Konspekt lekcji dla klasy VI: " Germanizacja i rusyfikacja"
1. Cele dydaktyczno – wychowawcze :
Po lekcji uczeń powinien:
• Umieć wyjaśnić pojęcia: -germanizacja
- rusyfikacja
- wynaradawianie
• Umieć wymienić: - metody wynaradawiania
- sposoby przeciwstawiania się narodu polskiego
• Umieć wskazać na mapie : -zabór rosyjski
-zabór pruski
-zabór austriacki
• Znać najważniejsze daty: -strajku dzieci z Wrześni
• Rozumieć: - metody wyniszczania społeczeństwa polskiego przez zaborców
• Znać postacie historyczne: Michał Drzymała
2. Metody : opowiadanie i opis
- praca z tekstami źródłowymi:” Zabór rosyjski - sytuacja popowstaniowa”
„ Zabór rosyjski – walka z Kościołem”
„ Zabór rosyjski – przeciwstawianie się Polaków”
„ Zabór rosyjski – walka z kulturą i oświatą”
„ Zabór pruski – walka o język polski”
„ Zabór pruski – walka o Kościół”
„ Zabór pruski – walka o ziemię”
- praca w grupach, dyskusja
- praca z podręcznikiem : „G. Wojciechowski: Historia i społeczeństwo”
- praca z mapą - atlasy
3. Środki dydaktyczne
- źródła historyczne
- podręcznik
- mapa
- fotografie przedstawiające : wóz Michała Drzymały
4. Typ lekcji : wszystkie ogniwa procesu lekcyjnego
5. Przebieg lekcji
a) Czynności organizacyjne:
- sprawdzenie obecności
- uspokojenie uczniów
b) Rekapitulacja wtórna:
W jaki sposób Polacy przeciwstawiali się zaborcom? ( czynny, powstania narodowe )
c) Podanie tematu lekcji:” Germanizacja i rusyfikacja”
d) Podanie uczniom kartek z pojęciami: „Germanizacja; Rusyfikacja” z poleceniem wklejenia do zeszytu. Po przeczytaniu regułek pytam co oznaczają pojęcia. Pokazuję w atlasach tereny zajęte przez zaborców.
e) Następnie uczniowie czytają krótki fragment wprowadzający do tematu lekcji z podręczników.
f) Stosując pogadankę, zadaję podstawowe pytania do przeczytanego tekstu.
g) Dzielę klasę na podzespoły i rozdaję dodatkowe teksty źródłowe. Uczniowie na zaznajomienie sie z tekstami mają 10 min.
h) Odpytuję dzieci z przeczytanych tekstów.
i) Zapis krótkiej notatki.
Regułki encyklopedyczne.
GERMANIZACJA – działalność rządu pruskiego mająca na celu zniemczenie ziemi i ludności polskiej na zagarniętych przez Prusy terenach przed rozbiorami i w okresie rozbiorów.
RUSUFIKACJA – działalność władz carskich mająca na celu zrusyfikowanie ludności polskiej zamieszkującej tereny, które w następstwie rozbiorów Polski i traktatu wiedeńskiego znalazły się w granicach Rosji.
Teksty źródłowe: A. Radziwiłł, W. Roszkowski, Historia 1871 – 1939, W-wa 1998
ZABÓR ROSYJSKI – sytuacja popowstaniowa
Po klęsce powstania styczniowego władze rosyjskie przystąpiły do represji względem ludności Królestwa Polskiego. Wprowadzony jeszcze w 1861 r. stan wojenny utrzymano aż do początków XX w. W pierwszym okresie represje dotknęły uczestników powstania, aresztowania i zsyłki objęły ponad 40 tys. osób, a zginęło w egzekucjach lub zmarło w więzieniu ok. 2 tys. Szeroki zasięg miały konfiskaty majątków. Wszelka działalność polityczna została zakazana . Symbolicznym podsumowaniem okresu popowstaniowego było wprowadzenie do języka urzędowego – zamiast określenia Królestwo Polskie – nazwy - Kraj Nadwiślański. Nazwa ta miała oznaczać, że terytorium byłego Królestwa to część Rosji, położona nad Wisłą.
ZABÓR ROSYJSKI – walka z Kościołem
Władze rosyjskie również uderzyły w Kościół rzymskokatolicki, chciano utrudnić kontakty biskupów ze Stolicą Apostolską i podporządkować ich Kolegium Katolickiemu w Petersburgu. Władze zamierzały decydować o obsadzaniu stanowisk kościelnych, zakazano działalności większości zakonów, zlikwidowano ok. 70% klasztorów.
Prześladowania Kościoła rzymskokatolickiego złagodzono dopiero w latach osiemdziesiątych XIX w., gdy papieżem został Leon XIII. Doprowadził on do obsadzenia biskupstwa warszawskiego. Arcybiskupem został ks. Wincenty Popiel.
ZBÓR ROSYJSKI – walka z kulturą i oświatą
Władze carskie dążyły też do rusyfikacji społeczeństwa polskiego , w głównej mierze poprzez szkolnictwo. Aleksander Apuchtin, kurator warszawski marzył o tym aby matki polskie śpiewały swoimi dzieciom kołysanki po rosyjsku. Język rosyjski po 1880 r. obowiązywał w szkołach wszystkich typów, na wszystkich przedmiotach z wyjątkiem religii. W 1869 r. została zamknięta Szkoła Główna w Warszawie, a na jej miejsce utworzono rosyjski uniwersytet.
Rosjanie zajmowali urzędy, posady nauczycielskie, stacjonowało tu wojsko rosyjskie, ale nie przeprowadzano osadnictwa rosyjskiego. Niejednokrotnie Rosjanie wywozili całe rodziny szlacheckie w głąb Rosji. Polacy nie mieli prawa do nabywania ziemi.
ZABÓR ROSYJSKI - sposoby przeciwstawianie się narodu polskiego
Polacy w umiejętny sposób przeciwstawiali się rusyfikacji. Rząd brutalnie zwalczał wszelkie nielegalne próby nauczania w języku polskim, ale społeczeństwo ofiarnie rozwijało tajne nauczanie na poziomie szkoły podstawowej, średniej i wyższej. W rozwijaniu tego nauczania uczestniczyli polscy uczeni, dziennikarze, nauczyciele i młodzież studencka. Faktycznie tajne lekcje prowadzili nauczyciele w carskich szkołach. Wbrew programom szkolnym i zakazom przypominali dawne osiągnięcia Polski, a zwłaszcza jej bohaterską walkę o wolność.
Umiłowanie ojczyzny przez większą część społeczeństwa polskiego zadecydowało o klęsce rusyfikacji polityki caratu. Rozwój organizacji spiskowych, a zwłaszcza podjęcie nowych prób powstania narodowego było wówczas niemożliwe.
WALKA O JĘZYK POLSKI W ZABORZE PRUSKIM
„ Nie rzucim ziemi , skąd nasz ród, nie damy pogrześć mowy „ tak oto zaczynała się „Rota” Marii Konopnickiej . Walka o język stała się konfliktem niemiecko – polskim. Język niemiecki obowiązywał w szkolnictwie, urzędach, nazewnictwie, w 1901 r. wprowadzono go także do nauczania religii w szkołach podstawowych. Na tym tle doszło do protestu dzieci we Wrześni w 1901r. Dzieci ukarano chłostą, a rodziców karami pieniężnymi, sprawa stała się jednak głośna w całej Europie. W latach 1906 – 1907 uczniowie zorganizowali bojkot lekcji religii, żądając przywrócenia języka ojczystego. Władze jednak nie ustąpiły.
W 1908 r. uchwalono ustawę o zgromadzeniach, nazwaną przez Polaków „ kagańcową”, gdyż zabraniała używania języka polskiego podczas zebrań na terenach, gdzie Polaków było mniej niż 60 %
WALKA O KOŚCIÓL W ZABORZE PRUSKIM
Dość nieoczekiwanym bohaterem walki z polityką niemiecką został arcybiskup gnieźnieński, kardynał Mieczysław Ledóchowski, który w pierwszym okresie swoich rządów na stolicy biskupiej odcinał się od jakiejkolwiek polskiej działalności. W 1872 r. Bismarck zaczął jednak realizować założenia Kulturkampfu. W ramach tej polityki państwo pruskie m.in. odsunęło duchowieństwo od wpływu na szkolnictwo. Do szkół wprowadzano, z wyjątkiem lekcji religii w szkołach ludowych, język niemiecki jako wykładowy. Władze żądały od biskupów uzgadniania z nimi obsadzania stanowisk kościelnych. Obowiązkowe stały się śluby cywilne, dawane oczywiście przez niemieckich urzędników. Ostro protestujący przeciw tym posunięciom kardynał Ledóchowski został w 1874 r. aresztowany.
To połączenie walki z Kościołem z walką z polskością wytworzyło w społeczeństwie polskim poczucie tożsamości między polskością a katolicyzmem, wtedy też powstał stereotyp „ Polaka – Katolika”.
WALKA O ZIEMIĘ W ZABORZE PRUSKIM
W 1904 r. została wydana tzw. nowela osadnicza, zakazująca stawiania nowych budynków w gospodarstwach rolnych bez zezwolenia władz. Chciano w ten sposób utrudnić nabywanie ziemi przez Polaków, którzy nie dość, że nie sprzedawali ziemi Niemcom, ale nawet powiększali swój stan posiadania. Wtedy to Michał Drzymała, nie mogąc dostać zezwolenia na budowę domu, zamieszkał w wozie cyrkowym. Parę lat męczyły się sądy pruskie, by znaleźć uzasadnienie prawne dla stwierdzenia, że zakaz może dotyczyć także takiego miejsca zamieszkania. W zaborze rosyjskim, przypuszczalnie , albo policja natychmiast aresztowałaby Drzymałę a wóz zniszczyła, albo wzięła łapówkę i na tym sprawa zostałaby zakończona.
W walce o ziemię stroną wygraną było społeczeństwo polskie.