1. lPRZEDMIOT BADAŃ PEDAGOGIKI

Przedmiotem badań pedagogiki jest proces wychowania w różnych jego postaciach i formach. Proces celowo organizowanego wychowania dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży, stąd wychowanie ich jest głównym zadaniem pedagogiki. Celowo organizowane wychowanie obejmuje także niektóre grupy ludzi dorosłych, tj. ANDRAGOGIKA – pedagogika ludzi dorosłych lub ich oświata i GERONTOLOGIA – pedagogika ludzi starszych.

Współczesny rozwój sił twórczych nauki, techniki, organizacji pracy wymaga od pedagogiki objęcia swoim zakresem całokształtu spraw związanych z wychowaniem człowieka.

Przedmiotem badań pedagogiki są nie tylko wpływy wychowawcze organizowane świadomie i celowo ale również wpływy niezamierzone i żywiołowe. Mówimy wtedy o procesie socjalizacji. Do zadań i zainteresowań pedagogiki należy także zjawisko funkcjonowania systemu szkolno – oświatowego.

Pedagogika nie tylko opisuje fakty ale także je wyjaśnia i poszukuje odpowiedzi na pytania:

1. Jak i dlaczego przebiegają określone procesy wychowawcze?

2. Jak te procesy powinny być organizowane by były maksymalnie skuteczne?

II. Przedmiot badań:

a) nauki przyrodnicze – przedmiotem ich badań jest medycyna oraz wszelkie nauki związane z poznaniem biologicznej struktury człowieka.

b) nauki społeczne – przedmiotem ich badań jest człowiek z punktu widzenia własnego wnętrza, którym zajmują się filozofia, etyka. Celem badań społecznych jest poznanie rzeczywistości społecznej i wszelkich procesów nią rządzących.

2. NAUKI WSPÓŁPRACUJĄCE Z PEDAGOGIKĄ:

1. NAUKI PRZYRODNICZE – dyscypliny zajmujące się badaniem biologicznego aspektu rozwoju człowieka i badaniem biologicznych uwarunkowań procesów wychowania; do tej grupy nauk należą nauki medyczne tj. biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania.

2. NAUKI PSYCHOLOGICZNE - psychologia ogólna i rozwojowa, zajmująca się badaniem funkcjonowania psychiki a zwłaszcza jej indywidualnego rozwoju.

3. NAUKI WYCHOWAWCZE – bada psychiczne uwarunkowania i skutki oddziaływań wychowawczych.

4. NAUKI SOCJOLOGICZNE - socjologia wychowania, pracy, zawodowa, kultury.

5. NAUKI EKONOMICZNE

6. NAUKI FILOZOFICZNE – etyka jako podstawowa nauka do podejmowania zagadnień z zakresu wychowania moralnego; estetyka – analizuje oddziaływanie sztuki na człowieka.

3. PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI:

WYCHOWANIE – jest definiowane w znaczeniu szerokim i wąskim.

Znaczenie szerokie – to przygotowanie człowieka do zadań jakie stawia przed nim cywilizacja. Inne definicje określają wychowanie jako proces osiągania optymalnego rozwoju osobowości. Inne koncepcje określają wychowanie jako rodzaj ludzkiej działalności, która polega na wywoływaniu zmian osobowości. Ostatnie koncepcje uznają, iż wychowanie zawiera kształcenie i nauczanie.

Znaczenie wąskie – ogranicza się do wychowania moralnego i oznacza kształcenie uczuciowo emocjonalnej strony osobowości człowieka. Ogólnie ujmują wychowanie jako przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie i tak rozumiane wychowanie pełni dwie funkcje:

- funkcja zachowawcza, która polega na przekazywaniu tradycji, obyczajowości, wzorców określonych zachowań, charakterystycznej dla danej społeczności.

- funkcja twórcza – polega na kształtowaniu kreatywności jednostki we wszystkich sferach jej życia.

KSZTAŁCENIE to ogół czynności i procesów umożliwiających uzyskanie orientacji w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturowej; dzięki nim człowiek nabywa określony zasób wiedzy i umiejętności, nawyków, nawyków rezultatem kształcenia jest wykształcenie.

Nauczanie – działalność nauczyciela, o charakterze planowej, celowej pracy, ukierunkowanej na wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich uzdolnień. Nauczanie związane jest z uczeniem się, obydwa te pojęcia tworzą wspólnie pojęcie kształcenia.

Nauczanie jest przedmiotem badań dydaktyki.

OSOBOWOŚĆ – punktu widzenia pedagogiki istnieją trzy koncepcje osobowości:

1. Koncepcja natywistyczna (natywizm to skrajna postać naturalizmu) – głosi, że czynniki wrodzone, instynkty, popędy warunkują osobowość człowieka. Zwolennicy tego kierunku twierdzą, że człowiek posiada osobowość zakodowaną w genach, a więc nikt ani nic nie jest w stanie jej zmienić.

2. Determinizm socjologiczny – zakłada, że o osobowości człowieka decyduje środowisko, w którym on żyje. A więc wpływy środowiskowe są głównym czynnikiem kształtowania osobowości.

3. Koncepcja konwergencji – łączy dwie poprzednie koncepcje. Uznaje, że o osobowości człowieka decydują zarówno czynniki wrodzone (wewnętrzne) jak i środowiskowe (zewnętrzne)

Literatura pedagogiczna wyróżnia dwa rodzaje definicji osobowości:

1. definicja typu szerokiego – określa osobowość jako zespół względnie stałych cech wzajemnie odróżniających jednostki. Takimi cechami są: budowa ciała, kolor oczu, charakter, zainteresowania, potrzeby, motywacje, poglądy, postawy, temperament, zdolności, inteligencja.

2. definicja typu wąskiego – określa osobowość jako złożoną strukturę cech fizycznych i psychicznych warunkujących względną całość i odmienność danej jednostki. Zespół tych cech reguluje jej zachowanie i przebieg procesów psychicznych.

Na rozwój osobowości decydujący wpływ ma okres dzieciństwa, ponieważ jest to czas największej podatności człowieka na wpływy wychowawcze

Środowisko wychowawcze – całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno – oświatowych i instytucjonalnych w ich wzajemnych związkach i zależnościach. W tym rozumieniu środowisko jest przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb.

3. ROLA W PROCESIE NAUCZANIA I WYCHOWANIA

- wprowadzić uczniów w świat wiedzy naukowej,

- wdrażać do samodzielności,

- wymagać w podejmowaniu decyzji dotyczącej dalszej edukacji,

- przygotować do aktywnego udziału w życiu społecznym,

- rozbudzać i rozwijać indywidualne zainteresowania uczniów poprzez szeroką ofertę zajęć pozalekcyjnych,

- kształcić postawy społeczne poprzez zdobywanie prawidłowych doświadczeń w współżyciu i współdziałaniu w grupie,

- poznawać otoczenie, nowe osoby, uczyć się siebie, możliwości swojego ciała i nazywać tego, co przeżywa poprzez techniki zabawowe. Zwiększa to znacznie jego poczucie bezpieczeństwa i bardzo zachęca do aktywności,

- nagradzać właściwe postawy gdyż to pozwala uczniom wierzyć, że warto postępować według ustalonych zasad,

- przygotować uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych do integracji z pełnosprawnymi rówieśnikami,

- rozwijać sprawność językowa uczniów,

- pobudzać ich aktywność myślową, emocjonalną i ruchową oraz uczestnictwo w sferze kultury i mediów,

- wykorzystywać aktywizujące metody pracy, gry dramowe, gry dydaktyczne, prezentację dzieł sztuki, projekcję, wycieczki. Uczniowie uczą się poprawnego i spójnego wyrażania własnego punktu widzenia, korzystania z różnorodnych źródeł informacji oraz bycia świadomym odbiorcą kultury,

- komunikacja (językowa, pozawerbalna) jako podstawowy instrument porozumiewania się,

- stwarzać osobom niepełnosprawnym możliwość pełnego lub częściowego włączania się do normalnego życia,

- przygotować do godnego życia w otwartej społeczności oraz aktywnego zajmowania różnorakich społecznych ról rodzinnych, zawodowych i kulturalnych,

- pomagać w budowie pozytywnego obrazu własnego „Ja” i zaspokajać poczucie bezpieczeństwa,

- uczyć sposobów radzenia sobie z własnymi emocjami, właściwego reagowania na przejawy emocji innych, oraz kontrolowanie zachowań,

- tworzyć okazję do wspólnego podejmowania i realizowania różnych zadań, rozwiązywania problemów,

- wspierać i wspomagać w obszarze odnajdywania swojego miejsca w grupie rówieśniczej,

- zamiast krytyki, osądzania, kary zauważać: potrzeby dziecka, trudności, kłopoty, chwilowe wysiłki dziecka i wskazanie sposobu radzenia sobie z trudnościami,

- korygować nie adekwatne wyobrażenia i pojęcia, postaw, obrazu samego siebie,

- kształtować cechy osobowości i charakteru,

- kształtować właściwą postawę jednostek niepełnosprawnych wobec siebie i innych ludzi,

- organizować, otaczające jednostki niepełnosprawne, środowisko społeczne i rówieśnicze, tj. nastawiać pozytywnie szerokie kręgi do nich i ich kształcenia specjalnego,

- aktywnie włączyć jednostki niepełnosprawne w życie gospodarcze, społeczne i kulturalne kraju,

- umożliwiać uczniom niepełnosprawnym częstych, pozaszkolnych kontaktów z rówieśnikami pełnosprawnymi,

- stwarzać dzieciom trudne sytuacje zadaniowe, a nie chronić ich przed nimi,

- kształtować pozytywne postawy wobec Braille’a u uczniów niewidomych,

- stworzenie wokół uczniów nie widomych atmosfery pracy, spokoju, serdeczności i wzajemnego zaufania,

- umożliwiać dzieciom głuchym kontakty z dziećmi słyszącymi,

- umiejętność kierowania uczniami w rozwoju ich pozytywnego spojrzenia na siebie,

- motywować uczniów do pracy,

- wyuczyć umiejętności w zakresie czynności życia codziennego,

- przygotować uczniów do dalszej nauki szkolnej,

- nauczania umiejętności radzenia sobie w prostych sytuacjach życiowych,

- zapoznanie dziecka z najbliższym otoczeniem, domem rodzinnym i szkołą.

3. Ideał wychowania

Teoria wychowania zawsze analizuje aspekt praktycznej działalności ludzkiej, jakim jest wspomaganie rozwoju psychiki. W tej działalności zawsze realizuje się określone cele, w przypadku wychowania wyprowadzane z ideału wychowania.

Ideał wychowania – to pełny opis zintegrowanych cech człowieka, wartościowych

z punktu widzenia interesów całego społeczeństwa, jego odłamów lub grup. Ideał jest postulowanym kształtem dojrzałej osobowości. Charakteryzuje się on określonym zestawem cech wartościowych z punktu widzenia tradycji kulturowej, potrzeb społecznych czy wymagań dominującej ideologii. Przyjęcie określonego ideału wyznacza wybór metod i środków działania.

Ideał wychowawczy – to przełożenie określonych celów kształcenia i wychowania na całościową wizję pożądanej osobowości, a nawet indywidualności. Zwłaszcza taką wizję absolwenta szkoły danego typu czy uczelni, które wieńczą szkolno -–uczelniany etap kształcenia i wychowania.

Ideał wychowania ma określoną strukturę, poszczególnymi jego elementami są zhierarchizowane cele wychowania. Realizacja danego celu zbliża kształt osobowości wychowanka do ideału a proces przybliżania się do ideału jest rozłożony na kilka etapów:

v redukcja ideału na cele nadrzędne, których treścią są uniwersalne wartości jak dobro, piękno, prawda. Wartościom tym odpowiadają określone dziedziny wychowania – wychowanie umysłowe (poszukiwanie prawdy), wychowanie moralne (zapoznawanie z dobrem), wychowanie estetyczne (tworzenie piękna).

v redukcja ideału polegająca na wyborze strategii kierunkowej wychowania, czyli kształtowanie postaw wychowanka wobec różnych obiektów rzeczywistości

i niego samego lub strategii instrumentalnej skierowanej na rozwijanie

różnych zdolności i dyspozycji osobowości, dzięki którym człowiek poznaje

i zmienia świat.

v redukcja ideału do celów etapowych – określonego standardu rozwoju osobowości wyróżnionego na podstawie kryterium wieku życia.

v redukcja ideału do celów operacyjnych, realizowanych na konkretnych zajęciach lekcyjnych, zarówno dydaktycznych jak i wychowawczych.

Na każdej lekcji, na której realizowane są konkretne, sformułowane przez nauczyciela cele kształcenia i wychowania są uczniowie, pedagog pogłębiający ich wrażliwość moralną i poznawczą, kształtujący różne umiejętności czyli cele kierunkowe i operacyjne wyprowadzone z ideału, oraz realizujący treści z poszczególnych dziedzin wychowania. W każdym momencie ma on świadomość ideału wychowawczego.

Analiza ideału wychowawczego ma dwa aspekty:

1- formalny – opisuje ideał i jego strukturę, wchodzi w zakres teleologii wychowawczej;

2- treściowy (merytoryczny) – opisuje treść konkretnych ideałów, wchodzi w zakres aksjologii wychowania.

Ideał wychowania zmienia się wraz z przemianami dokonującymi się na gruncie ekonomii, w strukturach politycznych i w społeczeństwie.

Ideał wychowania – jest to problem teoretyczny, co oznacza, ze w praktyce wychowawcy nie dysponują jakimś pełnym, ukonkretnionym opisem człowieka przymierzającego się do funkcjonowania w świecie przyszłości.

Teleologia wychowania – określa zasady i współzależności ideału i celów wychowania. Jedną z ważniejszych zasad jest zasada spójności treści ideału i celów wychowania, oznaczająca, że poprzez realizację konkretnych celów urzeczywistnia się treści ideału w osobowości wychowanka. Cele na każdym szczeblu wdrażania

w praktyce musza wynikać z przyjętego ideału.

Aksjologia wychowania – określa wartość dyspozycji rozwijanych w procesie wychowania oraz wskazuje, jaki zestaw wartości powinni zinternalizować wychowankowie, zajmuje się analizą źródeł wartości w wychowaniu i dokonuje ich rangowania. Podejmuje próby uzasadniania wartości poszczególnych dyspozycji jednostki w jej społecznym funkcjonowaniu.

3. Szkoła jako instytucją wychowania

Szkoła stanowi swoisty „instrument” mający w rezultacie ściśle określonej działalności wytwarzać pewnego rodzaju „produkt”, jakim jest młody człowiek zdolny do pełnienia ról społecznie użytecznych. To co różni szkołę od innych organizacji o charakterze produkcyjnym, to głównie fakt, że „surowcem” podstawowym jest w tym przypadku dziecko.

Szkoła należy do świata człowieka i służy zaspokajaniu określonych jego potrzeb – jest ona zdolna realizować wiele wartości. Dlatego też jest to instytucja oświatowo – wychowawcza, która zajmuje się kształceniem i wychowaniem dzieci i młodzieży, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo – wychowawczych i programów. Osiąganiu tych celów służy odpowiednio wykształcona kadra pedagogiczna, nadzór oświatowy, baza lokalowa i wyposażenie oraz zabezpieczenie budżetowe ze strony państwa.

Szkoła jako instytucja przechodziła długą ewolucję – od szkoły indywidualnego nauczania w Grecji, poprzez wprowadzającą nauczanie zbiorowe szkołę rzymską, szkołę średniowieczną do szkoły czasów nowożytnych, stopniowo ulegającej demoralizacji. Współczesny system szkolny w wielu krajach opera się na zasadach demokratyzacji i powszechności, czyli dostępu do szkół wszystkich typów, bezpłatności, jednolitości i szerokiego profilu kształcenia. Mimo tego w wielu krajach istnieje dualizm dróg kształcenia, z których jedna – dla uprzywilejowanych warstw społecznych – prowadzi do wyższych studiów, druga zaś – zaś dla dzieci z rodzin niezamożnych – kończy się na szkole podstawowej lub zawodowej1.

Szkoła podstawowa w Polsce obejmuje obecnie dwa szczeble edukacji: szczebel początkowy to klasy I – III oraz szczebel wstępnej systematyzacji, czyli klasy IV – VI. Kolejnym szczeblem nauki jest 2-letnie gimnazjum Jest to szkoła koedukacyjna i uczęszczanie do niej jest obowiązkowe. Na program szkoły podstawowej składają się podstawy wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, kulturze, podstawowe sprawności umysłowe i moralno techniczne oraz przygotowanie do udziału społecznym i do kulturalnego spędzenia wolnego czasu.2

Jak już wspomniałam, szkoła została powołana po to, by przygotować dzieci i młodzież do czynnego uczestniczenia w życiu społecznym, kulturalnym, gospodarczym i politycznym kraju, do tego by zapewnić kontynuację rozwoju kraju i jego mieszkańców. Podstawowe obowiązki szkoły, kształtujące się w wielowiekowej, zostały zakodowane w niepisanej tradycji społecznej, a także w podstawowych aktach prawnych naszego społeczeństwa. Wynika z nich, że podstawowymi funkcjami specyficznymi dla tej instytucji, jest nauczanie i wychowanie. Funkcje te są prezentowane w postaci celów oraz zadań dydaktycznych i wychowawczych.

W naszym społeczeństwie wychowawcza funkcja szkoły jest faktem bezspornym. Wychowując, szkoła ma przygotować uczniów do aktywnego i samodzielnego w nim uczestnictwa. Do najważniejszych zadań szkoły w zakresie opieki wychowawczej możemy zaliczyć:

tworzenie w szkole optymalnych warunków rozwoju uczniów,

zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych,

wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań,

zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju według posiadanych umiejętności i uzdolnień,

prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej,

wychowanie do czasu wolnego przez organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z wolnego czasu.

Realizacja wyżej wymienionych zadań przez szkołę jest bardzo zróżnicowana ze względu na rozmaite warunki, w jakich żyją uczniowie. Opieka wychowawcza może więc obejmować wszystkich uczniów bez wyjątku, albo zajmować się uczniami, którym rodzina nie jest w stanie stworzyć w domu dobrych warunków życia i rozwoju. Poza tym szkoła ma zadania wobec uczniów wymagających przejściowo wzmożonej opieki lub obowiązki względem dzieci wyjątkowych.

Rodzaj celów postawionych szkole czyni z niej instytucję kreującą najwyższe wartości społeczne. Na drodze do pełnego realizowania tych celów stają ciągle rozmaite przeszkody mogące utrudniać, a nawet niweczyć zamierzenia szkoły. Po to, aby zapewnić efektywność swoich działań dydaktyczno – wychowawczych i chronić osobowość uczniów przed deformacjami, musi ona spełniać jeszcze jedną funkcję socjalną – opiekować się uczniami. Jest to funkcja wspierająca i warunkująca prawidłowy rozwój ucznia oraz prawidłową realizację nauczania i wychowania. Działalność opiekuńcza szkoły bywa w praktyce różnie ukierunkowana. W pewnych szkołach jest głównie skierowana na zewnętrz szkoły, na środowisko ucznia, w innych na wewnętrzną pracę szkoły i towarzyszące jej warunki. Niezależnie od indywidualnych nastawień, odczuć, wiedzy jej realizatorów, w swoim prawidłowym kształcie nie może być ona zawężana do jednego kierunku. Zapewnienie uczniom warunków do pełnego rozwoju bezwzględnie wymaga dwukierunkowego działania opiekuńczego i realizowania wszystkich bez wyjątku potrzeb w tym zakresie.

Szkoła powinna realizować następujące funkcje opiekuńcze:

funkcję rozpoznawania sytuacji opiekuńczej szkoły i uczniów,

funkcję kształtowania szkoły jako środowiska rozwoju uczniów,

funkcję stymulowania rozwoju uczniów,

funkcję kompensacyjną opieki szkolnej,

funkcję wychowania opiekuńczego,

funkcję zabezpieczania pobytu uczniów w szkole,

funkcję doradczą,

funkcję kierowania szczególnych przypadków zagrożenia rozwoju do wyspecjalizowanych instytucji opiekuńczych.

Funkcje rozpoznawania sytuacji opiekuńczej szkoły i uczniów wynika z natury działalności opiekuńczej. Skupiając się na organizowaniu warunków do rozwoju, na profilaktyce czy na opiekuńczym ratowaniu szczególnie zagrożonych jednostek, opieka jest w swoim charakterze bardzo zbliżona do działalności medycznej. Podobnie więc, jak w przypadku higieny , o powodzeniu i skuteczności opieki w znacznym stopniu decyduje stopień orientacji, rozeznania w przedmiocie swoich działań.

Przedmiotem rozpoznania muszą być przede wszystkim potrzeby rozwojowe uczniów, i to zarówno uniwersalne, charakterystyczne dla wszystkich dzieci i młodzieży, jak też potrzeby indywidualne, charakterystyczne dla poszczególnych jednostek. Niezwykle ważne jest rozpoznanie indywidualnych właściwości dzieci, a więc ich uzdolnień, talentów, skłonności, temperamentów, a także pewnych mankamentów, upośledzeń. Nauczyciele nie mogą również nie zwracać uwagi na najrozmaitsze zagrożenia dla rozwoju uczniów występujące w środowisku rodzinnym. Funkcja diagnostyczna wymaga bowiem dokładnego rozpoznania sytuacji rodzinnej uczniów, gdyż to warunkuje możliwość kompensowania niedostatków opiekuńczych i wychowawczych rodziny.

Specyfika funkcji rozpoznawczej narzuca szkole dwa charakterystyczne sposoby jej realizacji: studiowanie literatury i diagnozę pedagogiczną. Pierwszy z nich służy do rozpoznawania uniwersalnych potrzeb rozwojowych uczniów, uniwersalnych stosunków i potrzeb społecznych środowisk lokalnych oraz prawidłowości funkcjonowania szkół. Studiowanie musi więc obejmować naukową literaturę psychologiczną, socjologiczno-pedagogiczną oraz literaturę metodyczną i prawniczą. Diagnoza pedagogiczna sprowadza się natomiast do trzech czynności: opisu stanu rozpoznawanego przedmiotu, oceny jego jakości oraz określenia warunków i przyczyn opisywanego stanu.3

Funkcja kształtowania szkoły jako środowiska rozwoju ucznia jest wynikiem bezpośredniego transponowania do niej głównej funkcji opieki społecznej-zapewniania warunków i środków rozwoju. Ma więc na celu wyposażanie instytucji w podstawowe urządzenia i środki umożliwiające: pełną aktywność w pracy, wypoczynek, rozwijanie indywidualnych zainteresowań, aktywność kulturalną i społeczną oraz należytą dbałość o higienę i zdrowie. Specyfika szkoły jako instytucji zajmującej się szeroko pojętym wychowaniem dzieci i młodzieży narzuca jej konieczność skupiania się nie tylko na celach opiekuńczych, ale także na celach wychowawczych. Dla samej opieki omawiana funkcja ma oczywiście znaczenie fundamentalne. Im lepiej bowiem wyposażona jest szkoła, tym większe są gwarancje prawidłowego rozwoju uczniów.

Doprowadzenie szkoły do postaci funkcjonalnie spoistego środowiska, to znaczy takiego, które jest adekwatne wobec właściwości i potrzeb jego użytkowników (uczniów, nauczycieli, rodziców, społeczeństwa, państwa), i które równocześnie spełnia nałożone na nie funkcje, nie może również polegać na jednorazowym akcie organizacyjnym. Może się to dokonać jedynie przez naturalne stopniowe doświadczenia nauczycieli i uczniów jako rzeczywistych podmiotów pracy szkolnej. W procesie tym szczególną rolę odgrywają wizje, wyobrażenia, idealne modele szkoły jako środowiska, twórczy i zaangażowani kreatorzy, środki techniczne. Nie bez znaczenia dla formowanie szkoły jako środowiska są także zewnętrzne czynniki, takie jak: stosunek społeczeństwa do szkoły wyrażany głównie przez rodziców uczniów, stosunek władz do szkolnictwa uzewnętrzniany przez lokalne władze polityczne i oświatowe.4

Funkcja stymulowania, czyli pobudzania rozwoju uczniów, powinna być realizowana w dwóch przypadkach. Pierwszy ma miejsce wtedy, gdy u niektórych uczniów stwierdza się pewien zastój w rozwoju lub nawet tylko zmniejszenie dynamizmu pozytywnych przemian fizycznych i osobowościowych. Taki stan powinien budzić niepokój opiekunów i konkretne działania rozpoznawcze i pobudzające, wytrącające ucznia z tego stanu. Unieruchomienie funkcji stymulacyjnej lub uruchomienie jej zbyt późno może mieć dla ucznia przykre konsekwencje. Zastój, zaniedbanie rozwoju może się stopniowo u niego pogłębiać.

Drugi przypadek realizowanie funkcji stymulującej wiąże się z faktem znamiennym dla społeczności ludzkich, występowanie osobowości o szczególnych, odmiennych cechach. Wśród społeczności uczniowskiej są to często dzieci o szerokich zainteresowaniach i uzdolnieniach, niekiedy również wybitnie utalentowani. Wnoszą oni do pracy dydaktycznej i wychowawczej wiele wartościowego ożywienia, ruchu i zmiany. Bywa, że są oni czynnikiem podnoszącym na wyższy poziom naukę szkolną. Należy zwrócić uwagę na fakt, że postęp techniczny, produkcyjny, kulturalny i naukowy dokonywał się i dokonuje właśnie dzięki nieprzeciętnych ludziom. Zatem dbałość o takich ludzi, stwarzanie warunków do rozwoju ich uzdolnień jest bardzo ważnym obowiązkiem społecznym szkoły. Funkcja stymulowania rozwoju uczniów wymaga gromadzenia i udostępniania wszelkich środków dodatkowych. Dotyczyć to może biblioteki, laboratoriów szkolnych, pracowni itp. Właściwa realizacja tej funkcji opiekuńczej zależy nie tylko od ilości i jakości nagromadzonych środków i formalnych możliwości udostępniania ich uczniom, ale również od wrażliwości nauczycieli zdolnych do dostrzegania osobliwości psychik uczniowskich, od ich umiejętności pobudzania zainteresowań. Duże znaczenia ma również tworzenia w klasach i szkole klimatu tolerancji, uznania dla inności i cenienia nieprzeciętności.

Kolejną ważną funkcją opiekuńczą szkoły jest kompensowanie braków rozwojowych uczniów. Występuje ona wtedy, gdy z powodu określonych braków materialnych, fizycznych, społecznych równowaga życiowa ucznia ulega zachwianiu, a jego rozwój pod pewnym względem zostaje zagrożony. Istotą tej funkcji jest likwidowanie najrozmaitszych zaburzeń w rozwoju ucznia, powstających w wyniku niewielkich wad fizycznych, w wyniku błędów i niedostatków pracy szkoły, przede wszystkim jednak mających źródło we wciąż występujących nierównościach społecznych. Nakłada to na szkoły między innymi obowiązek udzielania zapomóg materialnych, pomagania dzieciom mającym trudne warunki rodzinne przez umożliwianie im przebywania w świetlicy szkolnej, tworzenia zespołów korekcji fizycznej i kompletów korepetycyjnych wyrównujących zaniedbania szkolne. Przede wszystkim jednak funkcja ta wymaga od nauczycieli i służb opiekuńczych dużego uwrażliwienia nawet na najdrobniejsze deformacje i zaburzenia rozwoju uczniów, a nadto umiejętności ich dostrzegania, rejestrowanie i oceniania oraz konsekwentnego niwelowania ich.

Funkcja wychowania opiekuńczego należy do najstarszych i najbardziej trwałych zadań profilaktycznych szkoły. Ma ona na celu kształtowanie takich właściwości osobowości uczniów, które gwarantowałyby nie tylko ich zachowania nie powodujące negatywnych następstw, ale także ich świadomy współudział w działalności opiekuńczej. Realizowanie tej funkcji wymaga więc od pracowników pedagogicznych świadomego włączania celów i zadań wychowania opiekuńczego do najszerzej pojętych oddziaływań wychowawczych szkoły. Wychowanie opiekuńcze jako integralna część zarówno opieki, jak i wychowania, nie jest oczywiście procesem łatwym i prosty. Wymaga ono przemyślanych i wszechstronnych działań. Nie można go sprowadzać jedynie do werbalnego pouczania, instruowania, moralizowania czy dyscyplinowania.

Kolejną funkcją szkoły jest funkcja zabezpieczająca, która polega na czynieniu pobytu ucznia w szkole całkowicie bezpiecznym i to w najszerszym znaczeniu – bezpiecznym biologicznie, medycznie, społecznie i psychicznie. Szkoła jako środowisko, w którym dziecko przebywa co najmniej jedną trzecią dnia, nie może zagrażać jego zdrowiu i życiu. Poza tym uczeń nie powinien w społeczności szkolnej czuć się zagrożonym, a szkoła nie może być dla niego obca. Funkcja zabezpieczająca nakłada na szkołę dwa zasadnicze obowiązki: ciągłego rozpoznawania występujących zagrożeń oraz organizowania działalności ochronnej. W codziennej praktyce szkolnej funkcja ta bywa upraszczana przez sprowadzanie jej wyłącznie do dyżurów nauczycielskich oraz tzw. ubezpieczeń szkolnych w PZU.

Szkoła ma za zadanie także kierowanie szczególnie zagrożonych w rozwoju uczniów do wyspecjalizowanych instytucji opiekuńczych. Dotyczy to tylko najznaczniejszych zagrożeń, takich, które mogą prowadzić do zupełnych deformacji życia i osobowości uczniów. Takim działaniom powinny być poddane dzieci osamotnione, porzucone lub źle traktowane przez rodziców. Podczas pobytu dziecka w pogotowiu opiekuńczym zapewnia się mu opiekę pełną, podobną do tej, jaka ma miejsce w rodzinie. Funkcja ratownicza nie polega jedynie na wskazaniu odpowiednich instytucji opiekuńczych. Szkoła musi formalnie skierować sprawy poszczególnych uczniów do zajęcia się nimi przez określone instytucje, ponosząc przy tym współodpowiedzialność za ich losy.

3. Kto wypowiedział te słowa?

• wychowania to "przysposobienie wychowanka na pełnoprawnego członka grupy" (Durkheim)

• O. Decroly – wychowanie jako „przygotowanie do życia przez życie

• T. Waitz – „wychowanie jest planowym oddziaływaniem na jeszcze dające się kształcić wewnętrzne życie innych”; O. Willmann – „wychowanie jest opiekuńczym, regulującym i kształcącym oddziaływaniem ludzi dojrzałych na rozwój dojrzewających, ażeby mogli mieć udział w dobrach, które są podstawą życia społecznego”

• Doughton – „wychowanie jest procesem rozwoju, który zachodzi w indywidualnej jednostce jako rezultat jej działalności w środowisku i jej reakcji na to środowisko”

• Bagley – „wychowanie jest procesem zdobywania przez jednostkę doświadczeń”

• E. Durkheim – „Wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego.

3. Prekursorzy pedagogiki społecznej

Pedagogika społeczna kształtowała się jako nauka na terenie kilku krajów, przybierając różne odmiany. Precyzja tej pedagogiki nastąpiła dopiero w pierwszym dwudziestoleciu XIX wieku, ale jej prekursorzy zwiastowali nowe pojmowanie procesów wychowawczych już od końca XVIII wieku.

Do sztandarowych prekursorów pedagogiki społecznej należy: Jan Henryk Pestolozzi (1746 – 1827) i Robert Owen – uczestnik Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Pestolozzi zapoczątkował ideę oświaty ludu, pojmowanej jako podniesienie moralne i ekonomiczne środowiska wiejskiego przez budzenie i uruchomienie sił istniejących w tym środowisku, oraz stworzeniu modelu wychowania rodzinno – opiekuńczego. Był założycielem rodzinnego zakładu opiekuńczego dla dzieci (prowadził dwa sierocińce).

Robert Owen (1771 – 1858) był brytyjskim, niezwykle aktywnym działaczem robotniczym, dążył do poprawienia doli robotników – zbudował szpital dla robotników, mieszkania dla rodzin robotniczych z ogródkami przydomowymi, żłobek i przedszkole (pierwsze w Europie), szkołę elementarną, szkołę dokształcającą dla młodzieży, teren zabaw dla dzieci, klub dla dorosłych – bibliotekę. Wielkim jego dziełem było wypracowanie modelu spółdzielni ekonomicznej.

Na ziemiach polskich do prekursorów pedagogiki społecznej należą: Ludwik Krzywicki (1859 – 1941) – pierwszy u nas zarysował wyraźnie i dobitnie: współzależność ideału i praktyki wychowania z przemianami w życiu zbiorowym. „Stworzył teorię wielkiego ruchu demokratyzacji wiedzy”.

Głosił postulat upowszechniania wykształcenia ogólnego jako warunku równości społecznej, propagował samokształcenie, informował o nowych formach upowszechniania kultury i kształcenia dorosłych.

Drugi z polskich prekursorów to Edward Abramowski (18869 – 1919). Zarówno on jak i Ludwik Krzywicki rozpoczęli swoją działalność w końcu XIX wieku. Abramowski głosił, iż w głębi naszej psychiki zawarte są zalążki potrzeb i pragnień społecznych, połączone z ich oceną moralną, czyli, że: „ sumienie jest rodnikiem życia społecznego”.

Do głównych twórców polskiej pedagogiki społecznej należy: Helena Radlińska (1879 – 1954). Weszła ona w krąg zagadnień pedagogiki społecznej od strony dynamicznych grup walki niepodległościowej i klasowej, pobudzających koło młodzieży i dorosłych z warstw upośledzonych i zaniedbanych kulturalnie do pracy samokształceniowej w duchu rewolucji narodowej i społecznej. Pod jej przewodnictwem wydano pierwszy polski podręcznik społecznej pracy kulturalno – oświatowej z tendencją do teoretyzowania (Praca oświatowa, 1913).

Inne jej dzieła to: „Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego” (1935 rok), „Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych” (1937 rok). W dziełach swych Radlińska odsłania klasowe i społeczne uwarunkowanie zjawisk wychowawczych i dydaktycznych oraz prowokowała pomoc w wyrównywaniu krzywd i upośledzeń, żądała roztoczenia opieki wychowawczej i oświatowej nad zaniedbanymi i społecznie upośledzonymi.

Pedagogika społeczna Heleny Radlińskiej należy do najbardziej interesujących koncepcji wychowawczych dwudziestolecia międzywojennego, stanowi współcześnie przedmiot żywego zainteresowania środowisk pedagogicznych. Na aktualność tego toku myśli pedagogicznej zwraca uwagę A. Uziembło. Pisze on: „Rozszerzenie pojęcia wychowania, czynności wychowawczej, na wszystkie formy celowego, pozytywnego oddziaływania na jednostkę i środowisko, analiza szerokiego pojęcia środowiska wychowawczego, rozszerzenie pojęcia przedmiotu oddziaływania wychowawczego na dorosłych członków grup społecznych, nawet takich grup, które nie zostały stworzone jedynie lub głównie dla celów wychowawczych – stanowi cenny wątek polskiej myśli pedagogicznej okresu dwudziestolecia, wątek w którego rozwijanie Radlińska, obok innych pedagogów i socjologów wychowania, wniosła duży wkład ”.

Radlińska żywo interesowała się tzw. pedagogiką środowiska i chętnie korzystała z inspiracji promotora tego kierunku A. Busemanna, profesora Uniwersytetu w Marburgu. On to wysunął wniosek, iż: „człowiek jest kształtowany przez wpływy środowiska, ale pobudzona przeżyciami aktywność ludzka może przekształcić środowisko”.

Bliska w stosunku do pedagogiki Radlińskiej była aktywność społeczno – wychowawcza i refleksja teoretyczna Stanisława Szackiego – wybitnego pedagoga radzieckiego. Widział on trzy podstawowe kręgi środowiskowe wychowania: rodzinę, szkołę i środowisko sąsiedzkie. Szkoła miała organizować życie społeczności dziecięcej, wspomagać rodzinę w jej wychowawczych zadaniach i przetwarzać środowisko przez dokonanie w nim pozytywnych zmian. Oddziaływanie szkoły poszerzał aktywnością wpływów wychowawczych instytucji pozaszkolnych. Nauczyciela i uczniów widział jako budowniczych lepszego społeczeństwa (lepszego ustroju społecznego).

Wracając ponownie na teren polski należy wymienić postać Kazimierza Korniłowicza, który był współpracownikiem Radlińskiej.

Wzbogacił polską pedagogikę społeczną kilkoma ważnymi osiągnięciami w dziedzinie kulturalno – oświatowej. Zapoczątkował prace badawcze nad czasem wolnym robotników, budował teoretyczne zręby wczasów. Zapoczątkował charakterystyki polskich organizacji oświatowych, kulturalnych, społeczno – wychowawczych.

Od 1957 roku pedagogika społeczna wkraczała w okres przebiegający pod znakiem weryfikowania zgodności jej zadań, zakresu i metod badawczych z zasadami pedagogiki socjalistycznej oraz potrzebami społeczeństwa przeobrażanego ustrojowo. Głównymi ośrodkami badawczymi i pracy dydaktycznej w tym czasie był: Uniwersytet Warszawski (R. Wroczyński) i Uniwersytet Łódzki (A. Kamiński) oraz Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej.

Te trzy wymienione ośrodki aktywności z zakresie pedagogiki społecznej są głównymi w Polsce (lecz nie jedynymi). Owocem wszystkich wymienionych ośrodków, poczynań jest nagromadzenie znacznych zasobów wiedzy z zakresu pedagogiki społecznej, wiedzy, która się nieustannie aktualizuje i weryfikuje.

3. Współczesne wychowanie chrześcijańskie: personalizm, humanizm

• Personalizm - nazwa kilku (czasem przenikających się) kierunków współczesnych filozoficznych o nastawieniu na autonomiczną wartość osobowości, przykładających szczególną wagę do pojęcia osoby

• Humanizm – prąd filozoficzny, etyczny i kulturowy, uznający człowieka za najwyższą wartość i podkreślający jego godność.

• Wielu humanistów (w tym ludzi wierzących) postuluje rozstrzyganie dylematów etycznych poprzez odwoływanie się do pojęć uniwersalnych, wspólnych wszystkim ludziom. Poszukują oni źródła prawdy i moralności w człowieku i jego dążeniu do szczęścia. Niekoniecznie wyklucza to samą wiarę w Boga, choć humanizm świecki jest prężną odnogą tej filozofii. Ten pogląd skłania jednak do szukania rozumowego uzasadnienia praw etycznych, nie odwołującego się do twierdzeń jakiejkolwiek religii, podobnie jak nie potrzeba się do nich odwoływać przy badaniu praw fizyki.

• Inni ludzie rozumieją humanizm nieco wężej, niemal wyłącznie jako afirmację wartości ludzkiej istoty[1]. Tak pojęty humanizm można znaleźć jako składnik także w niektórych koncepcjach teistycznyc

3. J.J Rousseau i jego poglądy na wychowanie

Jean-Jacques Rousseau

1.O wychowaniu-Hasła powrotu do natury stały się tłem koncepcji wychowania naturalnego, której zasady przedstawił w poemacie dydaktycznym Emil, czyli o wychowaniu (1762).

Rousseau podzielił młodość na cztery okresy:

-niemowlęctwo, do mówienia;

-zieciństwo do 12. roku życia;

-chłopięctwo do 15. roku życia;

-młodzieńczość do 20. roku życia

Pierwsze dwa okresy miały się ograniczyć do rozwijania zdrowia i zmysłów, trzeci miał dać wykształcenie umysłu, czwarty wychowanie moralne.

Zdaniem Rousseau wychowanie powinno sprowadzać się do umożliwienia dziecku swobodnego wzrostu i dojrzewania oraz chronienie tego rozwoju przed zgubnymi wpływami zewnętrznymi. Chodziło o tak zwane wychowanie negatywne, odrzucające wszystkie środki, zmierzające do urabiania dziecka, do realizowania celów i ideałów narzuconych z zewnątrz.

2-Popularnym w okresie rewolucji francuskiej dziełem Rousseau był traktat polityczny Umowa społeczna (1762), w którym starał się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób można usprawiedliwić istnienie społeczeństw zorganizowanych w państwach, które narzucają ludziom różne ograniczenia.

Jedną z ostatnich prac Rousseau były powstałe z inspiracji konfederata barskiego Michała Wielhorskiego Uwagi o rządzie polskim (1772), w której Rousseau przedstawił reformę ustroju politycznego Rzeczypospolitej, kładąc nacisk na odpowiednie wychowanie młodzieży, które powinno mieć wybitnie narodowy charakter.

3.Zdaniem Rousseau literatura, nauka, sztuka nie prowadzą człowieka ku dobru – Rousseau odrzucał teorię postępu – gdyż rozwój umysłowy prowadzi do degradacji moralnej przez stłumienie naturalnych instynktów, które czyniły człowieka dobrym

4.Koncepcja Rousseau jest stosunkowo prosta: nauka daje ludziom dobrobyt, który przeistacza się w zbytek, ten w rozprężenie, a to ostatnie w upadek. Wszystkie nauki to wynik zabobonu lub pychy: astronomia – dziecko zabobonu rozumu; retoryka i etyka – dzieci pychy rozumu; wynika z tego, że nauki są rozwinięciem przywar naszego rozumu. Człowiek z natury rodzi się dobry, ale ma w sobie zarodki zła (rozum), które nauka rozwija, dając im prymat nad instynktami. Wiedza jako taka, zdaniem Rousseau, nie jest zła, ale cywilizacja tak nas zepsuła, że umiemy ją wykorzystywać tylko ku rozwijaniu naszych wad i to dlatego Chrystus wybrał na apostołów prostaczków, a nie naukowców i filozofów. Rousseau chwali prymitywne życie pierwszych chrześcijan, które było szczęśliwe póki wśród nich nie pojawili się filozofowie i teologowie; ci, kierując się wyłącznie niezdrowymi ambicjami, sprowokowali konflikty personalne, które następnie zostały zracjonalizowane w postaci herezji i wojen religijnych.

11. Pedagogika humanistyczna

Pedagogika humanistyczna (T. Gordon, Śliwierski)

Rozwinęła się na bazie nurtu psychologii humanistycznej (Maslow, Rogers) – podmiotowość wychowanka, branie odpowiedzialności za swoje czyny.

W Polsce nurt ten był mało popularny, występuje natomiast dążenie do wychowania fundamentalistycznego, które łączy się z liberalizmem.

T. Gordon amerykański psychoterapeuta, pedagog, twórca poradników, animator kształcenia dorosłych, postulował ideę wychowania bez zwycięzców i zwyciężonych:

1. symetryczne stosunki interpersonalna między dorosłymi a dziećmi i młodzieżą;

2. każdy z tych elementów jest traktowany podmiotowo bez względu na pochodzenie, pozycje społeczną, itd.

Efekty kształcenia:

• zarówno radość jak i zniechęcenie, satysfakcja albo ból;

• decyduje o nich wsłuchanie się nauczyciela w komunikaty werbalne i niewerbalne dzieci aby dać im to co potrzebują.

„Brak spotkania 2 osób”

Cele wychowania:

kryterium wyróżniania celów – sposób spostrzegania dziecka – „dziecko jest człowiekiem ze wszystkimi jego atrybutami, aktywnościami, przymiotami typowymi dla człowieka” – jest podmiotem swojego istnienia, zatem nie jest własnością rodziców gdyż jest odrębną jednostką ma własne życie i tożsamość, ma prawo do prywatności i do własnej świadomości.

Cele nadrzędne:

• wielostronny rozwój dziecka (psychofizyczny, moralny, psychiczny)

• dziecko nie powinno obawiać się swoich uczuć i emocji

Cele preferowane:

1. autonomia, niezależność, twórczość, rozwój i realizacja własnych możliwości, samego siebie;

2. samodzielność i radzenie sobie ze swoimi problemami;

3. zdolność do zaspokajania własnych potrzeb (odpowiedzialność, samokontrola i samoocena)

4. autentyzm w wyrażaniu uczuć (dziecko powinno być sobą)

5. zdolność do współpracy z innymi

6. umiejętność do samoogranicznia się (własnych potrzeb);

7. autoafirmacja (poczucie własnej wartości);

8. samodyscyplina

Konflikt – jest rezultatem stosowania przez wychowawcę niewłaściwie dobranych metod wychowania wynikających z fałszywych przekonań. Uzewnętrznianie konfliktów jest decydujące przy właściwym wychowaniu.

Dobór metody:

Pedagogika humanistyczna odrzuca przymus, zaleca pośrednie oddziaływanie na wychowanka, okazywanie zaufania wychowankowi do radzenia sobie z jego problemami.

Zasady wychowania:

1. musi zaistnieć problem (problem musi być rozwiązany przez osobę, która go ma)

• wychowawca ma problem, gdy uczeń narusza jego status,

• dziecko ma problem, gdy ktoś narusza jego prawa.

2. akceptacja osoby, która ma problem

3. troska wychowawcy o samego siebie

Etapy rozwiązywania konfliktów:

1. rozpoznanie i zdefiniowanie konfliktów (uzyskanie informacji zwrotnej),

2. poszukiwanie rozwiązań (burza mózgów),

3. analiza projektów rozwiązań,

4. przyjęcie prawdopodobnego rozwiązania i wdrożenie go w działanie,

5. kontrola sposobu przyjętego rozwiązania.

Humanistyczne podejście do wychowanków, paradygmat pedagogiki humanistycznej:

1. Wychowanek jest jednostką autonomiczną i ma prawo do podmiotowości tzn. jest niezależny i odpowiedzialny za swoje postępowanie, nauczyciel i rodzic są po to aby go wspierać i wspomagać.

2. Wychowawca ma obowiązek liczenia się z poczuciem godności i wartości osoby wychowanka, jego potrzebami psychicznymi, okazywanie mu szacunku i zapewnić mu warunki do samorealizacji – z drugiej strony wychowawca jest również podmiotem należy mu się szacunek i realizacja własnych potrzeb.

3. Wychowanek jest partnerem wychowawcy, wychowawca jest facylitatorem (animatorem) procesu wychowania.

4. Postawa wychowawcy – życzliwość, partnerstwo w procesie wychowania, umiejętności psychospołeczne – autentyzm, akceptacja, empatia. Zapewnienie wychowankom szeregu swobód, unikanie przymusu i powoływanie się na własny autorytet, wspieranie wychowanka w rozwiązywaniu problemów.

Pedagogika humanistyczna jest podejściem dającym możliwość samorealizacji wychowanka przy wysokiej umiejętności wychowawczej wychowawcy.

12. Koncepcje wychowawcze c. Freineta

Opracował własną metodę nauczania początkowego, eliminującą podręczniki szkolne i tradycyjne sposoby prowadzenia zajęć lekcyjnych. Metoda ta wykorzystywała swobodną ekspresję, aktywność i twórcze działanie dziecka. Metodę swą oparł na pracy-zabawie, która najbardziej odpowiada potrzebom dzieci. Freinet uważał, że metodyka, którą się w szkole stosuje, "tłumi i ogranicza potrzeby komunikowania się z innymi, wyrażania siebie, ujawniania własnych zainteresowań i poglądów narzucając uczniom treści i formy niezgodne z ich życiem, zainteresowaniami, z ich pragnieniem dokonywania samodzielnych poszukiwań i samodzielnego działania".

W swoim programie Freinet uwzględniał indywidualny rozwój dziecka, jego potrzeby i autentyczny, naturalny sposób bycia. Obserwacja i poznanie dziecka na tle jego warunków środowiskowych to niezbędne przesłanki do określenia potrzeb dziecka.

W złożonej i bardzo bogatej koncepcji pedagogicznej Freineta należy wyróżnić trzy podstawowe elementy:

• przekonanie o konieczności organizowania dzieciom szerokich kontaktów ze środowiskiem przyrodniczym, społecznym i kulturalnym w celu rozwinięcia zainteresowań i umożliwienia dzieciom swobodnej twórczości,

• przeświadczenie o zasadniczej wartości w rozwoju dziecka różnorodnych form ekspresji, czyli wychowywanie przez samodzielną, lecz ukierunkowaną, przez opiekuna, pracę,

• spółdzielcze formy pracy wychowawczej i dydaktycznej.

12. METODA MONTESORRI

Metoda nauczanie Marii Montessori

Psychologiczne podstawy metody

Podstawę działalności praktycznej i zagadnień teoretycznych Marii Montessori stanowi dziecko i jego rozwój. Jej zdaniem dzieciństwo to bardzo ważny okres dla rozwoju jednostki, w którym zachodzą wszystkie podstawowe procesy twórcze, nadające kształt osobowości. Następuje wówczas stały wzrost i postęp w sferze ciała i ducha, które są ze sobą zintegrowane. Wszystkie dzieci wyposażone są w wewnętrzną energię, która skłania je do aktywności i sprawia, że są niestrudzone, nie boją się wysiłku, wręcz stale go poszukują

i wytrwale realizują podjęte działanie. Zdaniem Montessori na tej potrzebie spontanicznej

i wszechstronnej aktywności dziecka należy oprzeć wychowanie.

Z otaczającego świata dziecko najpierw nieświadomie, a następnie w sposób zamierzony

i świadomy chłonie różne uczucia, zdobywa wiedzę i doświadczenie, które wpływają na jego dalszy rozwój. Proces ten dokonuje się dzięki typowym dla okresu dzieciństwa właściwościom takim, jak: „absorbująca psychika”, „okresy szczególnej wrażliwości”, „polaryzacja uwagi”.

-„Absorbująca psychika” - inaczej chłonny umysł, umożliwia okolicznościowe uczenie się dziecka już od wczesnego okresu życia. Dzięki niej dziecko rejestruje w podświadomości wszelkie informacje docierające z otoczenia, które przenikają umysł i tworzą jego intelektualne predyspozycje. Czyni to mimowolnie i bez wysiłku. Skutkiem jej działanie jest zapisanie w podświadomości obrazu otoczenia oraz powstanie świadomości dziecka.

-„Okresy szczególnej wrażliwości” – tzw. „wrażliwe cykle”, to okresy, w których wrażliwość dziecka nastawiona jest na określone rodzaje bodźców. Dziecko łatwo wtedy opanowuje określone umiejętności. Okresy te są przejściowe, a dziecko w toku rozwoju kieruje swoje zainteresowanie i aktywność na coraz to inne przedmioty i treści, na opanowanie coraz to nowych umiejętności, do opanowania, których dojrzało. W tym czasie dziecko uczy się chętnie i intensywnie.

-„Polaryzacja uwagi” - to zjawisko głębokiego i długotrwałego zainteresowania jednym przedmiotem lub jedną czynnością. Tej długotrwałej i głębokiej koncentracji, dzięki której dziecko dokonuje samodzielnych odkryć, głęboko je przeżywając Montessori przypisywała fundamentalne znaczenie w rozwoju osobowości. Dzięki niej potrafi ono pracować poważnie i w sposób zdyscyplinowany, przeżywając jednocześnie radość i czerpiąc satysfakcję z efektu własnych działań. Zjawisko to występuje tylko wtedy, gdy w procesie wychowania uwzględniane są potrzeby rozwojowe dziecka i gdy

wykorzystywane są okresy szczególnej wrażliwości.

Maria Montessori podzieliła dzieci ze względu na wiek:

I poziom – przedszkole – od 3 do 6 lat,

II poziom – szkoła podstawowa – od 6 do 9 lat,

III poziom – szkoła podstawowa – od 9 do 12 lat.

Cele i zadania metody

System wychowania Marii Montessori zwany jest też metodą Montessori.

Metoda ta daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju fizycznego i duchowego oraz kulturowego

i społecznego, wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.

Celem metody jest rozwijanie indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania.

Jest to realizowane poprzez pomoc dziecku w:

1)rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły,

2)wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy,

3)wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej,

4)osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem,

5)wypracowaniu podstaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie,

6)uniezależnieniu od nagrody,

7)formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji,

8)szacunku dla pracy innych,

9)rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy,

10)osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa,

11)umiłowanie do rzeczywistości i otoczenia.

Głównymi zadaniami metody Marii Montessori są:

uczenie przez działanie – dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami,

-samodzielność – dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy przy zachowaniu

reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności,

-koncentracja – dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych działań,

-lekcje ciszy – na nich dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych,

-porządek – dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania porządku w otoczeniu i swoim działaniu,

-społeczne reguły – dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to

wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Uczą się one przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz,

nie przeszkadzaj,

-obserwacja – jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą

obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem,

-indywidualny tok rozwoju każdego dziecka – dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę

i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania,

do których jest już gotowe.

Podstawowym warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka jest właściwie przygotowane otoczenie, które wspomaga w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka – sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy.

Najważniejszymi elementami tego otoczenia są: wolność, porządek, kontakt z rzeczywistością i naturą –poprzez spacery i wycieczki, piękno (wszystko w klasie musi być dobrze zaplanowane, doskonałej jakości i atrakcyjnie rozmieszczone) oraz materiały dydaktyczne.

Zadaniem materiału dydaktycznego jest wspomaganie rozwoju dziecka, dlatego zwany jest materiałem rozwojowym. Jest tak przygotowany, rozmieszczony w klasie i udostępniony dzieciom, że tworzy logicznie uporządkowaną całość programową. Umożliwia on wyjście w uczeniu się dziecka od doświadczenia i poznania zmysłowego. Służy nie tylko rozwojowi intelektualnemu, ale także kształtowaniu się osobowości.

Oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori posiada takie cechy:

1)prostota, precyzja i estetyka wykonania,

2)uwzględnienie zasady stopniowania trudności,

3)dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka,

4)budzenia ciekawości i zainteresowań dziecka,

5)przechodzenie od materiału konkretnego do bardziej abstrakcyjnego,

6)konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów,

7)logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych,

8)ograniczenie – dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu.

Maria Montessori podzieliła materiał dydaktyczny na;

-materiał niezbędny do ćwiczeń życia praktycznego, związany z samoobsługą, troską o środowisko,

zwyczajami i normami społecznymi;

-materiał „akademicki” służący nauce języka, matematyki i innych dziedzin wiedzy;

-materiał artystyczny związany z ekspresją muzyczną, plastyczną i zręcznościową dziecka;

-materiał religijny, np. przedstawiające przypowieści biblijne;

-materiał sensoryczny, rozwijający poznanie zmysłowe, służy pobudzaniu aktywności umysłowej.

Materiały dydaktyczne Marii Montessori są estetyczne, precyzyjnie wykonane i trwałe. Dzięki tym pomocom możliwe jest samodzielne wykonywanie różnych zadań i doświadczeń, w myśl zasady, że jedyną drogą rozwoju dziecka jest jego własna praca.

Konstrukcja pomocy umożliwia zazwyczaj samokontrolę i korektę błędu. Materiały dydaktyczne uwzględniają zasadę stopniowania trudności i są dostosowane do potrzeb rozwojowych dziecka.

Opis przykładowych materiałów dydaktycznych:

1.Piramida (rysunek 1)

To wycięte trójkąty równoramienne, ich ilość może być różna w zależności od ilości pięter, każdy brzeg trójkąta zaznaczony jest innym kolorem.

Przy pomocy tej metody dzieci muszą dobrać wyniki do działań lub odwrotnie na zasadzie gry w domino. Tylko w przypadku ułożenia prawidłowo wszystkich elementów powstanie

Piramida.

Piramida uczy dodawania, odejmowania, mnożenia lub dzielenia w zakresie 100.

2.Termometr (eysunek 2)

To zafoliowany schematyczny rysunek termometru, flamaster suchościeralny, pasek do przesuwania (na przemian: z zapisaną temperaturą i rysunkiem termometru do samokontroli). Można zastosować paski ze zróżnicowanym stopniem trudności tj. temperatury dodanie i ujemne.

Używając tej pomocy dziecko musi przesunąć pasek tak, aby możliwe było odczytanie temperatury. Na rysunku zaznacza flamastrem daną temperaturę i przesuwa pasek, by w okienku pojawił się termometr do samokontroli (po przesunięciu paska w okienku pojawia się termometr prawidłowo wskazujący daną temperaturę). Po sprawdzeniu dziecko ściera i ponownie przesuwa pasek.

Celem jest nauka odczytywania wskazań termometru.

3.Zegar (rysunek 3)

To zafoliowana tarcza zegara, flamaster suchościeralny, pasek do przesuwania (na przemian:

z zapisaną godziną i tarczą zegara do samokontroli). Można również zastosować paski ze zóżnicowanym stopniem trudności: pełne godziny, godziny i minuty, godziny i minuty w systemie

24 godzin.

Dziecko musi przesunąć pasek tak, aby w okienku pojawiła się godzina, narysować flamastrem na tarczy zegara wskazówki w odpowiednim położeniu i przesunąć pasek tak, by w okienku pojawił się zegar do samokontroli (po przesunięciu paska w okienku pojawia się zegar z właściwym ułożeniem wskazówek). Po sprawdzeniu dziecko ściera ponownie przesuwa pasek na następną godzinę.

Celem stosowania tego materiału jest nauka odczytywania godzin i minut na zegarze.

12. PLAN DALTOŃSKI

Dalton-Plan, plan daltoński, system organizacyjny szkoły, stworzony przez H. Parkhurst w mieście Dalton (USA). Uczniowie mieli pełną swobodę w wyborze zajęć i czasu pracy, a zobligowani byli tylko do wykonywania określonych zadań w pracowniach przedmiotowych w oznaczonym terminie. Nauczyciel pełnił rolę konsultanta, prowadził sporadycznie zajęcia zbiorowe z całą klasą i sprawdzał wykonanie zadanych prac.

12. Poglądy pedagogiczne Korczaka

Podstawowe założenia pedagogiki Janusza Korczaka:

* dziecku należy się szacunek, powinno być traktowane jako podmiot, gdyż rozwija się dzięki własnej aktywności

* wychowanie powinno być traktowane jako proces oparty na partnerstwie

* dziecko powinno mieć zapewnione prawo do opieki

* całe społeczeństwo dorosłych powinno być odpowiedzialne za warunki życia dziecka

* powinno się poszukiwać i pogłębiać wiedzę o dziecku

* wszelkie techniki zastosowane w działaniach pedagogicznych powinny wynikać z założeń danego systemu opiekuńczo - wychowawczego

W czasach, w których żył i działał Janusz Korczak, wyraźnie zaznaczał się nurt tak zwanego Nowego Wychowania. Jego wpływ jest także widoczny w dziełach Korczaka. Trzy główne przesłania Nowego Wychowania to:

* treści ogólne, które powinny być przedstawiane wszystkim członkom społeczeństwa, zarówno rodzicom, jak i dzieciom

* treści pedagogiczne, które powinny być umiejętnie wykorzystane podczas kształcenia kadry pedagogicznej

* treści szczegółowe, które powinny służyć pomocą zwłaszcza wychowawcom pracującym w instytucjach opiekuńczo wychowawczych

Janusz Korczak uważany jest za człowieka, który jako jeden z pierwszych zapoczątkował walkę o prawa dziecka. Bardzo często podkreślał fakt, że dziecko, żyjąc w świecie dorosłych, jest od nich uzależnione, a tym samym wskazywał, że pozycja dziecka jest nieporównywalnie gorsza od pozycji dorosłego. W związku z tym wskazywał potrzebę uznania dziecka za w pełni wartościowego człowieka już od momentu narodzin. W przedstawionej przez Korczaka koncepcji systemu wychowawczego mamy do czynienia nie tylko z prezentacją technik i środków stosowanych w działaniach pedagogicznych, ale także dużo cennych porad wskazujących, jak mądrze i skutecznie opiekować się dzieckiem i jak obdarzać go rozumną miłością. Porady Janusza Korczaka nie mają w sobie nadmiaru dydaktyzmu. Jego dzieła - napisane kunsztownym językiem literackim - są dobrym poradnikiem nie tylko dla rodziców, ale także dla wychowawców, nauczycieli i opiekunów. Do najbardziej znanych i podkreślanych poglądów Janusz Korczaka można zaliczyć:

* potrzeba indywidualnego podejścia wychowawcy do każdego dziecka

* zauważenie i podkreślanie wyjątkowej roli dziecka w życiu społecznym

* akcentowanie i przestrzeganie praw dziecka

Z tych poglądów jasno wynika to, że Korczak nieustannie podkreślał fakt, że dziecko w żadnym momencie swojego życia nie może być przedmiotem manipulacji świata dorosłych. Często podkreślał, że dorośli unikają dopuszczania dzieci do spraw codziennych, tłumacząc się tym, że dzieci są zbyt małe i niedoświadczone. Według niego dziecko to aktywna i samoistna jednostka zasługująca na szacunek i przestrzeganie jej praw. Stary Doktor był także człowiekiem ceniącym podstawowe ludzkie wartości: sprawiedliwość, szacunek, godność, piękno, prawdę i miłość do bliźniego. Z tych wartości wyrasta jego stosunek do dziecka i dlatego tak często apelował do wychowawców, aby zatroszczyli się o podstawowe prawa dziecka. Do tych praw zaliczał:

* prawo do miłości

* prawo do bycia szanowanym

* prawo do posiadania własnych tajemnic

* prawo do samostanowienia o sobie

* prawo do własności

* prawo do rozwoju

* prawo do zabawy

* prawo do pracy

* prawo do sprawiedliwości

16. Nurt socjologiczny w wychowaniu

Socjologia wychowania to nauka, która zajmuje się zjawiskami społecznymi występującymi w procesie wychowania. Bada zależności wychowania od środowiska społecznego, czyli zwyczajów, stosunków i oddziaływań międzyludzkich, organizacji

i instytucji społecznych. Bada środowisko wychowawcze, grupy społeczne i całe społeczeństwo, które jest nosicielem i współtwórcą kultury, które ma ogromny wpływ

na wychowanie. Socjologia wychowania proces wychowania traktuje jako proces społeczny, dlatego skupia się nie tyle na umiejętnościach wychowawców, ile na różnych zjawiskach społecznych, które odgrywają w nim ważną rolę.

Znaniecki, który miał ambicję zbudowania własnego systemu społecznego, wykorzystał pojęcie socjologii wychowania do stworzenia nowatorskiego ujęcia zjawisk

i procesów, jakie zachodzą w społeczeństwie, w tym procesu wychowania. Próbował dokonać weryfikacji ich użyteczności poprzez analizę różnych mechanizmów związanych

z procesem wychowania, które zachodzą w społeczeństwie.

Praca Floriana Znanieckiego "Socjologia wychowania" składa się z dwóch tomów. Pierwszy z nich dotyczy środowiska wychowawczego oraz społecznych uwarunkowań procesu wychowania, w drugim zaś Znaniecki przedstawił swoją wizję wychowania, zwłaszcza wychowania zdrowotnego.

12. Wady i zalety nurtu naturalistycznego

Główne zasady

* wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka

* dziecko powinno uczyć się wtedy, gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy

* nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych dzieci

* nauczanie powinno być zindywidualizowane

* szkoła ma pobudzać aktywność dziecka

* ocena prac indywidualnych i zbiorowych oraz testy pomiaru uzdolnień dzieci zamiast egzaminów

* udział uczniów w planowaniu programu

* nieprzywiązywanie znaczenia do nagród i kar z zewnątrz, poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka

* położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową oraz twórczą ekspresję

Zarzuty

* wychowanie jednostronne, oparte na nieuzasadnionych nadziejach co do rzeczywistego wpływu spontanicznej działalności ucznia na jego rozwój intelektualny,

* przesadne zainteresowanie dzieckiem,

* niedocenianie planowego wysiłku w zdobywaniu wiedzy,

* przedkładanie swobody nad karność, chwilowej potrzeby nad dalsze cele wychowania, doświadczenia indywidualnego nad społeczne, psychologiczną organizację nauczania nad konsekwencję logiczną, inicjatywę ucznia nad inicjatywę nauczyciela, przerost zajęć praktycznych, często przypadkowych pod względem treści, nad zajęciami umysłowymi, które zapewniałyby dzieciom podstawy usystematyzowanej wiedzy o świecie.

17. Psychoanaliza Z. Freuda

Połowa XIX wieku była dla psychologii ważnym momentem. To w tym właśnie okresie pracował i tworzył swoją koncepcję teorii osobowości Zygmunt Freud, twórca psychoanalizy. Psychoanaliza bywa dla laików słowem – kluczem, stosowanym wymiennie z takimi pojęciami jak psychologia, czy psychoterapia. Tymczasem psychoanaliza jest jedynie jednym z nurtów psychoterapii, choć niezmiernie istotnym. Psychoterapia zaś, jedną z gałęzi psychologii. Warto wiedzieć nieco więcej o podstawowych założeniach psychoanalizy, aby nie mylić tych pojęć i umieć rozróżnić psychoanalityka od psychologa czy terapeuty.

W psychoanalizie, podstawą jest koncepcja struktury osobowości. Według Freuda, nasza osobowość składa się z trzech elementów: id, ego i superego. Każdy z nich ma własną dynamikę, mechanizmy i funkcje, jednak działają one tak blisko siebie, że trudno je rozdzielić. Upraszczając, oznacza to że na każde nasze zachowanie wpływ ma zarówno id jak i pozostałe elementy.

Id to pierwotna energia, która zasila pozostałe systemy. Jego celem jest zachowanie optymalnego poziomu energii w organizmie. Jeśli więc jest jej zbyt dużo, id dąży go tego aby ją rozładować. Id bywa nazywane naturalnym popędem, albo też wewnętrznym dzieckiem, działa bowiem właśnie jak dziecko, które chce unikać przykrości i dążyć do przyjemności.

Ego to element kontaktujący się ze światem zewnętrznym. To ego wie co trzeba zrobić aby osiągnąć zadowolenie i obniżyć poziom energii. Ego jest w stanie odróżnić to co jest rzeczywiste i istnieje w świecie zewnętrznym od tego co znajduje się jedynie w wyobraźni człowieka. Ego decyduje o działaniu i o tym na jakie bodźce nastąpi reakcja organizmu. Można je przyrównać do dorosłego, który wie co trzeba zrobić i w jaki sposób, aby osiągnąć dany cel.

Superego nazywane jest sumieniem lub poziomem społecznym. Przechowuje ono wszystkie nakazy i zakazy społeczne, moralne, prawne. Superego hamuje nieakceptowane społecznie impulsy id i dąży do doskonałości w rozumieniu wpojonych człowiekowi wartości i zasad.

Wszystkie trzy elementy osobowości współpracują ze sobą, tworząc jedną spójną strukturę, która powoduje że jesteśmy tacy jacy jesteśmy.

Próbując bardziej zrozumieć mechanizm struktury osobowości w psychoanalizie posłużyć można się następującym przykładem. Kiedy jesteśmy głodni, id zaczyna domagać się usunięcia napięcia, czyli głodu. Ego wie, że aby zjeść, trzeba wyjść z domu i udać się do sklepu z jedzeniem bądź do restauracji. Superego zaś mówi nam, że nie można ukraść jedzenia, tylko należy za nie zapłacić. Takie są bowiem normy społeczne. W rzeczywistości, kiedy jesteśmy głodni, idziemy na zakupy a potem przygotowujemy posiłek, a cały proces z tym związany jest spójny i płynny, bo nasze elementy osobowości dobrze ze sobą współpracują.

Psychoanaliza freudowska pozwoliła na pełniejsze wykorzystanie pojęcia "nieświadomości" w psychologii. Choć sama teoria o istnieniu nieświadomych dla człowieka procesów psychicznych i ich treści, była dziełem znacznie starszym niż teorie Freuda, to on doprowadził do tego, że procesy nieświadome stały się tematem badań. Na badaniu właśnie tych nieświadomych treści opiera się psychoanaliza w swojej formie terapeutycznej.

12. Poglądy pedagogiczne H. Radlińskiej

Przedmiotem pedagogiki społecznej jest, według Radlińskiej, wzajemne oddziaływanie wpływów środowiska i przekształcających środowisko sił jednostek. Ponieważ ujemne wpływy środowiska na psychikę dziecka krępują rozwój jego sił wewnętrznych i są przyczyną zahamowań i niepowodzeń życiowych, przeto kompensacja tych wpływów stanowi podstawowe zagadnienie pedagogiki społecznej. Jako metodologia badań środowiska zajmuje się owa pedagogika rozpoznawaniem czynników utrudniających rozwój dziecka oraz środków pomagających w ich przezwyciężaniu. Środkami tymi są siły duchowe w środowisku; zadaniem wychowania szkolnego jest siły te odnaleźć i dostosować do właściwości i potrzeb indywidualnych osobnika. Wpływ wychowawczy różnych czynników społecznych jest silniejszy niż działanie szkoły i dlatego szkoła musi skoordynować swoją pracę wychowawczą z działalnością instytucji i zrzeszeń społecznych, musi nawiązać do bezpośrednich zagadnień czerpanych z życia, aby równocześnie przyczynić się do przetworzenia środowiska i zbudowania nowych form życia. Ukazując konieczność uruchomienia i spożytkowania wszystkich sił społecznych, przywiązuje Radlińska duże znaczenie do oświaty pozaszkolnej, pomocy kulturalnej i wszelkiej w ogóle służby społecznej. Określanie przyczyn badanego stanu w przypadkach wymagających pomocy społecznej oraz odnajdywanie sił, które można uruchomić, czynników, którymi można się posłużyć w celu przeciwważenia braków, zadośćuczynienia niezaspokojonym potrzebom, zapobieżenia grożącym niebezpieczeństwom – oto, w czym widzi Radlińska istotę służby społecznej, wiążącej z sobą pedagogikę i politykę społeczną. Stając po stronie klasy robotniczej, zmuszonej prowadzić walkę o swoje wyzwolenie spod uścisku społecznego, i upatrując w każdej jednostce ludzkiej wartość swoistą stara się przez całe swe życie otoczyć opieką wychowawczą szczególnie zaniedbanych i upośledzonych. Radlińska odrzuca przesądy arystokratyzmu kulturalnego i pragnie, aby wszyscy na równi korzystali z dóbr wartościowych środowiska przedmiotowego ,Spokojna o jutro myśl proletariusza i jasna lampa w chacie chłopskiej są tak samo koniecznymi warunkami wychowania narodowego, jak nędza, troska i ciemnota, przytłaczające masy ludowe –przeszkodami, przeszkodami, które rozbija się praca oświatowa. W ogóle wymaga ona, aby wychowanie dawało jednostce znajdowanie swego ,,ja” i ukazywało ,,ja” innych, aby rozbudzało poczucie całości i odpowiedzialności, łagodziło nieuniknioną walkę uwydatnianiem wartości wspólnych i wdrażaniem do lokalnej oceny ,,innych”. Jak wychowanie umysłowe nie może poprzestać na biernym przejmowaniu wiedzy, ale musi prowadzić do samodzielnego myślenia i zaprawiać do twórczości, tak wychowanie duchowe powinno przyczynić się do harmonii wiedzy i życia, do istotnej asymilacji dóbr ,,niewidzialnych”, związania ich z całą treścią przeżyć psychicznych. Praca społeczna, pojęta jako wychowanie, powinna obejmować równocześnie budzenie potrzeb, uświadamianie ideałów, organizowanie sił, uczenie techniki. Nie może ona jednak wdzierać się w tajniki życia indywidualnego i dążyć do przemocy duchowej. Dlatego od pracownika społecznego wymaga Radlińska życzliwego stosunku do wszelkich wartości, poszanowania zadatków indywidualnych, zjednoczenia się i zżycia duchowego z gromadą, wyćwiczenia w obcowaniu z ludźmi. Wartość jego pracy uzależnia Radlińska nie od tego, co on sam czyni, ale od tego, co potrafi wydobyć z gromady, wśród której i z którą pracuje. Ostrzega ona przed niewolniczym trzymaniem się wzorów tradycyjnych i apoteozowaniem przeżytków, jak również przed pochopnym obniżaniem tradycji. ,,Ulepszanie” życia musi iść w parze z poszanowaniem wartości jednostkowych i zbiorowych oraz z ciągłym ich harmonizowaniem. Działalność wychowawcza powinna zmierzać do wytwarzania więzi szerszej, a to przez wciąganie jednostek do udziału w świadomym używaniu i tworzeniu dóbr kulturalnych. Powinna ona wczuć się w dynamikę życia społecznego, dostrzec linię kierunkową jego rozwoju i za pomocą solidarnej współpracy z innymi ogniskami służby społecznej przyczyniać się do urzeczywistnienia doskonalszej przyszłości.

Radlińska wskazywała, że pożądaną cechą opieki, a równocześnie miarą jej efektywności, jest ciągłe wprowadzanie podopiecznego na drogi samodzielności. Postulat ten stanowi konieczną przeciwwagę dla przynależnościowego mechanizmu opieki, a zwłaszcza dla niebezpieczeństwa zabijania zaradności i odpowiedzialności podlegającej opiece. Jego doniosłość polega na tym, iż wspomaga on jedną z podstawowych funkcji opieki – usamodzielnianie życiowe podopiecznego, a równocześnie stanowi kryterium jej właściwego przebiegu.

Od autorki tylu dzieł, pionierki w wyzwalaniu aktywności społecznej i kulturowej mas zaniedbanych, która przyczyniła się do rozwoju pedagogiki społecznej wymagałoby się zdefiniowania, lub wyjaśnienia, co za się kryje za pojęciem pedagogika społeczna, na polu, której tyle zdziałała jest, jednakże Helena Radlińska nigdy takiej definicji w swojej pracy nie zamieściła. Aleksander Kamiński zastanawiając się nad definicją pedagogiki społecznej napisał: Helena Radlińska zawsze unikała sformułowania definicji pedagogiki społecznej. (…) miała prawdopodobnie to samo poczucie, które towarzyszyło wszystkim dziesięcioleciom jej pracy: kształtowana przez nią gałąź pedagogiki wydawała się wciąż rozwijającą się, płynna, daleka od stabilizacji, od wyraźnego ograniczenia zasięgu: od ostatecznego zakotwiczenia się w określonym miejscu wielkiego zespołu nauk społecznych

12. Dewey

Dewey oparł swój system pedagogiczny na instrumentalizmie, kierunku pragmatyzmu zapoczątkowanym przez Charlesa Peirce’a, a rozpowszechnionym przez Williama Jamesa. Polegał on na rozumieniu doświadczenia jako istoty prawdy – prawdziwe jest to co sprawdza się w działaniu jako prawdziwe. Doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy, stąd w jego szkole pracy rozwijane było hasło: uczenie się przez działanie. Szkoła ta powstała na wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie dzieci wykonywały różne zajęcia rzemieślnicze i gospodarcze. Akcent położony był na aktywność praktyczną i manualną. Głównym celem szkoły było pobudzanie wrodzonych zdolności dzieci, zainteresowań, wzbogacanie doświadczeń, samodzielna praca, natomiast wiedzę zdobywało się niejako przy okazji.

W szkole nie było lekcji i przedmiotów, ośrodkiem był problem, który napotykało dziecko w codziennym życiu i jego rozwiązanie mające doprowadzić do nabywania wiadomości, dlatego zadaniem szkoły było stwarzanie sytuacji będących źródłem owych problemów.

Dewey wyodrębnił etapy myślenia prowadzące do rozwiązania problemu:

1. odczucie trudności

2. określenie trudności – sformułowanie problemu

3. szukanie rozwiązań – formułowanie hipotez

4. wyprowadzenie drogą rozumowania wniosków z rozwiązań – logiczna weryfikacja hipotez

5. dalsze obserwacje prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy – empiryczna weryfikacja hipotezy.

Jako filozof jest Dewey zrazu idealistą, reprezentuje następnie pragmatyzm, wreszcie zaś przychodzi do anty metafizycznego socjalizmu. Dewey nie uznaje jedynej zasady dla wszelkiego stawania się, a usuwa również dualizm idei i rzeczywistości, wskazując na to, że w życiu społecznym zespala się świat idealny z naturalnym. Myślenie ludzkie uważa Dewey za narzędzie do przetwarzania świata naturalnego w świat ludzkich idei (instrumentalizm). Wpływ Deweya sięga daleko poza obręb jego specjalności, w teren socjologii, nauki o państwie, wychowania.

Pedagogikę uważa D. za grunt, na którym spotykają się wszystkie problemy filozoficzne, jako problemy życiowe, zaś filozofię określa jako ogólną naukę o wychowaniu. Głosi pogląd, że świat wartości musi powstawać w świecie doświadczenia i życia codziennego, i że dzięki sile umysłu zostanie przekształcona zarówno jednostka, jak i społeczność ludzka. Tym celom służyć ma wychowanie, dążące do ideałów demokracji. Szkoła ma być miejscem wspólnej produktywnej aktywności, aby budzić już za młodu rozumienie organizacji życia społecznego (szkoła pracy).

12. Przedstawiciele pedagogiki kultury

Przedstawiciele klasycznej pedagogiki kultury i ich dzieła:

* Niemcy:

o Wilhelm Dilthey "Wstęp do nauki o ludzkiej duchowości"

o Edward Spranger "Formy życia"

o Georg Kerschensteiner"Teoria kształcenia"

* Polska:

o Sergiusz Hessen "Podstawy pedagogiki"

o Zygmunt Mysłakowski "Pedagogika ogólna", "Państwo a wychowanie"

o Bogdan Nawroczyński"Zasady nauczania"

o Bogdan Suchodolski "Uspołecznienie kultury", "Kultura współczesna a wychowanie młodzieży"

o Florian Znaniecki "Humanizm i poznanie", "Upadek cywilizacji zachodniej", "Socjologia wychowania"

o Stefan Szuman"Talent pedagogiczny"

12. Funkcje rodziny

W odniesieniu do pojęcia „Funkcji rodziny” rozumie się wyspecjalizowane oraz permanentne działania i współdziałania członków rodziny, wynikające z bardziej lub mniej uświadomionych sobie zadań podejmowanych w ramach wyznaczonych przez obowiązujące normy i wzory, a prowadzące do określonych efektów głównych i bocznych. Określona funkcja rodziny służy zaspokojeniu wydzielonych potrzeb jednostek, wchodzących w jej skład oraz potrzeb i wymogów społeczeństwa.

Po uporządkowaniu wiedzy o rodzinie, a zwłaszcza o jej funkcjach na podstawie literatury wyróżnia się 4 funkcje główne. Należą do nich:

- funkcje biopsychiczne w ramach których znajdują się funkcje; prokreacyjna i

seksualna;

- funkcje ekonomiczne; w skład ich wchodzą funkcje: materialno-ekonomiczna i

opiekuńczo- zabezpieczająca;

- funkcje społeczno-wyznaczające: należą do nich funkcje: klasowa, legalizacyjno-

kontrolna;

- funkcje socjopsychologiczne, do których możemy zaliczyć funkcje: socjalizacyjną,

kulturalno-rekreacyjno-towarzyską i emocjonalno- ekspresyjną

Rodzina jako podstawowa jednostka społeczna złożona z małżonków, potomstwa oraz ogółu krewnych ,oparta na więziach społecznych, której podstawowym zadaniem jest zapewnienie ciągłości biologicznej, powinna spełniać szereg określonych funkcji:

- prokreacji

- socjalizacji młodego pokolenia

- utrzymanie ciągłości kulturalno-społecznej przez przekazanie dziedzictwa następnym

pokoleniom

- prowadzenie gospodarstwa domowego

- organizowanie życia rodzinnego

- sprawowanie opieki i kontroli nad jej członkami

Według socjologów małżonkowie obarczeni są obowiązkiem założenia nowej

organizacji społecznej, zapewnienie ciągłości społeczeństwa. Stąd funkcja prokreacji jest stawiana z reguły na pierwszym miejscu. Rodzice zobowiązani są tak przygotować swoje potomstwo, aby było zdolne do funkcjonowania w określonej społeczności, współdziałania i współtworzenia na jej rzecz. Dla każdego narodu ważne jest utrzymanie tradycji, kultury poprzez przekazywanie dziedzictwa z pokolenia na pokolenie. Proces uświadamiania następuje przede wszystkim na gruncie rodziny.

Małżonkowie, krewni mają obowiązek przekazywania preferowanych wzorców, umiejętności, tak aby w przyszłości wychowankowie byli w stanie uczynić to samo.

W związku z tym nieodzowne staje się zapewnienie jak najwłaściwszych warunków dla rozwoju dziecka. Ważne jest zorganizowanie i prowadzenie gospodarstwa domowego, zaspokojenie takich potrzeb jak na przykład : pożywienie , ubranie, mieszkanie, zabezpieczenie finansowe, a także stworzenie życia rodzinnego, tzw. „ ogniska domowego „ .

Jednocześnie na założycielach rodziny spoczywa obowiązek kontroli i opieki nad jej członkami, sprawowanie jednocześnie poczucia przynależności do rodziny.

Tak oto rodzina jawi się jako komórka społeczna obwarowana przepisami, nakazami, ustaleniami. Jej sens istnienia wypływa z natury ludzkiej, a nie z przykazów i umów społecznych. Stanowi niepowtarzalną grupę, której członków łączą nierozerwalne więzi pokrewieństwa, małżeństwa niekiedy adopcji. Opiera się na miłości, zaufaniu, wzajemnej trosce. Jako wspólnota posiada własną organizację wewnętrzną. Sama ustala prawa i obowiązki, stara się realizować wielostronnie podejmowane potrzeby: ekonomiczne, psychiczne, fizyczne – miłości i bezpieczeństwa, przynależności, tożsamości, urzeczywistniać wspólne cele podejmowane dobrowolnie, a jednocześnie z poczuciem wewnętrznej konieczności, a nie rozkazu. Stąd wynikają nie wspomniane dotychczas funkcje rodziny oparte przede wszystkim na więziach uczuciowych, określane jako: funkcja małżeńska, funkcja rodzicielska, funkcja braterska.

Podlegają one na tworzeniu, rozwijaniu, pielęgnowaniu przynajmniej poprawnych stosunków między małżonkami, rodzicami, dziećmi oraz między rodzeństwem. Związki zachodzące między spokrewnionymi osobami współżyjącymi w jednym domu dają niejednokrotnie obraz całej rodziny. Na ich podstawie można stwierdzić w jaki sposób dana grupa funkcjonuje.

Irena Jundził podkreśla, że do najważniejszych zadań rodziny należą :

- opieka – zaspokojenie podstawowych potrzeb związanych ze stworzeniem odpowiednich warunków życia, bezpieczeństwa; oraz

- wychowanie – interpretowane jako „ zewnętrzny wpływ na jednostkę powodujący określone zmiany w osobowości”

Wychowanie jest to „proces o charakterze przyczynowo-skutkowym podczas którego następuje interakcja między podmiotem wychowania a środowiskiem” . Polega na umiejętnym zgraniu cech i metod wychowawczych rozwojem indywidualnym danej jednostki. Ma na celu socjalizację dzieci i przygotowanie ich do życia dorosłego. Rodzina jestdla dziecka pierwszą szkołą, najważniejszym środowiskiem wychowawczym , zasadniczo decydującym o losach dziecka. Oddziaływuje na dziecko w trojaki sposób:

- spontaniczny

- samorzutny

- zamierzony

Odbywa się już przez sam fakt uczestnictwa dziecka w życiu rodzinnym. Rodzina kształtuje jego osobowość poprzez pracę, zabawę, umożliwienie współdziałania i współtworzenia domu rodzinnego. Proces wychowania w rodzinie bywa często żywiołowy, spontaniczny, jest zjawiskiem naturalnym w odróżnieniu od wychowania intencjonalnego, realizowanego w specjalnie do tego powołanych placówkach. Oddziaływanie na dziecko dokonuje się w normalnych warunkach życiowych, życiowych różnorakich sytuacjach na co dzień. Rodzice starają się też świadomie wpływać na dziecko za pomocą kontroli, nagrody, kary, rozmowy, dając jednocześnie samemu przykład właściwego zachowania , ukierunkowują i wspierają je podczas wzrastania w tak trudną sztukę życia .

12. Poglądy św Augustyna

szukane słowa pomoc

ilość stron - ocena - płeć dowolna mężczyzna kobieta

szkoła podstawowa gimnazjum liceum studia szukaj w: Język polski - Średniowiecze

Dodaj do notatnika

Pobierz pracę

Mini-ściąga do druku

Dodaj komentarz

Autor: Agnieszka Ożóg

Strony maszynopisu (a4): 1,8

Strony rękopisu (a5): 4,4

Ocena nauczyciela dst

Komentarz nauczyciela:

poziom średni,

słownictwo rozbudowane

Średnia ilość gwiazdek: 4,52

Oceń pracę 123456

pdst. gimn. liceum studia

wybierz szkołę aby

ograniczyć ilość wyników

BiografieCharakterystykiGramatykaLekturyListyMotywyOpowiadaniaPrasówkiRecenzjeRozprawkiStreszczenia i plany wydarzeńTematy wolneWierszeCzłowiekZoologiaBotanikaEkologiaStarożytnośćŚredniowieczeXVI wiekXIX wiekXX wiekCiekawostkiAngielskiNiemieckiInformatykaMatematykaMuzykaPlastykaReligiaWOSTechnikaTechnika i technologia

BiografieCharakterystykiGramatykaLekturyListyMotywyOpowiadaniaPrasówkiRecenzjeRozprawkiStreszczenia i plany wydarzeńTematy wolneWierszeCzłowiekZoologiaBotanikaGenetykaEkologiaBiochemiaChemia jądrowaChemia nieorganicznaChemia organicznaChemia środowiskaEnergia, jej przemiany i transportHistoria fizykiJedność mikro- i makroświataObwody elektryczneOddziaływania w przyrodzieProcesy termodynamiczneRuch i jego powszechnośćWszechświat i ciała niebieskieZjawiska optyczneWzory, prawa i tabliceAstronomiaGeografia fizycznaGeografia społeczno-ekonomicznaKartografia i GISPostacie i odkrycia geograficznePrehistoriaStarożytnośćŚredniowieczeXVI wiekXVII wiekXVIII wiekXIX wiekXX wiekXX wiek - I wojna światowaXX wiek - II wojna światowaXXI wiekBiografieCiekawostkiHistoria sztukiPrace przekrojoweAngielskiNiemieckiFrancuskiInformatykaMatematykaMuzykaPlastykaPrzedsiębiorczośćEkologiaReligiaWOSTechnikaTechnika i technologia

Antyk i BibliaŚredniowieczeRenesansBarokOświecenieRomantyzmPozytywizmMłoda PolskaXX-lecieWspółczesnośćBiografieMateriały do maturyMotywyPrace przekrojoweRecenzjeStreszczenia i plany wydarzeńTematy wolneCzłowiekZoologiaBotanikaGenetykaEkologiaBiochemiaChemia jądrowaChemia nieorganicznaChemia organicznaChemia środowiskaChemia ogólnaChemia analitycznaEnergia, jej przemiany i transportHistoria fizykiJedność mikro- i makroświataObwody elektryczneOddziaływania w przyrodzieProcesy termodynamiczneRuch i jego powszechnośćWszechświat i ciała niebieskieZjawiska optyczneWzory, prawa i tabliceAstronomiaGeografia fizycznaGeografia społeczno-ekonomicznaKartografia i GISPostacie i odkrycia geograficznePrehistoriaStarożytnośćŚredniowieczeXVI wiekXVII wiekXVIII wiekXIX wiekXX wiekXX wiek - I wojna światowaXX wiek - II wojna światowaXXI wiekBiografieCiekawostkiHistoria sztukiPrace przekrojoweAngielskiNiemieckiWłoskiRosyjskiŁacinaFrancuskiHiszpańskiInformatykaMatematykaMuzykaPlastykaPrzedsiębiorczośćEkologiaReligiaWOSPrzysposobienie obronneTechnika i technologia

Antyk i BibliaŚredniowieczeRenesansBarokOświecenieRomantyzmPozytywizmMłoda PolskaXX-lecieWspółczesnośćCzłowiekZoologiaBotanikaGenetykaChemia organicznaChemia ogólnaChemia analitycznaGeografia fizycznaGeografia społeczno-ekonomicznaPrehistoriaStarożytnośćŚredniowieczeXVI wiekXVIII wiekXIX wiekXX wiekXX wiek - I wojna światowaXX wiek - II wojna światowaXXI wiekBiografieCiekawostkiHistoria sztukiPrace przekrojoweAngielskiNiemieckiHiszpańskiInformatykaMatematykaEkologiaArchitekturaEkonomiaZarządzanieEuropeistykaAdministracjaDydaktykaEtykaLogistykaFilozofiaKulturoznawstwoPedagogikaPolitologiaPolitykaPrawoMaszynoznawstwoMateriałoznawstwoTeologiaSocjologiaPsychologiaMedycynaRehabilitacjaElektrotechnikaMarketingBudownictwoDziennikarstwoTechnika i technologia

Brykowisko

Najświeższe galerie na Brykowisku

lenor1369

Nazwa: manchester united

patrycjaa18

Nazwa: .

Ostatnio dołączyli do brykujących

rybak79

Wiek: 14

Email: [e-mail]

Nr gg: 20721000

Wojs1

Wiek: 13

Ostatnio dodali prace

amina

karolex123

Wiek: 12

Nr gg: 31242010

Dołącz do nas

Liceum » Język polski » Średniowiecze

Polecamy profesjonalne i pełne opracowania lektur - jakość gwarantuje Wydawnictwo GREG

Wyznania - św. Augustyn

Św. Augustyn – życie i filozofia

ŻYCIORYS:

Aureliusz Augustyn - urodził się 13 listopada 354 roku w Tagaście (Północna Afryka). Wczesnochrześcijański teolog i filozof; był Ojcem i Doktorem Kościoła oraz głównym przedstawicielem patrystyki. W młodości zajmował się studiami retorycznymi - czytanie dzieł Cycerona skłoniło go do badań o charakterze filozoficznym. Filozofię postanowił studiować mając 19 lat. Wkrótce potem został manichejczykiem, uważając w tym czasie chrześcijaństwo za zbyt prostackie. Jednak przez następne dziewięć lat stopniowo doszedł do rozczarowania manicheizmem. W wieku 29 lat przenosi się do Rzymu, później do Mediolanu - tam zostaje profesorem retoryki. Zapoznaje się z neoplatonizmem (zmodyfikowaną wersją platonizmu, opracowaną przez Plotyna w III w.). na chrześcijaństwo nawraca się pod wpływem św. Ambrożego, ówczesnego biskupa Mediolanu, i w roku 387 zostaje przez niego ochrzczony. Jak dotąd sceptyczny, staje się teraz gorliwym, wręcz fanatycznym orędownikiem chrześcijaństwa. W 396 roku wybrany zostaje biskupem Hippony (miasta w Afryce Północnej), piastuje ten urząd do śmierci - do roku 430. Jego najwybitniejsze dzieła to: "Wyznania", "O państwie Bożym", "Dialogi i pisma filozoficzne", "O nauce chrześcijańskiej".

R E K L A M A czytaj dalej ↓

POGLĄDY I IDEE:

Św. Augustyn określa 3 cnoty duszy niezbędne jej do poznania prawdy i Boga: WIARA, NADZIEJA, MIŁOŚĆ. Stworzoną przez Augustyna filozofię poznania dobrze obrazuje jeden z napisanych przez niego dialogów: "A co chcesz poznać? Pragnę poznać Boga i duszę. Nic więcej. Nic więcej. Nic więcej". Św. Augustyn jest autorem pierwszego wielkiego systemu teologiczno-filozoficznego chrześcijaństwa. Opierał się na neoplatonizmie, charakteryzującym się kreacjonizmem, teocentryzmem, iluminizmem. W swych poglądach łączy koncepcję predestynacji z ideą wolnej woli człowieka, odpowiedzialnej za istnienie w świecie zła. Sens dziejów zawiera się wg Augustyna w wyniku walki między państwem ziemskim, rządzonym przez szatana, i niebieskim, rządzonym przez Boga. Człowiek jest dualistycznie rozdarty między dobrem a złem, ciałem a duszą - musi wybrać którąś z tych dróg, nie ma pośredniej drogi.

Św. Augustyn wprowadził do doktryny chrześcijańskiej następujące poglądy:

* Bóg jest nieskończony.

* Świat jest stworzony w nadprzyrodzony sposób, jest dziełem Bożej łaski.

* Człowiek nosi w sobie skazę grzechu pierworodnego.

* Należy się wystrzegać marności ziemskich, mając na uwadze wielkość i nieskończoność Boga.

Równie ważne wartości według św. Augustyna to:

* Zaufanie do Bożej woli.

* Oparcie swego światopoglądu na miłości, wierze, nadziei.

* Prawda jako wartość wieczna, niezależna od zmysłowego poznania i doświadczenia, nadprzyrodzony dar Boży dostępny ludziom, lecz przede wszystkim Kościołowi.

* Celem poznania jest kontemplacja Boskiej Istoty.

* Niemożność dostąpienia zbawienia dzięki dobrym uczynkom i własnym wysiłkom człowieka. Niezbędnym elementem zbawienia jest łaska Boska.

* Ciało nie jest złe samo w sobie, gdyż zostało stworzone przez Boga. Źródłem zła jest pożądliwość cielesna.

* Najważniejsza jest wierność Kościołowi, Pismu Świętemu i miłości.

22. Laicyzacja

Laicyzacja to zeświecczenie różnych poziomów życia społecznego.

W polityce laicyzacja to świadome (programowe) działania władz, zmierzające do wyeliminowania wpływu religii na życie polityczne i społeczne za pomocą aktów prawnych (konfiskata dóbr kościelnych, sekularyzacja szkolnictwa, rozwiązanie konkordatu, odebranie przywilejów związkom wyznaniowym itp.).

Najbardziej typowym przykładem laicyzacji jest decyzja o oddzieleniu Kościoła i państwa we Francji w roku 1905. Programowo do laicyzacji społeczeństwa dążą partie lewicowe, w przeszłości zaś program laicyzacji prowadzono też np. w ZSRR.

W sensie socjologicznym laicyzacja przejawia się słabnięciem więzi religijnych wśród wyznawców, a zwłaszcza spadkiem uczestnictwa w praktykach religijnych, odchodzeniem od norm etycznych i obyczajowych głoszonych przez Kościół itp.

W sensie psychologicznym laicyzacja przejawia się przez zmiany w postawach światopoglądowych, tj. odchodzenie od wiary w kierunku agnostycyzmu, ateizmu lub indyferentyzmu religijnego. Wynik zmian w świadomości społeczeństwa, spowodowany przez laicyzację, przez wyznawców religii określany jest jako "kryzys religijności".

12. Pedagogika krytyczna

Polega na poddawaniu krytycznej analizie stanu instytucji edukacyjnych oraz środowisk socjalizacyjno - wychowujących z perspektywy obecnej w nich przemocy i nieuzasadnionej władzy ; nauki emancypacyjne nie mogą być lojalne wobec władz i panującej ideologii ; ich rolą jest uwolnienie świadomości podmiotów społecznych od mistyfikacji wpływów instytucji i form panowania poprzez rozbudzanie siły refleksji krytycznej i samorefleksji ; nie musi to prowadzić do zaniku stosunków dominacji społecznej, ale może zapoczątkować proces wyzwalania się spod sił wpływów

Zastanawia się on nad tym, na ile i dzięki jakim warunkom możliwy jest dzisiaj wolny od władzy dyskurs oraz komunikacja. Uważa, że nie da się z procesów wychowania, nauczania i uczenia się, myślenia i działania wyeliminować władztwa ; demokracja oznacza władzę ludu sprawowaną przez jego reprezentantów ; niezbędna jest możliwość i umiejętność uczestniczenia władzy w naszym życiu społecznym ; zadaniem pedagogiki jest budzenie świadomości w tym zakresie przez poszukiwanie odpowiedzi na pytanie : jak udaje mi się być podmiotem w demokracji zdominowanej przez rozstrzygnięcia większościowe? Jeśli traktujemy demokrację poważnie, to musimy też zaakceptować fakt, iż decyduje w niej większość, co nie oznacza że dysponuje ona prawdą ;

Pedagogika krytyczna -nośnik ideologii rewolucji społecznej ; wg W. Brezinka : „ Polityczna pedagogika Nowej Lewicy, brak przydatnej dla praktyki wiedzy” ; pojawiła się na przełomie lat 60 tych i 70 tych w Niemczech ; miała wpływ na spór o naukowość pedagogiki oraz przyczyniła się do rozpoznawania alienacji, uprzedmiotowienia i jednostronności w wyjaśnianiu ukrytych mechanizmów i struktur „kolonizujących” życie jednostek i grup społecznych ; pedagogika stała się pośrednio za sprawą teorii krytycznej źródłem inspiracji dla ruchu studenckiego protestu w jego początkowym stadium, a jej przedstawicieli obciążano odpowiedzialnością za stworzenie polityczno - duchowego klimatu dla sceny terrorystycznej przełomu lat 70 i 80; pedagogika krytyczna w nowej roli oznacza walkę klasową w sektorze wychowania i kształcenia, tj. eksponowanie w jej analizach antagonistycznych struktur : dziecko - wychowawca, dzieciństwo - dorosłość, dziecko – społeczeństwo

12. Pedagogika humanistyczna

Cechy pedagogiki zorientowanej humanistycznie:

–Przedmiot badań. Opis człowieka w kategoriach wyjątkowości, godność, szacunku;

–Metody badawcze. Rzetelnośćnaukowa połączona z postulatem rozumienia złożonośći niepowtarzalnośćfenomenu ludzkiego;

–Cele wychowania. Stanowienie takich celów, które afirmowałyby i uwzględniały godnośćiwyjątkowośćczłowieka;

–Metody wychowania. Miałyby one gwarantowaćswobodny rozwój osoby dziecka, odejście od przymusu i manipulacji w wychowaniu

Cechy pedagogiki zorientowanej humanistycznie:

–Charakterystyka procesu interakcji „człowiek –środowisko”. Pobudzanie pozytywnych wychowawczo elementów środowiska oraz niwelowanie elementów szkodliwych;

–Ocena efektów procesu wychowania w kategoriach aktywnego uczestnictwa w kulturze (inkulturacja), życiu społecznym (socjalizacja) lecz przede wszystkim aktywności samorozwojowej (personalizacja);

–Specyficzny sposób postrzegania nauczyciela, wychowawcy wkategoriach „powołania”, „misji” często przypominający arystokratyczny charakter neohumanizmu XIX wieku

Geneza i dzieje:

–Rozwój nauk matematyczno-przyrodniczych i humanistycznych na przełomie XIX i XX wieku

–Sprzeciw wobec szkoły herbartowskiej

–Powstanie progresywizmu, funkcjonalizmu, liberalizmu, marksizmu

–Powstanie Ligi Nowego Wychowania

–W okresie XX leciamiędzywojennego powstawanie nurtów inspirowanych działalnościąLigi

–Rozwój pedagogiki humanistycznej w Polsce jako nurtu paralelnego (wchodzącego w zakres, kontynuacji) dla pedagogiki marksistowskiej

12. Pojęcia

Progresywizm pedagogiczny (eksperymentalizm, nowe wychowanie), prąd pedagogiczny szeroko rozpowszechniony w pedagogice amerykańskiej w I poł. XX w., zakładający postęp w wychowaniu w oparciu o psychologizm pedagogiczny. Progresywiści kładli nacisk na konieczność dostosowania oddziaływań wychowawczych do rozwoju psychicznego dziecka i jego indywidualnych zainteresowań, postulowali swobodny rozwój jednostki i wyzwolenie inicjatywy ucznia w procesie nauczania.

Progresywizm pedagogiczny został zapoczątkowany przez J. Deweya i przedstawiony w wielu jego opracowaniach. Do przedstawicieli progresywizmu pedagogicznego zalicza się ponadto W.H. Kilpatricka, O. Decroly'ego, C. Washburne'a, A. Sickingera, C. Freineta.

Progresywizm był krytykowany za przesadne liczenie się z potrzebami uczniów, lekceważenie wykształcenia opartego na systematycznej wiedzy, a także hołdowanie zasadzie doraźnego przystosowania się do aktualnych warunków życia. Opozycyjny do progresywizmu nurt w pedagogice amerykańskiej nosi nazwę esencjalizmu.

Pajdocentryzm (gr. pais – dziecko, łac. centrum – środek) – kierunek pedagogiczny przyznający dziecku centralną pozycję w procesach edukacji i opierający ten pogląd na przekonaniu o względnej doskonałości jego zadatków wrodzonych. Dlatego pajdocentryzm traktuje wychowanie jako samą tylko opiekę nad samorzutnym rozwojem dziecka, do którego należy dopasować programy, metody i organizacje pracy dydaktyczno-wychowawczej. Jednocześnie pajdocentryzm nie docenia roli nauczyciela i społecznych uwarunkowań edukacji.

Esencjalizm (łac. essentia - istota, treść) – pogląd filozoficzny:

1. który w opozycji do fenomenalizmu twierdzi że pod powierzchnią obserwowalnych zjawisk ukrywa się właściwa, esencjalna rzeczywistość.

2. twierdzący że dla każdego określonego bytu, przynajmniej teoretycznie, jest możliwe podanie skończonego zbioru cech (esencji), takich, że określony byt koniecznie musi posiadać wszystkie te cechy by należeć do definiowanej w ten sposób grupy. Element takiej grupy może posiadać cechy spoza takiego zbioru cech, które nie są ani konieczne ani wykluczające dla przynależności do definiowanej grupy.

Esencja określa substancję lub ideę, w sensie spotykanym w idealizmie platońskim. Jest stała, niezmienna, wieczna i obecna w każdym z możliwych światów. W klasycznym humanizmie istnieje koncepcja esencjalistyczna człowieka, to znaczy, istnieje przekonanie, że natura ludzka jest odwieczna i niezmienna. Ten element humanizmu był krytykowany przez Marksa i Nietzschego

Antypedagogika - nurt we współczesnej pedagogice negujący formę wychowania opierającą się na zasadzie "sterowania" życiem dziecka.

Antypedagogika w założeniu oddaje wolność do samodecydowania o sobie dziecku, a rolę nauczyciela sprowadza do "przewodnika" w myśl zasady lepiej wspierać zamiast wychowywać. Podstawowym warunkiem tego wspierania jest jego dobrowolność. Zdaniem antypedagogiki, dominującą w obecnym wychowaniu rolę wychowawcy i zasadę wychowawca wie lepiej niż wychowanek, co jest dla niego dobre, należy zastąpić prawem dziecka do wyboru opartym na zaufaniu, że wybierze ono dobrze, bo wychowanek wie lepiej niż wychowawca, co jest dla niego dobre.

Antypedagogika charakteryzuje się także krytycznym podejściem do instytucji szkoły, do systemu edukacyjnego.

Do antypedagogiki należy włączyć niektóre skrajne lub (może lepiej zabrzmi) "twarde" stanowiska, jak np Ivan Illich w "Społeczeństwo bez szkoły", postulujący zniesienie obowiązku szkolnego oraz instytucji szkoły w ogóle, jako niezbywalnie opresyjnej, upośledzającej rozwój dziecka i zastąpienia obecnego systemu edukacyjnego zindywidualizowanymi wariantami rozwoju stroniącymi od opresji i przymusu.

Idee antypedagogiczne zostały obok innych teorii krytycznych włączone w światopogląd hipisowski, czy ogólniej, w światopogląd związany z kontrkulturą i z rewoltami lat sześćdziesiątych. Były rozwijane w ramach krytycznego dyskursu tamtego okresu.

Pedeutologia — dział pedagogiki zajmujący się zagadnieniami dotyczacymi zawodu nauczyciela; główne kierunki badań pedeutologicznych: osobowość nauczyciela, jego uzdolnienie i autorytet, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego i kształcenie nauczycieli, etyka zawodu nauczycielskiego, kształtowanie się zawodu i funkcji społecznej nauczycielstwa.

Pedologia (gr.), nauka o dziecku; wyodrębniła się i rozwinęła w pierwszej ćwierci XX w., obejmując swym zakresem całość problematyki związanej z rozwojem psychicznym i fizycznym dziecka, a także zastosowaniem tej wiedzy do zagadnień wychowania i nauczania; jej powstanie wiązało się ze wzrostem zainteresowania na przełomie XIX i XX w. sytuacją społeczną dziecka i jego prawami oraz rozwojem badań eksperymentalnych w dziedzinie psychologii rozwojowej; upatrując podstawę wszelkiej działalności wychowawczej w psychologii jednostki. Pedologia wywarła znaczny wpływ na koncepcje pedagogiczne tego okresu (naturalizm pedagogiczny, pajdocentryzm) oraz przyczyniła się do wykorzystania zdobyczy eksperymentalnej psychologii dziecka i pediatrii w instytucjach oświatowo - wychowawczych: żłobek, przedszkole, szkoła.