Czym jest niedoczynność tarczycy u psów?

Niedoczynność tarczycy (hypotyreoidyzm) spowodowana jest niedoborem hormonów tarczycy (trijodotyroniny i tyroksyny) w organizmie psa. Najbardziej podatne na to schorzenie są psy w przedziale wiekowym 4-10 lat.

Przyczyny

W większości przypadków niedoczynność tarczycy jest schorzeniem dziedzicznym (pierwotnym) – 95% przypadków. Wynika to z zaburzeń układu immunologicznego psa, który już od pierwszego roku życia z nieznanych przyczyn produkuje przeciwciała antytyreoglobulinowe. Przyczepiają się one do komórek tarczycy, co powoduje, że układ odpornościowy uważa je w połączeniu za „intruza” i natychmiast niszczy. Komórki tarczycy niszczone są stopniowo i powoli. Objawy choroby pojawiają się dopiero po kilku latach (wiek 4-10 lat), gdy tarczyca jest już zniszczona w około 75%. 

Rasy predysponowane do niedoczynności pierwotnej: 
– borzoi, 
– seter irlandzki, 
– beagle, 
– dog niemiecki, 
– airedale terrier, 
– jamnik, 
– cocker spaniel, 
– pudel, 
– doberman, 
– rhodesian ridgeback, 
– golden retriever, 
– owczarek staroangielski. 

Kolejną przyczyną może być niedoczynność wtórna (przysadkowa) – spowodowana jest defektem przysadki mózgowej, która pobudza pracę tarczycy i produkcję jej hormonów. Brak tego pobudzenia powoduje zbyt małą produkcją hormonów tarczycowych, czego wynikiem jest kretynizm (niedorozwój całego organizmu). Chore psy nie rosną i giną w ciągu kilku pierwszych miesięcy swojego życia. 

Rasy predysponowane do niedoczynności wtórnej: 
– bokser, 
– sznaucer olbrzymi. 

Czasami przyczyną hypotyreoidyzmu mogą być różne nowotwory i infekcje (powodujące uszkodzenia tarczycy i zmniejszenie ilości produkowanych hormonów) lub brak jodu w karmie. Zdarza się także niedoczynność idiopatyczna, której przyczyny są nieznane.

Objawy

Niedobór hormonów tarczycowych skutkuje spowolnieniem przemiany materii - dłużej trwa produkowanie niezbędnych substancji chemicznych (białka, tłuszczu, cholesterolu.), ciepła, energii, dłużej trwa rozkład leków i toksyn, wolniej powstają nowe komórki. Hormony te także wpływają na pracę serca i procesy krwiotwórcze. Objawy kliniczne niedoczynności tarczycy mają podstępny początek, ponieważ niszczenie tkanki gruczołowej następuje stopniowo. 

Objawy ogólne: 
– zwiększenie masy ciała (otyłość), 
– brak apetytu, 
– biegunki lub zaparcia, 
– zaburzenia płodności (u obu płci), 
– problemy okołoporodowe, 
– apatia, osowiałość, 
– nietolerancja wysiłku, 
– zmniejszona aktywność fizyczna, 
– ospałość, nadmierna senność, 
– większa wrażliwość na zimno, 
– spadek temperatury ciała. 

Objawy dermatologiczne: 
– wyłysienia skóry, 
– wysuszenie skóry, 
– łupież, 
– przebarwienia skóry, 
– zapalenie uszu, 
– ropne zapalenie skóry. 

Objawy nerwowe i mięśniowe: 
– osłabienie mięśni, 
– neuropatia przedsionkowa, 
– neuropatia twarzowa, 
– kulawizny, 
– zaburzenia w zachowaniu (agresja). 

Objawy sercowe: 
– zwolnienie akcji serca, 
– słabsze tętno, 
– słaba kurczliwość mięśnia sercowego. 

Inne objawy: 
– anemia, 
– podniesiony poziom cholesterolu, 
– nawracające choroby rogówki oka.

Diagnozowanie

Diagnozę stawia się na podstawie badania klinicznego oraz analizy krwi (morfologia, badanie biochemiczne i oznaczenie poziomu hormonów tarczycowych) i moczu, mających także wykluczyć cukrzycę i niedoczynność kory nadnerczy. Niestety badanie poziomu hormonów bywa mało miarodajne, ponieważ ich poziom potrafi bardzo gwałtownie się zmieniać, w zależności od pory dnia, temperatury, poziomu stresu. Ważne jest także badanie poziomu TgAA, ponieważ u 60% psów z niedoczynnością tarczycy przeciwciała te są obecne we krwi zanim w ogóle wystąpią objawy chorobowe. Niestety w Polsce nie ma możliwości przeprowadzenia badania TgAA, można jedynie wysłać próbkę krwi psa do USA.

Leczenie

Do leczenia niedoczynności tarczycy stosuje się codzienne podawanie syntetycznego hormonu tarczycy (tyroksyny lewoskrętnej). Oprócz tego leczy się również wszystkie infekcje, które wystąpiły (zapalenie uszu, skóry, itp.). 

Niestety, niedoczynności nie można wyleczyć, a jedynie zmniejszyć lub zlikwidować objawy. Po podaniu tyroksyny już po tygodniu powinna być widoczna poprawa w zachowaniu psa (znika ewentualna senność), a po około 4-6 tygodniach powinny zaniknąć objawy skórne. Po ustaleniu na podstawie kolejnych badań dawki podawanej tyroksyny, poziom hormonów należy w dalszym ciągu raz w roku monitorować, aby w razie potrzeby dostosować dawkowanie. Dobre efekty może również dawać podawanie psu selenu. 

W przypadku psa z niedoczynnością tarczycy powinno się unikać wszelkich leków, które nie są absolutnie konieczne, zaleca się również używanie szczepionek martwych i robienie dłuższych niż normalnie przerw między szczepieniami.

Zapobieganie

Zapobiegać można jedynie niedoczynności dziedzicznej. Wykonuje się to poprzez poddawanie badaniom kontrolnym wszystkich psów z hodowli i wykluczanie z niej tych osobników, których wyniki były nieprawidłowe. Przy stwierdzeniu we krwi obecności TgAA wiemy, że jest to niedoczynność dziedziczna. Przy braku TgAA i jednoczesnej dysfunkcji tarczycy mamy do czynienia z niedoczynnością idiopatyczną, czyli o nieznanej przyczynie, w tym wypadku również zaleca się wycofanie psa z hodowli.

Niedoczynność tarczycy u psów i kotów

Niedoczynność tarczycy uznawana jest za jedno z najczęściej występujących zaburzeń hormonalnych u psów, rzadziej występuje u kotów. Niedoczynność tarczycy związana jest z niedostatecznym wytwarzaniem i wydzielaniem hormonów tego narządu, co prowadzi do wieloukładowego zaburzenia przemiany materii. Większość przypadków niedoczynności tarczycy spowodowana jest uszkodzeniem tego gruczołu. Choroba ma charakter przewlekły i przez długi czas może rozwijać się bez widocznych objawów klinicznych.

Tarczyca jest zbudowana z dwóch płatów położonych na dolnej powierzchni szyi wzdłuż tchawicy. Produkuje ona m.in. tyroksynę (T4), trójjodotyroninę (T3) i ich prekursor tyreoglobulinę (Tg). Hormony te odgrywają dużą rolę w przemianie węglowodanów, białek i tłuszczów, a zatem w metabolizmie całego organizmu. Czynność wydzielnicza tarczycy regulowana jest przez przysadkę mózgową za pomocą hormonu tyreotropiny (TSH). Na przysadkę z kolei wpływ wywiera podwzgórze dzięki tyreoliberynie (TRH). Niedoczynność tarczycy może rozwinąć się w wyniku zaburzenia na jednym z tych trzech poziomów - czyli zaburzenia osi - podwgórze-przysadka-tarczyca. Ma to także znaczenie dla rozwoju objawów klinicznych, szczególnie dla powiększenia tarczycy czyli tzw. wola, kojarzonego z tą przypadłością u ludzi. Wole może wystąpić w przypadku prawidłowego funkcjonowania osi i np. przy zaburzeniu wbudowywania jodu do związków organicznych lub w wyniku jego niedoboru w diecie, co obecnie zdarza się u zwierząt niezmiernie rzadko. Dużo częstszą przyczyną jest zaburzenie osi powzgórze-przysadka-tarczyca, skutkującym niedostatecznym wytwarzaniem hormonów tarczycy, dlatego wole u zwierząt jest rzadkością.

Występowanie

Chorują zwykle psy w średnim i starszym wieku, zwykle 4-10 lat. Rasami predysponowanymi są beagle, dobermany, golden retrievery, jamniki, owczarki niemieckie, cocker spaniele, dogi niemieckie oraz pudle. Rzadziej zdarza się postać wrodzona niedoczynności tarczycy. Choroba równie rzadko występuje u kotów. W większości przypadków u tego gatunku do niedoczynności tarczycy dochodzi wskutek leczenia stanu przeciwnego czyli nadczynności narządu, bądź jego usunięcia w trakcie zabiegu operacyjnego.

 

Przyczyny

Niedoczynność tarczycy spowodowana jest zwykle pierwotnymi zaburzeniami funkcjonowania narządu:

• autoimmunologiczne limfocytarne zapalenie gruczołu;

• idiopatyczny zanik tarczycy (nieznanego pochodzenia);

• nowotwory;

• przyczyny jatrogenne (usunięcie tarczycy, leki przeciwtarczycowe).

 

Wtórna niedoczynność może wystąpić przy:

• zaburzeniach rozwojowych przysadki mózgowej (torbiel, niedorozwój);

• nowotworach przysadki;

• hamowaniu czynności wydzielniczych komórek przysadki (zespół eutyreozy chorobowej).

 

Trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy (np. wskutek zaburzenia rozwoju podwzgórza) zdarza się bardzo rzadko, podobnie jak wrodzona postać choroby (brak, niedorozwój tarczycy).

Objawy

 

Objawy niedoczynności tarczycy są bardzo zróżnicowane ze względu na rolę hormonów w procesach metabolicznych. W przebiegu choroby można stwierdzić zmiany skórne, zaburzenia metaboliczne, zmiany zachowania, oraz zaburzenia ze strony układu nerwowo-mięśniowego, rozrodczego, krążenia oraz narządu wzroku. Mogą one być nasilone w różnym stopniu i występować w różnych kombinacjach. Mogą różnić się zależnie od wieku psa, w którym doszło do niedoczynności, a nawet od rasy np. u niektórych ras psów dominuje łysienie tułowia, u innych pogorszenie stanu okrywy włosowej.

Ogólne:

• ospałość;

• zaburzenia w zachowaniu;

• otyłość;

• osłabienie;

• nietolerancja na wysiłek i na zimno (pies szuka ciepłych miejsc).

 

Skórne:

• wyłysienie na grzbiecie nosa, ogonie (tzw. szczurzy ogon), szyi, dolnej części klatki piersiowej, tułowiu (z reguły nie obejmuje głowy ani kończyn);

• sierść matowa, łamliwa i sucha;

• symetryczne wyłysienia z łatwo dającymi się usunąć włosami;

• skóra w miejscach wyłysień może być zgrubiała, nadmiernie pigmentowana i zimna w dotyku;

• skóra w okolicy pyska również może być pogrubiała, obwisła, może pojawić się tzw. obrzęk śluzakowaty (zaokrąglenie okolicy czoła, opadnięcie powiek, „tragiczny" wygląd twarzy);

• łojotok suchy lub oleisty;

• łupież;

• woszczynowe zapalenie ucha zewnętrznego;

• skóra i uszy często infekowane są wtórnie drożdżakami (grzybami) i bakteriami (ropowica skóry).

 

Czasami jedynym objawem u psów może być nawracające ropne zapalenie skóry, uszu lub nużyca. Świąd jeśli występuje, jest wynikiem wtórnego zapalenia skóry na tle: malasseziozy, bakterii, nużycy.

Neurologiczne:

• zespół przedsionkowy (przechylenie głowy, oczopląs);

• otępienie, osłabione odruchy;

• porażenie nerwu twarzowego;

• niedowłady, nadmierny zakres ruchów;

• miopatia (uszkodzenie mięśni);

• zaburzenia w oddawaniu moczu (zaburzenia w unerwieniu mięśniówki pęcherza);

• porażenia krtani, przełyku.

 

U niektórych psów mogą przeważać objawy neurologiczne. Jak wspomniano wcześniej mogą być również jedynymi objawami niedoczynności tarczycy. Najczęściej spotykane są objawy przedsionkowe oraz porażenie nerwu twarzowego, jednak ze względu na towarzyszące chorobie odcinkowe uszkodzenia włókien nerwowych i ich osłonek, obecnie uważa się, że niedoczynność tarczycy może spowodować właściwie większość chorób układu nerwowego.

Sercowo-naczyniowe:

• bradykardia (rzadkoskurcz serca);

• zmniejszona kurczliwość mięśnia sercowego;

• zaburzenia rytmu serca.

 

Płciowe:

• obniżony popęd płciowy;

• niepłodność;

• brak rui, słabo wyrażona ruja, cicha ruja, wydłużony okres anestrus (spokoju płciowego);

• obniżona ruchliwość plemników;

• mlekotok lub ginekomastia (powiększenie gruczołów sutkowych).

Oczne:

• opadnięcie powieki;

• lipidoza rogówki (zaburzenie metabolizmu lipidów i odkładanie się ich w rogówce);

• owrzodzenie rogówki;

• zapalenie naczyniówki

Wrodzona niedoczynność tarczycy (kretynizm): Szczenięta z wrodzoną postacią niedoczynności tarczycy charakteryzują się opóźnionym wzrostem i zaburzonym rozwojem psychicznym. Mają nieproporcjonalną budowę ciała, dużą i szeroką głowę, gruby wystający język, szeroki, kwadratowy tułów i krótkie kończyny. Są znudzone i apatyczne. Inne cechy to przetrwała szczenięca sierść, łysienie, brak apetytu, opóźnione wyrzynanie się zębów i wole. Występowanie wola jest zmienne i uzależnione m.in. od czynników opisanych powyżej.

Rozpoznawanie

 

Rozpoznanie stawia się na podstawie objawów klinicznych i badań laboratoryjnych, przede wszystkim opierając się na ocenie funkcjonowania tarczycy. W rutynowym badaniu krwi (morfologia i biochemia) można zaobserwować niedokrwistość oraz podwyższony poziom cholesterolu i triglicerydów. Do potwierdzenia występowania choroby stosuje się oznaczanie poziomu hormonów tarczycy i przysadki: tyroksyny całkowitej (T4) i wolnej tyroksyny (fT4) oraz tyreotropiny (TSH) we krwi zwierzęcia. Ważny przy tym jest rodzaj laboratorium, do którego wysyłamy próbki, szczególnie w przypadku TSH, który jest specyficzny gatunkowo i nie można zbadać go w laboratorium ludzkim. W skrócie można powiedzieć, że niskie stężenie fT4 i T4 przy podwyższonym TSH świadczą o niedoczynności tarczycy. Interpretacja jest jednak nieco bardziej złożona. Oceniając poziom hormonów lekarz musi uwzględnić czynniki wpływające na ich wzrost lub obniżenie. Mają tu znaczenie: wiek, masa ciała, rasa, otyłość, intensywny wysiłek fizyczny, ciąża, zabieg chirurgiczny/znieczulenie oraz stosowane leki i współistniejące choroby.

Rasy psów, u których...

Szczególną wagę należy przyłożyć do ostatniej kwestii, ponieważ właściwie większość chorób ogólnoustrojowych, zwłaszcza o zaawansowanym przebiegu, może obniżać poziom hormonów tarczycy. Mówimy wówczas o zespole eutyreozy chorobowejczyli zmniejszeniu poziomu hormonów tarczycy z prawidłową czynnością gruczołu. Terapia jest w takich przypadkach skierowana przeciwko chorobom współistniejącym, a poziom hormonów tarczycy wraca do prawidłowych wartości po wyleczeniu tych chorób.
Istnieje również możliwość badania pod kątem limfocytarnego zapaleniu tarczycy (jednej z głównych przyczyn niedoczynności narządu). Oznacza się poziom autoprzeciwciał skierowanych przeciwko tyreoglobulinie (Tg). Podwyższony poziom wskazuje na toczące się zapalenie tarczycy (nie na niedoczynność) i jest wskazaniem do monitoringu i ponownej diagnostyki czynności narządu w przyszłości.

Leczenie i monitoring

 

Leczenie polega na suplementacji hormonu tarczycy - podaje się lewotyroksynę (syntetyczna odmiana hormonu produkowanego przez gruczoł tarczycowy) do czasu ustąpienia objawów (8-16 tygodni). Lek podawany jest w postaci tabletek, zwykle 2 razy dziennie. Po upływie 4-8 tygodni od rozpoczęcia terapii należy wykonać kontrolę stężenia hormonów we krwi. Pomiar wykonuje się po ok. 4-6 godzinach od podania leku. Reakcję na leczenie, przejawiającą się zwiększoną aktywnością i poprawą samopoczucia można zaobserwować już po tygodniu. Ustąpienie innych objawów trwa dłużej, zaburzenia dermatologiczne i neurologiczne mogą zaniknąć dopiero po kilku miesiącach. 
Wtórne zmiany w postacie ropnego zapalenia skóry , malasseziozy, nużycy, należy leczyć w tym samym czasie. U psów z przewlekłą niewydolnością serca, nerek, niedoczynnością kory nadnerczy, cukrzycą i zaburzeniami funkcji wątroby leczenie rozpoczyna się stosując początkowo odpowiednio mniejsze dawki, zwiększając je stopniowo co 2 tygodnie.
Po ustąpieniu objawów klinicznych można spróbować ocenić czynność tarczycy. W tym celu należy odstawić leki na minimum 4 tygodnie (najlepiej 6-8) i oznaczyć poziom hormonów tarczycy.
W przypadku braku poprawy i nie ustąpieniu objawów po 8 tygodniach od rozpoczęcia terapii (i jednoczesnym stężeniu T4 i TSH w granicach norm) należy rozważyć weryfikację rozpoznania i wdrożyć alternatywne postępowanie.

 

Tyreotoksykoza

 

Toksyczne działanie lewotyroksyny w wyniku zastosowania zbyt wysokiej dawki jest sporadyczne. Może wystąpić przy dużych dawkach, podawanych dwukrotnie w ciągu dnia, a także u psów z niewydolnością nerek lub wątroby. Objawy wskazujące na zatrucie to: dyszenie, nerwowość, agresja, zwiększone pragnienie i apetyt, wielomocz, spadek masy ciała. Przy takich objawach trzeba zmierzyć poziom hormonów we krwi. Po ich analizie dokonywana jest korekta dawki. Jeśli objawy są intensywne, lek powinno się odstawić, aż do ustąpienia niepokojących objawów.