszystkich członków rodziny. „Dzieci wychowane w ten sposób uczą się zasad współżycia społecznego nie na podstawie przymusu zewnętrznego i lęku przed karą, lecz w oparciu o akceptację i świadomy wybór właściwej zasady postępowania.” Rola rodziców polega na koordynowaniu działań swoich dzieci.
Proszę wymienić pozytywne i negatywne postawy rodzicielskie.
Postawy pozytywne:
postawa akceptująca
postawa współdziałająca
postawa uznająca prawa dziecka
postawa dawania dziecku rozumnej swobody
Postawy negatywne:
postawa unikająca
postawa odtrącająca
postawa nadmiernie wymagająca
postawa nadmiernie ochraniająca
Proszę podać i scharakteryzować metody wychowawcze.
Metodami wychowawczymi są kary i nagrody.
Nagradzanie koncentruje uwagę dziecka na tym, co może uzyskać dla siebie za odpowiednie zachowanie. Natomiast ukazywanie konsekwencji kieruje jego uwagę na innych, na społeczne potrzeby, stany psychiczne, na przykład:
„zobacz, jak się tamto dziecko cieszy”, „sprawiłeś tamtemu dziecku radość”;
„zobacz, jak mu jest teraz smutno”, „pomyśl, jak on się czuje w takiej sytuacji”.
Wpływ niewłaściwych postaw rodzicielskich na powstawanie osobowości.
Postawy rodzicielskie uznawane za negatywne przyczyniają się do niezaspokojenia potrzeb dziecka i wpływają na rozwój określonych form jego zachowania. Generalnie można stwierdzić, że nieprawidłowe postawy rodzicielskie w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na występowanie u dzieci różnego rodzaju zaburzeń.
Wpływ właściwych postaw rodzicielskich na powstawanie osobowości.
Rodzice przejawiający właściwe postawy wobec dziecka z chęcią otaczają je opieką, dostrzegają i zaspokajają jego potrzeby, mają duży margines cierpliwości, gotowości tłumaczenia i wyjaśniania. Łatwo też nawiązują z dzieckiem kontakt. Jest on przyjemny dla obu stron, oparty na wzajemnej sympatii i zrozumieniu. Cieszą się dzieckiem, widząc w nim wzrastającą odrębną jednostkę z własnym życiem. Taka postawa rodziców sprawia, że dziecko rozwija pozytywne cechy.
Proszę scharakteryzować postawę rodzicielską nadmiernie wymagającą.
Postawa nadmiernie wymagająca – przejawia się w stawianiu dziecku zbyt wysokich wymagań, w żądaniu sukcesów. Postawę tą cechuje naginanie dziecka do wytworzonego przez rodziców wzoru, bez liczenia się z jego możliwościami i indywidualnymi cechami. Dziecko przez cały czas znajduje się pod presją, gdyż rodzice z góry założyli dostosowanie go do idealnego wzorca. Inne cechy tej postawy to: ograniczanie swobody i aktywności przez zakazy, nakazy i nagany, zmuszanie, stosowanie sztywnych reguł. Dziecko traktowane jest z pozycji autorytetu bez uznawania jego praw.
Proszę scharakteryzować postawę rodzicielską współdziałającą.
Postawa współdziałająca – dobro dziecka jest tu wartością pierwszoplanową, aktywność w nawiązaniu wzajemnych kontaktów, angażowanie dziecka w sprawy domu – dostosowanie do wieku. Rozwija ufność, zadowolenie z rezultatów pracy, wytrwałość, umiejętność współdziałania i podejmowania zobowiązań.
Proszę scharakteryzować postawę rodzicielską akceptującą.
Postawa akceptująca – to okazywanie dziecku sympatii, aprobaty, przyjmowanie dziecka takim jakie ono jest, w wypadku złych zachowań – krytykowanie ich, poznawanie i zaspakajanie potrzeb dziecka. Sprzyja kształtowaniu zdolności do tworzenia trwałej więzi emocjonalnej, do wyrażania uczuć, odwagi, chęci pomocy.
Proszę scharakteryzować postawę rodzicielską nadmiernie ochraniającą.
Postawa nadmiernie ochraniająca – podejście do dziecka jest bezkrytyczne, a ono uważane jest za wzór doskonałości. Rodzice traktują dziecko pobłażliwie, z nadmierną opiekuńczością, starają się rozwiązać za nie wszystkie problemy życiowe, nie dopuszczając go do głosu i samodzielności. Inne cechy tej postawy to izolowanie społeczne dziecka i paniczny nieuzasadniony lęk o jego bezpieczeństwo.
Proszę scharakteryzować postawę rodzicielską uznającą prawa dziecka.
Postawa uznająca prawa dziecka – uznanie praw dziecka, bez przeceniania i niedoceniania jego roli, pozwalanie na postępowanie na własną odpowiedzialność, delikatne kierowanie dzieckiem – stosowanie wyjaśniania i tłumaczenia , wyjaśniania i uzasadnienia stawianych wymagań i stosowanych kar. Uczy lojalności, solidarności w stosunku do innych członków rodziny, twórczej postawy.
Proszę scharakteryzować postawę rodzicielską dawania dziecku rozumnej swobody.
Postawa dawania dziecku rozumnej swobody – rodzice wraz z wiekiem dają dziecku więcej swobody, umiejętność utrzymania autorytetu i kierowania dzieckiem w pożądanym zakresie, rozumna troska o zdrowie i bezpieczeństwo, obiektywizm w ocenie grożącego niebezpieczeństwa. Daje dziecku umiejętność współdziałania z rówieśnikami, uspołecznienie, pomysłowość, bystrość i wytrwałość.
Proszę scharakteryzować postawę rodzicielską unikającą.
Postawa unikająca – którą cechuje ubogi stosunek uczuciowy lub zupełna obojętność. Przebywanie z dzieckiem sprawia rodzicom trudności i nie należy do przyjemności. Przy tej postawie występuje zaniedbywanie dziecka pod różnymi względami – zarówno jego potrzeb uczuciowych, jak i w zakresie opieki nad nim. Zaznacza się niedbałość i niekonsekwencja w przestrzeganiu zasad, lekkomyślność lub wręcz obojętność wobec niebezpieczeństwa. Potrzeby dziecka nie są zaspokajane lub zaspokajane są w minimalnym stopniu.
Proszę scharakteryzować postawę rodzicielską odtrącającą.
Postawa odtrącająca – charakteryzuje się nadmiernym rygoryzmem, jawną wrogością lub zaniedbywaniem, stosowaniem nadmiernych kar, oschłością, agresywnością werbalną i fizyczną. Rodzice nie lubią dziecka i nie życzą go sobie, żywią wobec niego rozczarowania. Często dziecko uznawane jest za ciężar ograniczający swobodę. Opiekę nad nim uważają za odrażającą lub przekraczającą ich siły, dlatego nieraz poszukują osób lub instytucji, które przejęłyby ich obowiązki.
Rodzina jako środowisko wychowawcze.
Rodzina odgrywała i nadal odgrywa wielką rolę w procesach socjalizacyjno - wychowawczych stwarzając najlepsze warunki życiowego funkcjonowania ludzi. Rodzina stanowi najbardziej powszechne środowisko życia człowieka. Wywiera znaczący wpływ na zachowanie się jednostki, jej stosunku do innych osób, świata wartości, do systemu norm i wzorów postępowania.
W rodzinie jako grupie obejmującej i organizującej podstawowe dziedziny życia, człowiek uczy się najbardziej istotnych form współżycia i ról społecznych, ważnych w jego aktualnym życiu rodzinnym, ale i w przyszłości. Dziecko w rodzinie zdobywa podstawowe umiejętności, dzięki którym może osiągnąć sukces w późniejszych sytuacjach życiowych.
Z funkcjonowaniem rodziny jako grupy społecznej związane są role i pozycje społeczne rodziców. Czynnikiem życia rodzinnego decydującym o podatności dzieci na oddziaływania wychowawcze jest autorytet rodziców. Cała rodzina jest ważna dla rozwoju osobowości dziecka i zasadniczo stymuluje jego rozwój intelektualny, przygotowuje go do pełnienia określonych ról społecznych, a podstawowym warunkiem jego pełnego rozwoju jest otoczenie, akceptacja rodziców i zwartość rodziny. Dziecko, które czuje, że jest kochane i akceptowane przez rodziców posiada poczucie przynależności i bezpieczeństwa. Życie w rodzinie nie może być tylko byciem obok siebie, musi być kontaktem, wspólnym planowaniem, wymianą myśli, szukaniem wyjść z kłopotów, wzajemnym słuchaniem się. Postawy rodziców wobec dzieci wywierają istotny wpływ na ich samopoczucie i umacniają lub osłabiają proces kształcenia osobowości.
Proszę podać pojęcie kształcenia.
Pojęcie kształcenia wg W. Okonia to ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. W ostatnich latach coraz częściej przez kształcenie rozumie się łącznie nauczanie i uczenie się. Proces kształcenia, w którym uczestniczy jednostka, może być organizowany przez instytucje, zwłaszcza rodzinę i szkołę, jak i przez pojedyncze osoby, kształcenie może też być podejmowane samorzutnie przez jednostkę (samokształcenie).
Proszę podać pojęcie nauczania.
Nauczanie wg. W. Okonia to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości — pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych.
Proszę podać pojęcie edukacji.
Pojęcie edukacji to ogół procesów których celem jest zmiana ludzi, przede wszystkim dzieci i młodzieży - stosowanie do panujących w danym społeczeństwie ideałów i celów wychowawczych.
Proszę podać definicję osobowości.
Osobowość to termin używany w różnych znaczeniach, najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości. Powstanie tych stałych mechanizmów zachowania się jednostki jest efektem rozwoju osobowości, w którym szczególnie ważną rolę grają pierwsze lata życia.
Nabyte wówczas przez dziecko wzory zachowania wywierają trudny do przezwyciężenia wpływ na całe jego życie.
Proszę wymienić funkcje zakładu pracy.
Funkcje zakładu pracy to:
funkcja produkcyjna – jest środkiem do osiągnięcia celów natury ekonomicznej; jest to funkcja naturalna i powszechnie akceptowana bez względu na rodzaj produkowanych dóbr i usług
funkcja socjalna – w szerszym kontekście funkcje tą można rozpatrywać jako element procesu zaspokajania potrzeb psychospołecznych pracowników, a także zapewnienie odpowiednich warunków pracy, opiekę zdrowotną, organizacją wypoczynku i czasu wolnego, częściowym finansowaniem np. żłóbków, przedszkoli
funkcja dydaktyczna – organizowanie kształcenia (proces zdobywania wiedzy, kształtowania umiejętności i postaw sprzyjających efektywnej pracy w określonym zawodzie lub grupie zawodów pokrewnych), dokształcania (kształcenie realizowane w wieku produkcyjnym, które jest niezbędne do wykonywania danego zawodu) i doskonalenia (podwyższenie kwalifikacji) pracowników oraz kandydatów do pracy w formach szkolnych i przedszkolnych
funkcja wychowawcza – kształtowanie cech, poglądów i postaw pracowników oraz stosunków interpersonalnych
Szkoła jako środowisko wychowawcze.
Rola szkoły, choć drugoplanowa, pod wieloma względami pozostaje niezastąpiona. To właśnie szkoła, dzięki istnieniu zbiorowości uczniowskiej, ma możliwość wprowadzania dziecka w tajniki życia społecznego. To ona pozwala rozwijać nowe umiejętności, kształtuje relacje z rówieśnikami i pozwala na zdobywanie wiedzy i wiadomości z różnych dyscyplin naukowych. Przyczynia się ona również do korygowania braków jakie nastąpił w socjalizacji i wychowaniu w domu rodzinnym.
Funkcje szkoły:
funkcja dydaktyczna (kształcąca) – przekazuje uczniom wiedzę z różnych dziedzin nauki, techniki, literatury, sztuki
funkcja wychowawcza – kształtuje postawy uczniów wobec norm, rzeczy, ludzi, wartości
funkcja opiekuńcza – zaspokaja podstawowe potrzeby, niezbędne dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego uczniów
Zadania szkoły:
stwarzanie dzieciom warunków do poznania samego siebie i swych mocnych stron oraz uczenie krytycznego patrzenia na siebie w relacjach z innymi
poznawanie człowieka i umiejętności porozumiewania się z nim
poznawanie ról społecznych w swoim środowisku i relacji zachodzących między nimi oraz organizowanie różnych form społecznej aktywności
poznawanie środowiska przyrodniczego przez pryzmat swego zdrowia psychicznego i fizycznego
rozwijanie wrażliwości na piękno przyrody i jej użyteczność
poznawanie zasad higieny i zdrowego stylu życia
prowadzenie profilaktyki uzależnień
rozwijanie sprawności fizycznej
poznawanie tradycji rodzinnych, szkoły, regionu, narodu i kraju
Aby szkoła mogła realizować swoje podstawowe tj. wychowawczą, opiekuńczą i dydaktyczną musi poszukiwać tzw. efektywnych metod wychowania i kształcenia. Metody te zniwelowałyby podstawowe wady propagowanego sposobu nauczania w szkole. Natomiast szkoła po zastosowaniu tychże metod mogłaby:
eliminować czynniki lękotwórcze, stanowiące elementy różnego rodzaju procedur dyscyplinujących, a także towarzyszących szkolnym rytuałom kontroli i oceny uczniów przez nauczycieli
w jak największym stopniu zastąpić metody „nadawania i utrwalania” informacji metodami wymagającymi dialogu nauczycieli z uczniami i uczniów między sobą
w jak największym stopniu zastąpić zadania odtwórcze stawiane uczniom – zadaniami wymagającymi twórczych, innowacyjnych postaw i zachowań
przez zwiększenie zakresu samorządności uczniów we wszystkich sytuacjach szkolnych pozwolić im na praktyczne uczenie się podejmowanie decyzji
zaczynając od wewnątrzszkolnych dyskusji i samokształcenia nauczycieli stać się stopniowo, lecz konsekwentnie zmieniać style kierowania wychowawczego w szkole, tj. dotychczas rozpowszechniony styl paternalistyczny zastąpić stylem partnerskim
uznać w praktyce zasadę jedności kształcenia i wychowania, nie przez sztuczne łączenie treści intelektualnych z moralno-społecznymi i politycznymi, lecz przez traktowanie rozwoju osobowości ludzkiej jako procesu integralnego
Grupa środowiskowa jako środowisko wychowawcze.
Podział grup środowiskowych:
pierwotne – powstają bez ingerencji człowieka w wyniku spontanicznego rozwoju stosunków interpersonalnych
wtórne – są organizowane przez człowieka dla realizacji konkretnych zadań, np. organizacje, stowarzyszenia uczniowskie
Podział grup ze względu na liderów:
przodownictwo – pozytywne nastawienie emocjonalne, chęć współpracy, niewymuszone zaufanie pozostałych członków
przywództwo – osoba wyróżniająca się pewnymi właściwościami, charyzmą, akceptowana przez pozostałych
panowanie – władza zdobyta przy użyciu siły, nie opiera się na akceptacji, zaufaniu i poczuciu bliskości
Proszę podać definicję środowiska wychowawczego.
Środowisko to całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno-oświatowych i instytucjonalnych – w ich wzajemnych związkach i zależnościach. W tym rozumieniu środowisko jest przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych duchowych potrzeb.
Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze.
Grupa rówieśnicza to pewna zbiorowość składająca się z jednostek w podobnym wieku, pomiędzy którymi, pod wpływem bezpośredniego kontaktu powstają więzi przyjaźni. Można zaliczyć ją do jednych z podstawowych form życia społecznego jednostek.
Wyróżniamy trzy typy grup rówieśniczych:
grupy dziecięce – są oparte na zabawie; autorytet zyskuje szkoła i nauczyciel; do grupy należą dzieci w tym samym wieku, na tym samym etapie rozwoju psychicznego i fizycznego, które mają wspólne upodobania, zainteresowania i rodzaje aktywności
grupy młodzieżowe – inaczej nazywane paczkami; w tym czasie jest już osłabiony autorytet rodziców, grupa wywiera bardzo duży wpływ na jednostkę, na jej opinie, postawy, zachowanie, styl ubierania się, wybór muzyki czy literatury
grupy dewiacyjne – wśród nich wyróżnić można gangi, bandy, przestępcze, subkultury; w grupie obowiązuje dyscyplina, wzajemna lojalność, solidarność i zaufanie
Miarą przystosowania społecznego w grupie rówieśniczej jest stopień popularności i uznania, jakim daną jednostkę darzą koledzy.
Funkcje wychowawcze grup rówieśniczych:
kształtowanie aktywności jednostek
kształtowanie więzi z innymi ludźmi
ułatwienie kontaktów interpersonalnych, wymiana poglądów, zwierzeń i dyskusji
rozwój zainteresowań
konstruktywne współzawodnictwo
umożliwianie kontaktów towarzyskich
zaspokajanie określonych potrzeb emocjonalnych, uznania, poznawczych, bezpieczeństwa i bliskości
nauka samodzielności
Grupa rówieśnicza wpływa na:
poprawę samooceny, poczucie własnej osoby, wyrażania własnego zdania i ogólne zadowolenie z życia
uspołecznienie dzieci i młodzieży do współdziałania społecznego i dorosłego życia
Zakład pracy jako środowisko wychowawcze.
Zakład pracy – zaliczamy do tzw. instytucji formalnych, czyli takich, które prawnie utworzono i przepisami dokładnie uregulowano ich działalność.
Wychowanie naturalne w zakładzie opiera się na uczestniczeniu w pracy i w życiu społecznym grup formalnych i nieformalnych. Jest to wychowanie, w którym dominują spontaniczne związki, środowiskowe systemy wartości i autentyczne autorytety. Nie występują tu instytucje wychowawcze, mianowani wychowawcy i plany działalności wychowawczej.
Wychowanie intencjonalne jest celowym i świadomym działaniem właścicieli (pracodawców), dyrekcji i organizacji społecznych. Możemy tu wyróżnić oddziaływania wychowawcze przebiegające na tle wychowania naturalnego – elementy funkcji mistrza, brygadzisty, bezpośredniego przełożonego. Są też specjalne instytucje, takie jak np. szkoły przykładowe czy ośrodki kształcenia zawodowego, których zadaniem jest realizacja ściśle określonych celów wychowania intencjonalnego.
Procesy wychowania naturalnego i intencjonalnego w rzeczywistych warunkach zakładu pracy wzajemnie się przeplatają i uzupełniają. Wspólnym celem tych oddziaływań jest kształtowanie i rozwijanie, równolegle z wiedzą i umiejętnościami zawodowymi, takich cech, jak: sumienność, staranność, samodzielność, wytrwałość, słowność, życzliwość, pomysłowość, gospodarność, aktywność i mobilność zawodowa.