STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE – transgraniczne interakcje zachodzące między podmiotami suwerennymi i niesuwerennymi, odbywające się w środowisku międzynarodowym (poliarchicznym, anarchicznym i zdecentralizowanym).

Cechy środowiska międzynarodowego:

• poliarchia (brak rządu centralnego, rządy wielu podmiotów – tyle rządów, ile państw)

• anarchia – brak nadrzędnej władzy (ośrodka)

• decentralizacja – różne pod względem jakościowym ośrodki władzy (państwa, organizacje międzyn.)

polityka – każda świadoma działalność państwa, która ma na celu osiągnięcie zamierzonego celu przy pomocy określonych środków (np. polityka prorodzinna)

MSP – prymat państwa nad wszystkimi podmiotami w SM oraz prymat polityki nad innymi sferami rzeczywistości

dwoistość SM – dwa podejścia, wzajemne zależności między teorią i praktyką:

• nauka – poszukiwanie wzorców, prawidłowości w SM, opisanie i wyjaśnienie rzeczywistości

• rzeczywistość międzyn. – przedmiot SM, relacje, rozmowy, to, co jest w gazetach, tv

Poziomy analizy wydarzeń międzyn.:

1. poziom systemu międzyn. – podmioty SM, normy i zasady panujące w SM

2. poziom państwa – jaki jest rząd, interes narodowy, grupy interesu, stan gospodarki

3. poziom jednostki – osobowość jednostki podejmującej decyzje, jej działania, wybory

Społeczność międzyn.:

• zakres węższy: odnosi się tylko i wyłącznie do państw świadomych istnienia wspólnych interesów i wartości, grupa państw połączonych wspólnym interesem i wyznających te same wartości, np. poszanowanie suwerenności, umów, praw i ograniczeń

  • 1648 – traktat westfalski – przed grupa chrześcijańskich państw, po powstały suwerenne państwa

  • uniwersalizm cesarki, papieski

• zakres szerszy: XVIII/XIX w. – nie obejmuje tylko państw, ale i innych uczestników SM (organizacje międzyn., korporacje) – wynik globalizacji

Jean Bodin – pierwszy teoretyk suwerenności:

• prawo do wprowadzenia obowiązującej religii

• prawo do bicia monety

• prawo nakładania podatków

• prawo do utrzymywania własnej armii

• prawo do sądzenia w ostatniej instancji

• prawo do kształtowania stosunków zewnętrznych

• prawo do ustalania własnego porządku prawnego

Władca traktowany jako absolutny suweren znika po rewolucji francuskiej naród suwerenem, umowa społeczna.

Różnica między suwerennością a niepodległością:

• suwerenność jest kategorią prawną

• niepodległość jest kategorią polityczną

Przyczyny powstawania organizacji międzyn.:

• rządowych – obopólne korzyści, wspólne interesy, współpraca

• pozarządowych

  • rządy łamiące prawa obywateli i niewywiązujące się ze swoich obowiązków

  • zwłaszcza te o charakterze ekologicznym – wpływowe

Podmiotowość prawno-międzynarodowa – przypisana podmiotom PM:

• zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem

• zdolność do czynności prawnych – zdolność do nabywania praw i zobowiązań w SM poprzez swoje własne działania

  • zdolność do utrzymywania stosunków dypl. z innymi aktorami SM

  • zdolność do podpisywania traktatów międzyn.

  • zdolność do wstępowania do org. międz.

  • zdolność procesowa (do bycia stroną w procesach przed trybunałami międzyn.)

Aktor – uczestnik SM podejmujący pewne działania, ale nie posiadający podmiotowości prawno-międzyn., mający pewien wpływ na SM, ale nie poprzez działania prawne

Państwo uzyskuje podmiotowość prawno-międzyn. już z racji powstania, gdyż warunkuje istnienie pozostałych aktorów

Podmioty – aktorzy posiadający podmiotowość prawno-międzyn. (państwa, org. międzyrządowe)

Społeczność międzyn. – ogół aktorów działających w środowisku międzyn.

System międzyn. – społeczność międzyn. + prawo

Aktorzy pozapaństwowi (niesuwerenni):

• organizacje międzynarodowe pozarządowe

• korporacje transnarodowe

• ruchy społeczne, które nie mają zinstytucjonalizowanej formy org. pozarządowej

• kościoły

• narody walczące o swoją niepodległość (np. Palestyńczycy)

Podmiotowość – pierwotna (państwo) i wtórna (z nadania)

PAŃSTWO – ludność, terytorium, władza (G. Jellinek)

• ludność – stała, nie ma minimalnej liczby ludności do stworzenia państwa, w PM nie ma różnicy między najludniejszym a najmniej ludnym krajem; ogół jednostek zamieszkujących terytorium państwa, głównie obywateli, podlegających jurysdykcji danego państwa (za wyjątkiem przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych)

  • apatrydzi – bezpaństwowcy – osoby nieposiadające obywatelstwa żadnego kraju (najwięcej jest ich w Estonii – 130 tys.)

• terytorium – przestrzeń, na której działają państwo, org. międzyn. i inne podmioty, 3-wymiarowa przestrzeń – na lądzie, pod ziemią i przestrzeń powietrzna (max. wysokość samolotów 80-100 km) oraz pas morza terytorialnego do 12 mil morskich

• władza – w aspekcie SM oznacza decyzje podejmowane w ramach polityki zagranicznej (zewnętrznej działalności państwa skierowanej na zewnątrz do środowiska międzyn., reprezentowanie własnego interesu narodowego poprzez wpływ na innych aktorów środowiska międzyn.)

Modele powstania państwa:

• secesja – oderwanie się części terytorium państwa i utworzenie z niej nowego państwa

• rozpad

• połączenie (np. 1964 – Tanganika i Zanzibar Tanzania)

Modele upadku państwa:

• rozpad

• połączenie

• inkorporacja – przyłączenie się jednego państwa do drugiego (NRD i RFN)

Państwu w SM wolno wszystko, dopóki samo nie ograniczy się prawem międzyn. wstępując do organizacji międzyn., podpisując układy itepe itede; PM wiąże uczestników SM do tego stopnia, do którego oni sami się nim ograniczą

deklaracja – jej podpisanie do niczego nie zobowiązuje (np. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka) – nie jest prawnie zobowiązująca aż do momentu ratyfikacji i włączenia jej do prawa wewnętrznego

prawa człowieka dotyczą relacji państwo-człowiek, nie człowiek-człowiek (!)

normy ius cogens – normy powszechnie obowiązujące, nie trzeba ich podpisywać (np. nikt nie może być sądzony 2 razy za to samo przestępstwo)

CECHY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO (różnica między PM a prawem wewnętrznym):

1. w państwie istnieje aparat przymusu, w PM go nie ma

2. PM jest prawem o charakterze partykularnym, tzn. obowiązuje tych, którzy się na nie zgodzili; prawo wewn. jest prawem powszechnie obowiązującym, dotyczy wszystkich obywateli

3. w PM nie ma obowiązkowego sądownictwa (jeżeli państwo nie wyrazi zgody na poddanie się jurysdykcji danego trybunału, nikt nie może zmusić go do tego)

4. brak centralnej władzy ustawodawczej, prawo tworzą państwa i org. międzyn.

Międzyn. Trybunał Sprawiedliwości zajmuje się sprawami całych państw, Międzyn. Trybunał Karny skazuje osoby fizyczne (np. zbrodniarzy wojennych, dowódców wojskowych)

FORMY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

1. klasyczne:

   1. dyplomatyczne misje specjalne (ad hoc) – państwo wysyła swojego przedstawiciela do innego kraju i ten załatwia daną sprawę; obecnie np. szef rządu, minister albo głowa państwa składa wizytę w innym państwie

   2. stałe misje dyplomatyczne (ambasady) – stosunki dwustronne

   3. konferencje międzyn. – niestałe, wielostronne

   4. organizacje międzyn. – wielostronne

*2 kierunki ewolucji: z form niestałych w stałe (ab, cd) i z form dwustronnych w wielostronne (23)

1. nowe

   1. spotkania na szczycie (dyplomacja bez krawata)

   2. fora międzyn. (np. w Davos)

   3. spotkania półoficjalne i nieoficjalne (np. na ranczu u Busha) – o charakterze prywatnym

   4. dyplomacja publiczna – praktykowana przez osoby luźno powiązane z polityką, znane za granicą (np. Lech Wałęsa), skierowana do społeczeństwa

MODELE EKSPLANACYJNE W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

LIBERALIZM:

• dominował w okresie międzywojennym (idealizm wilsonowski), po wojnie – w czasie powstawania ONZ, po zakończeniu zimnej wojny (nowa liberalna wizja świata);

• zawsze zdarzało się coś, co burzyło liberalną wizję SM

REALIZM:

• perspektywa dominująca w SM

• neorealizm – powstał na przełomie lat 60/70 po rewolucji behawioralnej

• „Wojna peloponeska” Tukidydesa – pierwszy udokumentowany przejaw polityki realistycznej

• „Książę” N. Machiavellego – cechy, które powinien mieć dobry władca – poddani nie muszą go kochać, ale mają się go bać, musi kierować się interesem narodowym, porównanie sztuki sprawowania władzy do wojny

• współcześnie H. Morgenthau – natura ludzka jest zła, a wpisana w nią żądza władzy jest źródłem wojen i zła, dlatego podstawowym stanem SM jest wojna, zapobiec jej może równowaga sił; cechy realizmu wg Morgenthaua:

  • każde państwo kieruje się swoim własnym interesem, interesy państw są różne

  • środowisko międzyn. jest areną ścierania się interesów państw – państwa dążą do zwiększania swojego prestiżu przez walkę z innymi, ważna jest siła państwa

  • pokój definiowany jako czasowy brak wojny

• najważniejsi przedstawiciele: H. Kissinger, G. Kennan, H. Morgenthau, Z. Brzeziński

• Kenneth Waltz – realizm strukturalny (neorealizm)

  • nacisk położony na strukturę systemu międzyn. – państwo jest nadal najważniejszym uczestnikiem SM, ale jest „zakładnikiem systemu” – struktura systemu warunkuje miejsce państwa w niej

  • podstawowym celem państwa jest przetrwanie

  • dążąc do przetrwania państwa robią to różnymi sposobami

• Morgenthau vs. Waltz zmiana akcentu z państwa na system (państwo nadal jest ważne, ale w neorealizmie ważny jest też system)

ONZ

• powstała 24.10.1945r., 51 państw , inicjatywa aliantów (50+1-Polska-dwuwładza)

• stan na 2007r. – 192 państwa; 2006 – Czarnogóra (ostatnia)

• przystępując do ONZ państwo musi zaakceptować postanowienia Karty NZ

• cele ONZ:

  • utrzymywanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie

  • rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami

  • koordynowanie działań państw świata

  • współpraca przy rozwiązywaniu problemów międzyn. i przy promowaniu praw człowieka

• założenia (zasady) Karty ONZ:

  • suwerenna równość wszystkich państw (ale stali członkowie Rady Bezp. mają prawo weta)

  • państwa członkowskie zobowiązują się nie ingerować w sprawy wewn. innych członków

  • państwa we wzajemnych stosunkach dążą do tego, żeby rozwiązywać spory na drodze pokojowej

  • państwa wstrzymują się od (groźby) użycia siły

• słabości ONZ:

  • biurokracja

  • marnotrawienie pieniędzy na różnych etapach rozdzielania środków

ORGANY ONZ

• Rada Bezpieczeństwa

  • najważniejszy organ

  • 5 członków stałych i 10 niestałych – nierówność wobec prawa (członkowie stali mają prawo weta)

  • zadania:

    • odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo międzyn.

    • pokojowe rozstrzyganie sporów – może podjąć działania niezbędne do zbadania sytuacji mogącej naruszyć światowy pokój (rozdział VI !!!) – katalog środków pokojowego rozstrzygania sporów – mają charakter rekomendacji i zaleceń (słabość RB)

    • jeśli prośba nie pomaga, RB sięga do rozdziału VII (!!!) (naruszenie pokoju, zagrożenie pokoju lub kiedy wystąpił akt agresji) – RB może podjąć decyzję o interwencji zbrojnej i/lub embargo (zwykle zakaz sprzedaży broni)

*pierwsza interwencja w ramach rozdziału VII – wojna w Korei 1950 – jedyna interwencja w czasie zimnej wojny (przedstawiciel ZSRR nie zawetował, bo protestował przeciwko reprezentowaniu Chin przez Tajwan i go tam nie było), każdy inny wniosek o zastosowanie rozdziału VII był odrzucany przez USA lub ZSRR

• podejmowanie decyzji związanych z funkcjonowaniem ONZ (rekomenduje Zgromadzeniu Ogólnemu przyjęcie, zawieszenie lub wykluczenie państwa, rekomenduje też ZO kandydata na sekretarza generalnego, uczestniczy w wyborze członków MTS)

• 5 członków stałych – USA, Rosja, WB, Chiny, Francja

• 10 niestałych – 2 z Europy Zachodniej, Kanady, Australii, Nowej Zelandii; 5 z Azji; 1 z Europy Wschodniej, 2 z Am. Łacińskiej – kadencja trwa 2 lata, co roku wymieniana jest połowa członków

• procedura głosowania:

  • decyzje zapadają większością 9 głosów (przy braku sprzeciwu któregoś z 5 członków stałych w sprawach merytorycznych-najważniejszych)

  • kiedy stroną konfliktu jest któryś ze stałych członków RB, musi on wstrzymać się od głosu, ALE! kiedy chcą przedsięwziąć środki z rozdziału VII, prawo weta jest mu przywracane (smut…)

  • w takim przypadku 7 członków RB może zwrócić się do ZO o zwołanie sesji w sytuacjach nadzwyczajnych, przejmuje ono kompetencje RB i może podejmować decyzje normalnie leżące w kompetencji RB – mechanizm Uniting for Peace

*rodzaje zaostrzenia się SM: sytuacja spór konflikt konflikt zbrojny; dopiero od konfliktu członek stały ma obowiązek wstrzymania się od głosu

• Zgromadzenie Ogólne

  • organ plenarny, w którym reprezentowane są wszystkie państwa członkowskie

  • uprawnienia w zakresie utrzymywania pokoju i bezpieczeństwa – może formułować zalecenia dotyczące rozwiązania sporu/konfliktu międzyn., przedmiotem swojej debaty może uczynić każdy problem dotyczący bezpieczeństwa międzyn.

  • wydaje zalecenia dotyczące działalności innych organów

  • przyjmuje i analizuje sprawozdania przedkładane przez inne organy ONZ

  • uchwala budżet

  • większością 2/3 głosów decyduje o przyjęciu innych państw, zawieszeniu w członkostwie lub wykluczeniu z organizacji

  • zwykle przyjmuje rezolucje, decyzje zwykłą większością głosów

  • obraduje w trybie sesyjnym: sesje zwyczajne, nadzwyczajne i zwoływane w sytuacjach nadzwyczajnych:

    • zwyczajne – zwoływane są zazwyczaj we wrześniu na kilka miesięcy, wybierany jest przewodniczący posiedzenia i 21 wiceprzewodniczących, w jednej sesji odbywa się kilkanaście posiedzeń

    • nadzwyczajne – do tej pory zwoływane w sprawach rozbrojenia Palestyny, apartheidu; zwoływane na wniosek członka ONZ

  • ustala zasady współpracy dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzyn., łącznie z zasadami procesu rozbrojenia i ograniczenia broni

  • przyjmuje raporty RB i innych organów ONZ

  • wybiera niestałych członków RB, Rady Gospodarczej i Społecznej oraz wybieralnych członków Rady Powierniczej

  • wybiera część sędziów MTS w Hadze (pozostałych wybiera RB)

  • wybiera Sekretarza Generalnego na podstawie rekomendacji RB

• Rada Gospodarcza i Społeczna

  • szerokie uprawnienia obejmujące problemy gospodarcze, społeczne, kulturowe, humanitarne, ekologiczne, praw człowieka

  • 54 państwa wybierane na 3-letnie kadencje, co roku zmienia się 1/3 składu

  • liczne organy pomocnicze: komisje regionalne, funkcjonalne, agendy specjalne, organizacje wyspecjalizowane, organizacje pozarządowe – Rada sama w sobie robi niedużo, jej działalność opiera się na organach pomocniczych:

    • komisje regionalne (5) – np. ds. Afryki

    • komisje funkcjonalne – np. ds. praw człowieka, rozwoju społecznego

    • agencje (agendy) specjalne – względnie duży stopień autonomii, niezależne finansowo, RGiS zatwierdza ich działalność

    • organizacje wyspecjalizowane (19) – m.in. Bank Światowy, UNESCO, WHO

*+ Międzynarodowa Organizacja Energii Atomowej, Światowa Organizacja Handlu – wchodzą w skład tzw. systemu ONZ

• Rada Powiernicza

  • organ sprawujący kontrolę nad terytoriami powierniczymi

  • pierwotnie było 11 obszarów powierniczych, stopniowo odzyskujących niepodległość

  • ostatnie terytorium powiernicze: Republika Palau

  • 1.11.1994 Rada Powiernicza zawiesiła swoją działalność, bo nie miała się czym zajmować

  • nie zlikwidowali jej bo to wymagałoby rewizji Karty NZ

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

  • organ sądowy pokojowego rozstrzygania sporów

  • jego statut jest częścią Karty NZ

  • składa się z 15 sędziów wybieranych przez ZO i RB na 9-letnią kadencję

  • zadania:

    • rozstrzyganie sporów o charakterze prawnym tylko pomiędzy państwami (!!!), wyroki są prawnie wiążące i nie ma od nich odwołania

    • wydawanie opinii doradczych (wykładnia prawa) w kwestiach prawnych na zlecenie organizacji międzyrządowych wchodzących w skład tzw. systemu ONZ, opinie nie są wiążące, mają charakter konsultacyjny

  • poddanie się jurysdykcji MTS:

    • zawarcie odrębnej umowy międzyn. przez państwa pozostające w sporze lub konflikcie – same poddają spór pod jurysdykcję MTS

    • klauzula sądowa w umowie międzyn. zawartej przez państwa – w momencie wystąpienia sporu na tle tej umowy sprawa trafia do MTS

    • klauzula fakultatywna – po jej podpisaniu istnieje obowiązek kierowania każdego sporu do MTS (obie strony muszą mieć podpisaną klauzulę, państwa raczej do tego nie dążą)

• Sekretariat ONZ

  • organ administracyjny złożony z funkcjonariuszy międzynarodowych

  • na czele stoi Sekretarz Generalny

  • może brać udział w posiedzeniach wszystkich organów ONZ z wyjątkiem MTS

  • w czasie obrad może zabierać głos, ale nie bierze udziału w głosowaniu

  • może wnosić pod obrady RB sprawy, które zagrażają pokojowi i bezpieczeństwu międzyn.

  • reprezentuje ONZ na zewnątrz i w jej imieniu zawiera umowy międzyn.

ŁAD MIĘDZYNARODOWY – ZAJĘCIA Z DOKTORANTEM, NIE Z DUDĄ…

• ład westfalski – 1648 – po epoce cesarstwa i papiestwa, najważniejsza jest suwerenność państw (samowładność i całowładność), strefy wpływów poszczególnych państw – UK, Francja, Hiszpania, Szwecja, Holandia, Portugalia

• ład wiedeński – 1815 – koncert mocarstw, równowaga sił, raczej spokój oprócz paru wojenek

• ład wersalski – 1919 – próba ogarnięcia tego burdelu przez Ligę Narodów, ład o charakterze instytucjonalnym

• ład zimnowojenny – 1948 – dwubiegunowość, ZSRR i USA mają wpływ na losy całego świata

• ład pozimnowojenny – 1991 – demokracja liberalna, 2 sprzeczne teorie lat 90.: Fukuyama – koniec historii (po upadku ZSRR będzie już tylko lepiej, a tu zonk – wojna w Bośni) i Huntington – zderzenie cywilizacji (konflikty między poszczególnymi cywilizacjami, głównie na tle kulturowym)

• obecnie mamy ład ONZ-owski (od 1945r.), ale nie do końca, bo państwa czasem łamią zasady ONZ; USA nie są już tak absolutnym hegemonem, jak w latach 90.; rośnie rola Chin, Indii, Brazylii, UE – ład policentryczny; globalizacja – światem rządzą państwa, org. międzyn., org. pozarządowe, korporacje; państwa oddają swoją suwerenność

ZBROJENIE I ROZBROJENIE

• pokojowe wykorzystanie energii jądrowej (np. elektrownie) – brak ograniczeń

• bombki mają legalnie: USA, UK, Francja, Rosja i Chiny (!!!)

• 1968 – Układ o Nierozprzestrzenianiu Broni Masowego Rażenia (NPT - Nuclear Non-Proliferation Treaty), w 1995r. został przedłużony bezterminowo. Dzielił państwa, które go podpisały (na początku 40, obecnie 189) na 2 kategorie:

  • te, które mają broń atomową - mają dążyć do nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia (zakaz transferu technologii itp.)

  • te, które jej nie mają. – mogą wykorzystywać energię jądrową tylko do celów pokojowych

• Indie, Pakistan, Korea Północna, Izrael (!!!) mają broń atomową, ale Indie, Pakistan i Izrael nigdy nie przystąpiły do Układu, a Korea wystąpiła z niego w 2003r., więc nie postępują nielegalnie

• podstawa słabości NPT – brak możliwości zmuszenia państwa łamiącego go do zaprzestania tego (złamały go np. USA umieszczając bombki na terenie Belgii, Holandii, Niemiec, Włoch i Turcji – w czasie pokoju są pod nadzorem USA, w razie wojny przechodzą pod władanie tych państw; ZSRR – w latach 90. cała broń została przetransferowana do Rosji, ale technologia została na Białorusi, Ukrainie i w Kazachstanie)

• broń atomową ma 9 państw, ale technologia potrzebna do jej wytworzenia jest znana w różnych innych – np. Brazylia, Niemcy

• realizm: mocarstwa atomowe tak mocno zachęcały pozostałe państwa do badań nad pokojowym używaniem energii jądrowej, bo chciały im sprzedawać za grubą kasę technologię

• amerykański i rosyjski arsenał broni jądrowej i termojądrowej może niszczyć Ziemię 1500 razy

• teoretyczna eksplanacja wyścigu zbrojeń – dylemat bezpieczeństwa wzrost poczucia bezpieczeństwa jednego państwa wywołuje obniżenie poczucia bezpieczeństwa drugiego

• kulminacją wyścigu zbrojeń była zimna wojna, ale prawdopodobieństwo użycia bombki było mniejsze niż jest teraz (doktryna wzajemnego odstraszania – użycie broni masowego rażenia spowoduje taką samą reakcję drugiej strony) – broń masowego rażenia jest warta o tyle, o ile ona jest – nie trzeba jej używać, wystarczy ją posiadać, żeby wszyscy się nas bali

• od 1991r. wydatki na zbrojenia się zmniejszały, po 2001r. znowu zaczęły rosnąć (w USA), W Azji najwięcej na zbrojenia wydają Chiny, 3 miejsce mają państwa członkowskie NATO

• o nowoczesności i sile armii decyduje jej mobilność (technologia służąca do szybkiego przemieszczania się żołnierzy, broni); najnowocześniejsza armia – USA

• NATO – zimnowojenna strategia zakładała obronę przed ZSRR; nowa przed terroryzmem i ceberterroryzmem

• europejscy sojusznicy NATO rozwijali ciężki sprzęt (czołgi, moździerze), żeby w razie ataku ZSRR zatrzymać pierwszą falę uderzenia; USA natomiast inwestowały w samoloty i inne wysoko zaawansowane technologie, bo czołgi im nie są potrzebne, bo nikt nie będzie próbował podbijać ich terytorium na kontynencie luka technologiczna między USA a Europą

• po 11 XI wszystkie państwa NATO zaoferowały pomoc USA powołują się na Artykuł 5 (atak na jedno z państw członkowskich jest traktowany jako atak na cały sojusz), ale USA podziękowały, żeby ominąć procedury podejmowania decyzji i utworzyły Koalicję Chętnych, podpisując układy dwustronne z 22 państwami, również tymi należącymi do NATO

• ograniczenie zbrojeń:

  • kontrola zbrojeń

  • rozbrojenie

  • niezaangażowanie

  • budowanie zaufania

• eksport i import broni konwencjonalnej: handel bronią i transfer technologii jest legalny i bardzo ważny dla gospodarek światowych (państwo ma monopol na handel bronią)

RODZAJE BRONI:

1. broń masowego rażenia (WMD - weapon of mass destruction) – powoduje zniszczenia na skalę masową

   1. broń nuklearna – wykorzystana 1 raz w 1945

   2. broń biologiczna /

   3. broń chemiczna / do jej uzyskania dążą terroryści, bo jest względnie tania

   4. broń radiologiczna

Ostaszewski: 3 grupy państw:

I 9 państw, które mają broń atomową (Izrael oficjalnie się nie przyznał)

II państwa, na terenie których znajdowały się radzieckie pokłady broni atomowej i w dalszym ciągu istnieje tam technologia (Białoruś, Ukraina, Kazachstan)

III państwa, które posiadają technologię, i na terenie których utrzymywana jest amerykańska broń (UK, Francja, Włochy, Belgia, Holandia + Algieria) – w warunkach pokojowych broń pod kontrolą USA, w warunkach niepokojowych pod kontrolą tych państw

1. broń konwencjonalna – broń, która nie powoduje zniszczeń na skalę masową (czołgi, moździerze, karabiny, pociski, samoloty); inna niż masowego rażenia

2. broń strategiczna – broń dalekiego zasięgu, używana do ataku na cele strategiczne, duża siła rażenia (pociski rakietowe, samoloty zdolne do lotów międzykontynentalnych)

3. broń taktyczna – broń krótkiego zasięgu (max. 450 km), zdolna do przenoszenia ładunków nuklearnych, przeznaczona do bezpośrednich działań bojowych (bombowce, wyrzutnie rakiet średniego zasięgu, miny przeciwpiechotne)

4. broń ofensywna – o charakterze zaczepnym, wykorzystywana do ataku na przeciwnika

5. broń defensywna – do odstraszania, zniechęcenia przeciwnika, bądź w celach obronnych

• koncepcja obrony USA – tarcza antyrakietowa – plusy i minusy:

+ transfer technologii

+ infrastruktura drogowa

+ zniesienie wiz

+ rozwój gospodarki (gastronomi itp.)

- Polska celem ataku

- ograniczenie suwerenności

- oziębienie stosunków z Rosją

SPORY I KONFLIKTY MIĘDZYNARODOWE

sytuacja międzynarodowa – stan stosunków międzynarodowych, w którym między państwami występuje sprzeczność interesów, lecz nie ma skonkretyzowanych żądań

spór międzynarodowy – stan SM, w którym jedna strona wysyła pod adresem drugiej żądania, które spotykają się z odmową

- różnica prawnomiędzyn. między sytuacją a sporem: Rada Bezpieczeństwa zajmuje się oboma przypadkami; jeśli zakwalifikuje dany stan jako spór, strona w sporze będąca stałym członkiem RB musi wstrzymać się od głosu; jeśli jako sytuację, nie musi się wstrzymywać od głosu

- sytuacja może przerodzić się w spór, ale nie musi

- spór jest w zasadzie stanem permanentnym w SM

konflikt międzynarodowy – układ SM, charakteryzujący się sprzecznością interesów, powiązaną z realnym bądź wyobrażonym poczuciem zagrożenia ze strony innego podmiotu; nie dochodzi do walki

konflikt zbrojny – konflikt międzyn., w którym dochodzi do walki zbrojnej

wojna – antyteza pokoju; wiąże się z przejściem ze stanu pokoju w stan wojny; zdelegalizowana Paktem Brianda-Kelloga w 1928r.

Skutki konfliktów zbrojnych:

• straty ludnościowe (ludobójstwa – mordowanie, zbrodnie przeciwko ludzkości – np. wysiedlenia)

• dezintegracja struktur państwowych

• zniszczenia materialne

• masowe migracje ludności cywilnej

• rozpad i znikanie oraz pojawianie się nowych państw

• zmiany granic międzypaństwowych

• kryzysy gospodarcze

• demoralizacja społeczeństwa i elit politycznych

• dezintegracja struktur społecznych

• zmiany świadomości narodowej lub etnicznej, pogłębienie się antagonizmów

• dalsza militaryzacja społeczeństw (np. USA)

• zagrożenie dla sąsiednich państw, zwłaszcza napływ uchodźców

Typologia sporów międzynarodowych:

1. kryterium podmiotowe (kto?)

   1. międzypaństwowe

   2. inne (państwo vs. inny aktor stosunków międzyn., aktor vs. aktor)

2. kryterium przedmiotowe (o co?)

   1. zaistnienie pewnego faktu

   2. terytorium

* spór prawny – spór, którego rozwiązania dokonuje się w oparciu o przepisy prawa międzyn.

* spór polityczny – spór dotyczący honoru, żywotnych interesów państwa, którego nie można rozwiązać w oparciu o prawo

1. kryterium skutków sporu

   1. spory zwykłe – nie zagrażają utrzymaniu międzyn. pokoju i bezpieczeństwa

   2. spory kwalifikowane – zagrażają utrzymaniu światowego pokoju

2. kryterium przestrzenne

   1. lokalne

   2. regionalne

   3. uniwersalne (globalne)

3. kryterium organizacji środowiska międzyn.

   1. wewnątrzblokowe (w ramach jednego sojuszu)

   2. peryferyjne (poza obszarem sojuszy)

   3. międzyblokowe (pomiędzy wrogimi wobec siebie grupami państw)

Typologia konfliktów międzynarodowych:

1. kryterium charakteru konfliktu

   1. międzynarodowe

      • międzypaństwowe

      • pozasystemowe konflikty zbrojne – państwo vs. grupa niepaństwowa pochodząca z terytorium innego państwa (np. zamachy terrorystyczne)

   2. wewnątrzpaństwowe

      • w znaczeniu ścisłym – wojna domowa (władza vs. opozycja)

      • umiędzynarodowione – następuje interwencja państw trzecich

2. kryterium celu działania stron konfliktu

   1. wojna napastnicza – podejmowana w celu zagarnięcia określonego terytorium, zasobów itd.

   2. obronna – odparcie przez państwo zewnętrznego zagrożenia

3. kryterium legalności wojny

   1. wojna legalna – 3 przypadki: (!!!)

      • samoobrona (art. 51 Karty NZ)

      • prowadzona na podstawie decyzji RB (art. 42 Karty NZ), np. Korea w 1950r.

      • wojny narodowowyzwoleńcze (art. 1 i 55 Karty NZ – prawo do samostanowienia)

   2. wojna nielegalna – zabroniona przez prawo międzyn.

4. kryterium motywów (o co się bijemy?):

   1. religijne

   2. ideologiczne – odmienna koncepcja organizacji środowiska międzyn. (np. zimna wojna)

   3. etniczne – przynajmniej 1 ze stron jest plemię, mniejszość narodowa; strony są świadome różnic etnicznych

5. kryterium teatru działań

   1. wojna lądowa

   2. wojna morska

   3. wojna powietrzna

   4. wojna kosmiczna (zimna wojna – Reagan – „gwiezdne wojny”)

Mary Kaldor – podział na stare i nowe wojny

• stare

  • stronami były scentralizowane, hierarchicznie zorganizowane, suwerenne państwa; na określonym terytorium

  • walki toczyły się o terytorium

  • o wyniku wojny decydowały bitwy

  • działania wojenne regulowane były prawem wojennym

  • ostatnią taką wojną była II wojna światowa

• nowe

  • wielość zaangażowanych uczestników (wojna „sprywatyzowana” – oprócz armii państwowych biorą udział także armie prywatne – PMCs – wynajmowane przez rząd)

  • rozgrywają się wewnątrz państwa, motywowane są względami tożsamości etnicznej, religijnej, rasowej

  • odejście od starych metod prowadzenia wojen (np. czystki etniczne, blokowanie dostaw żywności, presja psychologiczna zamiast bitew)

  • skierowanie aktów przemocy wobec ludności cywilnej

  • posiadają własne mechanizmy finansowania się (np. przemyt broni lub narkotyków), bo przecież jakaś organizacja paramilitarna nie dostanie kasy od państwa

RMA – Revolution in Military Affairs – rewolucja w dziedzinie wojskowości – przejście od wojen starych do nowych;

3 aspekty:

1. zastosowanie nowych rozwiązań technologicznych na potrzeby działań wojennych

2. transformacja oblicza sił zbrojnych (armie zawodowe, mobilne, duża rola sił powietrznych)

3. wprowadzenie nowatorskich koncepcji prowadzenia działań wojennych (np. terroryzm)

MODEL POWSTAWANIA SPORÓW I KONFLIKTÓW MIĘDZYNARODOWYCH:

1. powstanie pomiędzy stronami sprzeczności interesów – pojawia się spór

2. brak obustronnie satysfakcjonujących rozwiązań – sytuacja kryzysowa, przekształcenie się sporu w konflikt

3. konflikt się zaostrza – konflikt zbrojny, jego eskalacja

4. utrzymywanie się sytuacji kryzysowej, nawet po propozycji jego rozwiązania

Konflikt można rozwiązać po każdej fazie.

5 METOD POKOJOWEGO ROZSTRZYGANIA SPORÓW (Agenda for Peace – Boutros Ghali – 1992)

1. dyplomacja prewencyjna – państwa lub org. międzyn. podejmują działania zapobiegające powstaniu sporu lub przekształceniu się sporu w konflikt lub ograniczeniu zasięgu konfliktu; 5 środków prowadzenia dyplomacji prewencyjnej:

   1. środki budowy zaufania – np. systematyczna wymiana misji wojskowych, tworzenie ośrodków monitorujących rozwój sytuacji, zawieranie umów międzyn., nadzorowanie przestrzegania zasad układów międzyn.

   2. zbieranie faktów – wysyłanie przez odpowiednie organy (np. ONZ) misji obserwacyjnych w celu zapoznania się z istniejącym stanem faktycznym

   3. wczesne ostrzeganie – pozyskiwanie informacji o możliwości wystąpienia kataklizmów, epidemii, klęsk głodu, aby osłabić ich skutki dla zagrożenia bezpieczeństwa międzyn.

   4. prewencyjne rozmieszczenie sił międzynarodowych, np. ONZ, na terytorium danego państwa

   5. tworzenie stref zdemilitaryzowanych nadzorowanych przez wojskowy i cywilny personel międzyn.

2. tworzenie pokoju – środki typu peace-making – zaangażowanie społeczności międzyn. na podstawie rozdziału VI Karty NZ (pokojowe metody rozwiązywania sporów) – wydawanie przez RB zaleceń, zaangażowanie się w spór państw trzecich (mediacje, rokowania)

3. utrzymywanie pokoju – peace-keeping – rozmieszczenie personelu wojskowego, policyjnego i cywilnego z ramienia org. międzyn., tam, gdzie pokój już jest, ale kruchy i trzeba mu pomóc się utrzymać; np. UNPROFOR w Bośni w 1995r.

4. wymuszanie pokoju – peace enforcement – kiedy poprzednie (pokojowe) środki nie pomagają, rozdział VII Karty NZ – wykorzystanie siły militarnej przez upoważnione do tego wojska (Korea 1950, Irak 2001)

5. budowanie pokoju – peace-building – działania w celu utrwalenia pokoju (pokój już jest), tworzenie poczucia bezpieczeństwa na danym terenie (np. nadzorowanie wyborów, budowa dróg, szkół, szpitali), rozbrojenie żołnierzy, pomoc byłym żołnierzom w powrocie do życia cywilnego, szkolenie sił politycznych i wymiaru sprawiedliwości

KLASYFIKACJA SPOSOBÓW ROZWIĄZYWANIA SPORÓW I KONFLIKTÓW WG NAUKOWCÓW

1. dyplomatyczne – strony konfliktu same między sobą rozstrzygają o rozwiązaniu konfliktu lub sporu – mają na to wyłączność, nawet jeżeli włączy się strona trzecia:

   • rokowania międzyn. (bezpośrednie) – bezpośrednia wymiana stanowisk, poglądów (jawna bądź poufna), strony same próbują rozwiązać konflikt; najprostszy i najczęstszy sposób rozwiązywania sporów i konfliktów

     • dwustronne

     • wielostronne (na forum org. międzyn.)

   • dobre usługi – środek pomocniczy wobec rokować bezpośrednich, wprowadzane przez stronę trzecią, która ma za zadanie doprowadzić do stołu rokowań (i tylko tyle!); nie ingeruje w rokowania

   • pośrednictwo – włącza się strona trzecia – mediator uczestniczący w rozmowach stron sporu (państwo, org. międzyn., osoba fizyczna), proponuje rozwiązanie, ale jego przyjęcie zależy tylko od stron sporu, pośrednik z nimi współdziała, łagodzi napięcie

   • badania międzyn. – kiedy państwa nie są zgodne co do stanu faktycznego, strony powołują na drodze specjalnej umowy międzyn. komisję badań, która stwierdza fakty; komisje mogą być stałe lub doraźne ; zapoznają się z zeznaniami, dowodami, przesłuchują świadków i sporządzają raporty, w którym stwierdzają fakty, ale nie jest to wiążące dla stron

   • koncyliacja (pojednanie) – rozszerzenie koncepcji badań międzyn., strony powołują komisję koncyliacyjną, która ustala stan faktyczny i przedstawia propozycję pokojowego rozwiązania sporu, którą wypracowuje bez udziału stron sporu; może podać rozwiązanie, którego nie przewiduje PM, więc nie podałby go trybunał międzyn., propozycja rozwiązania sporu jest niewiążąca dla jego stron

2. sądowe – kiedy państwa decydują się na przekazanie sporu do rozstrzygnięcia przez trybunał międzyn., wynik postępowania sądowego(wyrok) jest zawsze wiążący dla stron, trybunały są raczej stałe, czasem powoływane do rozstrzygnięcia konkretnych sporów (Międzyn. Trybunał ds. Zbrodni w Byłej Jugosławii; ds. Rwandy)

   • MTS (sądownictwo stałe)

     • jako jedyny organ ONZ ma swój własny statut, będący częścią Karty NZ

     • pierwszym stałym trybunałem międzyn. był Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, działający przy Lidze Narodów w latach 1922-45

     • zastąpił go MTS z siedzibą w Hadze

     • stronami statutu MTS są wszystkie państwa członkowskie ONZ (tylko państwa!)

     • spór musi mieć charakter prawny (nie polityczny)

     • państwa same decydują o oddaniu sprawy w ręce MTS

     • wyrok jest ostateczny, nieodwołalny

     • rewizja wyroku możliwa jest tylko w przypadku odkrycia nowych faktów, mogących mieć wpływ na wyrok

     • jeżeli państwo nie wykona wiążących na nim zobowiązań, druga strona ma prawo odwołać się do RB, która zadecyduje co z delikwentem zrobić

   • sądownictwo arbitrażowe (rozjemstwo międzynarodowe)

     • państwa same decydują o oddaniu sprawy przed trybunał arbitrażowy

     • te same 3 drogi oddania się pod trybunał, co w przypadku MTS

     • państwa same ustalają listę sędziów

     • państwa mogą ustalić podstawę prawną rozwiązania sporu, zawrzeć w umowie zasady działania sądu arbitrażowego

     • wyrok kończy spór ostatecznie i nieodwołalnie, decyzja jest wiążąca dla stron

     • sądy są powoływane doraźnie, ale istnieje Stały Trybunał Arbitrażowy, powołany w Hadze w 1899r., stała jest tylko lista sędziów

3. organizacyjne – rozstrzyganiem sporów zajmują się org. międzyn., upoważnione przez strony do jego rozwiązania, coraz częściej się to zdarza

   • ONZ – najbardziej predestynowana do rozwiązywania sporów (RB, ZO, MTS)

   • OBWE – 3 mechanizmy reagowania na sytuacje kryzysowe:

     • berliński – rozmawiają, jeśli pojawiła się niepokojąca sytuacja

     • wiedeński – rozmawiają, kiedy pojawiło się nagłe podjęcie działań zbrojnych

     • moskiewski – wysyłają ekspertów misji obserwacyjnej

PRAWA CZŁOWIEKA

• def. wg Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka – 3 tezy:

1. każda władza jest ograniczona

2. każda jednostka posiada sferę autonomii, do której dostępu nie ma żadna władza

3. każda jednostka może domagać się od państwa ochrony jej praw

• cechy:

  • niezbywalne – nie można ich kogoś pozbawić lub się ich zrzec

  • przyrodzone – nie są nadawane przez państwo, istnieją niezależnie od władzy

  • nienaruszalne – państwo ma obowiązek ich przestrzegania

  • powszechne – przynależą każdemu człowiekowi (nie obywatelowi) z racji samego urodzenia

  • uniwersalne – nie wymagają uzasadnienia

• funkcje:

  • chronią wolność jednostki przed naruszeniem tej wolności ze strony państwa

  • nakładają na państwo nakaz umożliwienia rozwoju jednostki

  • nakładają na państwo obowiązek ochrony praw i wolności jednostki przed naruszeniem ze strony innych osób – kontrowersje, bo od tego są inne prawa (karne, cywilne)

• relatywizm kulturowy – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jest napisana z europocentrycznego punktu widzenia, który nie odpowiada realiom i wartościom np. Afryki czy Azji (b. słabo rozwinięta ochrona praw człowieka) – np. prawa kobiet w krajach arabskich – zderzenie z uniwersalizmem

• nakaz przestrzegania praw człowieka vs. suwerenność państwa – PDPC jest tylko deklaracją, nie ratyfikuje się jej, nie jest aktem prawnie obowiązującym, można włączyć niektóre zapisy do prawa wewn.

PODZIAŁ PRAW CZŁOWIEKA

1. a) prawa obywatelskie i polityczne - gwarantujące:

- bezpieczeństwo osobiste jednostki

- swobody obywatelskie (np. wolność zrzeszania się)

- prawa polityczne

- możliwość rzetelnego wyroku sądowego

- równość w świetle prawa i zakaz dyskryminacji

b) gospodarcze i społeczne – prawo do:

- edukacji

- pracy

- opieki medycznej

- tworzenia związków zawodowych

1. a) prawa indywidualne – cały podpunkt 1

b) kolektywne:

- ochrona grup etnicznych

- prawo narodów do samostanowienia

- prawo do korzystania z zasobów naturalnych

3) a) prawa pozytywne – wywodzą się z europejskiego sposobu patrzenia na prawa człowieka – nakładają na państwo obowiązek ich ochrony (państwo ma nam coś zapewnić), dokumentem kodyfikującym prawa pozytywne jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

b) prawa negatywne – są formułowane w postaci norm prawnych zakazujących państwu naruszania praw człowieka, np. Karta Praw (pierwszych 10 poprawek do amerykańskiej konstytucji)

4) 3 generacje praw człowieka – Karel Vasak:

I – uniwersalne prawa człowieka zawarte w PDPC z 1948r., wolności i swobody obywatelskie

II – prawa zawarte w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966r. – inne kategorie praw (np. do pracy, nauki, opieki medycznej)

III – prawa zawarte w różnych aktach PM, np. Deklaracji z Rio de Janeiro, prawa kolektywne (np. do samostanowienia, ochrony środowiska naturalnego)

(IV) – prawa związane z ochroną mniejszości seksualnych, dyskryminacją płci – kontrowersyjne, ciągle się rozwijają

MIĘDZYNARODOWY SYSTEM OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

1. umowy przyjęte przez ONZ i jego wyspecjalizowane organizacje – system ONZ-owski:

   • uniwersalizm w rozumieniu geograficznym i merytorycznym

   • w jego ramach funkcjonują różne podmioty – państwa, org. międzyn. rządowe i pozarządowe

   • Karta NZ, Powsz. Dekl. Praw Człowieka, Międzyn. Pakt Praw Gosp., Społ. i Kult., Międzyn. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (1966), liczne konwencje dotyczące m.in. dyskryminacji rasowej, praw polit. kobiet, praw dziecka

     • Karta NZ – wskazuje ochronę praw człowieka jako podstawowy obowiązek ONZ, chociaż nie podaje ich definicji

     • PDPC – punkt wyjścia dla licznych zapisów na temat praw człowieka w konstytucjach państw

     • Międzynarodowa Karta Praw Człowieka (Międzyn. Pakt Praw Gosp., Społ. i Kult. + Pakt Praw Obyw. i Polit.) – prawne skonkretyzowanie PDPC, bo można ją było ratyfikować, przez co nabierała mocy prawnie wiążącej

     • Konwencja o Prawach Dziecka z 1989r. i inne konwencje

   • system nieskuteczny, bo PDPC jest tylko deklaracją

2. regionalne systemy – europejski, afrykański, amerykański, azjatycki (b. słabo rozwinięty)

   • europejski system ochrony praw człowieka:

     • najlepiej funkcjonujący z regionalnych systemów

     • Rada Europy – Europejska Konwencja Praw Człowieka (1950) – pierwszy traktat międzyn. formułujący szeroki katalog praw człowieka (twarde prawo), jest skuteczna, bo na jej straży stoi Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu, w celu utrzymania jej aktualności włącza się do niej protokoły oraz istnieje nakaz jej interpretowania zgodnie z duchem czasu; i Europejska Karta Społeczna (1961)

     • Unia Europejska – w traktatach założycielskich nie ma bezpośrednich odniesień do praw człowieka; traktat z Maastricht – przestrzeganie fundamentalnych zasad praw człowieka zgodnie z Europejską Konwencją PC; traktat amsterdamski to rozwija; nie ma żadnej konwencji stworzonej przez Unię

INTERWENCJE HUMANITARNE

interwencja humanitarna – def. wg Vincenta – działanie podjęte przez państwo, grupę państw bądź też organizację międzyn., które interweniują w sprawy wewn. innego państwa przy użyciu siły. Jest to wydarzenie jednostkowe, mające swój początek i koniec oraz wymierzone w struktury władza danego państwa.

• przeprowadzane wtedy, gdy łamane są prawa człowieka

• może być postrzegana jako „burzenie murów” suwerenności państwa

• interwencja humanitarna nie jest usankcjonowana twardym PM (a np. interwencja zbrojna ONZ jest)

• politolodzy:

  • realiści – przeciwko interwencjom humanitarnym

  • liberałowie (solidaryści) – za (argumenty solidarystyczne)

• prawnicy:

  • restrykcjoniści – przeciwko interwencjom humanitarnym – uważają, że jest to działanie nielegalne, bo w art. 2 Karty NZ jest zapis o zakazie użycia siły (za wyjątkiem art. 51 – prawo do samoobrony) – wąskie pojmowanie PM

  • kontrrestrykcjoniści (antyrestrykcjoniści) - zwolennicy poszerzania definicji interwencji – rozdział VII Karty NZ chcą rozszerzyć o łamanie praw człowieka

Realizm – argumenty przeciw interwencjom humanitarnym

• najważniejsza jest suwerenność państw

• nie można mówić o czymś takim, jak interwencja humanitarna, bo państwa zawsze kierują się tylko i wyłącznie swoim interesem narodowym – po prostu nie ma takiego pojęcia jak interwencja humanitarna

• państwa nie powinny ryzykować życia swoich żołnierzy

• jeśli władze w państwie przestały funkcjonować lub zachowują się karygodnie to tylko i wyłącznie ich problem, inne państwa nie mogą się w to mieszać

• problem nadużycia – nie powinno się czynić wyjątków legitymizujących jakiekolwiek odstępstwa od art. 2 Karty NZ, bo to może prowadzić do nadużyć brak obiektywnych przesłanek decydowania o podjęciu interwencji humanitarnej – państwa pod tym pretekstem mogłyby nadużywać siły

• wybiórczość reakcji – państwa podejmując lub nie podejmując interwencji humanitarnej działają wybiórczo – reagują wtedy, kiedy im to pasuje (np. Kosowo – była, Czeczenia – nie było)

• brak zgody co do zasad moralnych, na których powinno opierać się prawo interwencji humanitarnych

Liberalizm i kontrrestrykcjonizm – argumenty solidarystyczne (za interwencjami humanitarnymi):

• ochrona praw człowieka – głównym zadaniem ONZ jest nie tylko utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa, ale i ochrona praw człowieka [niektórzy jeżeli ONZ nie reaguje, państwa mają moralny obowiązek podjęcia indywidualnej interwencji humanitarnej]

• zwyczajowa zgoda na interwencję humanitarną – praktyka państw + przekonanie o jej zgodności z prawem; jeżeli jest prawo zwyczajowe, to trzeba się do niego stosować

• niezależnie od kwestii prawomocności interwencji humanitarnej (nie wynika to ani z Karty NZ, ani z prawa zwyczajowego), państwa mają moralny obowiązek jej podjęcia

Przykłady interwencji humanitarnej:

• w okresie zimnowojennym:

  • Uganda – po uzyskaniu niepodległości (wcześniej kolonia belgijska), 1974 – prezydent Dada Amin nie przestrzegał praw człowieka, zaingerowała Tanzania, obalili rząd, wcale im nie chodziło o łamanie praw człowieka, tylko dbali o swój interes – uchodźcy z Ugandy zagrażali stabilności Tanzanii

  • 1978 – interwencja Wietnamu w Kambodży rządzonej przez Czerwonych Khmerów – argumentowali to naruszeniem granicy Wietnamu przez Kambodżę

  • nie było wtedy pojęcia interwencji humanitarnej, dopiero po zimnej wojnie zaczęli się nad tym zastanawiać i stwierdzili, że można to tak zakwalifikować

• w okresie pozimnowojennym – po upadku układu dwubiegunowego, konflikt między blokami zmienił się w milion konfliktów wewn., gdzie bardzo łatwo jest łamać prawa człowieka

  • Somalia – 1991 – interwencja USA, prawdopodobnie rzeczywiście chodziło im o zaprzestanie łamania praw człowieka; efekt CNN – po pokazaniu biednych głodujących dzieci jedzących kamyki rząd USA zainterweniował; interwencja zupełnie nieudana; „Helikopter w ogniu”

  • Rwanda – 1994 – interwencja najpierw Francji, później wojsk ONZ; cel – zatrzymanie rzezi Tutsi, za późno zareagowali (po tym, jak zginęło już milion ludzi) i było już po japkach, byli za słabo wyposażeni; „Hotel Rwanda”

  • Kosowo – 1999 – operacja NATO nieautoryzowana przez ONZ; Milosevic chciał wysiedlić wszystkich Albańczyków z Kosowa (nie było tam ludobójstwa); interwencja z powietrza, za szybko i zbyt duże siły użyte

ŁAD POZIMNOWOJENNY

• rozproszenie układu dwubiegunowego

• przemodelowanie NATO i Układu Warszawskiego – drogi ich przemian się rozdzieliły (UW zlikwidowany, NATO zreformowano)

• reforma NATO:

  • w okresie zimnej wojny miało bronić państwa Paktu przed niebezpieczeństwem ze strony ZSRR

  • po 1989r. rozpadły się ZSRR i Układ Warszawski – trzeba było zreformować NATO, bo nie było już głównych wrogów

  • artykuł 5 Traktatu Waszyngtońskiego (!!!) – atak na jedno z państw członkowskich sojuszu jest uznawany za atak na cały sojusz, państwa są zobowiązane, w miarę swoich możliwości, do pomocy napadniętemu państwu (mogą np. tylko przesłać wyrazy solidarności, nie muszą od razu wysyłać wojsk)

  • w okresie zimnej wojny to było ok., działało (chociaż nigdy nie został użyty), ale po rozpadzie ZSRR nie miał kto napaść na państwa NATO

  • 1991 – szczyt NATO w Rzymie – nowa strategia – operacje typu Out of Area – wyjście poza artykuł 5:

    • poza państwa członkowskie sojuszu (poza geogr. zasięg obowiązywania Paktu)

    • poza sam zapis tego artykułu (może to być też konflikt wewn. – np. Afganistan)

  • Traktat sam w sobie się nie zmienił

  • każda misja typu Out of Area musi mieć legitymizację ze strony ONZ

  • w całej historii NATO art. 5 był zastosowany tylko raz, 12.09.2001r. – państwa NATO zaoferowały swoją pomoc USA, ale te podziękowały i utworzyły Koalicję Chętnych, bo chcieli ominąć skomplikowany proces decyzyjny NATO

• Robert Kagan „Potęga i raj” (artykuł w Gazecie Wyborczej „Kowboje i barmani”) – opisanie działań USA i Europy w SM:

  • potęga – USA – po zimnej wojnie działają tylko za pomocą siły, często łamiąc PM

  • raj – Europa – działa w ramach prawa i dlatego jest słaba

  • bo między USA i Europą istnieje luka technologiczna (my w czasie zimnej wojny zbroiliśmy się w sprzęt ciężki, a USA w samoloty)

• cechą okresu zimnowojennego była hard power (narzucanie swojego rozwiązania), teraz znacznie wzrosła rola soft power (wypracowanie konsensusu, oddziaływanie międzykulturowe, negocjacje)

Źródła siły:

• materialne

  • położenie geogr., rozmiar, sąsiedzi

    • F. Ratzel – ekspansjonizm: 1. Przestrzeń państwa rozszerza się wraz z rozwojem jego kultury, 2. Wzrost państwa powoduje rozwój idei, produkcji, handlu oraz aktywności misyjnej, 3. Wzrost państwa odbywa się poprzez pochłanianie innych małych jednostek.

    • A. Mahan – 5 czynników wpływających na realizację polityki panowania nad światem za pomocą potęgi morskiej: 1. położenie geogr., 2. długość, kształt linii brzegowej, 3. sposób sprawowania władzy, 4. liczba ludności, 5. skuteczna polityka handlowa

    • H. Mackinder – potęga lądowa, kto panuje nad Heartlandem, panuje nad światem ("kto panuje we wschodniej Europie-panuje nad sercem Eurazji. Kto panuje nad sercem Eurazji-ten panuje nad wyspą światową-kto panuje nad wyspą światową ten panuje nad światem")

    • G. Kennan – podział świata na industrialne centra i peryferia, będące ich zapleczem

  • potencjał ludnościowy – w okresie zimnowojennym im więcej ludzi, tym większa (a więc lepsza) armia; teraz bardziej liczy się „jakość” ludzi – ich wiek, poziom wykształcenia

  • potencjał ekonomiczny – PKB (G7(8) – Francja, Japonia, Kanada, USA, UK, Niemcy, Włochy (+Rosja))

  • surowce – przede wszystkim surowce strategiczne – ropa i gaz (kto ma ich dużo jest krajem samowystarczalnym – np. Rosja); obecnie coraz częściej woda

    • ropa: Arabia Saudyjska, Algieria, Norwegia, Wenezuela, Iran, Nigeria, Meksyk, Kanada, USA, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kazachstan

    • woda – obecnie problemy z brakiem wody pitnej ma 31 państw, szacuje się, że w 2025r. będzie ich 59 (3 miliardy ludzi); np. konflikt izraelsko-arabski jest konfliktem o wodę

  • potencjał militarny – od 1945r. nie liczy się już wielkość armii, ale jej mobilność, wyposażenie

• naturalne – wchodzą w skład materialnych

• niematerialne:

  • system polit. danego kraju (np. kraje demokratyczne nie prowadzą ze sobą wojen – liberalna demokracja)

  • respekt dla instytucji państwa i poszanowanie prawa przez elity polityczne (np. brak korupcji)

  • kultura narodowa – postawa społeczeństwa wobec pracy, prawa, tolerancja względem innych kultur

REGIONALIZACJA

regionalizacja w znaczeniu makro – tworzenie bloków państw, łączących się ze sobą w celu współpracy

• regionalizacja spowodowała powstanie nowej formy współpracy międzyn.

• trzecia generacja regionalizmu podkreśliła rolę regionu jako aktora globalnego

• w wyniku procesów regionalizacyjnych stopniowo powstaje nowy regionalny ład międzyn.

• koncepcja global i regional governance jest próbą przezwyciężenia międzyn. problemów związanych z globalizacją

• E. Haliżak – 2 ujęcia:

  • regionalizacja jest antytezą globalizacji – ma uchronić państwa przed jej negatywnymi skutkami

  • regionalizacja jako pozytywne uzupełnienie procesu globalizacji

Przesłanki (przyczyny) regionalizacji:

• regionalizacja jako przeciwwaga wobec globalizacji

• potrzeba poszukiwania nowych, bardziej optymalnych form współpracy międzyn.

• konieczność wyjścia poza ramy państwa narodowego w celu kontrolowania procesów globalnych (Habermans)

Skutki regionalizacji:

• wyodrębnienie się regionu jako aktora SM, w oparciu o kryterium geograficzne, systemowe i wspólnego interesu (Haliżak)

• region został włączony do systemu międzyn. jako aktor nie-państwowy

• system regionalny został wyposażony w ponadnarodowe struktury i kompetencje (np. Unia Europejska)

Pierwsza generacja regionalizmu:

• dotyczy integracji odrębnych narodowych (państwowych) gospodarek w większy region o charakterze stricte ekonomicznym (np. EWWiS 1951)

• integracja ekonomiczna w ramach Wspólnot Europejskich stała się wzorem dla procesów integracyjnych w innych częściach świata

• polityczne przyczyny integracji ekonomicznej (zapewnienie bezpieczeństwa)

Druga generacja regionalizmu:

• przyczyny:

• powstanie wielobiegunowego ładu światowego

• erozja systemu westfalskiego i wzrost powiązań ekonom., socjalnych i polit. między państwami i aktorami
  nie-państwowymi

• globalizacja w dziedzinie przepływów finansowych, handlu i technologii – nowe możliwości współpracy

• wielowymiarowa forma integracji, zawierająca zarówno ekonomiczne, jak i polityczne, socjologiczne i kulturowe aspekty

• przekształcenie regionu z formy heterogenicznej w bardziej homogeniczną

• pojawienie się świadomości i tożsamości regionalnej

• wymiaru II generacji regionalizmu:

  • w sensie polit. integracja oznacza powstanie lub wzmocnienie już istniejącej struktury decyzyjnej

  • w sensie prawnym związana jest z budową wspólnego systemu normatywnego (aktów prawnych powstałych na podstawie wspólnego procesu decyzyjnego)

  • w sensie socjologicznym odnosi się do realnej wspólnoty polit. opartej na wspólnych wartościach i wspólnej tożsamości

Trzecia generacja regionalizmu:

• „głos regionów” we współczesnym świecie – na forum międzyn. państwa nie występują jako państwa, lecz jako organizacja międzyn.

• zaangażowanie w global governance

• większe zainteresowanie w rozwijaniu regionalnych powiązań (współpraca międzyregionalna)

• region staje się bardziej zaangażowany na szczeblu ONZ