ZAKRES PROBLEMATYKI

PRZYGOTOWANIA DO EGZAMINU Z KLASYCZNEJ STRATEGII (10.02.12 s. 320)

I. POJĘCIA, TERMINU, ZAKRES, ZNACZENIE

1. Pochodzenie terminu „strategia”

• Strategia greckie słowo strategos (ogólnie oznaczające dowódcę bądź generała). Pochodzi z połączenia słów stratos (tłum, armia) i agon (przywódca agein – przewodzić).

1. Pojęcie (definicja) strategii

• Strategia – nauka i sztuka rozwijania i wykorzystania możliwości narodu w zintegrowanej i zsynchronizowanej formie w celu osiągnięcia celów narodowych i międzynarodowych.

• Strategia – sztuka dowodzenia, sztuka kierowania armią

• Strategia – to wybór środków i sposobu ich użycia, w celu uzyskania przewagi

• Jej zadaniem jest osiąganie celów ustalonych przez politykę.

SOKRATES :

• „Strategia jest dobrodziejstwem bogów, bowiem stanowi dla kraju środek zapewniający mu wolność i szczęście”

MARSZAŁEK F. FOCH:

• „STRATEGIA JEST NAUKĄ ZBUDOWANĄ NA FUNDAMENCIE HISTORII.”

DZINGIS CHAN :

• według niego „strategia to wybór środków do uzyskania przewagi”

H. von MOLTKE:

• „Strategia jest systemem. Jest czymś więcej, niż tylko nauką, jest przeniesieniem wiedzy na praktykę życia, dalszym rozwojem głównej myśli w stale zmieniających się warunkach, jest sztuką działania pod presją najtrudniejszych okoliczności”.

NAPOLEON BONAPARTE:

• „Strategia jest sztuką wykorzystania czasu i przestrzeni”

C. von CLAUSEWITZ:

• Strategia: „jest wykorzystaniem bitwy do celów wojny”

• „Najlepsza strategia polega na tym, aby zawsze być dość silnym, przede wszystkim w ogóle, a następnie w punkcie decydującym”

LIDELL HART:

• krótsza definicja strategii jako „sztuki rozdziału i użycia środków wojennych dla urzeczywistnienia celów polityki”.

1. Klasyczna strategia – pojęcie, pozycje: światowe, polskie

Pojęcie:

• Jest to termin, stosowany w odniesieniu do wojny i do wojska

Pozycje światowe

• Sun Tzu: ,, Sztuka wojny”

• Machiavelli : ,,Książe”

• Clausevitz: ,, O wojnie”

• Mao Tse Tung: ,, Wybrane pisma wojskowe”

• Lieddell Hart: ,, Strategia : działania pośrednie”

Pozycje polskie

• Sikorski: ,, Zarys historii wojskowości powszechnej do końca XXI wieku”

• Kościuszko: ,,Czy Polacy mogą się wybić na niepodległość”

• Piłsudzki: ,,Rok . Tuchaczewski, Pochód za Wisłę”

• Nowak Jeziorański : ,, Polska z bliska”

1. Sentencja Sokratesa o strategii: pochodzenie, wyjaśnienie znaczenia współczesne

„Strategia jest dobrodziejstwem Bogów, bowiem stanowi dla kraju środek zapewniający mu wolność i szczęście”

• bo decyduje o skuteczności lub nieskuteczności siły militarnej – ultima ratio regum (ostateczny, decydujący argument) dla przetrwania i rozwoju państw.

• bo o skuteczności siły militarnej (odstraszaniu, obronie, zwycięstwie) nie przesądza przewaga liczebna czy jakościowa – żołnierzy, broni – lecz przewaga w wyborze sposobów (taktyki) i środków (struktury wojska, uzbrojenia, terenu) walki zbrojnej.

• bo to geniusze lub niedołęgi (analfabeci) strategii tworzą historię potęgi lub upadków narodów, państw, cywilizacji.

• mapa świata z ponad 200 państwami (początek XX – 30 państw) i historia ludzkości świadczy, że super mocarstwa i mocarstwa militarne nie były i nie są wstanie zdominować czy pokonać walczących o wolność narodów.

1. Działanie (uprawianie) strategiczne (strategii)

• -(H. v. Moltke – strategia jest przeniesieniem wiedzy na praktykę życia)

• myśleć (rozumować) kategoriami strategicznymi (przyszłość, przestrzeń, przewaga, niepokonalność, geografia, historia, naród i państwo, zwycięstwo, cele polityczne…)

• stosować dyrektywy strategiczne (np. zwyciężaj strategią (swoją J.M.) strategię (przeciwnika – J.M.) uczyń siebie, niepokonanym – Sun Tzu

• dokonywać wyboru środków (z posiadanego zasobu) właściwych i koniecznych dla realizacji celu politycznego poprzez uzyskanie przewagi strategicznej warunkującej niepokonalność i ewentualne zwycięstwo.

1. Co jest nauką a co sztuką strategii?

• Strategia to zarazem nauka – jako wiedza teoretyka strategii – i sztuka, jako praktyka stratega.

1. Zadanie strategii

• wg. A. Beaufre - "Osiągnięcie celów ustalonych przez politykę, przy jak najlepszym wykorzystaniu środków, które posiadamy"

• wg. B. H. Lidell Harta - "Zadaniem wielkiej strategii winno być wykrycie i ugodzenie w piętę Achillesową możliwości wojennych przeciwnika"

II. METODOLOGIA STRATEGII (ŹRÓDŁA WIEDZY, SPOSÓB DOWODZENIA RACJI, TEZY)

1. Na czym opera się nauka strategii?

Na:

• Kategoriach strategicznych

• Tezach strategicznych

• Dyrektywach strategicznych

• Metodologii strategicznej

1. Jak dowodzi się słuszność (trafność) tezy (koncepcji) strategicznej?

• Spoglądając w przeszlosc jezeli teza juz kilkaktotnie sie spełniła staje się dyrektywą

• w rzeczywistości nie ma taktyki najlepszej samej w sobie, gdyż każda taktyka ma wartość tylko w porównaniu z taktyką przeciwnika" Beaufre

• Źródło wiarygodności strategii, czym uzasadnia się jakieś tezy?

  • Doświadczenie

  • Historia

1. Dlaczego państwa popełniają błędy strategiczne?

• Ponieważ nie uczą się, nie przewidują przyszłości i nie patrzą w przyszłość

III. KATEGORIE (PODSTAWOWE POJĘCIA) STRATEGII

1. Przyszłość

A. Beaufre:

• przyszłość jest zmienna, nieprzewidywalna, regułą jest zaskoczenie. …Odrzucamy bierną postawę wobec wydarzeń wyrażającą się w niespokojnym pytaniu: „co się stanie?” a zastępując je pytaniem twórczym i męskim: „Co powinniśmy czynic?”

K. Popper:

• przyszłość jest otwarta, jesteśmy odpowiedzialni za to co się wydarzy w przyszłości.

Leksykon politologii:

• przyszłość zna tylko Pan Bog, przewidzieć może prorok, a zechce przewidzieć głupiec.

1. Niepokonalność

SUN TZU:

• ,,Niepokonalność jest podstawą wiarygodnego i skutecznego odstraszania obronnego”.

• "należy polegać raczej na swojej gotowości  obrony, nie skupiać się na przewidywaniu ataku wroga, tylko uczynić siebie niezwyciężonym".

• "poznaj dobrze wroga i poznaj dobrze siebie, a w stu bitwach nie doznasz klęski".

• Niezwyciężoność zależy od nas samych, ale podatność na klęskę zależy od przeciwnika.

NAPOLEON:

• ,, Gdy cały lud jest pod bronią i chce walczyć w obronie swojej wolności, jest on niezwyciężony”

1. Przewaga

-Wg Sun-Tzu podstawowe zasady (mnożniki siły niematerialnej) – to:

• rozpoznanie,

• fortel,

• zaskoczenie,

• manewr,

• działania pośrednie,

• presja psychologiczna.

-Z kolei C. Clausewitz sformułował dziewięć, uznawanych do dziś za klasyczne, zasad:

• zmasowanie,

• cel,

• ekonomia sił,

• prostota,

• zaskoczenie,

• jedność dowodzenia,

• ubezpieczenie,

• ofensywa,

• manewr.

- Klasyczny cykl strategiczny obejmuje cztery podstawowe fazy: zdefiniowanie interesów danego podmiotu i określenie celów strategicznych; ocena strategicznego środowiska (warunków) bezpieczeństwa; sformułowanie koncepcji strategicznej; wydzielenie zasobów niezbędnych do realizacji koncepcji, czyli ustanowienie systemu bezpieczeństwa. Cykl strategiczny w odniesieniu do strategii bezpieczeństwa narodowego przedstawia

1. Morale

Moltke:

• Element moralny rzadko nabiera znaczenia w czasie pokoju, w czasie wojny jest warunkiem każdego sukcesu, prawdziwą wartością oddziału

Hart:

• Chociaż jednak czynniki moralne i fizyczne są nierozłączne i niepodzielne aforyzm ten ma swą nieprzemijającą wartość, ponieważ wyraża on ideę dominacji czynnika moralnego we wszystkich decyzjach natury wojskowej. W historii wojen stanowi on czynnik bardziej stały, ulegający jedynie nieznacznym zmianom, podczas gdy czynniki fizyczne zmieniają się niemal w każdej wojnie i w każdej sytuacji wojennej –

Napoleon:

• Siła moralna bardziej niż liczba decyduje o zwycięstwie

Clausevitz:

• Siły moralne uważał za jeden z najważniejszych, niepodlegających logicznej kalkulacji czynników wojny.

Piłsudzki:

• zwycięstwo w wojnie zależy ¾ od morali wojska i społeczeństwa ¼ od techniki wojskowej

1. Przestrzeń (terytorium kraj)

1. Wódz naczelny (przywódca)

NAPOLEON:

• ,, Armia baranów, na czele której stoi lew, zwycięży armię lwów na czele której stoi baran

SUN TZU:

• ,, Jeśli powierzymy administrację armii ignorantowi w sprawach wojennych, wtedy wprowadzimy tam chaos i frustracje wśród żołnierzy. Cała armia będzie kulała”

MACHIAVELLI:

• ,,Książę musi zarówno w teorii, jak i w praktyce być prawdziwym mistrzem sztuki wojennej”

CLAUSEVITZ :

• ,, Tęga głowa, silny charakter oto zasadnicze cechy dobrego ministra wojny”

1. Sztuka wojenna

Sztuka wojenna:

• ogół uporządkowanej i uzasadnionej wiedzy o wojnie, o istocie i charakterze wojen jako zjawisku społecznym oraz o zasadach i sposobach przygotowania państwa i sił zbrojnych do wojny.

• To również: uzasadniona historycznie i naukowo wiedza o sposobach prowadzenia działań wojennych (walk, bitew, operacji).

• W starożytności zaliczana do filozofii

Zasady sztuki wojennej:

• Historycznie ukształtowane reguły przygotowania i prowadzenia zbrojnych działań wojennych, będące podstawą racjonalnej działalności dowództw i wojsk w skali taktycznej, operacyjnej i strategicznej. Stosowanie ich jest niezbędnym warunkiem uzyskania, utrzymania i wykorzystania przewagi ilościowej i jakościowej nad przeciwnikiem, by przy jak najmniejszych stratach własnych osiągnąć cel walki, operacji i kampanii w możliwie najkrótszym czasie

• 1 -czynnik ludzki:

  • Przywództwo

  • Morale

  • Inicjatywa

  • Kreatywność

  • Wytrzymałość

• 2celowość działań

• 3swoboda działania

• 4aktywność;

• 5skupienie wysiłku

• 6ekonomia sił

• Racjonalne dysponowanie siłami i środkami walki odpowiednio do ważności zadań, gwarantujące osiągnięcie jej celu w możliwie najkrótszym czasie i z jak najmniejszymi stratami. Polega na angażowaniu sił i środków do wykonania zadań głównych oraz skupianiu wysiłku w decydującym miejscu i czasie. Zapewnia się ją przez szybkie i zdeterminowane działanie, koncentrowanie ognia oraz obezwładnienia elektronicznego i wysiłków rodzajów wojsk w rejonie głównego wysiłku obrony lub na kierunku głównego uderzenia. Właściwe ześrodkowanie wysiłku umożliwia efektywne wykorzystanie potencjału bojowego.
  Uzyskuje się ją poprzez umiejętny podział sił i środków walki, właściwe tworzenie zgrupowań obronnych lub uderzeniowych, skoordynowanie uderzeń ogniowych i elektronicznych z walką zgrupowań wojsk, przenoszeniu wysiłku w miejsce decydujące o wyniku walki oraz ciągłemu dowodzeniu i terminowemu zaopatrywaniu wojsk.

• Manewrowość

• Zaskoczenie

• Prostota

• zachowanie zdolności bojowej

• elastyczność

1. Determinanty (wyznaczniki) strategii państwa

• Geografia 

•  Historia 

• Stałe środki obronne 

• Przeciwstawienie środkom ofensywnym, środków obronnych 

• Wykorzystanie strategicznej przewagi nad przeciwnikiem 

IV. DYREKTYWY STRATEGICZNE

1. Zwyciężania

Sun Tzu:

• poznaj dobrze siebie i poznaj dobrze swojego wroga a w 100 bitwach nie doznasz klęski

• Jeśli Twój wróg jest pogrążony w chaosie zmiażdż go

• zwycięży ten kto jest rozważny, tym łatwiej jeśli jego wróg jest lekkomyślny

Piłsudzki:

• Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo

• zwycięstwo w wojnie zależy ¾ od morali wojska i społeczeństwa ¼ od techniki wojskowej

Napoleon:

• Gdy cały naród jest pod bronią i chce walczyć w obronie swej wolności, jest on niezwyciężony

Zwycięstwo:

• Dlatego ten może być uznawany za geniusza, kto potrafi osiągnąć zwycięstwo, przystosowując swoją taktykę do okoliczności, które stwarza wróg.

• Doświadczony dowódca stara się o zwycięstwo w każdych okolicznościach.

• Najważniejszym celem wojny jest zwycięstwo.

• Dlatego w prowadzeniu wojny zasadnicze jest zwycięstwo, a nie przedłużające się operacje.

• Ten może być uważany za geniusza, kto potrafi osiągnąć zwycięstwo, przystosowując swoją taktykę do okoliczności, które stwarza wróg.

• Poznaj siebie i poznaj wroga, dopiero wtedy twoje zwycięstwo nie będzie zagrożone. Poznaj dobrze warunki terenu i pogody, wtedy twoje zwycięstwo będzie całkowite.

1. Uderzania

najwyższą sztuką strategii obrony rp w xxi wieku jest zapewnienie wiarygodnego, skutecznego odstraszania obronnego. odstraszanie â?? zniechęcenie przeciwnika /-ów do użycia przemocy zbrojnej przeciwko polsce poprzez wykazanie, że nie pokona polski a w toku działań poniesie znaczne większe straty niż ewentualne korzyści.

-- wiarygodność i skuteczność odstraszania:

• posiadanie środków stanowiących realną groźbę,

• absolutna niezawodność odstraszania (w wypadku zaskoczenia, zmiany sytuacji polityczno-militarnej, upływu czasu),

• strona/-y przeciwna pogodzi się (uzna) z istnieniem u nas środków, na których opiera się nasze odstraszanie.

/b. brodie, s. 327/

1. Poznania (Wykrycia)

Sun Tzu:

• poznaj dobrze….

• wypróbuj wroga i przekonaj się o jego mocnych i słabych punktach

• infiltruj wszędzie swoich szpiegów

• korzystajcie ze współpracy istot najpodlejszych i najbardziej odrażających

• "nie patrz co planuje bardz robi wrog, tylko uczyn siebie niepokonanym"

Clausevitz:

• "znajdz u wroga slaby punkt, wyczekaj odpowiedni moment i go zaatakuj"

1. Dezorganizacji

• Unikanie frontowego, czołowego starcia

Sun Tzu:

• ,, Jeśli jesteś zdolny, udawaj mało zdolnego. Gdy podrywasz swoje wojska do działania, udawaj bierność. Wojna to sztuka wprowadzania przeciwnika w błąd”

1. Niepokonalności

• Niepokonalność: podstawą wiarygodnego i skutecznego odstraszania obronnego Polski.

Sun Tzu:

• Stwórz niezłomny (niepokonalną) armię i oczekuj momentu słabości wroga.

• Przygotowanie na wszystkie ewentualności jest powodem do dumy.

• Niezłomność (niepokonalność) polega na doskonałej samoobronie oraz na stworzeniu możliwości zwycięstwa poprzez szybki atak.

• Niezłomność zależy od ducha.

• Wojenna doktryna radzi… polegać… na swojej gotowości obrony, nie skupiać się na przewidywaniu jego ataku, tylko uczynić siebie niezwyciężonym.

• Niezwyciężoność zależy od nas samych, ale podatność na klęskę zależy od przeciwnika.

• Umiejący walczyć może uczynić się niezwyciężonym, lecz nie może sprawić aby wróg był niezawodnie podatny na zadanie mu klęski.

1. Mylenia i zaskoczenia

• Wyprzedzić (zapobiec) działania przeciwnika.” Sun Tzu, Beaufre, Kotarbiński

Mao Tse Tung:

• Walka pozorowana, by wprowadzić wroga w błąd

• Zwabić nieprzyjaciela w głąb terytorium

Napoleon:

• „Wielce wygodne jest zaskoczyć przeciwnika, nieoczekiwanie zaatakować go i wybuchnąć nad nim piorunem, zanim zdąży zauważyć błyskawicę.”

• „Aby zadać cios trzeba działać nagle. Wówczas, gdy można wykorzystać czynnik zaskoczenia, to warto dać mu pierwszeństwo przed amatorami”

Sun Tzu:

• „Sztuka wojny opiera się na myleniu przeciwnika”

• „Niech twoje plany będą ciemne i nieprzeniknione jak noc, a kiedy ruszysz, uderzaj jak błyskawica”

• „Atakuj wroga, gdy jest nieprzygotowany, pojawiaj się tam, gdzie nie jesteś oczekiwany”

• „Strategia wojny polega na przebiegłości i stwarzaniu złudzeń”

• „Wojna jest sztuką wprowadzania wroga w błąd”

Clausevitz:

• „zaskoczenie stanowi podstawę wszelkich bez wyjątku dzialań(..) Tajemnica i szybkośc – oto dwa czynniki zaskoczenia”

Liddell Hart:

• „(..) rzadko udawało się osiągnąc dodatnie wyniki w wojnie, jeśli nie udało się zaskoczyc przeciwnika przez zastosowanie działań pośrednich”

• „czas i zaskoczenie są na wojnie najbardziej istotnymi czynnikami”

• „skuteczne zaskoczenie może być osiągnięte jedynie w wyniku mistrzowskiego łączenia wielu mylących przeciwnika posuniec”

• „celem zaskoczenia jest dezorganizacja”

1. Manewru

Clausevitz:

• Celem manewru wojskami jest wypracowanie poprawienia położenia sił własnych i uzyskanie przewagi nad przeciwnikiem"

Sun Tzu:

• "Działania armii opierają się na podstępach; posuwa się ona naprzód, gdy jest to korzystne, i zmienia się, rozpraszając i jednocząc na nowo."

• Dobry wojownik staje tam, gdzie nie będzie można go pokonać, i nie przeoczy żadnej słabości przeciwnika." Sun Tzu

Bonaparte:

• "Sztuka wojenna nie wymaga skomplikowanych manewrów, najprostsze są najlepsze; trzeba przede wszystkim polegać na zdrowym rozsądku"

Beaufre:

• Zachować zdolność własnego manewru i paraliżować zdolności manewru przeciwnika"

V. DZIEŁA KLASYCZNEJ STRATEGII – WKŁAD DO NAUKI STRATEGII – NAJWAŻNIEJSZE TEZY

1. KLASYKA ŚWIATOWA (jak sylabus)

SUN TZU:

• ,,Sztuka wojny”

• Zadaniem wielkiej strategii jest wykrycie pięty achillesowej przeciwnika i uderzenie w nią

• Najważniejsze jest zniweczyć strategię przeciwnika.

• Najwyższą sztuka jest zwyciężyć armię wroga bez wydania bitwy.

• Najwyższym osiągnięciem jest pokonać wroga bez walki.

• Przygotowanie na wszelkie ewentualności jest powodem do dumy.

• Wojenna doktryna radzi polegać raczej na swojej gotowości do obrony nie skupiać się na przewidywaniu ataku wroga tylko uczynić siebie niezwyciężonym

MACHIAVELLI:

• ,, Książe”

• Machiavelizm – nie liczą się środki, liczą się cele.

• Racja stanu – nadrzędność interesu narodowego nad normami prawnymi i moralnymi

• Dobre państwo to: dobre prawo, dobre wojsko, dobra religia

• Ludzie są z natury źli, dopiero instytucje sprawiają, że ludzie stają się dobrzy – religia, dobre prawo i wojsko.

• Gdzie stawką jest dobro ojczyzny, nie można się zastanawiać nad tym, czy coś jest sprawiedliwe, czy nie.

NAPOLEON:

• Tylko armia narodowa zapewni republice wolność i poszanowanie z zewnątrz.”

• Gdy cały lud jest pod bronią i chce walczyć w imię wolności, to jest niezwyciężony.”

• Nie ma taktyki najlepszej samej w sobie.”

CLAUSEVITZ:

• ,, O wojnie”

• Si vis pace, para bellum” („chcesz pokoju, szykuj się do wojny.”)

• Sztuka wojenna radzi, aby właśnie słabi, skazani na obronę byli zawsze uzbrojeni, aby nie ulec napadowi.”

• Obrona jest formą silniejszą, o celu negatywnym. Natarcie zaś formą słabszą, ale za to przynoszącą wyniki pozytywne.”

• Teren… posiada decydujący wpływ na bitwę i to zarówno na jej przebieg, jak i jej przygotowanie i wykorzystanie.”

• OSTATNIE ZDANIE W „O WOJNIE”: - Ten kto przeoczył możliwość, zapatrzywszy się na niemożliwość, jest głupcem.

MOLTKE:

• Maszerować osobno, atakować razem.

• Podstawą sprawności armii jest jej trwałość i stabilność.

MAO TSE TUNG:

• ,, Wybrane pisma wojskowe”

• Czekać na okazję.

• Zwabić nieprzyjaciela w głąb terytorium.

• Przekształcić wielką wyprawę armii nieprzyjaciela w mnóstwo małych walk.

• Zaangażowanie ludu, traktowanie każdego chłopa jako partnera

• Wielkie rzeczy ująć zwięźle”

• Walka pozorowana, by wprowadzić wroga w błąd

• Unikanie czołowych starć

• Cel wojny- zachowanie własnych sił, zniszczenie sił nieprzyjaciela

• Założeni strategii: formuła 16 wyrazów:

• WRÓG NACIERA – COFAMY SIĘ

• WRÓG PRZYSTANĄŁ – NĘKAMY GO

• WRÓG ZMĘCZYŁ SIĘ – UDERZAMY

• WRÓG COFA SIĘ - ŚCIGAMY

LIEDELL HART:

• ,, Strategia: działania pośrednie”

• Dezorganizacja nieprzyjaciela

• Paraliżować a nie zabijać

• Wykrycie „pięty achillesowej”

• Zaatakować tam, gdzie jest dziura w pancerzu przeciwnika

• Uderzenie w słaby punkt przeciwnika !

• Walka ,, ma siłę”, jest niebezpieczna i stwarza ryzyko przegranej

• Zmniejszyć możliwości oporu przeciwnika

• Stan moralny na wojnie ma rozstrzygające znaczenie

• Obrona – jest silniejsza i oszczędniejsza niż atak

BEAUFRE:

• ,, Wstęp do strategii”

• Funkcja obrony tak samo ważna jak funkcja tworzenia

• Duch obrony, morale!!

• ARMIA – charakter narodowy, ŻOŁNIERZ – obywatel strzec instytucji państwowych

• STRATEGIA- metoda rozumowania, Myślec strategicznie!

• ZADANIE STRATEGII – osiągnięcie celów politycznych, wykorzystując jak najlepiej wszystkie możliwe środki.

• ROLA STRATEGII – wyznaczenie techniki, taktyki, celu, do którego powinny one dążyć w ramach swych rozwiązań.

BRODIE:

• ,, Strategia w erze broni rakietowej”

• Odstraszanie dzisiaj ma znaczenie jako strategiczna metoda działania tylko w tedy, gdy jesteśmy prawie pewni, że narzędzie odwetu, na którym oparte jest to odstraszanie, nie będzie nigdy wprawione w ruch

• Zdolność do odstraszania przeciwnika od rozpoczęcia wojny, a zdolność jej wygrania to dwa odrębne pojęcia, których nie wolno mylić

• Pojęcia strategiczne zawsze były pokrewne pojęciom ekonomicznym. Zarówno strategia jak i ekonomia zajmują się najwydajniejszym wykorzystaniem ograniczonych zasobów dla osiągnięcia pewnych celów ustalonych przez społeczeństwo

• Bezpieczeństwo narodowe jest stanem którego nie można stopniować. Albo będziemy mieli pełne bezpieczeństwo, albo żadnego. Nie możemy mieć częściowego bezpieczeństwa. Jeżeli jesteśmy na wpół bezpieczni, to znaczy, że nie jesteśmy wcale bezpieczni.

• Strategia jest jedną z najstarszych nauk ludzkości, której tezy sprawdzane są rozlewem krwi, a za błędy płaci się klęską i niewolą.

DOUHET:

• ,, Panowanie w powietrzu”

• Autor prorokował w niej kluczowa rolę, jaką w przyszłych konfliktach odegrają siły powietrzne, które to za pomocą bombardowań miały przenieść wojnę do wnętrza wrogiego państwa, co miało zniszczyć przemysł wroga i złamać wolę kontynuowania walki przez ludność przeciwnika

1. KLASYKA POLSKA (jak sylabus)

Piłsudski :

• „Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo, zwyciężyć i spocząć na laurach to klęska”

• „Armia podczas wojny robi tylko to, czego jej nauczono w czasie pokoju”

• „Praca wojny jest sztuką. Sztuka tworzy dzieła, a obiektem sztuki wojny jest zawsze zwycięstwo”

• „Chodzi o to aby armia była silna i daleka od kłótni partyjnych”

• „Losy wojny są w ręku Boga, ale ludzie są po to, aby wojnie dopomóc”

I MÓJ ULUBIONY!! NARÓD DOBRY TYLKO LUDZIE CHUJE

Brzeziński :

• Polska jest kluczem do upadku komunizmu”.

• „Nawet niewielka demokratyzacja komunizmu doprowadzi do jego upadku”.

• „Sojusz z Ameryką jest bardzo ważny dla polskich interesów narodowych, bo takie są realia polskiej geopolityki. Jednak miejsce Polski jest w Europie”.

• „Nie przesadzajmy z tą strategiczną rolą Polski w polityce międzynarodowej Stanów Zjednoczonych. Polska jest krajem o znaczeniu regionalnym. Polska nie powinna zarazem ograniczać się do popierania we wszystkim Stanów Zjednoczonych. Powinna być poważnym i niezależnym państwem, które ma własną perspektywę, geostrategiczną”.

• „Europa i Ameryka powinny być dla siebie partnerami, którzy powinni pozostawać ze sobą w stanie równowagi”.

• „Sytuacja w Polsce ma kluczowe znaczenie dla stabilności w Europie Centralnej, a stabilność w Europie Centralnej to podstawa stosunków Wschód – Zachód, czyli stosunków radziecko – amerykańskich”.

• „Kluczowym elementem polskiej strategii państwowej musi być dążenie do prawdziwego pojednania między Polską a Rosją”.

Kościuszko :

• Wiemy, jak wiele zależy podczas wojny na dobrych szpiegach a to końcem, aby wiedzieć moc nieprzyjaciela i gdzie się znajduje, bo skoro o tym się nie upewni generał, nie może ułożyć planu atakowania swego przeciwnika” str.103

• „W wojsko powinno być wszczepiane posłuszeństwo, karność, szanowanie własności obywatela i osoby. Żołnierz ma być obywatelem, a nie ślepym narzędziem lub jestestwem samowolnym. i wstępem do wielkiego charakteru” str.124

• „Mniemają niektórzy, iż potrzeba pierwej oświecić lud, zanim mu dać wolność. Ja rozumiem przeciwnie, że chcąc oświecić lud, trzeba go uwolnić” str. 126

• „W czasie rewolucji potrzeba czynić ofiary, trzeba przestawać na małym, jeżeli chcemy wolności, wrócą nam się potem milionowe korzyści”

VI. PRZEŁOM STRATEGICZNY XVII/XIX w.

1. Wydarzenia i istota przełomu

Wydarzenia:

• KB – 1768 – 1772

• I rozbiór Polski – 1772

• Rewolucje:

  • USA -1775-1782

  • Francuska – 1789

• Powstanie Kościuszkowskie – 1790

• Wojny Napoleońskie -1795 – 1815

• Księstwo Warszawskie – 1800 - 1815

• Królestwo Polskie – 1815 – 1830

• Powstanie Listopadowe – 1830

• Powstanie Styczniowe – 1863

Istota przełomu:

• Przez tysiące lat ogół społeczeństwa był poddanymi, państwa dynastyczne. po przełomie wyzwolenie społeczeństwa, państwa narodowe

• Armie najemne i niewolnicze istotą przełomu było powstanie armii narodowych, wprowadzenie powszechnej służby wojskowej

• Wcześniej wojny, bitwy walne, generalne potem wojny powszechne, narodowe

1. Znaczenie i konsekwencje przełomu dla świata i Polski

Przełomem strategicznym była rewolucja USA (1775-1782) i Francji (1789) – symbol odrzucenia władzy dynastycznej .

• Kiedys państwa poddańcze, niewolnicze-> potem państwo narodowe, gdzie każdy niewolnik stawał się obywatelem

• Państwa dynastyczne walczyły z sąsiadami o tron, przy czym armia miała charakter zaciężny czy najemny( armia niewolników, poddanych). Po przełomie armia miała charakter narodowy - powszechny obowiązek służby wojskowej (armia walczy za państwo).

  • „Tylko armia narodowa zapewni republice wolność i poszanowanie z zewnątrz.” –Napoleon

  • „Gdy cały lud jest pod bronią i chce walczyć w imię wolności, to jest niezwyciężony.”- Napoleon

• W armii narodowej ważne są morale

  • „Morale ma się tak do siły jak 3:1" – Napoleon

• W odniesieniu dla Polski Napoleon jest bohaterem, bo pobił naszych trzech zaborców i walczył o niepodległość . Na poglądach Napoleona opierał się Piłsudzki

  • „na morale składa sie 3/4 morale wojska i społeczeństwa i 1/4 technika"

VII. KLASYCZNA STRATEGIA A BEZPIECZŃSTWO NARODOWE POLSKI

1. Co najcenniejszego i koniecznego z klasycznej strategii dla tworzenia bezpieczeństwa narodowego Polski

• Najcenniejsze dla tworzenia bezpieczeństwa narodowego Polski jest myślenie strategiczne; działania powinny być skupione na tworzeniu przyszłości w oparciu o liczne czynniki (historia, geografia) oraz czerpaniu z doświadczeń i prac innych. Stąd należyte jest analizowanie otocznia oraz prowadzenie polityki zgodnie z tezami wielkich klasyków:

1. Geografia (miejsce Polski w Europie i Globie)

Geopolityka (co należy zwyciężać i dlaczego)

Geostrategia (w jaki sposób? Jakimi środkami?):

1. Polityka państwa jest w jego geografii (Napoleon)

2. Tylko jedna rzecz się nie zmienia w polityce państwa, jest nim geografia (Bismarck)

3. Położenie geograficzne jest pierwszą elementarną karta historii narodowej (C.K. Norwid)

4. W tej kochanej ojczyźnie, gdy się tylko zacznie rozmawiać, zawsze to samo: trzeba wiedzieć na pewno, co jutro będzie, dopiero wtedy jest się rozumnym; wszyscy oni widzą na 10 metrów, ja na 1000, więc choć patrzymy w jednym kierunku, widzimy te same rzeczy inaczej

5. Wymowa mapy jest potęgowana przez wiedzę historyczną (Brzeziński)

1. Historia:

   1. Historia – świadek czasu, światło prawdy, nauczycielka życia, zwiastunka przyszłości (Cyceron)

   2. Jeśli będziesz pamiętać o przeszłości, będziesz panem przyszłości (przysłowie chińskie)

   3. Jednym źródłem mądrości jest doświadczenie (twórcy konstytucji USA)

   4. Strategia jest nauką opartą na fundamencie historii (marsz. Foch)

   5. Historia nie jest tylko wiadomością, ale i siłą nawet (C.K. Norwid)

2. Przyszłość:

   1. Pewne jest, że jest nie pewna

   2. Ważna jest dlatego, że wszyscy będziemy w niej żyć (Criswell)

   3. Rozpatrywana w kategoriach mądrości lub głupoty

3. Największymi zagrożeniami są: własna słabość i bezbronność:

   1. Ma prawo do życia tylko to co zdoła się obronić (Balzer)

   2. Słabość, brak stałości, zwątpienie o sobie samych – to uważam za najsroższego nieprzyjaciela, za najokropniejszą dla Polski klęskę (Kościuszko)

   3. Bezbronny step, droga publiczna dla obcych wojsk (Clausewitz)

   4. Słabość oznacza klęskę (Adams – USA)

• ZASANICZO TO TEGO PYTANIA MOŻNA DOPASOWAĆ I ODNIEŚĆ DO POLSKI KAŻDY CYTAT I TEZĘ. PYTANIE JEST DOŚĆ OGÓLNE I NIGDZIE NIE BYŁO PRECYZUJNEJ ODPOWIEDZI NA TO.

1. Strategie (wybrane środki) zwycięstw Polski: klasycznej, 1920, Solidarności

Do najważniejszych źródeł sukcesu i środków zapewnienia bezpieczeństwa narodowego POLSKI KLASYCZNEJ (X-XVII w.) można zaliczyć:

1. zdolności narodowotwórcze i państwowotwórcze plemiona Polan i dynastii Piastów połączone z ich wojowniczością oraz wysokim poziomem sztuki wojennej;

2. skuteczna dla obrony Polski strategia wojskowa oparta na: powszechnym obowiązku obrony (pospolitym ruszeniu) realizowanym w dwóch komponentach: ówczesnych wojskach operacyjnych – drużynie królewskiej a następnie chorągwiach ziemskich
   i królewskich oraz ówczesnej obronie terytorialnej – obronie ziemi (miejscowej) obejmującej obronę grodów warownych, miast oraz wsi; umocnieniu terytorium systemów grodów warownych, umocnień miast o linii wałów obronnych; sprawnej taktyce ówczesnych działań nieregularnych (wojna – szarpana, podjazdowa, urywcza);

3. przyjęcie chrześcijaństwa było największym i najważniejszym działaniem narodowo
   i państwowotwórczym pierwszych Piastów o fundamentalnym znaczeniu dla tworzenia bezpieczeństwa Polski ponieważ:

   • wyprowadziło tworzący się naród polski z barbarzyństwa i wprowadziło do przodującej i największej cywilizacji łacińskiej (zachodniej), której chrześcijaństwo jest fundamentem;

   • uchroniło tworzące się państwo polskie od nieuchronnej chrystianizacji
     i kolonizacji ze strony Niemiec co groziło narzuceniem języka niemieckiego, niemieckiej administracji kościelnej i obcej władzy (vide los Słowian Połabskich i Prusów);

   • państwo polskie znalazło silne oparcie w papiestwie (Watykanie);

   • system organizacji Kościoła katolickiej (parafie, diecezje, zakony, administracja kościelna, szkoły i uczelnie kościelne, itd.) stał się najbardziej trwałą częścią organizacji i tożsamości narodu, pełniąc funkcję niezachwialnej ostoi polskości w tragicznych okresach historii (rozbicia dzielnicowego, rozbiorów, okupacji, dominacji sowieckiej po II wojnie światowej);

4. silne, sprawne i stabilne przywództwo¹ narodowe, które stanowiła dynastia Piastów ze szczególnym wyróżnieniem takich władców jak: Mieszko I, Bolesław Chrobry, Bolesław Śmiały, Przemysł II, Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki.² Oprócz królów przywództwo narodowe tworzyła wykształcona szlachta i magnateria oraz kadra dowódcza na czele z hetmanią. Warto podkreślić, że wszyscy wielcy królowie – to zarazem utalentowani wodzowie. Oprócz wymienionych Piastów do nich można zaliczyć W. Jagiełłę, S. Batorego, Władysława IV i Jana Sobieskiego;

5. rozwój szkolnictwa, nauki, prawodawstwa oraz kultury narodowej (szczególnie literatury polskiej i historiografii) był początkowo owocem wejścia w krąg cywilizacji łacińskiej i szerokiego korzystania z dziedzictwa Grecji i Rzymu a następnie utworzenia własnych narodowych instytucji na czele z Uniwersytetem Jagiellońskim;

6. rozwój gospodarczy wyrażający się w zakładaniu nowych wsi i miast, eksporcie produktów rolniczych i leśnych na zachód, ściąganiu do Polski rzemieślników
   i artystów oraz kupców;

7. sprawna dyplomacja oparta o wykształcone za granicą kadry dyplomatów oraz tworzenie koneksji małżeńskich i rodzinnych z obcymi dworami królewskimi (cesarskimi) i możnowładcami;

8. umiejętnie zawierane i wykorzystywane sojusze, głównie z Litwą, które pozwoliły obronić się a następnie zwasalizować państwo krzyżackie – stanowiące od XIII do XV wieku największe zagrożenie bezpieczeństwa narodowego.

W oparciu o naukę strategii źródłem strategicznego zwycięstwa w wojnie 1918-1920 było:

1. geniusz przywódczy i strategiczny Naczelnego Wodza marsz. J. Piłsudskiego wyrażający się w: jego strategicznej wizji i uporczywej woli odbudowy potęgi wojskowej Polski od początku XX w. (Strzelec, POW, Legiony) oraz gigantycznym wysiłku organizacyjnym stworzenia w latach 1918-1920 sprawnej blisko milionowej armii³ - podstawy zwycięstwa.⁴ Ponadto, niezachwianej wierze i wytrwałości w dążeniu do zwycięstwa oraz w wypracowaniu i wdrożeniu strategii obronnej, która złamała, zniweczyła strategie ofensywną Rosji Sowieckiej;⁵

2. wielki patriotyzm społeczeństwa polskiego przejawiający się w: wysokim morale wojska i społeczeństwa⁶ (woli walki i gotowości poświęcenia się w obronie Ojczyzny); powszechnym udziale w obronie Polski – w walce zbrojnej i wsparciu cywilnym wojska oraz w odporności na destrukcyjną propagandę komunistyczną;

3. skuteczna strategia obronna oparta na wykorzystaniu naturalnych korzyści strategicznej przewagi obrony własnego terytorium (przestrzeń, obrona miast, wsparcie społeczeństwa, możliwość uderzenia na skrzydła, itd.) do prowadzenia skutecznej obrony (nie pozwolić się rozbić i osłabić wroga) a następnie szybkiej kontrofensywy na skrzydła zatrzymanego, rozciągniętego i osłabionego przeciwnika;⁷

4. przygotowanie i dobór doskonałej kadry dowódczej i sztabowej (generałowie:
   T.J. Rozwadowski, W. Sikorski, J. i S. Hallerowie, E. Rydz-Śmigły, L. Żeligowski,
   J. Dowbór-Muśnicki, S. Szeptycki i inni), która wykonała sprawnie trzy grupy zadań: tworzenia armii, planowania operacji i dowodzenia wojskami;

5. zdolność zorganizowania (rekrutacji, wyposażenia, wyszkolenia) najpotężniejszej (liczebnie) armii w dziejach Polski, której liczebność na jesieni 1920 r. doprowadzona została „do 1000000 ludzi, z czego 7000000 na froncie, tworzących sześć armii. Ogólny nasz wysiłek zbrojny w latach dwudziestych wyraża się liczbą 1300000 ludzi, wcielonych w szeregi, w czym 300000 ochotników (…) Ogromne to wojsko powstało z trzech wojsk różnych: „szarego”, powstałego w kraju, „błękitnego” przybyłego
   z generałem Hallerem, i wielkopolskiego.⁸

6. uzyskanie jedności narodowej i zgodnego działania w obronie Polski wszystkich przywódców politycznych (J. Piłsudski, R. Dmowski, J. Paderewski, W. Witos,
   W. Korfanty) oprócz komunistów;

7. umiejętność pozyskania i wykorzystania wsparcia i politycznego, materialnego i kadrowego wielkich mocarstw Francji i Stanów Zjednoczonych.

Strategia Zwycięstw Solidarności:

• "10 mln ruch „Solidarności” jest przykład nieuzbrojonego powstania narodowego" i też właśnie - jest to przykład działania o charakterze nieregularnym, "powstanie" które było kolejnym zrywem narodowym na drodze Polski do niepodległości

1. Strategiczne przyczyny klęsk Polski: upadku I RP, klęski 1939 r.

Upadek I RP:

• stopniowe osłabianie przywództwa państwowego w wyniku elekcji (wyboru) królów przez szlachtę i magnaterię w czasie, której kandydaci na władców deklarowali nadanie przywilejów osłabiających władzę królewską i skarbiec państwa. W końcu doszło do tego, że zdemoralizowani wyborcy (szlachta i magnateria) byli przykupywani przez obce mocarstwa i głosowali na wskazywanych przez nich kandydatów (np. August II i August III) dodatkowo byli „motywowani” obecnością obcych wojsk podczas elekcji;

• utrata przez szlachtę i magnaterię świadomości narodowej państwowej, zwanej „odwróceniem się od państwa”, a także podstawowej cechy szlacheckiej – rycerskości (bojowości), czego wyrazem był upadek powszechnej organizacji wojskowej (pospolitego ruszenia) zastąpiony zawołaniem „królu najmij sobie wojsko”;

• upadek organizacji i siły wojskowej Polski wyrażający się: w załamaniu powszechnego obowiązku obrony szlachty, chłopstwa i mieszczan zastąpionego wojskiem najemnym, na które nie było pieniędzy (pusty skarb); i braku modernizacji bądź budowy nowych umocnień (miast, zamków, twierdz); braku szkół wojskowych oraz wytwórni uzbrojenia. Upadek siły wojskowej już w XVIII wieku skutkował nieustannymi najazdami Szwedów, Rosjan, Tatarów i Turków, Wołochów, rebeliami, kozackimi, które doprowadziły do ruiny gospodarkę, miasta, wsie. Od początku XVIII wieku po prawie całkowitym zniszczeniu przez Augusta II, Augusta III i Piotra I⁹ wojsk koronnych i litewskich Rzeczpospolita stała się owym „bezbronnym stepem… drogą publiczną dla obcych wojsk” (C.v. Clausewitz) – saskich, szwedzkich, rosyjskich, pruskich i austriackich (zał. 2);

• anarchizacja państwa wyrażająca się w bezsilności władzy państwowej, załamaniu prawa, braku służby dyplomatycznej, braku wojska, pustym skarbie, demoralizacji szlachty i magnaterii, panoszeniu się obcych ambasadorów i obcych wojsk;

• załamanie gospodarki, handlu, upadek miast i wsi.

Klęska 1939 r. :

• W myśleniu strategicznym:

1. zlekceważenie fundamentalnych determinantów przygotowania obrony: geografii (położenia między Niemcami i Rosją) i historii (od tysiąca lat Niemcy i Rosja atakowały Polskę);

2. nieprzygotowanie obrony na najgorszą ewentualność (wynikająca z geografii i historii atak obu państw);

3. oparcie obrony Polski wyłącznie na opcji współdziałania z Francją i Anglią a więc na naiwnej wierze w trwałość i niezawodność sojuszy;

4. zlekceważenie nauki strategii, wynikające z „analfabetyzmu strategicznego” (określenie stanu kultury strategicznej w Polsce przez marsz. J. Piłsudskiego – 1924 r.);

5. chorobę zwycięstwa 1920 r. czyli oparcie doktryny wojennej na doświadczeniu wojny 1920 r. (manewr – środek zwycięstwa) co proroczo sygnalizował marsz. J. Piłsudski: „…zwyciężyć i polec na laurach – to klęska”;

6. niewypracowanie narodowej (samodzielnej) strategii obrony (spóźnioną próbą było Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom z 1937/38 gen. T. Kutrzeby
   i ppłk S. Mossora).

• W wyborze i przygotowaniu środków obrony:

1. oparcie obrony tylko na działaniach regularnych wojsk operacyjnych (uderzeniowych);

2. całkowite zlekceważenie przygotowania innych oprócz wojsk operacyjnych, środków właściwych i koniecznych do obrony własnego terytorium: powszechnej Obrony Terytorialnej,¹⁰ umocnienia terytorium¹¹, obrony miast na podejściach oraz działań nieregularnych w masowej skali;

3. nieurządzenie obronne przestrzeni – brak osłony strategicznej, rejonów (linii) obronnych, obrony powietrznej;

4. niewykorzystanie potencjału ludzkiego do obrony militarnej – 2 mln wyszkolonych żołnierzy rezerwy.

1. Wykorzystanie klasycznej strategii dla zapewnienia skutecznej (niepokonalnej) obrony Polski w XXI w.

• W XXIw. przygotowanie rp do prowadzenia dn w masowej skali jest właściwym i koniecznym, podstawowym i niezastępowalnym narodowym środkiem zapewnienia wiarygodnego odstraszania i skutecznej obrony. jest szansą zapewnienia polsce odstraszającego wizerunku niepokonalnej potęgi obronnej.

• najwyższe osiągnięcie (dążenie) sztuki strategii

Sun Tzu:

• najwyższą sztuką jest zwyciężyć armię wroga bez wydania bitwy.

Belizariusz:

• najpełniejsze i najszczęśliwsze zwycięstwo to zmusić nieprzyjaciela do zrezygnowania z jego celów, nie ponosząc przy tym samemu żadnych strat.

• najwyższą sztuką strategii obrony rp w xxi wieku jest zapewnienie wiarygodnego, skutecznego odstraszania obronnego.

• odstraszanie – zniechęcenie przeciwnika /-ów do użycia przemocy zbrojnej przeciwko polsce poprzez wykazanie, że nie pokona polski a w toku działań poniesie znaczne większe straty niż ewentualne korzyści.

• wiarygodność i skuteczność odstraszania:

• posiadanie środków stanowiących realną groźbę,

• absolutna niezawodność odstraszania (w wypadku zaskoczenia, zmiany sytuacji polityczno-militarnej, upływu czasu),

• strona/-y przeciwna pogodzi się (uzna) z istnieniem u nas środków, na których opiera się nasze odstraszanie.

/b. brodie, s. 327/

1. Przesłania strategiczne J. Nowaka-Jeziorańskiego i prof. Z. Brzezińskiego dla Polskie XXI w.

J. N. Jeziorański :

• "Polska może liczyć na pomoc sojuszników tylko wtedy, gdy będzie chciała i mogła bronić się sama, jeśli zdobędzie własne możliwości odstraszania napastnika."

• „Polska po raz pierwszy w swej tysiącletniej historii nie ma konfliktów terytorialnych z żadnym ze swych sąsiadów i utrzymuje ze wszystkimi dobre stosunki."

• "Rzeczpospolita stoi dziś wobec licznych zagrożeń wewnętrznych, choćby wobec bezrobocia. Nigdy natomiast nie była lepiej zabezpieczona przed zagrożeniem z zewnątrz. Przystąpienie do NATO wyprowadziło Polskę z geopolitycznego położenia kraju wtłoczonego między dwóch zaborczych olbrzymów – Niemcy i Rosja.”

Z. Brzeziński:

• „Polska jest kluczem do upadku komunizmu”

• " jej (Polski) najważniejszym interesem narodowym jest dalsze pogłębianie integracji, politycznej i gospodarczej, z Unią Europejską.

• "Polska nie jest zagrożona ani od zewnątrz, ani od wewnątrz. Od lat mówię, że to najlepszy okres w jej historii. Polska pokazała polityczny rozsądek. Wynik ostatnich wyborów parlamentarnych pokazuje zarówno polską różnorodność, jak i stabilizację"

---

1. „Mieć przez długi okres pierwszorzędnego przywódcą jest jednym z największych rodzajów szczęścia”, [w:] Jay A., „Machiavelli i zarządzanie”, Warszawa 1996, s. 142.↩

2. W ocenie P. Jasienicy Kazimierz Wielki to „monarcha cieszący się sławą męża usposobionego wybitnie pokoju, miał niemały talent wojskowy, a w dziedzinie organizacji siły zbrojnej – prawdziwy geniusz”[w:] „Myśli o dawnej Polsce, Warszawa 1990, s. 171.↩

3. Por.: Jan Nowak-Jeziorański: „największą zasługą Marszałka było stworzenie zalążków siły zbrojnej i nadludzki wręcz wysiłek stworzenia w bardzo krótkim czasie „od 11 listopada do wojny z bolszewikami, siły zbrojnej. To była jego obsesja (…)”, „Polska z bliska”, Kraków 2003, s. 40.↩

4. C.v. Clausewitz: „najlepszą strategią polega na tym, aby zawsze być dość silnym przede wszystkim w ogóle,
   a następnie w punkcie decydującym, [w:] „O wojnie, op. cit., s. 203.↩

5. Zrealizowanie naczelnej dyrektywy Sun Tzu: „zwyciężaj strategią (własną) strategię (wroga) (…) sprawą najwyższej wagi w wojnie jest rozbicie strategii wroga”, „O wojnie”, op. cit., s. 35, 36.↩

6. Por.: marsz. J. Piłsudski: „zwycięstwo w wojnie zależy w ¾ od morale wojska i społeczeństwa a w ¼ od techniki wojskowej”.↩

7. Por.: Napoleon: „cała sztuka wojenna polega na doskonałej samoobronie i zdolności szybkiego ataku”.↩

8. Kukiel M., „Zarys historii wojskowości w Polsce”, Londyn 1999, s. 301.↩