Etyka i estetyka wypowiedzi - konwersatorium. Izabela Duraj-Nowosielska
Zagadnienia i lektury. Tematy referatów
DYŻURY: wtorki g. 8.30-9.30
MATERIAŁY DO ZAJĘĆ UDOSTĘPNIAM W TECZCE W CZYTELNI
Wprowadzenie. Etyka i estetyka wypowiedzi jako składowe kultury języka. Zasada stosowności <> estetyczny i etyczny wymiar komunikatu. Struktura aktu mowy. Role komunikacyjne.
Prezentowanie się nadawcy w akcie mowy. „Mowa ciała” i jej aspekt etyczny.
Funkcje wypowiedzi (Bühler, Jakobson). Odbiorca w akcie mowy. Wypowiedzi o funkcji fatycznej. Style funkcjonalne i gatunki mowy w świetle zasady decorum.
Komunikowanie wprost i nie wprost: akty mowy bezpośrednie / pośrednie <> jawne / niejawne (manipulacyjne). Dlaczego ludzie komunikują się nie wprost? Odczytywanie intencji nadawcy – dane, jakimi dysponuje odbiorca; kompetencja językowa a kompetencja komunikacyjna. Komunikowanie wprost i nie wprost w psychologicznym modelu komunikacji („kwadrat” Schulza von Thuna) – rozpoznawanie i uzdrawianie zaburzeń komunikacyjnych. Etyczny wymiar pośrednich aktów mowy. Podręczniki i warsztaty NLP („neurolingwistycznego programowania”).
Zasada współpracy konwersacyjnej: „logika konwersacyjna” Paula Grice’a. Etyka słowa a problem ironii i kłamstwa.
Referat (1): Problem kłamstwa w etyce słowa (etyczne jest „bycie grzecznym” <> etyczne jest mówienie prawdy; problem szczerości intencji, „białych kłamstw”…)
„Grzeczność” jako zasada współpracy konwersacyjnej. „Strategie grzecznościowe” (G. N. Leech, P. Brown & S. Levinson, M. Marcjanik). Koncepcja „twarzy” społecznej E. Goffmana a zasady grzeczności.
Referat (2): „Skrypty kulturowe” – polskie normy grzecznościowe na tle innych wybranych kultur. Referat (3): Zmiany w polskich normach grzecznościowych po 1989 roku.
Grzecznościowy aspekt bezpośrednich aktów komunikacyjnych (stosowność wypowiedzi w zależności od sytuacji komunikacyjnej, adekwatne zwroty adresatywne i inne formuły fatyczne, okazywanie emocji, wartościowanie…). Grzeczność w komunikacji „twarzą w twarz”, telefonicznej, esemesowej i internetowej. Bezpośrednia i pośrednia agresja językowa. Wulgaryzacja – eufemizacja tekstu.
Referat (4): Problem kultury języka i grzeczności językowej w Internecie.
Etyka słowa a perswazyjne gatunki mowy – dyskusja, spór, debata… Sztuka przekonywania (retoryka – erystyka) <> perswazja a manipulacja. Argumenty: logiczne, rzeczowe, ex concessis, ab exemplo. Dedukcja <> indukcja. Argumentacja poprawna (zgodna z faktami i zasadami logiki) <> błędy w argumentacji: generalizacja, błędne wnioskowanie, błędy związku przyczynowo-skutkowego, niejasność, błędne koło i inne. Efekt domina. Wspomaganie argumentacji rzeczowej i logicznej: argumentacja równoległa (vs. szeregowa), egzemplifikacja, argument z autorytetu, ad populum, odwoływanie się do emocji.
Nieuczciwe techniki argumentacyjne: argumenty ad personam, fałszywe przesłanki, fałszywy trop, tendencyjna interpretacja, celowe irytowanie rozmówcy, nieobiektywna ocena, przerzucenie ciężaru dowodu na odbiorcę i inne.
Czynnik psychologiczny w perswazji: „naiwne psychologicznie” taktyki perswazyjne – wywieranie presji, szantaż, kłamstwo; obrona przed presją i szantażem <> „zaawansowane psychologicznie” techniki manipulacyjne: mechanizm wzajemności i reguła „dużej prośby”, mechanizm konsekwencji i reguła „małej prośby”, mechanizm konformizmu, sympatii, wiarygodności i autorytetu, niedostępności, kontrastu, powtarzania, kompromisu, racjonalizacji, relaksu. Wykorzystywanie „metaprogramów” odbiorcy.
Językowe środki perswazji: wyrazy wartościujące, zaimki my, nasz i język charakterystyczny dla środowiska odbiorcy (sugerowana wspólnota poglądów i interesów) vs oni, tamci, użycie spójników, presupozycje, implikacje, formy osobowe – bezosobowe, wyrazy wartościujące, eufemizacja – hiperbolizacja wypowiedzi, zdania uogólniające, dostosowana do odbiorcy obrazowość itd. Psychologiczne i językowe środki perswazji a wybrane techniki NLP: „kotwiczenie”, „dopasowanie i prowadzenie”, „kasowanie i instalowanie przekonań”.
Etyka słowa a perswazyjne gatunki mowy – język polityki.
Referat (5): O języku współczesnej polityki.
Referat (6): Techniki nowomowy.
Etyka słowa a perswazyjne gatunki mowy – reklama.
Referat (7): Techniki perswazyjne w reklamie.
Sprawdzian teoretyczno-praktyczny.
Podsumowanie zajęć.
Lektury:
Bralczyk J., 2007: O języku propagandy i polityki, Warszawa.
Kochan M., 2005: Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach. Kraków.
Krzyżanowski P., Nowak P., 2004: Manipulacja w języku. Lublin.
Lewiński P., 1999: Retoryka reklamy. Wrocław.
Marcjanik M., 2014: Słownik językowego savoir-vivre’u. Warszawa.
Marcjanik M., 2007: Grzeczność w komunikacji językowej. Warszawa.
Rusinek M., Załazińska A., 2010: Retoryka codzienna. Poradnik nie tylko językowy. Warszawa.
Schulz von Thun, F., 2007: Sztuka rozmawiania, t. 1 Analiza zaburzeń. Kraków.
Tokarz M., 2006: Argumentacja, perswazja, manipulacja. Gdańsk.
Lektury uzupełniające:
Antas J., O kłamstwie i kłamaniu, Kraków 1999.
Anusiewicz J., Marcjanik M., Polska etykieta językowa. Język a kultura 6, Wrocław 1992.
Batko A.: Sztuka perswazji, czyli język wpływu i manipulacji. Gliwice 2015.
Berne E., W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa 2008.
Bralczyk J., Język na sprzedaż, Gdańsk 2004.
Bralczyk J.,: Mosiołek-Kłosińska K., Zmiany w publicznych zwyczajach językowych, Warszawa 2001.
Cialdini R.B., Wywieranie wpływu na ludzi¸ przeł. B. Wojciszke, Gdańsk 2006.
Dąbrowska A.: Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie, Warszawa 2005.
Dąbrowska M., Język e-maila jako hybryda mowy i pisma, w: Język trzeciego tysiąclecia, red. G. Szpila, Kraków 2000.
Dolińsi, D., Psychologiczne mechanizmy reklamy, Gdańsk 2003.
Garpiel R., K. Leszczyńska, Sztuka perswazji. Socjologia, psychologia i lingwistyka, Kraków 2004.
Głowiński M.: Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe, Kraków 2009.
Goffman E., Rytuał interakcyjny. Warszawa 2006.
Grice P., Logika a konwersacja, przeł. J. Wajszczuk, Przegląd Humanistyczny 1980/7, s. 85-99.
Grybosiowa A., O dystansie, szacunku i tolerancji w mediach, w: Język w mediach masowych, red. J. Bralczyk, K. Mosiołek-Kłosińska, Warszawa 2000, s. 60-66.
Grzenia J., Komunikacja językowa w Internecie, Warszawa 2006.
Jasińska M., Językowy savoir-vivre w Internecie, w: Język w komunikacji 3, red. G. Habrajska, Łódź 2001, s. 119-125.
Kamińska-Szmaj I., Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918-2000, Wrocław 2007.
Kowalski S., Tulli M.: Zamiast procesu. Raport o mowie nienawiści. Warszawa 2003.
Leary M.: Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji. Gdańsk 1999.
Łabędź K. (red.), 2013: Język polityków i jego patologie. Kraków.
Kochan M., Slogany w reklamie i polityce, Warszawa 2002.
Marcjanik M., Mówimy uprzejmie. Poradnik językowego savoir-vivre’u. Warszawa 2009.
Marcjanik M. (red), Grzeczność nasza i obca, Warszawa 2005.
Nęcki Z., Komunikowanie interpersonalne. Wrocław 1992.
Pease A., Język ciała. Jak czytać myśli ludzi z ich gestów, przeł. E. Wekiera, Kraków 1993.
Perelman Ch.: Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja. Warszawa 2004.
Skowronek K., Reklama. Studium pragmalingwistyczne, Kraków 1993.
Szczęsna E., Poetyka reklamy, Warszawa 2001.
Wiszniewski A., Jak przekonująco mówić i przemawiać? Warszawa-Wrocław1994.
Witkowski T., Psychologia kłamstwa, Wrocław 2005.
Studenci uzyskują zaliczenie na podstawie: 1) przygotowania do zajęć według wskazówek prowadzącego oraz czynnego udziału w zajęciach (dopuszczalna jest nieobecność 3x1,5 godz.); 2) wygłoszonego referatu lub pracy zaliczeniowej w formie samodzielnie przygotowanej analizy autentycznych wypowiedzi pod kątem etycznym / estetycznym (publiczne wypowiedzi polityków, dziennikarzy, komunikaty reklamowe, wpisy na forach internetowych itd.); 3) końcowego zaliczenia na ocenę.