wykład 4

MACIERZ BUDOWY RUCHÓW

Odbiór bodźców i wytworzenie podniet czuciowych:

A BYŁO TAK SPOKOJNIE!

Przypomnienie

W naszej analogii macierz budowy ruchów odgrywa podobną rolę jak system operacyjny w komputerze.

Zdjęcie 1 !!!!!!

Rola narządów zmysłów

Narządy zmysłów „odfiltrowują” te oddziaływania fizyczne, których ustrój nie potrafi powiązać z jakąkolwiek informacją…

… od tych, które mogą być powiązane z informacją.

Te pierwsze są bezużyteczne dla systemu przetwarzania informacji; te drugie noszą nazwę bodźców.

Ograniczenia narządów zmysłów można więc uważać za „pierwszą linię” obrony systemu przetwarzania informacji przed przeciążeniem.

Odbiór bodźców

Do odbioru bodźców służą narządy zmysłów, czyli receptory. Można je podzielić na dwie grupy:

• interoceptory, czyli narządy zmysłów odbierające bodźce ze środowiska wewnętrznego (ból nerek, głód, parcie na pęcherz),

• eksteroceptory, czyli narządy zmysłów odbierające bodźce ze środowiska zewnętrznego.

Podział eksteroceptorów

Na potrzeby kinezjologii absolutnie niezbędny jest podział eksteroceptorów na dwie grupy:

• kontaktceptory, czyli narządy zmysłów odbierające bodźce z powierzchni skóry (dotyk, temperatura itp.),

• teleceptory, czyli zdalne narządy zmysłów (wzrok, słuch, węch).

Narządy zmysłów w drabince Bernsztejna

Interoceptory można przypisać do poziomu A,

Kontaktceptory można przypisać do poziomu B,

Teleceptory można przypisać do poziomu C.

Koniec. Kropka.

Człowiek nie ma narządów zmysłów do odbioru jakichkolwiek innych bodźców.

Przypomnienie

Narządy zmysłów (receptory) służą do odbioru bodźców (stimulus), a następnie do wytwarzania pod wpływem oddziaływania wybranych czynników fizycznych ciągów podniet czuciowych (sensory input), które następnie zostają przesłane do ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Ani bodźce, ani podniety czuciowe nie są nośnikami wiadomości. Określona wiadomość (dane, informacja lub komunikat) zostaje im przypisana dopiero w OUN.

Problem

Skąd się biorą informacje w OUN?

To jest klasyczny problem typu „jajko i kura”. Można założyć, że człowiek (czy inna istota żywa) rodzi się z pewnym wrodzonym „wyposażeniem” informacyjnym, które w późniejszym okresie rozbudowuje na zasadzie „wychodzenia poza informację daną” (zasada konstruktywizmu, Jerome S. Bruner).

Znacznie śmielsza hipoteza Noama Chomsky’ego głosi, że np. dziecko nie uczy się języka, lecz zna go od urodzenia i tylko go odkrywa.

Przepustowość narządów zmysłów

Różne kody - lejek informacyjny

Zdjęcie 2 !!!!!!!!!

Przepustowość narządów zmysłów ograniczenia

Przepustowość narządów zmysłów można powiązać z krótkotrwałą pamięcią czuciową (short term sensory store – STSS) we wzorcu pamięci Atkinsona i Shiffrina.

Twierdzi się, że STSS – a w naszym ujęciu blok odbioru bodźców – ma nieograniczoną pojemność.

Czy aby na pewno?

Wyjątkowo silny bodziec i podnieta czuciowa

Silny bodziec oddziałujący na narząd zmysłu wywołuje silną podnietę czuciową.

Ciekawostka: natężenie podniety jest kodowane częstotliwościowo (jak na UKF), a nie amplitudowo (jak na falach długich); kod częstotliwościowy jest znacznie odporniejszy na zakłócenia.

Silna podnieta może tłumić inne podniety na zasadzie „meksykańskiego kapelusza”.

„Meksykański kapelusz”

Zdjęcie 3 !!!!!!

Względne natężenie podniet czuciowych

W XIX wieku Ernst Heinrich Weber i Gustav Theodor Fechner sformułowali następujące prawo (prawo Webera-Fechnera):

Najmniejszy zauważalny przyrost bodźca, czyli próg różnicy ΔI₀ jest proporcjonalny do natężenia bodźca I już działającego

ΔI₀/I = const

Rozdzielczość wzroku

John William Strutt, lord Rayleigh, laureat Nagrody Nobla w 1904 roku, sformułował m.in. prawo opisujące zdolność rozróżniania dwóch bliskich sobie podniet czuciowych (rozdzielczość).

Prawo Rayleigha

Zdjecie 4 !!!!!!

Rozdzielczość narządów zmysłów

Zdjęcie 5 !!!!!

Zdjęcie 6 !!!!!

Czyli…

Jeśli rozmieszczenie receptorów jest zbyt rzadkie, to narząd zmysłu nie jest w stanie wykorzystać pełnej rozdzielczości wynikającej z uwarunkowań fizycznych. Ale oko człowieka jest zbudowane tak, że wykorzystuje.

Uwaga!

Opisane zjawiska stanowią przyczynek do tego, że na styku środowiska fizycznego i biologicznego systemu przetwarzania informacji – zarówno ze względu na fizyczną naturę postrzeganych zjawisk, jak i właściwości narządów zmysłów – człowiek widzi ciągły strumień zjawisk jako podzielony na „porcje”.

Ma to swoje odbicie również w sferze przetwarzania informacji:

Zasadnicza różnica między postrzeżeniami i pojęciami tkwi w tym, że postrzeżenia są ciągłe, pojęcia zaś nieciągłe.

William James

Komentarz:

Wprawdzie z punktu widzenia fizyki również postrzeganie jest nieciągłe, ale owa nieciągłość pozostaje zwykle poza zakresem narządów zmysłów. Dla człowieka postrzeganie jest więc faktycznie – jak stwierdził James – ciągłe.

Ale najistotniejsze jest stwierdzenia, że nieciągłe – i to bardzo wyraźnie – są pojęcia!

Ważnym składnikiem procesu postrzegania jest więc porcjowanie (chunking), czyli przypisywanie ciągłemu strumieniowi podniet czuciowych nieciągłych pojęć.

MACIERZ BUDOWY RUCHÓW

Rozpoznanie podniet czuciowych:

CO JEST GRANE?

Zdjecie 7 !!!!!!

Interocepcja

Interoocepcja – przypisanie znaczenia podniecie czuciowej, której źródłem są interoceptory.

Kod: odczucia wewnątrzpochodne.

Obszar odbioru bodźców: wnętrze własnego ciała.

Kontaktcepcja

Kontaktcepcja – przypisanie znaczenia podniecie czuciowej, której źródłem są kontaktceptory.

Kod: odczucia zewnątrzpochodne.

Obszar odbioru bodźców: powierzchnia własnego ciała.

Zdjecie 9 !!!!

Telecepcja

Telecepcja – przypisanie znaczenia podniecie czuciowej, której źródłem są teleceptory.

Kod: syntezy czuciowe, uogólnione obrazy.

Obszar odbioru bodźców: zasięg zdalnych narządów zmysłów.

Telecepcyjny przełom w ewolucji

Teleceptory umożliwiły odbiór tak wielkiej liczby bodźców, że konieczność przetwarzania związanej z nimi informacji wymusiła ogromny rozwój ośrodkowego układu nerwowego.

Jak stwierdził sir Charles Sherrington, „to teleceptory zbudowały mózg”.

Percepcja

Percepcja – przypisanie znaczenia słownego ciągowi podniet czuciowych pojawiających się w ośrodkowym układzie nerwowym wskutek oddziaływania określonych bodźców zewnątrzpochodnych (najczęściej dźwięków).

Kod: słowny.

Obszar odbioru bodźców: poziom słowny nie ma „swoich” narządów zmysłów.

Komentarz

Tu możemy mówić wyłącznie o człowieku, gdyż żadna inna istota żywa nie opanowała zdolności używania języka.

Jest to zdolność ukształtowana kulturowo, nie biologicznie.

Człowiek nie ma więc zdolności odbioru słów ze środowiska; może odbierać jedynie dźwięki. Dopiero w korze mózgowej zostają im przypisane swoiste porcje informacji – słowa.

Wniosek: źródłem SŁÓW do dalszego przetwarzania w umyśle jest nie środowisko zewnętrzne czy wewnętrzne, nie jakiekolwiek narządy zmysłów, lecz kora mózgowa;, Odwzorowaniem przedmiotów, zjawisk i procesów w umyśle jest pojęcie.

Językowym równoważnikiem pojęcia jest słowo.

„Siedzibą” pojęć i słów jest pamięć, a miejscem ich przetwarzania – umysł.

Percepcyjny przełom w ewolucji,

Gdybyśmy nie posiadali żadnych pojęć, po prostu „chwytalibyśmy” każdą kolejną cząstkę doświadczenia, tak jak uczepiony skały anemon chwyta wszelkie pożywienie, jakie mogą mu przynieść morskie fale. Dysponując pojęciami, wyruszamy na podbój Nieznanego, wyruszamy na podbój tego, co odległe, zwracamy się w tę lub inną stronę, modyfikujemy strumień naszego doświadczenia i zmuszamy doi objawienia nam tego, dokąd zmierza.

William James

… wynalazek mowy był znakomitym skrótem, który zmienił charakter ewolucji człowieka. Okazało się, że możemy przetwarzać sygnały z otoczenia 10⁴ razy prościej niż przed tym wynalazkiem.

Andrzej Wierzbicki

Intelekcja

Intelekcja – przypisanie znaczenia symbolicznego określonej, konkretnej wiadomości wydobytej z pamięci bez jakiegokolwiek kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym.

Kod: symboliczny.

Obszar odbioru bodźców: poziom symboliczny nie ma „swoich” narządów zmysłów.

Intelekcyjny postęp w ewolucji

Symbol (daleko idące uogólnienie) umożliwił jeszcze „ciaśniejsze spakowanie” informacji niż słowo.

Symbol (daleko idące uogólnienie) umożliwił jeszcze „ciaśniejsze spakowanie” informacji niż słowo. Dzięki symbolom możliwe było utworzenie tzw. nauk apriorycznych, logiki i matematyki, a w konsekwencji – zastosowanie matematycznych i logicznych metod rozumowania do opisu codzienności („mechaniczne wnioskowanie”).

MACIERZ BUDOWY RUCHÓW

Nadanie wagi rozpoznanym wiadomościom:

PORZĄDEK MUSI BYĆ!

Psychika

psychika - całokształt wrodzonych i nabytych dyspozycji duchowych i intelektualnych, uczuciowych, woli, stanowiących funkcję mózgu; życie duchowe jednostki lub grupy społecznej, zbiorowości.

Psychologia

psychologia - nauka zajmująca się powstawaniem i przebiegiem procesów psychicznych, cechami psychicznymi człowieka i regulacją jego stosunków z otoczeniem.

Mimo, iż od ukazania się prawdopodobnie pierwszego podręcznika psychologii (Arystoteles, „O psychice”) minęło ponad 2300 lat, wśród psychologów nie ma nawet zgody na to, co jest przedmiotem psychologii.

Andrzej Augustynek

Emocje według psychologów

emocja (emotion), z historycznego punktu widzenia termin ten okazał się całkowicie oporny wobec prób zdefiniowania go; prawdopodobnie żaden inny termin psychologiczny nie jest tak często używany przy jednoczesnej niemożności jego zdefiniowania.

Artur S. Reber

Głos psychologa

... jaki byłby pożytek z posiadania wzroku i słuchu, gdybyśmy nie mogli nic z tym zrobić? Szukanie pożywienia wymaga ruchu, tak samo zresztą, jak mówienie. Rozumienie nie jest ruchem, ale samo w sobie niewiele znaczy, jeśli nie można zrobić z tego użytku. Wielki mózg bez mięśni byłby jak komputer bez monitora, drukarki lub innych urządzeń peryferyjnych. Bez względu na moc wewnętrznego procesora byłby bezużyteczny.

(...)

Mimo to większość psychologów niewiele uwagi poświęca ruchowi. Badanie skurczów mięśni wydaje się zajęciem mniej „psychologicznym” niż badanie percepcji wzrokowej, procesów uczenia się, interakcji społecznych, motywacji czy emocji.

A jednak szybkie ruchy wprawnej maszynistki, zawodowego muzyka czy sportowca wymagają bardzo złożonych czynności mózgu.

Zrozumienie ruchu to wielkie wyzwanie zarówno dla psychologów, jak i biologów.

James W. Kalat

Emocja na nasze potrzeby

emocja – zjawisko psychologiczne regulujące natężenie powiązania odbieranej informacji z motywacją oraz umysłu z rozwagą; wynika z uogólnionego doświadczenia i pełni rolę czynnika wartościującego odbieraną informację i wypracowane wzorce zachowań.

Rola emocji w zachowaniu człowieka

Emocje organizują behawioralne i fizjologiczne wzorce radzenia sobie z wywołującymi je zdarzeniami, przerywając mniej ważne, bieżące działania. Emocje, jeśli są bardzo intensywne mogą dezorganizować zachowanie i planowanie.

Paul Ekman,

Richard J. Davidson

Jak możemy postrzegać czynniki emocjonalne?

Z perspektywy drabinki Bernsztejna jest oczywiste, że czynniki emocjonalne są różne; zgodnie z zasadą zgodności skal są inne na każdym szczebelku drabinki.

Bez uwzględnienia tej różnorodności nie sposób sformułować dobrej definicji pojęcia „emocja”.

Pobudzenie

Pobudzenie (arousal) – czynnik psychologiczny wartościujący odbierane wiadomości na poziomie A. Ze względu na prostotę kodu zakres wartościowania jest niewielki. Ponadto kod ten nie umożliwia znacznego przetwarzania informacji, więc w przypadku pobudzenia odbiór jest niemal bezpośrednio sprzęgnięty z fizjologicznym działaniem.

Kod: wewnątrzpochodne podniety czuciowe.

Odczucie

Odczucie (sensation) – czynnik psychologiczny wartościujący odbierane wiadomości na poziomie B. Przetwarzanie informacji na tym poziomie jest niewielkie, ale znacznie większe niż na poziomie A. Wartościowanie jest więc znacznie bogatsze, podobnie jak późniejsze przetwarzanie informacji, co skutkuje wypracowaniem bardziej zróżnicowanego zachowania.

Kod: zewnątrzpochodne kontaktowe podniety czuciowe.

Wrażenie

Wrażenie (impression) – czynnik psychologiczny wartościujący odbierane wiadomości na poziomie C. Obejmuje obrazowe przetwarzanie informacji obejmujące podstawowe pojmowanie czasu (timing), umożliwia więc m.in. elementarne przewidywanie przyszłych zdarzeń.

Kod: zewnątrzpochodne zdalne podniety czuciowe (syntezy czuciowe, uogólnione obrazy).

Uczucie

Uczucie (emotion) – czynnik psychologiczny wartościujący odbierane wiadomości na poziomie D. Obejmuje słowne przetwarzanie informacji obejmujące pełne pojmowanie czasu, umożliwia więc m.in. dalekosiężne przewidywanie przyszłych zdarzeń.

Kod: pojęcia i słowa.

„Jadłospis” uczuć wg Roberta Plutchika

Zdjęcie 8 !!!!!

Postawa

Postawa (attitude) – czynnik psychologiczny wartościujący odbierane wiadomości na poziomie E. Obejmuje symboliczne przetwarzanie informacji obejmujące dowolne kształtowanie wszelkich wyobrażeń, bez jakichkolwiek ograniczeń przestrzennych czy czasowych.

Kod: symbole i wartości.

Spróbujmy podsumować

Czynniki psychologiczne stanowiące składnik podsystemu przetwarzania informacji nazywany „uwagą” można więc określić jako

uogólnione doświadczenie wartościujące informację wejściową

(pobudzenie na poziomie A, odczucie na poziomie B, wrażenie na poziomie C, uczucie na poziomie D i postawa na poziomie E).

Jakie jest zadanie uwagi w systemie przetwarzania informacji?

• Odebrać bodziec,

• Rozpoznać podnietę czuciową,

• Odpowiednio wzmocnić lub osłabić, czyli…

USTALIĆ HIERARCHIĘ INFORMACJI PRZERTWARZANEJ PÓŹNIEJ PRZEZ UMYSŁ.

Funkcja uwagi

Jedną z funkcji uwagi jest osłabianie bądź wręcz odrzucanie informacji wywoływanej przez określony bodziec lub zestaw bodźców.

Uwagę można więc uważać za „drugą linię obrony” systemu przetwarzania informacji przed przeciążeniem (pierwszą są ograniczone możliwości narządów zmysłów).

Na marginesie:

Dopiero z drabinki Bernsztejna, po uwzględnieniu zasady zgodności skal, widać

wyraźne rozróżnienie między

pobudzeniem, odczuciem, wrażeniem, uczuciem i postawą

oraz powiązanie ich w jeden zwarty SYSTEM.

Porównanie pobudzenia, wrażenia, emocji i postawy

Jak to działa?

Wartościujące czynniki psychologiczne mają za zadanie:

1. Ochronę OUN przed nadmiernym obciążeniem przetwarzaniem informacji poprzez osłabianie lub odrzucanie wiadomości uznanych za nieistotne.

2. Ustalanie hierarchii wiadomości, które później mają być przetwarzane w umyśle.

Uwaga!

Ponieważ uwaga ma ograniczoną pojemność, więc wiadomość usytuowana niżej w hierarchii – nawet ważna – może nie zmieścić się w kolejce do przetwarzania w umyśle.

Dlatego uwaga (czynniki emocjonalne) odgrywa ogromną rolę w czysto ROZUMOWYM przetwarzaniu informacji przez człowieka.

Kłopot

Wartościujące czynniki psychologiczne nie zawsze współdziałają ze sobą. Często postawa (pomagać potrzebującym) nakazuje np. ratować tonącego, ale uczucie (strach) powstrzymuje przed tym.

Potocznie określamy takie zjawisko – niezbyt ściśle – mianem „mieszane uczucia”.

Ale jakoś człowiek zachować się musi, więc taka powartościowana na różnych poziomach informacja trafia do kolejnego etapu przetwarzania, czyli motywacji pobudkowej.

MACIERZ BUDOWY RUCHÓW

Wstępne ustalenie natężenia przetwarzania informacji:

MOŻE BYŚMY TAK CO ZASIALI?

Zdjecie 9 !!!!!
Motywacja pobudkowa

Motywacja pobudkowa jest procesem obejmującym ostateczne wyważenie wartościowania informacji na poszczególnych szczebelkach drabinki Bernsztejna (sprowadzenie ich do „wspólnego mianownika”) i określenie woli rozwiązania danego zadania.