UBEZPIECZENIA 17.03.2014 ROK
WYKŁAD 4
RYZYKO CZYSTE
to ryzyko, którego zrealizowanie się powoduje stratę, a niezrealizowanie nie przynosi żadnych korzyści. Tak, więc przy tym typie ryzyka mamy do czynienia z tzw. WARIANCJĄ ALTERNATYWNĄ: STRATA LUB BRAK STRATY
RYZYKO SPEKULATYWNE
to ryzyko …
RYZYKO JAKO STAN ZEWNĘTRZNY CZY TEŻ PROCES?
PROCES - powiązanie i następujące po sobie różnego rodzaju przyczyny, przewidywane skutki, stadia, które w określony sposób można kontrolować.
STAN ŚWIATA ZEWNĘTRZNEGO - ujęcie z doktryny prawnej, która zajmuje się rozumieniem prawnej definicjo zdarzenia losowego.
Obie koncepcje podstawowe ryzyka się nie wykluczają.
PREFERUJEMY PIERWSZE - ryzyko jako pojęcie stadialne jest charakterystyczne dla nowoczesnej teorii ekonomii, w kontekście niebezpieczeństw postrzeganych jako przyczyny określonych zjawisk społeczno - ekonomicznych. Ryzyko jako proces to zespół różnego rodzaju elementów stanowiących jego części składowe (faktory ryzyka) m.in. niebezpieczeństwo i hazard
ELEMENTY RYZYKA W UJĘCIU STADIALNYM
NIEBEZPIECZEŃSTWO I HAZARD jako główne czynniki (faktory) ryzyka - warunkują jego wielkość i natężenie a w konsekwencji są wielce przydatne w analizie ryzyka dla praktyki ubezpieczeniowej.
NIEBEZPIECZEŃSTWO - przyczyna lub źródło straty (wyłączne, współ przyczyny, zwiększające jedynie ryzyko),
HAZARD - zespół warunków i okoliczności, w których dane niebezpieczeństwo realizuje się tzn. tych, które mają wpływa na jego rozmiar i nasilenie.
STADIA REALIZACYJNE NIEBEZPIECZEŃSTWA W RAMACH OKREŚLONEGO RYZYKA.
Niebezpieczeństwo , potencjalne zagrożenie - FAZA I - Czynnik, który identyfikujemy z przyczyną lub źródłem straty. Zagrożenia, które stwarzają dane niebezpieczeństwo.
Akt, Realizacja niebezpieczeństwa - FAZA II - urzeczywistnienie się (realizacja) wskazanego niebezpieczeństwa. Warunki urzeczywistnienia niebezpieczeństwa określa hazard.
Efekty, skutki niebezpieczeństwa - FAZA III - na wielkość starta (...)
HAZARD A NIEBEZPIECZEŃSTWA
Wpływ hazardu na fazę drugą niebezpieczeństwa przejawia się w tym iż mamy do czynienia z bardziej lub mniej intensywnym aktem realizacji danego niebezpieczeństwa są mniejsze lub większe.
Hazard w ubezpieczeniowej teorii ryzyka jest więc tym czynnikiem (faktorem) ryzyka, który najczęściej decyduje o rozmiarach szkód powstałych w wyniku realizacji danego ryzyka, jak również o prawdopodobieństwa ziszczenia się ryzyka.
KOMINEK OTWRTY (hazard fizyczny), hazard duchowy (niezwracanie uwagi na elementy zagrożenia pożarowego po zawarciu umowy ubezpieczeniowej. Jeżeli ubezpieczony nie dba o to, czy jego dom się spali wówczas mamy do czynienia z hazardem duchowym. Jeżeli ubezpieczony podpali swój dom w celu uzyskania odszkodowanie ubezpieczeniowego jest to przejaw hazardu moralnego.
HAZARD
Potoczne pojęcie hazardu jest utożsamione z sytuacją, w której podejmujemy ryzyko w celu osiągnięcia możliwych korzyści.
W ubezpieczeniowej teorii ryzyka pojęcie hazardu identyfikowane jest z kompleksem wszelkich warunków i okoliczności bezpośrednio wpływających na drugą fazę niebezpieczeństwa, tzn. na akt jego realizacji. Hazard nie jest jednorodny, są określone klasy warunków,
HAZARD FIZYCZNY (physical hazard) - to warunki zewnętrzne lub cechy fizyczne. które mają bezpośredni wpływa na nasilenie przyczyn strat np. oblodzeni jezdni - przebieg okoliczności w określonym przypadku rodzi zdarzenia losowe i straty
HAZARD MORALNY (moral hazard) - zespół warunków podmiotowych danej osoby, wyrażających się w negatywnych tendencjach charakterologicznych (nieuczciwość, skłonność do defraudacji), czym innym HAZARD DUCHOWY.
RYZYKO FIRMY UBEZPIECZENIOWEJ DO HAZARDU FIZYCZNEGO I MORALNEGO
Hazard fizyczny jest możliwy do przewidzenia i rozpoznania. Dzięki temi firmy ubezpieczeniowe są w stanie uwzględniać w umowach ubezpieczeniowych elemety zaliczane do hazardu fizycznego. Na przykład w razie ryzyka pożaru obiektu budowlanego do hazardu fizycznego zaliczamy m.in. takie charakterystyki tego obiektu (budowli), jak :
a. typ
b. konstrukcja
c. lokalizacjad. przeznaczenie.
Wpływają one na wielkość składki.
HAZARD MORALNY
Występuję powszechnie i jest trudny do rozpoznania przynosi bezpośrednie szkody firmom ubezpieczeniowym, pośrednie wszystkim ubezpieczeniowym, a nawet całemu społeczeństwu. W USA oszacowano że około 20 % pożarów ubezpieczonych obiektów to wyniki podpaleń w celu wyłudzenia ubezpieczenia od firmy ubezpieczeniowej.
PODEJŚCIE FIRMY UBEZPIECZENIOWEJ DO HAZARDU DUCHOWEGO:
Wypada podkreślić iż ta kategoria hazardu nie jest tak groźna dla ubezpieczyciela jak hazard moralny, hazard duchowy można bowiem o wiele łatwiej ograniczyć poprzez zastosowanie odpowiednich środków techniczno-ubezpieczeniowych o charakterze dyscyplinującym lub prewencyjnym (zapobiegawczym, utrudniającym, profilaktycznym)
Ubezpieczony musi być „partnerem“ ubezpieczyciela, a nie „kibicem“ w realizacji niebezpieczeństw dotyczących przedmiotu ubezpieczenia.
Przykład: zobowiązanie ubezpieczonego do zamykania pojazdu samochodowego, nie pozostawia dokumentów rejestracyjnych ani kluczyków w samochodzie.
PRZECIWDZIAŁANIE HAZARDOWI MORALNEMU:
W działalności firm ubezpieczeniowych obserwowana jest naturalna tendencja do eliminacji hazardu moralnego bądź ograniczenia jego skutków w ubezpieczeniach. Służyć temu mają określone rozwiązania prawne i organizacyjne.
Środki techniczno-ubezpieczeniowe:
odmowa zawarcia umowy,
ograniczenie wysokości świadczenia ubezpieczeniowego,
stosowanie udziału własnego ubezpieczonego
Środki prawne:
sankcje za zawinione spowodowanie wypadku (odmowa wypłaty świadczenia także przez ZUS w ubezpieczeniu wypadkowym, gdy umyślnie naruszanie bhp lub nietrzeźwość, w ubezpieczeniu chorobowym ZUS odbiera wypłacone zaliczki chorobowe wraz z odsetkami, zawiadomienie do prokuratury),
regres ubezpieczeniowy do odpowiedzialnego cywilnie sprawcy szkody (prawo dochodzenia zwrotu firmie ubezpieczeniowej sumy ubezpieczenia od sprawcy)
rozwiązanie umowy ubezpieczenia
HAZARD DUCHOWY (reakcji ubezpieczonego)
Hazard duchowy jest to subiektywna (indywidualna) reakcja ubezpieczonego wywołana świadomością istnienia ochrony ubezpieczeniowej (ubezpieczyciela)
Efektem hazardu duchowego są wtórne postawy motywacyjne wywołane samym faktem istnienia ubezpieczenia.
obniżenia jego staranności oraz niedbalstwa lub obojętności wobec zagrożeń (ryzyk) spowodowanej faktem istnienia ubezpieczenia
zaniedbania wszelkich działań mających na celu zapobieżeniu realizacji ryzyka wywołane wyłącznie faktem zawarcia odpowiedniej umowy ubezpieczeniowej.
Zdarzenie losowe - cechy wg doktryny prawnej (W.Warkałło, 1971):
Niezależność od jednostek (podmiotów) nimi dotkniętych (tzn. nie są spowodowane umyślnym działaniem lub zaniechaniem tych jednostek)
Nadzwyczajność (tzn. nie są z góry ustaloną koniecznością dla podmiotów, których dotykają lub co najmniej nieznany jest czas, w jakim nieuniknione zdarzenie musi nastąpić np.śmierć).
Statystyczna prawidłowość (tzn. występują w sposób pozwalający na określenie prawdopodobieństwa ich realizacji w masie zagrożonych przedmiotów).
Losowość (tzn. brak możliwości wskazania konkretnych podmiotów, które nim ulegają).
WYPADEK UBEZPIECZENIOWY:
Przewidziane w umowie ubezpieczenia zdarzenie losowe, tudzież określone w ustawach o następujących cechach:
zdarzenie przyszłe w momencie zawierania umowy
zdarzenie niepewne
zdarzenie prawne - z nastąpieniem wypadku ubezpieczeniowego ekspektatywa ubezpieczeniowe przekształca się w wierzytelność ubezpieczeniową, czyli skonkretyzowane prawo o charakterze majątkowym
Wypadki ubezpieczeniowe są następstwem działania ludzkiego (szkoda lub krzywda osobom trzecim lub samemu sobie), lub następstwem działania sił przyrody ( bliskie temu jest sytuacja gdy skutki działań osób trzecich - rodzaj i stopień winy są nieistotne)
Przestrzeń szersza niż ryzyko ubezpieczeniowe
Niepewność (absolutna, niemierzalna, mierzalna wyłącznie prawdopodobieństwem bez statystyki)
Ryzyko sensu stricte (jeżeli niepewność jest mierzalna statystycznie to ryzyko jest ubezpieczalne)
Zdarzenie losowe (ziszczenie się ryzyka)
Wypadek ubezpieczeniowy (istnieją określone skutki, które są asekurowane przez ubezpieczenie)
Rozróżniamy zdarzenie losowe od wypadku ubezpieczeniowego, gdyż ubezpieczyciele nie odpowiadają za wszelkie zdarzenia losowe dotyczące przedmiotu ubezpieczenia, tzn. nie każde zdarzenie daje roszczenie wobec ubezpieczyciela.
Schemat: Metoda ubezpieczenia - rozbudowany ciąg rozumowania
Transfer ryzyka w ubezpieczeniu
Metoda zarządzania polegająca na transferze z natury rzeczy wymaga pojawienia się przynajmniej dwóch stron tego transferu. W przypadku transferu ubezpieczeniowego są to: ubezpieczający i zakład ubezpieczeń
Transfer ryzyka w tej formie na ogół przybiera postać prawną dobrowolnej umowy dwustronnej, ale może też wynikać z przepisów ustawowych (tak w ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych).
Elementy metody ubezpieczenia
Punktem wyjścia jest ryzyko ubezpieczalne, które stanowi podstawę myślenia ubezpieczeniowego, to ryzyko „czyste“ stanowiące zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje stratę w posiadanych lub spodziewanych zasobach podmiotu ekonomicznego
Z kolei składka to z zasady ekwiwalentny wkład pieniężny wnoszony na rzecz członków zorganizowanej wspólnoty ryzyka do funduszu ubezpieczeniowego. Z funduszu tego mają być kompensowane straty wynikłe z określonych zdarzeń losowych doświadczanych tylko przez niektórych członków tej wspólnoty
Składka a fundusz ubezpieczeniowy
Celem gromadzenia składek jest:
zgromadzenia ze składek adekwatnej wielkości funduszu ubezpieczeniowego, pokrywającego wypłatę należnych świadczeń, kompensujących członkom wspólnoty ryzyka łączne straty - ekwiwalentność funduszowa: zapewnia wypłacalność ubezpieczyciela
zachowania adekwatnej relacji między składką a świadczeniem, uzależniającej proporcjonalnie wielkość kompensaty straty od wysokości aktuarialnie ustalonego wkładu pieniężnego - „ekwiwalentność kompensacyjna“ określana przez porównanie wysokości składki z wysokością świadczenia; podejście zindywidualizowane, zapewnia sprawiedliwość, jeden ubezpieczający nie płaci większych od innych składek w relacji do ochrony ubezpieczeniowej
Składka a wspólnota ryzyka (ubezpieczeniowa)
Składki do funduszu ubezpieczeniowego są wnoszone przez wszystkich członków wspólnoty ryzyka. Zasada ta powinna być przestrzegana bezwzględnie co oznacza, że wejście do wspólnoty ryzyka (objęcie ochroną ubezpieczeniową) musi się wiązać z zapłaceniem na rzecz danej wspólnoty odpowiedniej składki do funduszu ubezpieczeniowego
Powstający ze składek fundusz ubezpieczeniowy stanowi źródło wpłat świadczeń kompensujących straty ponoszone przez członków wspólnoty ryzyka.
Składka jako cena gwarancji ubezpieczeniowej
Składka jest opłatą za przejęcie przez zakład ubezpieczeń finansowych skutków zaistnienia ryzyka (opłatą za korzystanie z ochrony ubezpieczeniowej)
Umowa ubezpieczenia jest umową wzajemną (ekwiwalentną) chociaż najczęściej się zdarza, że za opłaconą składkę nie otrzymujemy świadczenia. Cecha wzajemności („coś za coś“) bezsprzecznie występuje jednak w zakresie uzyskiwanego bezpieczeństwa (popyt na ochronę ze strony ubezpieczającego i podaż ochrony ze strony ubezpieczyciela).
Strata i świadczenie
Strata stanowi konsekwencję finansową zdarzenia losowego. Podstawą wyliczenia straty jest ocena powstałej szkody osobowej lub majątkowej. Niezależnie od charakteru zdarzenia strata jest określana, wyliczana i wyrażana w wartościach pieniężnych.
Strata ma być odpowiednio skompensowana (pokryta) przez świadczenie, które ma formę świadczenia sensu stricto (kompensata w ubezpieczeniu osobowe) lub odszkodowania (kompensata straty w ubezpieczeniu majątkowym)