EUROREGIONY

Euroregionami nazywamy instytucje współpracy transgranicznej dwóch lub więcej jednostek reprezentujących regiony dwóch lub więcej państw (przynajmniej po jednym z każdego).Każda z nich jest powoływana na podstawie prawa wewnętrznego swojego kraju. Mogą nimi być korporacje samorządowe (tzn. pojedyncze samorządy lub związki gmin) lub władze lokalne. Zawierają one między sobą umowy współpracy przekraczającej granice jednego państwa.

Chociaż terminami oficjalnymi są „współpraca transgraniczna” i „regiony transgraniczne”, to jednak „euroregion” stał się najpopularniejszym określeniem, oznaczającym tę formę współdziałania. Jednocześnie termin „współpraca transgraniczna” zwykle używany jest w odniesieniu do każdego wspólnie uzgodnionego działania dwóch państw, które obejmuje regiony oraz gminy po obu stronach granicy. Dotyczy ono podejmowania współpracy lub wspólnych działań na określonym obszarze.

Nazwa „euroregion” pochodzi od najstarszej inicjatywy współpracy transgranicznej „Euroregio”. Została ona powołana do życia w 1958 roku na obszarze przylegającym do granicy holendersko-niemieckiej, między rzekami Ren, Ems i Jssel. Pomyślny rozwój i korzyści uzyskiwane z tej formy współpracy zadecydowały o jej rozwinięciu w Europie Zachodniej, a od lat 90. także w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Służą temu programy Unii Europejskiej, m.in. INTERREG, a na rzecz Europy Środkowo-Wschodniej – CROSSBORDER w ramach programu PHARE. Euroregiony odegrały w UE bardzo dużą rolę w zacieśnianiu kontaktów między krajami członkowskimi UE oraz w integracji z przyszłymi członkami Unii.

Euroregiony odegrały bardzo dużą role w zacieśnianiu kontaktów pomiędzy krajami członkowskimi UE oraz w ich integracji z przyszłymi członkami Unii.

Zdecydowana większość istniejących obecnie na granicach Polski euroregionów powstała przed wprowadzeniem w 1999 r. nowego podziału administracyjnego. Proces ich powstania przebiegał według niejednolitych zasad. Na zachodniej i południowej granicy powstawały one w wyniku porozumień i umów zawieranych przez stowarzyszenia i związki samorządowe. W efekcie, do euroregionów przystępowały poszczególne gminy, w następstwie właściwych uchwał rad gmin. Dlatego zasięg tamtejszych euroregionów jest zmienny w czasie.

Nieco inaczej proces tworzenia euroregionów wyglądał na granicy wschodniej i północnej, gdzie sygnatariuszami porozumienia byli wojewodowie, co oznaczało włączenie do współpracy całych województw także tych, które nie miały przygranicznego położenia (dawne rzeszowskie, tarnobrzeskie, lubelskie). W wyniku takich procedur, euroregiony w tej części Polski są wyraźnie większe ni& te przy pozostałych granicach. Euroregiony na granicy zachodniej tworzyły się w warunkach, kiedy granica polsko-niemiecka była zarazem zewnętrzna granica Unii a zawarcie układu stowarzyszeniowego Polski z Unii Europejska nadało tej współpracy charakter prekursorski. Czynnikiem który odgrywał istotna role w tworzeniu się takiej formy współpracy była aktywność samych środowisk lokalnych i regionalnych (reprezentowane przez władze samorządowe, władze wojewódzkie, jak równie& osoby fizyczne).

Euroregiony zlokalizowane na południowej granicy naszego kraju tworzyły się na bazie nowego kształtu politycznego. Granica z Czechami i Słowacja była granica miedzy państwami stowarzyszonymi z Unia Europejska oraz stanowiła wewnętrzna granice państw Grupy Wyszehradzkiej. Rozwój współpracy transgranicznej na tym obszarze wynikał miedzy innymi z długich tradycji współpracy oraz podobnych przeobrażeń systemowych. Na pozostałych granicach Polski współpraca euroregionalna ma nieco mniejsza dynamikę, ze względu na zróżnicowanie gospodarcze na wschodzie i brak ścisłych związków w postaci lądu na granicy północnej.

W zależności od genezy i modelu członkostwa wyróżnić można dwa typy euroregionów:

- samorządowo-lokalne - powstają poprzez instytucjonalizację już istniejącej współpracy transgranicznej i są efektem inicjatywy oddolnej; warunkiem uzyskania członkostwa w strukturach euroregionu jest natomiast wstąpienie do stowarzyszeń lokalnych jednostek samorządowych  po obu stronach granicy; ten typ euroregionów występuje głównie na zachodniej i południowej granicy Polski;

- administracyjno-rządowe - impuls ku tworzeniu tego typu euroregionów pochodzi od administracji rządowej szczebla regionalnego, a nawet centralnego; przyjmowanie członków odbywa się bezpośrednio przez struktury euroregionu; jest to typ charakterystyczny dla współpracy ponadgranicznej na granicy północnej i wschodniej.

Zagadnienia ogólne

Współpraca w ramach euroregionu polega m.in. na powoływaniu wspólnych organów koordynacyjnych, sporządzaniu i uzgadnianiu planów rozwoju regionalnego na terenach przygranicznych itp. Euroregion nie ma charakteru eksterytorialnego i nie stanowi również administracyjnej całości. Tworzące je stowarzyszenia (władze lokalne) nie przenoszą na tę formę współpracy swoich kompetencji. Regiony, które uczestniczą w tej współpracy, nie przestają podlegać swojemu prawu krajowemu. Ono bowiem reguluje możliwość zawierania takich umów i możliwy zakres współpracy.

Podstawowe zasady funkcjonowania

Pierwszą zasadą jest odrębność prawna jednostek, które współtworzą euroregion. Wynika to z tego, że każda z nich utworzono na podstawie ich prawa wewnętrznego. Posiadając umocowanie prawne mogą one zawrzeć ze sobą porozumienie o współpracy powołujące wspólne organy. Ukształtowane organy podejmują decyzje mające na celu współdziałanie w zakresie określonego problemu. Decyzje te są wiążące jedynie dla jednostek współtworzących euroregion. Nie maja one jednak takiego charakteru wobec mieszkańców obszarów objętych współpraca. Dopiero jednostki poprzez odpowiednie decyzje na podstawie swojego prawa wewnętrznego nadają tym decyzjom moc obowiązującą na określonym obszarze. Wynika z tego, że konkretne działanie podejmowane jest na podstawie obowiązującego prawa, oczywiście z uwzględnieniem kompetencji danej jednostki. Jest to kolejny dowód na to, że euroregion nie jest tworem eksterytorialnym. Zasada ta ogranicza również ewentualna współpracę tylko do tych zagadnień, które leża w kompetencjach wszystkich współtworzących euroregion.

Cele

Celem euroregionów jest rozwój współpracy gospodarczej, rozbudowa infrastruktury, ochrona środowiska, turystyka i działalność kulturalno-edukacyjna. Celem tego programu jest wzmocnienie dobrosąsiedzkich kontaktów i rozwój obszarów przygranicznych, budowa infrastruktury ponadgranicznej, wymiana kulturalna, wspieranie ruchu granicznego i turystyki, działalność społeczna, humanitarna, ochrona środowiska i przeciwdziałanie klęskom żywiołowym. Euroregiony są wspierane i dofinansowane przez UE (m.in. w ramach programu Phare). W Polsce na każdej granicy działają euroregiony, a granica zachodnia w całości jest objęta współpracą euroregionalną.

Podstawy prawne współpracy

Europejska Konwencja Ramowa o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi, czyli tzw. Konwencja Madrycka z 21 maja 1980 r. (dokument Rady Europy, do którego przystąpiło dotychczas ponad 20 państw, w tym Polska w 1993 r.; preambuła Konwencji podkreśla rolę współpracy przygranicznej w kształtowaniu poczucia wspólnoty łączącej narody i regiony)

Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych z 20 listopada 1981 r. (dokument Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych zawierający syntezę doświadczeń europejskich na gruncie współpracy transgranicznej; precyzuje cele i metody rozwiązywania problemów na obszarach przygranicznych, podkreśla rolę wzajemnego zaufania w sąsiedzkich stosunkach międzypaństwowych)

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego z 15 października 1985 r. (dokument Rady Europy będący zbiorem postanowień  i gwarancji dot. statusu  lokalnej samorządności)

Europejska Karta Samorządu Regionalnego z 5 czerwca 1997 r. (dokument sporządzony przez Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych kontynuujący tworzenie europejskich standardów ułatwiających współpracę transgraniczną)

Traktat o Unii Europejskiej; art. 198a-198c

Instytucje wspierające współpracę transgraniczną

Rada Europy - w jej ramach działają:
- Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych (CLARE) - powstał w 1994 r.
- Komitet Zarządzający Władz Lokalnych i Regionalnych (CEMR) - forum
współpracy przedstawicieli  rządów

Komitet Regionów  przy Unii Europejskiej- przedstawicielstwo organów lokalnych i regionalnych, od 1994 r. działa jako ciało doradcze Rady Europy i Komisji Europejskiej

Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych (SERG) - międzynarodowa organizacja pozarządowa utworzona w 1971 r. z siedzibą w Gronau w Niemczech

Lista euroregionów, w których zrzeszona jest Polska

1.Bałtyk

Data utworzenia - 22.02.1998

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. pomorskie, warmińsko-mazurskie

Partnerzy zagraniczni - Rosja, Litwa, Szwecja, Dania

2.Niemen

Data utworzenia - 06.06.1997

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. warmińsko-mazurskie, podlaskie

Partnerzy zagraniczni - Litwa, Białoruś, Rosja

3.Bug

Data utworzenia - 29.09.1995

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. Lubelskie

Partnerzy zagraniczni - Ukraina, Białoruś

4.Karpacki

Data utworzenia - 14.02.1993

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. Podkarpackie

Partnerzy zagraniczni - Słowacja, Ukraina, Węgry, Rumunia

5.Tatry

Data utworzenia - 26.08.1994

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. Małopolskie

Partnerzy zagraniczni - Słowacja

6.Beskidy

Data utworzenia - 09.06.2000

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. śląskie, małopolskie

Partnerzy zagraniczni - Czechy, Słowacja

7.Śląsk Cieszyński

Data utworzenia - 22.04.1998

Obszar euroregionu po stronie polskiej – woj. śląskie

Partnerzy zagraniczni - Czechy

8.Silesia

Data utworzenia - 20.09.1998

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. śląskie, opolskie

Partnerzy zagraniczni - Czechy

9.Pradziad

Data utworzenia - 02.07.1997

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. Opolskie

Partnerzy zagraniczni - Czechy

10.Glacensis

Data utworzenia - 05.12.1996

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. Dolnośląskie

Partnerzy zagraniczni - Czechy

11.Nysa

Data utworzenia - 21.12.1991

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. Dolnośląski

Partnerzy zagraniczni - Niemcy, Czechy

12.Sprewa-Nysa–Bóbr

Data utworzenia - 2.06.1993

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. Lubuskie

Partnerzy zagraniczni - Niemcy

13.Pro Europa Viadrina

Data utworzenia - 21.12.1993

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. Lubuskie

Partnerzy zagraniczni - Niemcy

14.Pomerania

Data utworzenia - 15.12.1995

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. Zachodniopomorskie

Partnerzy zagraniczni - Niemcy, Szwecja

15.Puszcza Białowieska

Data utworzenia - 25.05.2002

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. Podlaskie

Partnerzy zagraniczni - Białoruś

16.Łyna-Ława

Data utworzenia - 4.09.2003

Obszar euroregionu po stronie polskiej - woj. warmińsko-mazurskie

Partnerzy zagraniczni – Rosja

17.Szeszupa – 26.04.2003

Obszar euroregionu po stronie polskiej – woj. warmińsko-mazurskiego

Partnerzy – Litwa, Rosja, Szwecja

Na terytorium UE wyróżniamy takie euroregiony jak:

ARKO • Bałtyk • Belasica • BENEGO • Benelux-Middengebied • Beskidy • Białe Karpaty • Bornholm i Południowo-Zachodnia Skania • Bug • Dobrawa • Dunaj 21 • Dunaj-Kris-Marusza-Cisa • East Sussex/Seine-Maritime/Somme • Egrensis • Elbe/Labe • Ems-Dollart • EUREGIO • Glacensis • Helsinki-Tallinn • Inn-Salzach • Inntal • Insubrica • Karelia • Karpacki • Kanału La Manche • Langwedocja-Roussillon/Midi-Pyrénées/Katalonia • Las Bawarski-Las Czeski/Szumawa • Mesta-Nestos • Moza-Ren • Neisse-Nisa-Nysa • Niemen • Østfold-Bahusia/Dalia • Pomerania • Pomoraví-Záhorie-Weinviertel • Pradziad • Pro Europa Viadrina • Puszcza Białowieska • Raetia Nova • Ren-Moza-Północ • Ren-Waal • Rudawy • Saar-Lor-Lux-Rhin • Salzburg-Berchtesgadener Land-Traunstein • Silesia • Silva Nortica • Sprewa-Nysa-Bóbr • Szeszupa • Śląsk Cieszyński • Tatry • TriRhena • Tyrol-Tyrol Południowy-Trydent • Ujści Skaldy • Via Salina • Zachodnia Panonia • Zugspitze-Wetterstein-Karwende • Komitet Środkowo-Północny • Międzynarodowa Konferencja Jeziora Bodeńskiego • Rada Doliny Tornio • Rada Kvarken • Rada Morza Barentsa • Rada Północnego Kalotte

BIBLIOGRAFIA:

• Małgorzata Zalewska-Zemła, Euroregiony, Wydaw. "Wokół Nas" Rafał Budnik & Marek Kusto, 1993

• Regiony, euroregiony, rozwój regionalny, Maciej Bałtowski, Politechnika Lubelska, Maciej Bałtowski, Norbertinum 1996

• http://www.cie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/81B767C7051F6C90C1256E7B004840F6/$file/EUROREGI.PDF

• www.ukie.gov.pl

• http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/polityka_regionalna/euroregiony/strony/euroregiony.aspx

• http://europrojekty-pl.pl/