Ubóstwo
Transformacja ustrojowa Polski po 1989 roku spowodowała zmiany w strukturze społeczeństwa. Pojawiło się rozwarstwienie, które wyłoniło grupę najbiedniejszych obywateli. Częstą przyczyną ubóstwa stało się bezrobocie, bezdomność połączona z bezradnością. Dziś problem ubóstwa nie jest dokładnie przebadany, dlatego niektórzy uważają, że dosięga ok. 30% społeczeństwa, inni podają wskaźnik 11%. Analitycy dla określenia zjawiska często używają dwóch wskaźników tj. minimum socjalne i minimum egzystencji.
Minimum socjalne to wskaźnik, który oznacza koszty utrzymania gospodarstwa domowego na niskim poziomie. Zabezpieczenie podstawowych potrzeb bytowych i konsumpcyjnych, a także wydatki na wychowanie i utrzymanie dzieci oraz podstawowych więzi społecznych.
Minimum egzystencji oznacza, że dana rodzina posiada środki jedynie na podtrzymanie funkcji życiowych i sprawności psychofizycznej swoich członków. Brak tych środków może oznaczać już tylko zagrożenie życia.
Państwo wykształciło system pomocy społecznej, której zadaniem jest m.in. opieka nad ludźmi z ubogich środowisk. Instytucje charytatywne świeckiei kościelne również prowadzą swoje akcje w opisywanych środowiskach.
Bezrobocie
Pojęciem tym określa się stan nadwyżki osób zdolnych do podjęcia pracy w stosunku do liczby wolnych miejsc. W okresie PRL istniało bezrobocie ukryte, natomiast po 1989 roku i przystąpieniu do realizacji gospodarki wolnorynkowej w Polsce zjawisko stało się jawne i do 2006 roku stale rosło. W marcu 2007 stopa bezrobocia wynosiła 14,4%.
Bezrobocie może przyjmować różny charakter np:
strukturalny - związany z przekształcaniem gospodarki
koniunkturalny - w zależności od stanu poziomu produkcji (malejące lub rosnące)
przejściowy - krótkotrwały brak zatrudnienia
sezonowy - zatrudnienie zależy od pory roku i np. prac polowych
ukryty - kiedy zatrudnia się więcej osób niż jest to potrzebne
frykcyjny - kiedy pracownicy zmieniają miejsca pracy poszukując bardziej opłacalnej pracy
W Polsce mówimy również o bezrobociu rejestrowanym, czyli obejmującym osoby zarejestrowane w Urzędzie Pracy i pobierające zasiłek. W 2005 roku było ich 12,5%.
Zjawisko bezrobocia w większym stopniu dotyczy kobiet niż mężczyzn z powodu większej nie dyspozycyjności, spowodowanej urodzeniem i wychowaniem dzieci. Mimo, że pod względem wykształcenia bezrobotnym może być każdy, to jednak bezrobotnych z wykształceniem wyższym jest mniej. W 2005 roku ok. 32% bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem zawodowym.
Jeśli chodzi o topografię bezrobocia, warto zauważyć, iż największy wskaźnik dotyka terenów rolniczych, np. w 2006wskaźnik bezrobocia w woj. warmińsko – mazurskim wynosił 28%. Najniższy stopień odnosi się do rejonów uprzemysłowionych, np. również w 2006r w woj. mazowieckim wskaźnik wynosił 14,1%. Państwo podejmuje walkę z bezrobociem np. poprzez interwencjonizm, edukację, czy rozwój gospodarczy.
Patologie społeczne
Patologie społeczne to zachowania, które zakłócają równowagę społeczną. Patologia to nieprzestrzeganie ogólnie przyjętych norm i wartości. Dotyczy ona jednostek lub grup społecznych. Czynniki wywołujące zachowania patologiczne są różnorodne. Niektóre z nich to np. mikro uszkodzenia mózgu podczas porodu, a następnie braki w wychowaniu jednostek, czy wpływ środowiska i jego oddziaływanie na jednostkę. Do najbardziej powszechnych zjawisk patologicznych w Polsce należą: alkoholizm, narkomania, przestępczość. Inne zjawiska patologiczne to dewiacje seksualne, samobójstwa, czy prostytucja.
Zjawisko alkoholizmu, czyli nadużywania alkoholu prowadzącego do uzależnienia jest w Polsce jednym z najpoważniejszych zjawisk patologicznych. Dotyka różne osoby, niezależnie od ich wieku i statusu majątkowego. W ostatnich latach obserwujemy wzrost spożycia alkoholu wśród młodzieży (szczególnie w ostatnich klasach gimnazjalnych). Zmienia się również model konsumpcji alkoholu, mimo wysokiego spożycia wódki stale rośnie popularność piwa, szczególnie wśród młodzieży. Różne dane donoszą, że w Polsce ok. 1 mln obywateli choruje na chorobę alkoholową.
Narkomania jest równie poważnym problemem społecznym co alkoholizm. Rozpowszechniła się w latach 90. i nadal stanowi zagrożenie, szczególnie wśród ludzi młodych. W badaniach na ten temat padają dane wskazujące, że co trzeci uczeń szkoły ponadgimnazjalnej miał kontakt z narkotykami. Zjawisko ma swoją genezę w otwarciu granic państwowych po 1989 roku i szybkim napływie środków odurzających oraz łatwym dostępie do narkotyków, a nawet modzie panującej na nie. Można się jej również dopatrywać w zeświecczeniu kultury i liberalizacji życia codziennego. Rozwój narkomanii może być również tłumaczony jako ucieczka przed trudnymi wyzwaniami współczesnego świata. Niezależnie od przyczyn, społeczne skutki zjawiska są bardzo niebezpieczne – począwszy od zanikania więzi i systemów wartości po całkowita degradacje jednostek.
Przestępczość wiąże się z nieprzestrzeganiem prawa, norm i zasad powszechnie przyjętych. W Polsce odnotowujemy bardzo wyraźny wzrost przestępczości w ciągu lat dziewięćdziesiątych. Dopiero rok 2004 przyniósł zahamowanie tego wzrostu. Topografia przestępczości jest zróżnicowana, chociaż odnotowuje się więcej przestępstw w aglomeracjach miejskich niż na wsi, więcej w rejonach uprzemysłowionych niż rolniczych. Niepokojącym jest fakt wzrostu liczby przestępstw nieletnich. Przyczyny tego zjawiska należy szukać m.in. w kryzysie rodziny, niepowodzeniach szkolnych oraz zagrożeniach alkoholizmem, narkomanią, przynależnością do grup nieformalnych (gangów młodzieżowych).
Skutkami opisanych patologii jest:
rozpad rodziny,
przemoc w rodzinie,
wzrost przestępczości,
agresja,
wypadki drogowe,
wypadki przy pracy,
rozboje,
brak poczucia bezpieczeństwa wśród społeczeństwa,
degradacja i śmierć jednostek itp.
Społeczeństwo polskie kilkakrotnie przeżywało rozwój migracji i emigracji. Przyczyny tych zjawisk miały charakter ekonomiczny i polityczny. XIX wiek przyniósł Polakom Wielką Emigrację po powstaniu listopadowym, w kierunku Europy Zachodniej oraz tzw. emigrację za chlebem – głównie do USA. Potężna fala emigracji dotknęła Polaków w latach 1982-1983, jako reakcja na stan wojenny. Współcześnie po wejściu Polski do Unii Europejskiej, kiedy otworzyły się granice na Zachód wielu Polaków wyjechało w poszukiwaniu pracy. Dane statystyczne podają, że obecnie poza granicami Polski żyje 32 % naszych obywateli, co daje liczbę ok. 20 mln. Najwięcej Polaków mieszka na terenie USA, Kanady, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Irlandii. Procesy migracyjne mają swoje złe i dobre strony, jednak warto podkreślić, że zjawisko to jeszcze przez najbliższy czas będzie się rozwijać.