Alicja Gruner IIIFpn

KULTURY POSTFIGURATYWNE

Margared Mead wprowadza w swojej książce podział na kultury postfiguratywne- gdzie dzieci uczą się od swoich rodziców, kofiguratywne – gdzie dzieci i dorośli uczą się od rówieśników oraz prefiguratywne – gdzie dorośli uczą się od swoich dzieci.

Prefiguratywne są głównie społeczeństwa pierwotne, wąskie grupy religijne i ideologiczne enklawy. Opierają się one na pochodzącym z przeszłości autorytecie. Dzieci wychowywane w tej kulturze mogą się spodziewać tego samego, co na tym samym etapie życia przeżyli ich rodzice i dziadkowie. Wszelkie zmiany zachodzą w tej kulturze wolno i są trudne do zauważenia. Od dzieci wymaga się pełnego posłuchu, co do przekazywanej wiedzy, dlatego też od najmłodszych lat mają one przeświadczenie, że czeka je jedno, określone przeznaczenie. Sposób ich życia nie ulega zmianom. Każde zachowanie, gest, wypowiedź jest na bazie znanego wzoru. Ciągłość tej kultury opiera się na obecności trzech generacji pokoleniowych. Decyzja o przyłączeniu się do takiej kultury wymaga przyjęcia zupełnie nowej tożsamości. Osoba taka musi się zobowiązać do przekazywania jej swoim potomkom. Członek tej kultury musi bezwarunkowo i w pełni się z nią identyfikować. Zawsze jednak istnieje obawa, że nowa generacja podniesie bunt i przeciwstawi się starszyźnie. Jednocześnie jednak kultura ta przewiduje nieuchronność odrzucenia własnej kultury i przyjęcie obcej.

Modelem kultury postfiguratywnej jest wyizolowana kultura pierwotna, zacierająca pamięć o przeszłości i zachowująca jedynie wybrane jej części. Związane to jest z historią tych ludów, które nie zostały zapisane w żadnych dokumentach. Ciągłość tym samym jest zachowana poprzez wyparcie z pamięci wszystkiego, co zakłóca poczucie tożsamości i trwałości. Źródłem trwałości tej kultury jest niepodważalność zachowania i nieuświadomiony jej charakter.

Przykładem ludów żyjących i wychowujących w kulturze postfiguratywnej są między innymi Amisze, emigranci, mieszkańcy Bali, Arapeshowie z Nowej Gwinei.

Alicja Gruner III Fpn

KULTURY KOFIGURATYWNE

W kulturze kofiguratywnej dominującym wzorem dla członków społeczeństwa jest zachowanie rówieśników. Starsi nadal odgrywają rolę podstawową w tym sensie, ponieważ określają formy i granice, w których konfiguracja może wystąpić w zachowaniu młodych. Konfiguracja bierze początek rozpadu systemu postfiguratywnego. Do rozbicia może dojść w rozmaity sposób. Jednym z nich jest kataklizm, w którym zostanie zdziesiątkowana cała ludność, a zwłaszcza starsi, którzy odgrywali rolę przywódców Drugim osiedlenie w nowym kraju gdzie starsi będą traktowani jako emigranci i obcy. Kolejnym wszelkie podboje, które zmuszają ludność do nauczenia się języka i zwyczajów zdobywców. A także przewrót religijny- starsi zmuszeni są wpajać dzieciom nowe ideały, z którymi sami w nigdy się nie zetknęli oraz wielkie przemiany rewolucyjne, wiążące się z wprowadzeniem nowych stylów życia, przykład i autorytet starszych nie odgrywa większej roli.

Gdy przyswajanie kultury wiązało się z popadaniem w niewolę zjawisko to, zachodziło w wyniku przymusowego wywiezienia z ojczyzny oraz odebrania prawa postępowania i życia według tradycji przodków zniewolonej kultury. Całe ich zachowanie zostawało podporządkowane wymaganiom osób, które brały w niewolę. W wielu przypadkach niewolnikom przysługiwały pewne prawa. W krótkim czasie ich rodziny i dzieci wchłaniało społeczeństwo, jednakże piętno niewolnictwa zawsze ciążyło nad linią rodu.

Przyswajanie kultury przez emigrantów najbardziej obrazowe jest w Stanach Zjednoczonych. Dla dzieci emigrantów bez względu na to, czy była to emigracja dobrowolna, czy przymusowa dziadkowie reprezentują przeszłość, którą od teraźniejszości dzieli przepaść. W wolno zmieniających się społeczeństwach, małe wyraźne zmiany zachowania odróżniające jedno pokolenie od drugiego mogą być traktowane, jako zmiany mające charakter mody tzn. jako nieistotne innowacje wprowadzone przez młodych w tych dziedzinach życia, którymi staży się nie zajmują (moda, rozrywka, język). Kultury kofiguratywne opierają się na takim doświadczeniu młodych pokoleń, które nie ma odpowiednika w doświadczeniu rodziców, dziadków i innych starszych osób z bezpośredniego otoczenia. Młodzi ludzie muszą sami wynaleźć nowe style i zachowania (oparte na osobistym doświadczeniu) i przekazać je swoim rówieśnikom.

Konflikt między pokoleniami w tej kulturze nie bywa wywoływany przez starszych. Dochodzi do niego wtedy, kiedy nowe metody wychowania dzieci okazją się niewystarczające lub nieodpowiednie dla uformowania takiej postawy w wieku dorosłym, której pionierzy (pierwsza generacja) oczekują od swoich dzieci. Pojawienie się między pokoleniami przepaści, która zmusza młodszą generację (pozbawioną doświadczenia starszych) do szukania właściwych form zachowania u rówieśników jest prastarym zjawiskiem występującym w społeczeństwie, w którym doszło do przerwania ciągłości doświadczenia kulturowego.

Sytuacja wygląda inaczej, gdy rodzice i dziadkowie muszą przygotować dzieci do zachowania, które realizowane jest przez członków innych grup społecznych. W takiej sytuacji rodzice i dziadkowie czują się albo skrępowani przez zewnętrzne siły, albo przez własne oczekiwania. Muszą się przełamać, by wbrew własnym sympatiom zachęcić dzieci, aby stały się elementem nowego porządku i tworzyły tym samym znaczny dystans między sobą a nimi, przyswajając sobie nowy język, zwyczaje i sposób zachowania, które z punktu widzenia rodziców oznaczają przyjęcie nowego systemu wartości. Nowe dziedzictwo kulturowe jest przekazywane wówczas przez starsze pokolenie, ale nie ma w nim członków pierwotnej grupy społecznej. Są natomiast nauczyciele, urzędnicy itp. Gdy więc młode pokolenie zaczyna wchodzić w nową grupę społeczną natrafiają na rówieśników, którymi łatwiej potrafią się bezpośrednio utożsamić niż z wzorcami podanymi przez starsze pokolenie, których przeszłość jest dla nowych sferą niedostępną, a przyszłość jest równie trudna do przewidzenia jak własna. W takich sytuacjach nowi spostrzegają, że ich rówieśnicy od dawna należący do nieznanego im systemu społecznego, są najlepszymi przewodnikami ( także w takich środowiskach jak więzienie, zakład dla chorych psychicznie).

W społeczeństwach klasowych problemy konfliktów pokoleniowych są czymś nagminnym. Młody człowiek porzucając pozycję społeczną rodziców musi jawnie i świadomie wyprzeć się kultury postfiguratywnej przekazywanej przez rodziców i dziadków i zamiast niej przyjąć nowy wzorzec kulturowy.

W większości społeczeństw klasowych zmiana zawodu i statusu pociąga za sobą również zmianę zachowania odbija się ostatecznie na charakterze jednostki. Zazwyczaj pierwsze zerwanie ze stylem życia rodziców wiąże się ze zdobyciem wykształcenia. Gdy znaczna liczba osób w młodym wieku znajdzie się w podobnej sytuacji, służą one sobie za wzór i odrzucają przykłady zachowania postulowane przez dorosłych ze środowiska, do którego aspirują. Gdy jednak liczba nowicjuszy, studentów lub rekrutów jest niewielka, wzorem do naśladowania staje się dla nich zachowanie ogółu. Chłopcy i dziewczęta, którzy w nowej szkole łatwo znaleźli swe miejsce i z entuzjazmem podjęli stawiane przed nimi zadania, a ponadto znaleźli łatwy kontakt z rówieśnikami, wracając do domu, potrafią swobodnie przekazywać całej rodzinie poczucie pełnego dopasowania. Student wyizolowany, całkowicie orientujący się na grupę dorosłych, po powrocie do domu staje się człowiekiem obcym. Natomiast student, który odnalazł własny styl w nowym środowisku, może stać się wzorem dla młodszego rodzeństwa, które w naturalny sposób będą podążać za nim.

Gdy wysyłanie dorastającej młodzieży z domu, aby zerwała więzi z rodzicami i z miejscem pochodzenia, staje się stałym elementem przygotowania zawodowego w pewnych specjalnościach, odrzucenie doświadczeń dzieciństwa instytucjonalizuje się.

Badacze okresu dojrzewania charakterystyczne dla tego wieku postawy konformizmu. Ten konformizm występuje jednak tylko w kulturach dwojakiego rodzaju- w kulturach, których zachowanie kofiguratywne ulegało instytucjonalizacji lub w kulturach, w których większość dorastających nie może znaleźć wzoru zachowania u rodziców.

W najprostszym przypadku społeczeństwo kofiguratywne charakteryzuje się tym, że brak w nim dziadków. Zarówno biedni jak i bogaci, porzucają rodziców, zostawiając ich w specjalnych pensjonatach lub uzdrowiskach. Przyjęcie nowego stylu życia, wymagającego przyswojenia nowych umiejętności i form zachowania, wydaje się dużo łatwiejsze wówczas, gdy dziadkowie nie są obecni, nie mają wpływu na doświadczenia dorastającego dziecka. Fizyczna utrata dziadków i świata, który reprezentują stwarza w wychowaniu dziecka lukę. Jego wyobrażenie przyszłości zostaje skrócone o jedno pokolenie, a więzi z przeszłością znacznie osłabione.

Rodzina podstawowa, to znaczy składająca się wyłącznie z rodziców i dzieci, jest bardzo dynamiczną grupą społeczną w warunkach, gdy znaczna część społeczności, a w szczególności każda nowa generacja, musi od nowa uczyć się nowego stylu życia. Łatwiej można się dostosować do życia w nowym kraju, łatwiej pójść na ustępstwa. Jak pokazuje historia, wielokrotnie udawało się znaleźć sposoby utrwalenia kultury w nowym środowisku. Z upływem czasu wszędzie pojawia się pokolenie dziadków, można znaleźć jednak nowe sposoby pomijania ich żądań.

Każda zmiana adaptacyjna pociąga za sobą możliwość poważnych przeobrażeń kulturowych, najczęściej prowadzących do utraty głębi kulturowej, charakterystycznej dla kultur postfiguratywnych. Gdy w nowym kraju zmiany przebiegają szybko lub zachodzi konieczność dostosowywania się do nowych okoliczności, mężczyźni i kobiety mogą zająć różne stanowisko wobec zmian. Nowe sposoby zarabiania na życie mogą zasadniczo zmienić pozycję mężczyzny, na przykład będzie on musiał zrezygnować z uczestnictwa w ustabilizowanym życiu wyrobnika i przyjąć rolę niewykwalifikowanego robotnika miejskiego. Jednocześnie życie kobiety może zostać niezmienione: nadal gotuje i wychowuje dzieci, jak to robiła jej matka.

Konserwatyzm w wychowywaniu dzieci charakteryzuje wyraźnie te kultury, w których dorastające dzieci zajmują się niemowlętami i młodszym rodzeństwem. W wypadku, gdy brakuje opiekunek, matki i ojcowie wychowujący sami dzieci, obciążeni innymi zajęciami, więcej wymagają od dzieci, mają dla nich mniej cierpliwości i mniej chęci do utrzymania ich w stanie zależności i infantylizmu. Ponadto wzór kulturowy, jaki przekazują dzieciom, jest dużo bardziej złożony i kładzie większy nacisk na wyrabianie nowych umiejętności.

Gdziekolwiek zachodzi konfiguracja (to znaczy młodzi ludzie są namawiani do imitowania swych rówieśników ) wiek i stanowisko wprowadzających zmianę, a także miejsce ich grupy w danej kulturze postfiguratywnej stają się sprawą zasadniczą. Wszelkie przypadki nagłej zmiany mogą w istocie pociągnąć za sobą podobne skutki. Czasami dzieci również stają się autorytetami w sprawach nowego stylu życia i rodzice tracą możliwość osądzania ich i kontrolowania.

Gdy konfiguracja wśród rówieśników ulegnie instytucjonalizacji przez kulturę, pojawia się zjawisko kultury młodzieżowej lub kultury nastolatków. Społeczeństwa celowo dopuszczające możliwość konfiguracji, wprowadzając dorastających lub dorosłych do grup, w których nie byli wychowywani, często wykazują nadzwyczajną zdolność dopasowywania się do warunków. Jeśli formalne dopuszczenie do pewnych grup traktowane jest jako konieczne uzupełnienie doświadczenia postfiguratywnego, przyjęcie do grupy okazuje się nadzwyczaj skuteczną metodą przekazywania i utrwalania wiedzy.

Jednostka, która wyrosła w rodzinie podstawowej, dwupokoleniowej, która uczyła ją wyrabiania sobie pewnych oczekiwań, wie, że ojciec i matka różnią się od obydwu dziadków i obu babek i wie też, że jej dzieci będą z kolei różniły się od niej. W społeczeństwach współczesnych wiedzy tej towarzyszy przekonanie, że okres dziecięcej nauki w najlepszym razie daje częściowe przygotowanie zapewniające wstęp do różnych grup poza rodziną. Równie charakterystyczna dla współczesnego świata jest zgoda na istnienie rozłamu pokoleniowego oczekiwanie, że każde nowe pokolenie będzie żyć w nowym świecie technologicznym. Dzieci naszej kultury i wielu innych kultur wyrastają w oczekiwaniu, że wszelka zmiana może zajść tylko w świecie niepodlegającym zasadniczym zmianom. Samo uznanie, że wartości młodego pokolenia lub jakiegoś jego odłamu mogą być zasadniczo innego rodzaju niż wartości starszych, traktowanie jest, jako zagrożenie wartości moralnych, patriotycznych religijnych wyznawanych przez rodziców bezwzględną, postfiguratywną lojalnością. Starsze pokolenie zakłada, że nadal istnieje zasadnicza zgoda na temat tego, co jest dobre, piękne i zgodne z naturą ludzką, że sposoby postrzegania świata są zasadniczo niezmienne. Jeszcze niedawno starsi mogli powiedzieć „słuchaj jednak, ja też byłem młody, a ty przecież nigdy nie byłeś stary”. Dziś młody człowiek może odpowiedzieć: „Nigdy nie byłeś młody w takim świecie, w którym ja jestem młody i nigdy już nie będziesz”.

Alicja Gruner III Fpn

KULTURY PREFIGURATYWNE

W czasach teraźniejszych rozłam międzypokoleniowy ogarnął cały świat. Zachodzące zmiany w tempie ekspresowym, najbardziej widoczne są w krajach najbardziej oraz najmniej uprzemysłowionych.

Młode pokolenie widzi, że starsza generacja chodzi po omacku i bezskutecznie próbuje rozwiązać pojawiające się problemy. Używają oni przedmiotów, które współcześnie na nic się zdają. Młodzież szuka nowych rozwiązań, ponieważ uważa, że można znaleźć lepsze wyjście z sytuacji. Początkuje to wyścig szczurów – kto zrobi lepiej, szybciej, efektowniej; kto spełni więcej wymagać i standardów. Brakuje już przewodników, którymi byli wcześniej rodzice lub dziadkowie, dlatego też młode pokolenie zaczyna stanowić kompletnie wyizolowaną generację. W tej kulturze każda generacja jest na swój sposób samotna i pozbawiona oparcia w przeszłości, nie ma łączności między pokoleniami. Ludzie stracili wiarę, przestali ufać ideologią politycznym i nauce. Nie mają żadnej formy bezpieczeństwa. Jednocześnie nadal, gdzieś obok istnieją środowiska postfiguratywne.

Młodzież nie zgadza się z działaniami starszych. Pragnie wszystko zacząć od nowa bez spoglądania w przeszłość. Przeszłość, bowiem traktują, jako źródło zawodu, zaś przyszłość, jako widmo masowej zagłady dla ludzkości. Niezadowolenie wynikające z tego faktu wyrażają poprzez bierność, bezosobowe i powierzchowne wypełnianie zasad uznanych za bezsensowne. Symbolem kultury prefiguratywnej staje się nienarodzone dziecko, które nie wiadomo, jakiej będzie płci, czy będzie upośledzone czy też geniuszem, jak będzie wyglądało. Ten symbol zwiastuje niepewność tego, co będzie w przyszłości. Jesteśmy jedynie w stanie zapewnić takiemu dziecku opiekę i bezpieczeństwo. Dziecko jest uzależnione od rodziców – tak samo cechą tej kultury jest zależność. Przyszłość żyjących dziś dzieci jest czymś tak nieprzewidywalnym, że nie można się z nią uporać w kulturach stanowiących mieszankę elementów postfiguratywnych i kofiguratywnych.

Dlatego też trzeba szukać prefiguratywnych sposobów uczenia się i przekazywania wiedzy (uchroni to nas przed zamykaniem się wielu możliwości i dróg na przyszłość). Należy stwarzać zupełnie nowe wzorce dla dorosłych, którzy powinni nauczyć swoje dzieci jak powinni się uczyć. Powinno się umożliwić młodemu pokoleniu kształtować przyszłość – wtedy może nastąpi uwolnienie się od tego, co dała przeszłość(wyobrażenie życia).Dzieci i młodzież powinny pytać, po to, aby cała wiedza z przeszłości mogła zostać wykorzystana, jako źródło odpowiedzi i inspiracji.

Jeżeli społeczeństwo ma zbudować kulturę prefiguratywną, w której przeszłość będzie odgrywać rolę narzędzia (nie zaś środka przymusu) musimy zmienić lokalizację przyszłości. Ludzie muszą umiejscowić przyszłośc w istniejącej już społeczności kobiet, mężczyzn i dzieci (otoczyć je troską i opieką), ponieważ przyszłość zaczyna się już dzisiaj – teraz !