System prawny względem ukształtowania w danej kulturze dzielimy na:
religijne
społeczne
historyczne
W mniejszym lub większym stopniu widoczne jest nałożenie się uregulowań społecznych z normami prawnymi, mają one i funkcjonują z przymusem państwowym.
Prawo stanowione nie może być sprzeczne z uznanymi za objawione normami religijnymi, powinno być stanowione zgodnie z ich duchem.
W krajach gdzie dominującą rolę ma religia źródłem ustawodawstwa jest źródło szariatu (szariat-z arab. droga prowadząca do wodopoju) to prawo kierujące życiem wyznawców sunnickiej jak i szyickiej odmiany islamu. Islam nie uznaje rozdziału życia świeckiego i religijnego i dlatego reguluje zarówno zwyczaje religijne, organizację władzy religijnej jak i codzienne życie muzułmanina.
Szariat opiera się na założeniu, że prawo musi dostarczać wszystkiego, co potrzebne dla duchowego i fizycznego rozwoju jednostki. Wszystkie czyny muzułmanina są podzielone na pięć kategorii - konieczne, chwalebne, dozwolone, naganne oraz zakazane. Podstawą określenia czynów koniecznych jest pięć filarów islamu.
System prawa danego państwa oznacza całokształt obowiązujących w określonym czasie przepisów prawnych tego państwa, uporządkowanych wg przyjętych kryteriów. Bardziej ogólnie można system prawny określić też jako uporządkowany zbiór norm prawnych.
Kodeks (z łac. codex: księga, spis) – akt normatywny zawierający logicznie usystematyzowany zbiór przepisów regulujących określoną dziedzinę stosunków społecznych. Obecnie kodeksy są wydawane w formie ustaw; w II RP kilka kodeksów wydano w formie rozporządzenia z mocą ustawy. Kodeks może mieć moc prawną równą ustawie zwykłej (tak jest obecnie polskim prawie), ale w niektórych systemach prawnych jego pozycja może być wyższa, wskutek czego przepisy innych ustaw sprzeczne z kodeksem podlegają uchyleniu.
Gałąź prawa – dział norm prawnych regulujący jednorodny lub zbliżony do siebie wycinek stosunków życia społecznego. Gałąź prawną cechuje często to, że jest to jednorodna metoda regulacji – w prawie cywilnym nazywana cywilistycznym – któ®a oparta jest na zasadzie równorzędności.
W polskim prawie występują następujące gałęzie prawa :
1. Prawo konstytucyjne – obejmuje regulacje dotyczące zasad ustroju politycznego, gospodarczego, społecznego państwa, reguluje podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie określa zasady prawa wyborczego
2. Prawo administracyjne – obejmuje akty prawne dotyczące ustroju administracji rządowej i samorządowej
3. Prawo finansowe – dotyczy zasad i trybu gromadzenia finansów państwa
4. Prawo cywilne – reguluje stosunki majątkowe pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi
5. Prawo rodzinne – reguluje stosunki osobiste i majątkowe pomiędzy członkami rodziny
6. Prawo gospodarcze – reguluje stosunki zachodzące między przedsiębiorcami
7. Prawo pracy
8. Prawo karne
9. Prawo procesowe – zawiera normy określające tryb działania sądów i innych organów wymiaru sprawiedliwości
Akt prawny (ustawa) – ustanowiony przez upoważniony organ w odpowiedniej procedurze i formie wyraz woli państwa.
Akt prawny - rezultat tworzenia prawa przez właściwy organ państwowy lub organ do tego upoważniony. Akt prawny rozumiany jest też jako działanie organu państwa lub podmiotu prawnego, zgodne z obowiązującymi przepisami w celu wywołania skutków prawnych w konkretnym stosunku prawnym (orzeczenie lub inna czynność prawna). Akt prawny w tym rozumieniu może być jednostronny albo dwustronny czy też konstytutywny lub deklaratoryjny.
Budowa :
Część nieartykułowana
Określenie rodzaju aktu prawnego
Data uchwalenia
Nazwa i tytuł aktu
Preambuła (w przypadku ustawy zasadniczej)
Część artykułowana
Przepisy ogólne - zakres stosunków społecznych normowanych przez akt
Przepisy szczegółowe - konkretne normy regulujące stosunki społeczne
Przepisy przejściowe i dostosowujące - regulacja wpływu nowego prawa na obowiązujące już normy
Przepisy końcowe - przepisy dotyczące terminu wejścia aktu w życie (vacatio legis) i wygaśnięcia mocy prawnej
Przepis – elementarna część redakcyjna aktu prawnego
Przepis prawa – samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, czyli zdaniokształtny zwrot językowy (zdanie w sensie gramatycznym) wskazujący sposób postępowania, czyli regułę powinnego zachowania. Często jest wyodrębniony formalnie, wyróżniony wizualnie i opatrzony nazwą indywidualizującą, taką jak artykuł, paragraf czy ustęp. Może być też zdaniokształtnym fragmentem jednostki redakcyjnej.
Na kompletną normę prawną składa się kilka lub kilkanaście przepisów.
Prawo w znaczeniu przedmiotowym - to system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa lub innego uporządkowanego organizmu społecznego, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy odpowiednio publicznej lub społecznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu.
Prawo w ujęciu podmiotowym – uprawnienie lub zespół uprawnień, które wyrażają się w możności żądania określonego zachowania w danej sytuacji.
Przykład :
X może żądać wykonania umowy, zwrotu należności, ma prawo wyborcze, może żądać by inne podmioty szanowały jego prywatność.
W prawie podmiotowym można wyodrębnić jednostki składowe :
Uprawnienie – prawo do własności składa się z uprawnienia do posiadania i korzystania z rzeczy oraz dowolnego rozporządzania nim, np. sprzedaży )
Roszczenie – uprawnienie skonkretyzowane, w którym występuje możność żądania od wyznaczonej jednostki konkretnego zachowania się w oznaczonej sytuacji i dochodzenia wykonania czynności na drodze przymusu
Podział prawa :
Materialne – odnosi się do materii, trzon systemu prawa, przynależą do niego formy merytoryczne; wyznacza sferę dopuszczalnego zachowania się
Akty zawierające normy prawa materialnego : kodeks cywilny, kodeks karny
Formalne (proceduralne) – odnosi się do realizacji prawa materialnego, określa tryb realizacji uprawnień i egzekwowania obowiązków określonych przez prawo materialne
Akty zawierające normy prawa formalnego : kodeks postępowania karnego, kodeks postępowania administracyjnego, kodeks postępowania sądowego)
Ustrojowe – normy określające strukturę i właściwości instytucji ustrojowych, są to organizacje państwowe stojące na straży przestrzegania prawa materialnego stosujące normy prawa proceduralnego
Publiczne – prawo gospodarcze; stosunki między przedsiębiorcami a instytucjami państwowymi, ważną rolę odgrywa interes społeczny – tzn. regulowane stosunki społeczne wynikające z prowadzenia spółki; kształtuje się stosunek podporządkowania (jeden ma władzę nad drugim)
Prywatne – chroni interes jednostek indywidualnych, reguluje stosunki między podmiotami prywatnymi, kształtuje stosunki prawne na zasadzie równorzędności (oznacza, że żaden z podmiotów nie jest wyposażony w uprawnienia władcze względem innych podmiotów)
Akt normatywny – tekst zawierający sformułowane w języku prawnym i zapisane w postaci przepisów normy prawne. Niekiedy pod tym pojęciem rozumie się także wszelkie teksty formułujące normy postępowania. Można podzielić je na :
Akty prawa ogólnie obowiązującego
Akty prawa lokalnego – akty prawa miejscowego wydawane przez terenowe organy władzy ( administracja rządowa)
Akty prawa miejscowego – akty prawa stanowionego przez samorząd terytorialny
Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące – przepisy prawne obowiązujące tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty. Tworzą one grupę zróżnicowaną zarówno z punktu widzenia podmiotów uprawnionych do ich stanowienia, jak też podstawy prawnej wydania (Konstytucja, ustawy). Zalicza się do nich : zarządzenia i uchwały, statuty, regulaminy
Prawo powielaczowe – akty kierownictwa wewnętrznego (instrukcje)
Akt nienormatywny - to decyzja organu państwowego o konkretnej sprawie, dotycząca określonych osób lub instytucji. Nie ma w niej norm prawnych obowiązujących wszystkich, jest natomiast rozstrzygnięcie sporu, załatwienie wniosku, likwidacja urzędu. Akty nienormatywne wydawane są w imieniu państwa przez różne organy państwowe i mają różnoraki charakter.
Typowym aktem prawnym nie normatywnym jest akt administracyjny, czyli władcze wyrażenie woli organu administracyjnego skierowane do indywidualnego adresata w konkretnej sprawie. Innym przykładem aktu nienormatywnego jest orzeczenie sądu.
Akty nie uznane za akty prawne to np. porozumienia publicznoprawne.
Do źródeł prawa niezorganizowanego zaliczyć można zwyczaje, orzeczenia sądowe.
Źródła prawa
Umowy międzynarodowe ratyfikowane na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie, dotyczy pokoju, zawierania sojuszy politycznych, wolności, praw i obowiązków obywateli, spraw uregulowanych w ustawie lub art. Konstytucji wymagającej odpowiedniej ustawy
Rozporządzenie z mocą ustawy jest aktem normatywnym o randze ustawy (od 1992 prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy ma Rada Ministrów na podstawie uchwalonej przez parlament tzw. ustawy upoważniającej, określającej czas jego obowiązywania i zakres przedmiotowy). Prezydent na wniosek Rady Ministrów w okresie wojennym ma prawo wydać taki akt prawny w wypadku, gdy sejm nie może zebrać się na posiedzenie
Rozporządzenia – podlegają zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu
Ratyfikowana umowa międzynarodowa nie wymagająca zgody wyrażonej w ustawie ma charakter dyskusyjny (charakter dyskusyjny mają również regulaminy Sejmu i Senatu, umowy zawierane między RM a kościołami – konkordat)
Rozporządzenia – dzieli się je ze względu na sposób wydania :
Przez organy wskazane w Konstytucji
Rozporządzenie, akt normatywny niższego rzędu niż ustawa, wydawany przez naczelny organ władzy wykonawczej na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie, w celu jej wykonania. W Polsce rozporządzenia wydają: prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Delegacja ustawowa - przeniesienie przez pewien organ władzy państwowej, prawa do wykonywania części jego kompetencji na inny organ.
Zgodnie z art. 92 Konstytucji RP, delegację ustawową może uzyskać wyłącznie organ wskazany w konstytucji, zalicza się do nich:
Minister kierujący działem administracji rządowej
Przewodniczący komitetu wchodzącego w skład Rady Ministrów