Problemy z trądzikiem
artykuł lek. med Małgorzaty Lech
Trądzik pospolity (acne vulgaris) to schorzenie gruczołów łojowych. Ogranicza się zwykle do skóry twarzy, górnej części pleców i klatki piersiowej.
Pryszczata młodzieńczość
Trądzik przeważnie dotyczy młodzieży w wieku dojrzewania i praktycznie występuje u każdego młodocianego, ale rzadko ma ciężki przebieg. W tym trudnym okresie życia młodego człowieka, charakteryzującym się chwiejnością psychofizyczną, trądzik (a zwłaszcza jego ciężkie postacie) może mieć duży wpływ na psychikę i powodować agresję, nieufność, niedowartościowanie.
Trądzik pospolity wiąże się z nadmierną aktywnością gruczołów łojowych i rogowaceniem ujść mieszków włosowych. Powoduje to zatykanie przewodów wyprowadzających łój z gruczołów, co jest przyczyną jego znacznego gromadzenia się. Proces ten nasila nadmierna produkcja łoju. Na tym etapie rozwoju zmian trądzikowych dołączają się bakterie beztlenowe (Propionibacterium), których jest dużo w gruczołach łojowych. Bakterie te wytwarzają enzymy rozkładające tłuszcze. Produktem tej reakcji są wolne kwasy tłuszczowe o silnym działaniu drażniącym. W ten sposób powstają pierwsze objawy trądziku:
zaskórniki,
grudki,
krostki,
torbiele ropne (będące efektem ucisku i stanu zapalnego).
Niewątpliwą rolę w rozwoju opisywanej choroby odgrywają hormony płciowe, zwłaszcza androgeny. Dlatego też trądzik nasila się bezpośrednio przed miesiączką, co wiąże się z zespołem napięcia przedmiesiączkowego, kiedy m.in. dochodzi do nadmiernego gromadzenia się wody i chlorku sodu w skórze.
Trądzik pospolity jest zależny od nadmiernej produkcji łoju związanej z przestrojeniem hormonalnym w okresie pokwitania. Może nasilać się lub być wręcz wywołany przez hormony kory nadnerczy (poprzez ich działanie androgenne) oraz niektóre substancje wydzielane częściowo przez gruczoły łojowe, a także preparaty powodujące podrażnienie i nadmierne rogowacenie ich ujść, np.: witamina B12, jod, barbiturany.
Trądzik a hormony
Wpływ androgenów na powstawanie trądziku jest niewątpliwy: komórki gruczołów łojowych mają receptory dla androgenów, których pobudzenie nasila łojotok; trądzik nigdy nie występuje u eunuchów kastrowanych przed okresem pokwitania, dzieci przed okresem dojrzewania i starców. Podwyższony poziom androgenów może wywołać trądzik u kobiet, a preparaty antyandrogenowe znacznie obniżają łojotok.
Jest kilka rodzajów trądziku, może on mieć także różny przebieg, bardziej lub mniej nasilony. W zależności od jego postaci zaleca się środki do stosowania ogólnego i miejscowego.
Odmiany trądziku
W zależności od przewagi poszczególnych rodzajów wykwitów, używa się rozmaitych określeń choroby: trądzik grudkowy, krostkowy lub ropowiczy. Ponadto klinicznie trądzik dzieli się na następujące odmiany:
Trądzik młodzieńczy (acne juvenilis) zwykle słabo nasilony z przewagą zaskórników i grudek, w większości przypadków ustępuje samoistnie po kilku latach trwania.
Trądzik ropowiczy (acne phlegmonosa) - poza wykwitami typowymi dla odmiany młodzieńczej, występują torbiele ropne, które goją się z pozostawieniem wciągniętych i nierównych blizn.
Trądzik skupiony (acne conglobata) charakteryzuje się występowaniem głębokich nacieków i torbieli ropnych oraz bardzo dużych zaskórników, goi się z pozostawieniem nierównych, mostkowatych i przerosłych blizn. Odmiana ta występuje praktycznie tylko u mężczyzn, może zajmować nie tylko twarz, plecy i klatkę piersiową, ale także pachy, pachwiny i pośladki.
Trądzik bliznowcowy (acne keloidea) cechuje tworzenie się bliznowców po ustępujących wykwitach trądzikowych, często towarzyszy odmianie ropowiczej i skupionej, najbardziej charakterystycznym miejscem jej występowania jest okolica karku.
Skłonność do trądziku jest uwarunkowana genetycznie.
Rzadsze odmiany
Trądzik martwiczy - występuje na skórze głowy, w postaci tej wykwity trądzikowe ulegają martwicy i goją się z pozostawieniem wciągniętej blizny.
Trądzik z objawami ogólnymi o ciężkim przebiegu - dotyczy wyłącznie młodych mężczyzn, zmiany skórne są takie jak w trądziku ropowiczym lub skupionym, lecz towarzyszą im objawy ogólne (gorączka, bóle stawowe) oraz odchylenia w badaniach dodatkowych w postaci podwyższonego OB i poziomu białych ciałek krwi.
Trądzik zawodowy - wywołany może być przez chlor, oleje, dziegcie.
Trądzik polekowy - wywołany przez hormony nadnerczy lub leki wydzielane przez gruczoły łojowe.
Trądzik kosmetyczny - wywołany przez pudry i róże zatykające ujścia gruczołów potowych i łojowych, ma postać głównie zaskórników i prosaków.
Trądzik niemowlęcy - jest związany ze stosowaniem olejów mineralnych do pielęgnacji i ma postać grudek, krost, a nawet torbieli ropnych, rzadko występują zaskórniki.
Leczenie ogólne
W leczeniu ogólnym podaje się antybiotyki. Najskuteczniejsza jest zwykle tetracyklina, którą obecnie swykorzystuje się praktycznie tylko w leczeniu trądziku. Z innych antybiotyków zaleca się Davercin (erytromycynę), Dalacin C (klindamycynę), minocyklinę. Antybiotyki stosuje się według określonych schematów, w dawkach nieco innych niż w zakażeniach bakteryjnych, zwykle przez wiele tygodni, a nawet miesięcy. Dodatkowo należy podawać witaminy działające przeciwłojotokowo: PP, B2, C. W przypadku przyjmowania gotowych zestawów wielowitaminowych należy unikać tych, które zawierają witaminę B12, gdyż ona sama może wywoływać objawy trądzikowe.
W ciężkich postaciach choroby stosuje się leki zawierające13-cis kwas witaminy A (Roaccutane). Podaje się je zwykle przez 3-5 miesięcy. Leki te, podobnie jak i inne stosowane doustnie, należy przyjmować pod ścisłą kontrolą lekarza. Ze względu na możliwość jego działań ubocznych trzeba okresowo wykonywać badania krwi oraz stosować u kobiet antykoncepcję przez określony czas (zwykle nie mnie niż miesiąc) przed rozpoczęciem kuracji, w trakcie i po jej zakończeniu.
Korzystne działanie w leczeniu trądziku mają także sole cynku (Zincteral).
Kobietom można zalecać preparaty hormonalne o działaniu antyandrogenowym (Diane 35). Lek ten działa jednocześnie antykoncepcyjnie. Stosuje się go także przez wiele miesięcy po wykluczeniu przeciwwskazań ginekologicznych i internistycznych (takich jak choroby wątroby, zaburzenia lipidowe i układu krzepnięcia). Jego przyjmowanie powinno być także kontrolowane okresowymi badaniami krwi i moczu. W rzadkich przypadkach stosuje się Nizoral w tabletkach bądź Aldacton. Te preparaty mogą być przyjmowane tylko pod kontrolą lekarza.
Szczepionka Acnevac nie jest obecnie podawana ze względu na jej niewielką skuteczność. Wycofano się także z dość powszechnie zalecanej autohemoterapii (domięśniowego podawania krwi pacjenta pobranej z jego żyły).
Leczenie miejscowe
W leczeniu miejscowym używa się do oczyszczania skóry roztworów spirytusowych zawierających tymol, mentol, kwas salicylowy. Z innych robionych w aptece preparatów należy wymienić od lat stosowaną papkę ichtiolową i papkę panny Kummerfield w której skład wchodzi m.in. siarka.
Istnieje również wiele preparatów gotowych zawierających antybiotyki, często w połączeniu z innymi składnikami. Na przykład: Davercin w postaci 3,5% roztworu, Dalacin T (zawierający fosforan klindamycyny) w postaci roztworu i mniej drażniącej emulsji oraz żelu, Acnemycin (zawierający erytromycynę) w postaci płynu i maści, Acnidazil (preparat złożony zawierający mikonazol oraz nadtlenek benzoilu - ten sam, który stanowi podstawę popularnego preparatu Benzacne) w postaci kremu, Zineryt (octan cynku z erytromycyną) w postaci proszku i rozpuszczalnika do przyrządzania zawiesiny.
Ponadto są środki zawierające pochodną kwasu witaminy A, np.: Atrederm w postaci różnoprocentowych płynów, Isotrex (żel), Retin A (krem). Preparaty te po wywołaniu przejściowego podrażnienia zmniejszają czynność i wielkość gruczołów łojowych oraz rogowacenie ujść mieszków włosowych. Stosuje się je zwykle przez wiele tygodni. W tym czasie nie należy się opalać oraz używać kosmetyków i leków zawierających alkohol. Lekiem o nieco podobnym działaniu, zwykle lepiej tolerowanym niż pochodne kwasu witaminy A, jest kwas azelajowy występujący w preparacie Skinoren krem.
W łagodnych postaciach trądziku pospolitego można samemu wypróbować preparaty kosmetyczne i słabo działające leki dostępne w aptekach bez recepty.
Leczenie domowe
W leczeniu domowym można wykorzystać znane preparaty z serii Oxy (krem, żel, płatki kosmetyczne, emulsja), Effaclar i Effalpha (żel do mycia twarzy i emulsja) czy też zwykłe Benzacne. O stosowaniu tego typu preparatów należy zawsze informować dermatologa, gdyż w połączeniu z niektórymi lekami mogą one powodować podrażnienie skóry. Wskazane jest także okresowe oczyszczanie skóry (zwłaszcza z dużą ilością zaskórników) w gabinecie kosmetycznym.
Leczenie farmakologiczne, zwłaszcza doustne, ale także i zewnętrzne powinno być prowadzone przez lekarza dermatologa. Będzie on umiał prawidłowo ocenić, czy w danej postaci trądziku wystarczy leczenie miejscowe, jakimi preparatami należy je przeprowadzić, czy też należy już włączyć preparaty o działaniu ogólnym.
Rozpoczynając terapię trądziku w gabinecie dermatologicznym, nie zawsze należy spodziewać się szybkiego i całkowitego jego wyleczenia, ale systematyczne stosowanie się do zaleceń lekarza pozwoli na złagodzenie objawów.
Inne sposoby leczenia
Niektórzy dermatolodzy zalecają naświetlanie promieniami nadfioletowymi. Stosując tę metodę, należy zawsze brać pod uwagę także jej uboczne działanie (szybsze starzenie się skóry, niebezpieczeństwo działania kancerogennego).
W zmianach bliznowatych stosuje się zabiegi korekcyjne (dermabrazja, leczenie operacyjne), którymi zajmuje się chirurgia kosmetyczna.