Definicje retoryki
A: Umiejętnośc metodycznego odkrywania tego co w odniesieniu do każdego przedmiotu może być przekonujące.
Kwintylian: Sztuka dobrego mówienia lub umiejętność właściwego posługiwania się slowem.
Izydor: umiejętność artystycznego posługiwania się slowem w srpawach publicznych a jej celem jest uczciwe i sluszne przekonywanie. Głównym celem mowy(gat.reto) jest perswazja zaw.p,w,z:
Perswazja(persuasis-przekonanie) – zintegrowane oddziaływanie na umysl, wole i uczucia słuchacza. Perswacja obejmuje pouczenie, poruszenie i zachwycenie słuchacza.Pouczenie(logos)-kompetencje,odwoływanie się do intelektu odbiorcy.Poruszenie(ethos)-oddziaływanie na wolę,nakłanianie doczynu,najw.cel.reto. wizerunek mówcy.Zachwycenie(pathos)-ma na c. przepojenie perswazji przyjemnością estetyczną,odw do uczuć i emocji.Elocutio służy persw.
Struktura retoryki(rodzaje retoryczne):
Przedmiotem retoryki może być wszystko co zasluguje na uwage słuchaczy. Są 3 podstawowe rodzaje:
-doradczy – polegał na doradzaniu problemu, odnosił się do przyszłosci
-sądowy – wypowiedzi perswazyjne odnoszące się do czasu przeszlego, które oskarżają lub bronia
-pochwalny(popisowy) – wypowiedzi perswazyjne dotyczące czasu teraźniejszego zawierające pochwale albo nagane
Każdy z rodzajów wymowy ma odmienny cel,dominował jakiś rodzaj.
Działy retoryki(dziedziny, orationis opera) – są to 5 działów czyli:
-inventio-wiedza o wynajdywaniu mysli,tezy,argum,zaciekawienie audyt(tematyka,pewność s,stosown,cechy zew.)
- compositio(dispositio) – sztuka rozplanowania przemówienia
- elocutio – technika posługiwania się srodkami jezykowo stylistycznymi
-memoria-sztuka pamieci
-actio-wygłoszenie,kreowanie wystąpienia-gesty,mimika,głos,mowa ciała
Inv:polega na odnajdowaniu stosownych do tematu mysli, jest to zdolnośc wynajdywania rzeczy prawdziwych lub prawdopodobnych dzieki którym sprawa staje się wiarygodna.
Każdy temat który ma podjac mówca winien być pytaniem. Mówca ma ustalić,czy pytania dot.ogólnej natury-tezy,czy odnoszą się do określonej osoby-hipotezy.
Topos(locus) czyli były to schematy myślowe, miejsca wspolne dla podmiotu retorycznego i słuchacza, jakieś punkty odniesienia np. złote myśli.
Toposy zewnętrzne – odwołuja się do świadectw zeznan dokumentów a zwłaszcza do autorytetów, najlepiej w formie sentencji lub przysłów.
Przykład(exemplum)-retoryczna indukcja-wyprowadz.wniosków ogólnych ze szcz.przesłanek)
Toposy prawnicze –odw.do ogólnie stosowanych aksjomatów(wniosków ogólnych)
Toposy wewnętrzne – obejmowaly konstrukcje które mowca winien sam opracowac
Definicja (definitio) – wyjasnia nazwe okreslana(definiendum) oraz to za pomoca czego okresla się nazwe okreslajacą.(definiens)
Sylogizm-wnioskowanie logiczne poprawne a wiec złozone z dwóch przesłanek i wniosków.(Ludzie są śmierć,Sokrat jest czł,Sokr.jest śmiert.)
Entymemat- sylogizm retoryczny dotyczący przeslanek prawdopodobnych, podstawe tworzenia e. stanowią prawdopodobieństwo, przykład, świadectwo, znak.
Przykłady i działanie toposów uniwersalnych:
-> definicja retoryczna – sztuka odpowiedzi co to jest, dla kogo, nie ma obiektywnego definiowania
-topos porównania
-topos sprzeczności
-topos przeciwstawienia
Ad compositio – uporządkowanie pomysłów wyprowadzonych z miejsc(toposów inwencyjnych). W posługiwaniu się kompozycją rozróżniano porządek naturalny i porządek sztuczny.
Porządek naturalny – zakładał następstwo poszczególnych czesci wg naturalnego przebiegu zdarzen.
Porządek sztuczny(artystyczny) – polegal na swiadomej rezygnacji z porzadku naturalnego.
Wstęp(exordium)-jest początkiem mowy, zadaniem wstepu jest wytyczenie celu do którego zmierza mowa. Najwazniejszym skladknikiem wstepu jest pozyskanie życzliwości sluchacza.
Opowiadanie(narratio)-polegalo na przedstawieniu faktow. Opowiadanie winno być:
-jasne
-oczywiste
-zwięzłe
-wiarygodne, prawdopodobne
Argumentacja(argumentatio)-uzasadnienie prawdziwości zdarzen i słuszności relacji. Głownymi dowodami są toposy służące dowodzeniu perswazyjnemu. Celem a. jest gownie uzyskanie zgody słuchacza dla głownego celu perswazji. W argumentowaniu należy brac pod uwagę tylko poglady właściwe dla określonych ludzi. W argumentacji retoryka jest ścisle zespolona z dialektyką.
Odpieranie zarzutów(confutatio, refutatio) – stanowi czesc kompozycji w ktorej obala się opinie, sady, przeciwnika.
Zakończenie(peroratio) – powinno sumowac podstawowe punkty perswazji opraz apelowac do uczuc słuchacza.
Epilog na do spełnienia 4 zadania:
Nastawic przychylnie słuchacza do mówcy i zrazic do przeciwnika
Powiększyć lub pomniejszyc znaczenie faktow
Wywołać wzruszenie sluchacza
Przypomniec argumenty
Elokucja(elocutio) – na teorie wysłowienia składają się zagadnienia języka i stylu, tropów i figru. TO dział retoryki odpowiadajacy na pytanie JAK!!! Teofrast wyróżnił 4 zalety wysłowienia:
-poprawnosc
-jasnosc
-stosownosc
-ozdobnosc
Ad p. – poprawność jezykowa, należy unikac wyrazów dwuznacznych
Ad j. – polegala na uzywaniu wyrazow zroumialych
Ad s. – oznaczala zgodność przedmiotu mowy z jego celem i natura perswazji, postulat stosowności przycznił się do uformowania fundamentalnych dla retoryki klasycznej teorii 3 stylów:( tria generi dicendi)
-wzniosłego – dla tematów podniosłych, do gatunków mających wstrząsnąć odbiorca
-prostego – do tematow pospolitych, zwłaszcza w pouczaniu. Gatunki oparte na jasności i stosowności.
-średniego – dla tematów umiarkowanie ozdabianych których celem było zachwycenie odbiorcy. Do gat. Doradczych i okolicznościowych.
Ad o. – decydpwala o estetycznych walorach mowy
Tropy – zwrot, kierunek, kształt – są głównym środkiem ornamentyki wyrazowej.Kwintylian mówi że trop to wyrazenie odstępujące od naturlanego i głownego znaczenia i uzyte przenosnie w innym znaczeniu dla uzyskania efektu ozdobności. Do tropów zaliczamy:metafore-przenośnia,metonimie-zamiennie,synekdoche-żolnierz zamiast wojska,alegorie-nadanie nowego znaczenia,zbior znakow,symbol-1znak,rozpoznawczy,emfaza-podkreślenie,katachreza,onomato,antonomazja,peryfraza,epitet,ironia,hiperbola.
Figury(figurae) – zapewniały mowie walor znaczeniowy, estetyczny, wpływający na skuteczność perswazji. Kwintylian mówi że figura jest formą wyrazu językowego ozdobiona za pomocą jakiegos zabiegu artystycznego. Figury są podporządkowane inwencji zas z greckiego terminus schcema wynika, ze figury w retoryce są tym samym co toposy: schematami.Anafora,epifora
Sztuka pamięci(memoria) – jest umiejętnością która można się nauczyc, wyrozniano pamiec naturalna(wrodzoną), sztuczną.Ogólna zasada sztucznej pamieci składała się z miejsc do zapamiętania za pomocą obrazów pamieci. Kwintylian zaleca uczeni się mowy mniejszymi czesciami.
Wygłoszenie(actio) – polegało na posługiwaniu się odpowiednim glosem, gestem, mimiką. Punktem wyjscia było opanowanie dykcji. Polega ono na wykorzystaniu umiejętnym głosu do wyrazania poszczególnych uczuc(głos, tonacja, rytmika).
Dialektyka-termin ten poczatkowo oznaczal termin rozmowy. Arystoteles mówi, że retoryka jest antystrofą dialektyki czyli pokrewieństwem, analogią. Współcześnie to sztuka dyskutowania, która polega na tym by wobec sprzeczności poglądu umieć wyszukać skuteczne argumenty na korzyśc własnego stanowiska, by umiejętnie uporządkować i przedstawić w sposób przekonujący.
Erytstyka-umiejetnosc prowadzenia sporow.
Sofizmat – chwyty i sztuczki słowne.Wypowiedź lub sformułowanie, w którym świadomie został ukryty błąd rozumowania nadający pozory prawdy fałszywym twierdzeniom.Odw.do uczuć i emocji
Wykaz typowych chwytów erystycznych:
-błąd logiczny – wypowiedzi zawierające błedy rozumowania ale mogą być sofizmatami jeśli odbiorca nie posiada fundamentalnej wiedzy logicznej (np. wieloznaczność, niedopowiedzenie, bezsens)
-paralogizm – rozumowanie zawierające fałszywy wniosek, teoretycznie dla żartu w celach dydaktycznych bez zamiaru wprowadzenia kogos w błąd.
Najbardziej rozpowszechnioną forma erystycznej sofistyki są sofizmaty odwołujące się nie do umysłu lecz do uczuć i emocji odbiorcy:
-argumentum ad hominem(argument dostosowany do człowieka)Np. studiujemy każde twierdzenie przeciwnika,aby znaleźć jakąś sprzeczność z czymś,co wcześniej powiedział.
-argumentum ad personam (argument wymierzony w osobę) – jest to słowny atak osobisty na przeciwnika z użyciem obraźliwych wyrazów
-argumentum ad auditores (argument skierowanmy do słuchaczy) – chwyt erystyczny obliczony na pozyskanie dla swojego stanowiska aprobaty audytorium
-vexatio (wstrząs, ucisk, opętanie) – jest to argument który złości przeciwnika
Pentada Burke’a :
1)akt – co się stało
2) scena – łazienka
3) aktor – Maciek
4) wykonanie – otworzenie łazienki
5) powód, cel – uwolnienie Maćka
Trójkąt dramatyczny
-ofiara
-bestia
-wybawca
Stylistyka
Figury retoryczne(stylistyczne)
Trop – odstępstwo od normalnego, potocznego znaczenia słów
Cechy stylu:
-poprawnosc
-jasnosc
-stosownosc
-ozdobność