Ekologiczna rola pasożytów – wykład 20.02.2012

Pasożytnictwo versus parazytoidyzm

• Życie kosztem żywiciela

• Uśmiercania gospodarza

• Swoistość związku

• Całkowite metaboliczne uzależnienie gatunku parazytoida od gatunku żywiciela, który zapewni pokarm i środowisko

Interakcji prowadzące do pasożytnictwa:

1. Somatoksenia – dwa gatunki wchodzą w kontakt fizyczny (bez zależności troficznej)

• Epiokia – osiedlanie na powierzchni gospodarza

• Entoikia – zasiedlanie jam gospodarza

• Foreza – użycie gospodarza jako środka transportu

1. Związki bez konieczności kontaktu fizycznego i zależności troficznych

• Paroikia – sąsiedztwo

• Synoikia – współzamieszkiwanie

• Symfikia – wykorzystywanie wydzielin partnera

Działanie pasożytów na żywicieli

1. Mechaniczne

• Niedrożność jelita cienkiego (bruzdogłowiec, glisty)

• Niedrożność przewodów żółciowych (motylica wątrobowa)

• Blokada pęcherzyków płucnych (przywra płucna)

• Blokada naczyń krwionośnych (zarodziec malarii) i chłonnych (filarie)

• Uszkodzenie tkanek narządami czepnymi lub przez larwy migrans (tasiemiec, tęgoryjec)

• Ucisk na organy (bąblowiec)

• Hiperplazja i hipertrofia komórek gospodarza (przywra chińska, leszimanie, schistosomy)

• Otwieranie wrót interakcjom bakteryjnym (krwiopijne)

1. Objadanie z pokarmu (stenofagi lub euryfagi)

• Trichostronogylus pobierają pokarm niestrawiony

• Tasiemce pobierają pokarm strawiony

• Witamina B12 – D. latum – niedokrwistość

• Witamina A – pobierana przez glistę ludzką

1. Działanie toksyczne pasożytów

• Oksytocyna (toksoplazmoza gondi)

• Enzym hemolityczny (plazmodium i Trypanosoma)

• Inhibitory krzepnięcia i fibro lizyna (glista ludzka)

• Chemiczna kastracja żywiciela (larwy Diagenea u ślimaków)

• Toksyna Dermacentor (paraliż kleszczowy)

• Substancje alergenne

1. Krwiopijne wektory patogenów i pasożytów

• Wirusy KZM – Ixodes ricinus

• Riketsje gorączki – kleszcze

• Pałeczki Tularemii

• Pałeczki dżumy – pchła psia, pchła szczurza

• Zarodziec malarii – komary

• Tasiemiec psi

• Filarie ślepoty rzecznej

Typy układów żywiciel-pasożyt

1. Miejsce występowania pasożyta

• Ektopasożyty – na skórze, włosach, piórach, skrzelach, obok naturalnych otworów (stawonogi, przywry ze wnętrzniaki)

• Endopasożyty – kontakt ze środowiskiem mają tylko przez żywiciela (w narządach, w tkankach, w komórkach)

1. Długość bezpośredniego kontaktu partnerów

• Pasożyty czasowe – kontakt podczas pobierania pokarmu (krwiopijne stawonogi)

• Pasożyty stałe – cały cykl życiowy związany z żywicielem

• Pasożyty okresowe – ze stadami wolnożyjącymi lub ze zmianą żywiciela (larwalne, imaginalne)

1. Siła związku między partnerami

• Pasożyty bezwarunkowe – przynajmniej jedno stadium w żywicielu (owsiki)

• Pasożyty przygodne – mogą nie pasożytować

• Pasożyty stenokseniczne

• Pasożyty eurykseniczne

• Polikseniczne

• Monokseniczne

• Oligokseniczne

• Pasożyty homokseniczne – cała ontogeneza w jednym żywicielu (włosień kręty)

• Pasożyty heterokseniczne – niedojrzałe u pasożyta pośredniego, dojrzałe u żywiciela ostatecznego

• Parateniczne stadia pasożytów – nie są niezbędne do zamknięcia cyklu, żyją u żywicieli paratenicznych

Adaptacje morfologiczne:

1. Roztocze – małe rozmiary, chelicery i hypostom, zmodyfikowane odnóża kroczne, krótkie odnóża, walcowate ciało

2. Owady – spłaszczenie (wszy, wszoły), grzebyki czepne na przedtułowiu i policzkach

3. Różne pasożyty – walcowate pasożyty przewodów, wielokształtne pasożyty tkanki łącznej, narządy czepne, uwstecznione organella ruchu u wewnątrzkomórkowych

Modyfikacje cyklu życiowego:

1. Eliminacje niektórych stadiów rozwojowych – roztocza pasożytnicze

2. Partenogeneza – liczne rodziny pasożytujących kleszczy

3. Poliembrionia – pasożytnicze błonkówki

4. Dodatkowe stadia przetrwalne (hypopusy) u roztoczy

5. Inwazja trans stadialna (pionowa) – pchła królicza

6. Liczne propagule wysokiej jakości (r/K)

7. Cysty i jaja o dużej odporności na czynniki środowiska

8. Dostosowanie do cyklu amfibiotycznego żywiciela