Etyka – definicje i poglądy
Etyka
należy do nauk humanistycznych, filozoficznych;
to filozofia moralności, nauka o moralności.
Etyki nie należy mylić z moralnością. Moralność, to z formalnego punktu widzenia zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących w rodzaju: "Nie zabijaj", których słuszności nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące niczego nie oznajmiają.
Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych.
Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na którą składa się zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie których można formułować zbiory nakazów moralnych.
Teorie etyczne mogą być zarówno próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą stać w ostrej opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów.
Etyka dzieli się na:
ogólną
szczegółową
Synejdezjologia
Jest to – dział zajmujący się sumieniem.
Sumienie – pewna wewnętrzna sprawność, która pod kątem dobra i zła ocenia dany czyn, a wcześniej decyzje na podstawie tej decyzji. Ma pewną moc wiążącą.
Deontologia
Deontologia – zajmuje się prawem moralnym, normą moralną.
Norma moralna – mówi o tym, kiedy czyn jest moralnie dobry, a kiedy moralnie zły.
Eudaimonizm
– to najwyższe szczęście. Dzieli się na:
Hedonizm – upatrywanie szczęścia w różnych uciechach, przyjemnościach cielesnych.
Transcendentalny – szczęście duchowe.
Indywidualizm (subiektywny) – szczęście indywidualne.
Indywidualizm (kolektywny) – szczęście dla pewnej grupy osób.
Deontonomizm
Deontonomizm – czyn jest dobry, kiedy jest zgodny z pewnym prawem.
wolontarystyczny – robimy tak, jak powiedział Bóg; nie pytamy dlaczego mamy tak robić.
Personalizm
Personalizm – czyn jest moralnie dobry, kiedy ma na względzie dobro adresata czynu i podmiotu.
Aretologia – nauka o cnotach.
Cnoty kardynalne:
umiarkowanie,
roztropność,
męstwo,
sprawiedliwość.
Eudajmonologia – nauka o szczęściu.
Aksjologia – zajmuje się wartościami
Prawda – jest to zgodność rzeczywistości z myślą.
Sceptycyzm – prawda jest niepoznawalna.
Agnostycyzm – zawieszenia swojego sądu.
Probabinizm – prawdopodobnie można poznać prawdę.
Metaetyka
Metaetyka – w niej znajdują się założenia antropologiczne. Próbuje odpowiedzieć na pytanie kim jest istota ludzka.
Homo sometius – to człowiek cielesny.
Homo vivens – ten, który żyje, posiada duszę.
Homo sapiens – człowiek myślący, posiada intelekt, rozum.
Homo labor – człowiek pracujący.
Homo viator – człowiek dążący do celu, pielgrzymuje; celu nie osiąga.
Homo faber – ten, który coś wytwarza.
Homo ludens – ciągle się bawi, jest rozrywkowy; jego celem życia jest ciągła zabawa.
Dusza i duchowość. Człowiek składa się z duszy i ciała.
Dowód metafizyczny – dusza, jako z natury duchowa, jest samoistna, posiadająca własny akt istnienia i prosta, jest też z natury nieśmiertelna.
Duchowość duszy wyklucza wszelkie formy zniszczalności.
Dusza bowiem jako prosta nie może ulec zniszczeniu przez rozpad na części, a jako duchowa, nie może ulec zniszczeniu, ponieważ posiada własny akt istnienia.
Dowód:
niezależność duszy od ciała, przy wykonywaniu niektórych aktów – skoro dusza niezależnie od ciała i bez jego udziału wykonuje pewne akty poznawcze i wolitywne, to również sama jest zdolna bez udziału ciała samodzielnie istnieć.
Dowód psychologiczny:
– opiera się na istnieniu w człowieku szeregu dążeń naturalnych, zakodowanych w naturze ludzkiej, które w tym życiu nie mogą być zrealizowane, a w związku z racjonalnym charakterem struktury świata, z istniejącą w świecie celowością, każde naturalne dążenie musi być zaspokojone bądź zrealizowane. Skoro nie są zrealizowane obecnie, muszą być zrealizowane po śmierci.
Dlatego niezrealizowane dążenia, czyli fakty autotranscendencji domagają się istnienia „psyche” (duszy).
Dążenia:
Do prawdy – każdy człowiek jako istota rozumna dąży do prawdy i jej potrzebuje. Wszystkie jego władze poznawcze są nastawione w tym kierunku. Już samo poszukiwanie prawdy daje zadowolenie. Pozbawienie natomiast możność dostępu do prawdy słusznie uważa się za naruszenie podstawowej wolności człowieka, zagwarantowanej przez ustawodawstwo międzynarodowe.
Temu dążeniu do prawdy towarzyszy stale niedosyt. Każda nowa prawda, której jeszcze nie poznał, wydaje się, że go zaspokoi, gdy ją pozna. Tymczasem ona podsyca głód prawdy. Im więcej człowiek pozna, tym bardziej zdaje sobie sprawę, jak wiele jest dziedzin, których jeszcze nie zna.
Do szczęścia – Każdy człowiek ze swojej natury dąży do szczęścia. Szczęście daje posiadanie dobra. Człowiek sądzi, że osiągnięcie szczęścia uczyni go szczęśliwy. Tymczasem żadne z osiągniętych dóbr nie daje mu szczęścia, tylko jeszcze bardziej podsyca pragnienie szczęścia, pozostawiając niedosyt. Dlatego w dążeniu do pełnego szczęścia, człowiek kieruje się ku dobru najwyższemu, które w tradycji zwane jest Bogiem. Do doskonałości – Człowiek z natury jest dynamiczny, nastawiony na więcej i lepiej. Wciąż rozwija się i doskonali zarówno pod względem intelektualnym, moralnym, teoretycznym, praktycznym, lecz niestety w ciągu życia nie osiąga pełni doskonałości ludzkiej. Wciąż towarzyszy mu niezadowolenie ze swojego stanu i swych osiągnięć. Do nieśmiertelności – człowiek z pośród stworzeń zdaje sobie sprawę ze swojej czasowości, przygodności, przemijalności, a jednocześnie ma pojęcie nieskończoności trwania.
Przejawem tego jest pozostawienie śladów swej bytowości na ziemi w postaci różnych wytworów, dzieł, osiągnięć praktycznych, a także wydawanie potomstwa (jak mówi Platon).
Te i tym podobne dążenia świadczą, że w życiu człowieka są dziedziny, które są tylko zapoczątkowane, a nie niedokończone, np. Niedokończone jest poznanie ludzkie, praca, sprawiedliwość, porządek prawno – moralny, całe ludzkie życie w obecnym wymiarze.
Eutanazja:
Jest to śmierć na życzenie.
Jest to czyn lub zaniedbanie, które ze swej natury lub intencji działającego powoduje śmierć w celu uniknięcia wszelkiego cierpienia.
Jest to śmierć powodowana ze współczucia.
Odróżniamy eutanazję od tzw. uporczywej terapii, czyli od pewnych zabiegów medycznych.
Eutanazja:
Przestały one być adekwatne do realnej sytuacji chorego, ponieważ są niewspółmierne do rezultatów, których można oczekiwać lub są zbyt uciążliwe dla samego chorego i rodziny.
W terapii uporczywej trzeba ocenić, czy stosowane środki lecznicze są obiektywnie proporcjonalne do przewidywanej poprawy zdrowia. Stosowanie środków przeciwbólowych by ulżyć cierpieniom umierającego, nawet za cenę skrócenia jego życia, może być moralnie zgodne z ludzka godnością.
Jeśli śmierć nie jest zamierzona ani jako cel, ani jako środek lecz jedynie przewidywana i tolerowana jako nieunikniona.
Rodzaje eutanazji:
Samobójcza – kiedy chora osoba sama, na własną rękę podejmuje działanie bezpośrednio zabójcze.
Samowolna – jest podejmowana bez wiedzy pacjenta i jego rodziny.
Na żądanie – tzw. zabójstwo z litości, śmierć na prośbę z motywów litości.
Legalna – z upoważnienia instytucjonalnego do podejmowania działań eutantycznych, bez wiedzy chorego lub jego opiekunów.
Dobrowolna – na podstawie zezwolenia uprzednio, formalnie zadeklarowanego.
Działania analgetyczne
– jest to używanie środków znieczulających, zwanych analgetykami, które pozbawiają zmysłowych reakcji organizmu, osłabiając witalne siły człowieka i w ten sposób dysponują go do śmierci.
Śmierć mózgu – jest to całkowite i stałe przerwanie wszystkich funkcji mózgu, także tych kontrolowanych przez pień mózgu.
Kara śmierci – argumenty zwolenników i przeciwników
Argumenty zwolenników: Odstrasza;
działa przykładowo;
jest konieczna dla obory społeczeństwa;
zabezpiecza przed samosądem ludu;
domaga się jej opinia społeczna;
stanowi najwyższe uznanie godności ludzkiej;
Argumenty zwolenników:
jest efektywna;
daje całkowitą pewność usunięcia przestępcy ze społeczeństwa;
stanowi produkt sztucznej selekcji;
eliminuje zdemoralizowanych członków społeczeństwa;
jest sprawiedliwą odpłatą w stosunku do przestępstwa, które popełnił sprawca;
wykonanie jej nie pociąga dużych kosztów w porównaniu z wykonaniem kary dożywocia.
Argumenty przeciwników
jest to kara nieużyteczna, niekonieczna, niesprawiedliwa, nieproporcjonalna, nienaprawialna, niesłuszna, nieuzasadniona, sprzeczna z celami kary, nie odstrasza, stanowi pogwałcenie życia ludzkiego, godności człowieka, jest niehumanitarna, pozbawia skazanego prawa do godnej śmierci, wytwarza dyskryminacje;
jest sprzeczna z dzisiejszym poziomem kultury;
stanowi czynnik kryminogenny;
Argumenty przeciwników
pobudza do okrucieństwa;
może być efektem błędu sądowego, tym samym jest nieodwracalna;
istnieje niebezpieczeństwo skazania sprawców o zaburzeniach psychicznych;
może być wykorzystana do walki politycznej.
Inżynieria genetyczna
Bioetyka – to dział filozoficznej etyki szczegółowej, która ustala oceny i normy moralne ważne w dziedzinie działań (aktów) ludzkich, polegających na ingerencji w sytuacjach granicznych, związanych z zapoczątkowaniem życia, jego trwaniem i śmiercią.
Inżynieria genetyczna
Inżynieria genetyczna – dotyczy wszelkiego poznania człowieka prowadzącego do powstania nowych właściwości dziedzicznych organizmu.
Polegają one na wprowadzeniu do komórek biorcy ściśle zdefiniowanego odcinka DNA dawcy w celu wywołania trwałej zmiany właściwości genetycznych biorcy.
W inżynierii stosuje się różne zabiegi biochemiczne, biofizyczne i biologiczne np. klonowanie, selekcja, które prowadzą do zmiany właściwości genetycznych organizmu.
Inżynieria genetyczna
Pojęcie inżynierii genetycznej jest formułą mało używaną przez moralistów, wolą oni mówić o manipulacji genetycznej, dając już w samym pojęciu ocenę problemu.
Wśród manipulacji genetycznej wyodrębnia się dwie grupy:
- manipulacje typy instrumentalnego – to ogół działań w zakresie inżynierii genetycznej, w których materiałem owych działań nie jest ludzka substancja genetyczna lecz substancja innych organizmów.
- manipulacje typu antropologicznego – to działania genetyczne dokonywane na ludzkiej substancji genetycznej oraz na ludzkich komórkach rozrodczych.
W jej skład wchodzą: sztuczne zapłodnienie pozaustrojowe, sztuczna inseminacja, klonowanie i diagnostyka prenatalna.
Inżynieria genetyczna
Z biogenetycznego punktu widzenia wielkiej wagi są manipulacje międzykomórkowe.
Szczególne znaczenie ma zapłodnienie in vitro, które oprócz eksperymentów umożliwia przechowywanie w niskich temperaturach pojedynczych gamet, a także zygot.
Jeżeli proces ten polega na wszczepieniu zygoty z łona kobiety. Mówimy wówczas o sztucznym zapłodnieniu pozaustrojowym.
Inżynieria genetyczna
Jeżeli natomiast zabieg polega na wprowadzeniu męskiej spermy w kobietę celem jej połączenia się z komórką jajową, jest to tzw. sztuczna inseminacja, bądź sztuczne zapłonienie.
Współczesna medycyna umożliwia wybór genów, które znajdują się w embrionie. Na podstawie testów genetycznych para potencjalnych rodziców będzie mogła wybrać taki embrion, który odpowiada ich oczekiwaniom.
W ten sposób nie zmienia się genu lecz selekcjonuje się te cechy, które pożądane są w potomstwie.
Klonowanie:
Pierwszy etap polega n tym, że komórka somatyczna jest pobierana od jednego osobnika.
W drugim etapie pobiera się jajo od kobiety i usuwa się z niego jądro.
Z tej komórki somatycznej zachowuje się tylko jądro z informacją genetyczną, a resztę się wyrzuca.
Materiał genetyczny mężczyzny jest łączony z komórką jajową, z której usunięto wcześniej DNA.
Dochodzi do wyładowania elektrycznego rozpoczynającego rozwój embrionu w probówce i ten embrion rozwija się dalej w macicy kobiety.
Argumenty przeciw klonowaniu
Szukając argumentu przeciw klonowaniu należy zacząć od znaczenia ludzkiej seksualności. Klonowanie jest aseksualną, niższą formą rozmnażania właściwą np. glonom i grzybom.
Zatem klonowanie jest w pewnym sensie procesem dehumanizacji. Klonowanie jest naruszeniem indywidualności i identyczności dziecka.
Chodzi tu o aspekt genetyczny, psychiczny, szczególnie jeśli byłoby klonem ojca lub matki. Dziecko mogłoby wtedy czuć się zobowiązane do stałego porównywania się z prototypem.
Genetyczna odrębność i niezależność dziecka poczętego przy współudziale obojga rodziców jest zapowiedzią głębokiej prawdy, że dziecko ma własne, nigdy nieodegrane wcześniej życie. Klonowanie to kolejny krok do zastąpienia rodzenia – produkowaniem.
Rodzice powołują je do życia nie przez sam fakt tego, kim są, ale jako produkt własnych planów. Klonowanie więc nie liczy się z podmiotową autonomią. Prowadzi do totalnej instrumentacji kobiety oraz dziecka, które ma przyjść na świat, ponieważ jest mechanicznym powielaniem człowieka poprzez utrwalanie genu.
Diagnostyka prenatalna – jej mianem określa się cały szereg metod służących do określenia stanu zdrowia i stopnia rozwoju płodu jeszcze w łonie matki.
Najnowsze metody pozwalają uzyskać informacje już w 6 tygodniu życia. Wyróżnia się metody inwazyjne i nieinwazyjne diagnostyki prenatalnej. To rozróżnienie ma wpływ na ocenę etyczną.
- Metody nieinwazyjne – to metody obserwacyjne, które nie wiążą się z żadną zewnętrzną ingerencją mogącą zagrozić rozwijającemu się płodowi. Podstawową metodą nieinwazyjną są badania ultrasonograficzne, które umożliwiają wizualizację płodu.
Nie powodują one napromieniowania dziecka. Badania te służą do ustaleniu terminu płodu oraz badają stan płodu w przypadkach, gdy zachodzi prawdopodobieństwo nieprawidłowego rozwoju płodu.
Do innych metod nieinwazyjnych należą także badania krwi matki, które mogą w odpowiednim okresie życia płodu wskazać na wystąpienie wad rozwoju układu nerwowego, a nawet zespołu Downa.
- Metody inwazyjne – wiążą się z ingerencją w życie płodowe i z potencjalnym niebezpieczeństwem uszkodzenia płodu. Ingerencja dotyczy próbek komórek płodu, które są niezbędne, aby uzyskać pewne i dokładne informacje odnośnie do stanu zdrowia dziecka.
Najbardziej rozpowszechnioną metodą jest amniopunkcja (cienką igłą przebija się płód kobiety i wyciąga się trochę wód płodowych, co ma na celu dostarczenie informacji o strukturze genetycznej, stanie zdrowia dziecka).
Inną metodą jest biobsja kosmówki, gdzie pobiera się fragment tkanki pochodzącej z zewnętrznej warstwy błony zarodka.
Ponieważ tkanka jest pochodzenia płodowego można na podstawie analizy posiewów labolatoryjnych uzyskać informacje o płodzie.
Inna to punkcja pępowiny, która polega na pobraniu krwi z pępowiny.
Aspekt oceny etycznej obejmuje zarówno matkę dziecka poczętego, jak i dobro samego dziecka.
Dlatego też w ocenie moralnej jedynie badania prenatalne przeprowadzone metodami nieinwazyjnymi są bezpieczne dla płodu i jego matki.
Wartości społeczeństw demokratycznych a etyka zawodowa
PRAWO NATURALNE A PRAWA CZŁOWIEKA
WARTOŚCI UNIWERSALNE A PODSTAWOWE PRAWA CZŁOWIEKA
Wartości uniwersalne a podstawowe prawa człowieka
- życie – prawo do życia;
- zdrowie – prawo do wolności i bezpieczeństwa;
- wolność – prawo zabraniające niewolnictwa;
bezpieczeństwo – prawo zabraniające tortur i poniżania;
sprawiedliwość – prawo do równości wobec instytucji sprawiedliwości;
- miłość – do prywatności;
- godność – do wolności myśli słowa sumienia religii;
- równość – polityczne prawa.
ETYKA SPECJALNA
- refleksja etyczna obejmująca wyodrębnione, ze względu na ich specyfikę sfery zjawisk moralnych:
etyka sportu,
etyka życia seksualnego,
etyka stosunków międzynarodowych,
etyka zawodowa,
etyka życia rodzinnego.
Etyka zawodowa
Jest to zespół zasad i norm moralnych przyjętych i usankcjonowanych w danym zawodzie charakteryzującym się szczególną odpowiedzialnością wynikającą z bezpośredniego kontaktu z wartościami uznawanymi za naczelne wymagające jednocześnie specyficznej oceny działań przedstawicieli takich zawodów odmiennej od stosowanej wobec osób ich nie wykonujących.