PEDAGOGIKA GESTALT
Powstała w latach siedemdziesiątych naszego stulecia jako jeden z rodzajów pedagogiki alternatywnej, integrującej pod tą właśnie nazwą wiedze i doświadczenie z kilku nurtów w naukach humanistycznych. Inspiracją teoriopoznawczą jest tu psychologia humanistyczna (P. Perls, P. Goodman, C.R. Rogers, A.H. Maslow, A. Buhler, V. Frankl), egzystencjalizm i fenomenologia ( G. Marcel, M. Buber, M. Marleau- Ponty), pedagogika holistyczna (J.J. Rousseau, J.H. Pestalozzi, B. Otto, H. Gauding, G. Kerschensteiner, R. Steiner, M. Montessori), psycho- i socjoterapia (J.L. Moreno, F. Perls, H.G. Petzold) oraz oświata dorosłych (H.G. Petzold, H.M. Griese, O.A. Burow, R. Fuhr).
Pojęcie i koncepcja pedagogiki Gestalt
Pojawiła się w 1977r. dzięki książce dwóch autorów : profesora teologii i filozofii z Instytutu St. Denis w Paryżu, współpracownika Persla i Moreno w zakresie terapii holistycznej – Hilariona G. Petzolda oraz profesora nauk pedagogicznych z Uniwersytetu w Kalifornii i współpracownika F.S. Perlsa w zakresie uczenia się poprzez emocje – Georga I. Browna. Wśród autorów prac zwartych, monograficznych o pedagogice postaci na szczególną uwagę zasługuje książki Olafa- Alexa Burowa z Instytutu Terapii i Pedagogiki Gestalt przy Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Berlinie.
Znaczenie słowa
Gestalt(z jęz. niem.- postać, kształt, forma).Gestaltyzm- jest jednym z kierunków w psychologii współczesnej, określanej też mianem psychologii postaci. Jego głównym założeniem jest to, że życie psychiczne człowieka nie jest zbiorem poszczególnych dyspozycji czy komponentów osobowościowych, ale zintegrowaną całością o swoistej formie, której nie można do nich redukować.
Pedagogika Gestalt opiera się na trzech autonomicznych fundamentach:
1.Edukacja prze „stapianie się” Georga J. Browna, łącząca terapie Gestalt z procesem nauczania w szkole. Jej istotą jest rozwinięcie programu i metodologii edukacji, która koncentrowałaby się na emocjonalnej i poznawczej sferze uczenia się, dbając zarazem o ich integrację i współgranie. Jej domeną jest aktywizujące łączenie w procesie wychowania i kształcenia młodego człowieka jego emocji, postaw i wartości oraz docieranie poprzez te działania do coraz głębszych sfer jego istnienia, do jego człowieczeństwa.
2.Zajęcia interakcyjne skoncentrowane na temacie. To metoda rozwinięta przez Ruth Cohn i jej współpracowników, której to istotą jest zaangażowanie osobowości uczestników zajęć edukacyjnych i towarzyszących im trudności w procesie przekazywania treści nauczania. Istotą tych interakcji jest osiągnięcie równowagi pomiędzy: treściami i tematami zajęć( TO), indywiduum z jego własną biografią, potrzebami fizycznymi, duchowymi i moralnymi oraz umiejętnościami komunikowania się z samym sobą i z otoczeniem (JA) oraz pomiędzy grupą jako całością(MY).
3.Agogika integracyjna (holistyczna)-określana jest także jako „antropologia stosowana”. Wychodzi się tu od podstawowej formuły antropologicznej Petzolda, zgodnie z którą: człowiek jest podmiotem ciała, psychiki i ducha, żyjącym w nierozerwalnym związku ze środowiskiem społecznym i ekologicznym . Wchodząc w interakcje z tym środowiskiem zdobywa swoją tożsamość.
Tym co istotnie różni pedagogikę Gestalt od innych prądów i kierunków pedagogicznych, jest wyjście w reformowaniu teorii i praktyki edukacyjnej od jasności sensu i celów osobistego życia i systemu wartości przez samych pedagogów( nauczycieli i wychowawców). Twórcy tej pedagogii przeciwstawiają się bowiem dehumanizacji stosunków międzyludzkich, uprzedmiotowieniu jednostki ludzkiej bez względu na jej wiek i pełniona rolę społeczną, oddalaniu się wychowawców i nauczycieli od życia z pominięciem zasadniczych potrzeb i zainteresowań ich samych jak i ich wychowanków. Może dlatego określa się też tę pedagogikę mianem pedagogiki wychodzącej najpierw od pedagoga.
Zdaniem pedagogów Gestalt nie ma nauki, teorii czy pedagogiki wolnej od wartości. Dlatego tak ważne jest uczynienie jawnym pożądanego systemu wartości i podmiotowe ustosunkowanie się do niego.
Cele wychowania i wartości pedagogiki Gestalt
Pedagogika Gestalt sięga w stanowieniu celów do następujących przesłanek antropologicznych:
1.Człowiek jest w istocie organizmu godnym zaufania.
2.Człowiek niesie w sobie ogromny potencjał możliwości, do których realizacji muszą być stworzone odpowiednie warunki.
3.Człowiek jest istotą społeczną
4. Człowiek jest aktywny sam z siebie i zmienia się dzięki własnej aktywności i jego interakcjom z otoczeniem
5.Każda jednostka zmierza do do wielostronnego rozwoju swoich możliwości i zdolności.
6.Zachowania człowieka można zrozumieć tylko w ich całości
Wśród naczelnych celów tego nurtu wymienia się przede wszystkim :
•odnalezienie siebie
• własnej tożsamości
•samo urzeczywistnienie/ samorealizacja
• odzyskanie utraconej i stłumionej części własnej osobowości,
•eliminacja blokad wewnętrznego rozwoju
•osobisty rozwój/ wzrost jednostki
•rozwój wspólnego ludziom potencjału
•przygotowanie jednostki do rozpoznawania i realizacji własnego potencjału rozwojowego
•odpowiedzialność za samego siebie
•rozpoznawanie osobistych potrzeb i zainteresowań, ich dalsze rozwijanie, doskonalenie własnej świadomości, koncentrowanie się na „tu i teraz”
CELE KIERUNKOWE PEDAGOGIKI GESTALT: Wprowadzenie jednostki do wykształcenia własnych umiejętności i zdolności,
Poznanie własnych potrzeb i zainteresowań, ich dalsze rozwijanie,
Dostrzeganie szans poszerzania potencjału działań i przeżyć,
Kształcenie stale od nowa konstytuujących się efektywnych stosunków pomiędzy: dyscypliną a spontanicznością, zachowaniami wynikającymi z doraźnych potrzeb i hierarchicznych zachowań , swobodnym decydowaniem a odpowiedzialnością,
Samostanowienie z jednoczesną świadomością więzi społecznych (jedność indywiduum- środowisko)
Społeczne zaangażowanie ze świadomością autoodpowiedzialności,
Przyczynienie się do autonomii osoby,
Doskonalenie zdolności doznawania i postrzegania,
Otwartość na „wymagania sytuacji”, czyli zdolność i gotowość rozpoznawania odpowiadających im zachowań
Rola wychowawcy- nauczyciela w procesie kształcenia
Ważne jest by pedagog najpierw uświadomił sobie powyższe cele, a dopiero potem określił, jakimi metodami i poprzez jakie treści mógłby najlepiej je zrealizować. Te przesłanki dydaktyczne kierowane są do wychowawców i nauczycieli , wymagając od nich najpierw zmiany własnej osobowości. Stosunki między nimi a ich wychowankami muszą bowiem bazować na intersubiektywności. Oznacza to dla pedagogów, iż powinni oni przestrzegać i akceptować swoich wychowanków w całej pełni ich egzystencji jako równouprawnienie im jednostki ludzkiej. Ten rodzaj zobowiązania jest tutaj nie tyle nakazem, ile zrozumieniem wartości procesu kształcenia, jako możliwej do osiągnięcia wówczas, kiedy towarzyszy mu klimat wzajemnego zaufania, otwartości i prawdy w komunikacji w klasie szkolnej.
Podstawowe pytanie dla wychowawcy- nauczyciela nie brzmi już więc:
Jak najlepiej przekazuję moją wiedzę?? Ale : Jak udaje mi się realizować z moimi uczniami ową intersubiektywność??
Realizacja intersubiektywności jest warunkiem dla skutecznego i obustronnie zadowalającego przekazu wiedzy. Drogi jednokierunkowego przekazu swojej wiedzy, by w czasie zajęć wciąż stwarzać sytuacje, oferty uczenia się dla uczniów, w których doświadczaliby oni samych siebie, a zarazem- by poznawać ich potrzeby i zainteresowania jako podstawę do samostanowienia o uczeniu się i ponoszenia z tego tytułu autoodpowiedzialności.
Według przesłanek pedagogiki Gestalt w toku kształcenia nauczycielowi powinno towarzyszyć hasło: "Ja zapraszam do uczenia się". Wychowanek wytycza drogę, zaś wychowawca mu w niej jedynie towarzyszy nie narzucając mu ani swojego tempa, ani "trasy".
Podejście intersubiektywne do ucznia w szkole oznacza bezpośrednie komunikowanie się z innymi, gdzie obowiązują komunikaty typu "Ja, Ty".
Komentując czyjeś zachowanie wychowawca powinien mówić bezpośrednio do ucznia, wykorzystując "pozytywną" frustrację, która stymuluje ucznia do aktywności i przejmowania na siebie odpowiedzialności za uczenie się.
Pedagogika Gestalt sięga do przesłanek antropologicznych. Wskazuje, że człowiek jest istotą godną zaufania, niosącą ogromny potencjał możliwości, do realizacji, których trzeba mu stworzyć odpowiednie warunki. Jest również istotą społeczną, aktywną samą w sobie i zmieniającą się dzięki własnej aktywności oraz interakcjom z otoczeniem. Zmierza do wielostronnego rozwoju swoich możliwości i zdolności.
Nauczyciel powinien rozwijać sytuacje horyzontalne nauczania. To znaczy, że dotychczasowe, zwyczajowe interakcje pomiędzy nauczycielem a uczniami, które podkreślały różnice wieku, wiedzy i doświadczenia powinny rozwijać się od partnerskiego współistnienia do kontaktów między nimi jako różnymi,, ale równocześnie równoprawnymi istotami uczestniczącymi w procesie nauczania - uczenia się. Ludzie zawsze uczą się od siebie, chociaż treści i zakres uczenia się są różne.
B. Śliwerski podaje, że wg Pedagogiki Gestalt nauczyciel powinien kierować się sześcioma zasadami:
Zasada pierwszeństwa relacji uczeń - nauczyciel. Polega ona na stawianiu relacji między wychowawcą a wychowankiem na pierwszym miejscu. Nawet ponad tematem lekcyjnym. Ważniejsze są poprawne stosunki w klasie oraz właściwa komunikacja wyrażająca nie tylko zasadnicze informacje typu "dzisiejszym tematem lekcji będzie", "czy na zadanie domowe wykonacie" Istotne są układy między uczniami, ich stosunek do siebie nawzajem, do przedmiotu nauczania. Proces kształcenia polega na uświadomieniu sobie własnych możliwości i potrzeb przez uczniów - uczenie się przeżywanie /ważne jest "tu i teraz"/.
Zasada tworzenia horyzontalnych sytuacji nauczania i uczenia się. Uczenie/nauczanie odbywa się na dwóch poziomach: społeczno-emocjonalnym, oraz merytorycznym. Najpierw należy zająć się pierwszym, aby stworzyć fundamenty dla prawidłowego procesu nauczania i właściwego jego przebiegu. Zasadnicze znaczenie ma w tym przypadku zaufanie pomiędzy uczestnikami tego procesu.
3 . Zasada zajmowania się jednością ciała, psychiki i duszy. Należy pozostawić uczniom swobodę, aby mogli samodzielnie działać, wykorzystywać swoje zdolności do rozwiązywania danych problemów. Powinno się jednoczyć w sobie umysł, intelekt, emocje- duchowy i społeczny wymiar, co umożliwi całościowe doświadczenie.
4 . Zasada uczynienia punktem wyjścia do zajęć tego, co w danym momencie angażuje uczniów, co "staje się". Pedagog powinien brać pod uwagę aktualne i przyszłościowe znaczenie dla uczniów dobranej przez niego treści zajęć. Powinien uwzględnić także wiek uczniów, ich zainteresowania, poziom i wartości dla nich istotne.
Zasada zajmowania się jednością indywiduum - środowisko. Pokazuje jak uczniowie mogą zrozumieć, na czym polega ich odpowiedzialność w działaniach wobec lubianego bądź nielubianego środowiska. Także istotna jest tu struktura więzi w klasie.
Zasada uczenia się przez przeżywanie i działanie. Uczniowie sami doświadczają ważnych dla nich spraw i treści, samodzielnie je rozumieją w aktywnym działaniu. Zajęcia muszą wzbudzać ciekawość, nauczyciel powinien wspierać własną aktywność uczniów.
Wychowanek musi być odpowiedzialny za samego siebie. Powinien odznaczać się empatią i szacunkiem dla drugiej osoby we wzajemnych relacjach. Istotne jest zaangażowanie w dialog pomiędzy wychowawcą a wychowankiem. Nauczyciel czasami musi odejść od swojej strategii, wychowania - oddziaływania, aby zachować prawdziwość swojego dialogu. Nie wolno mu wykorzystywać wychowanka, powinien przestrzegać etyki, uwzględnić motywację.
Podsumowując
Pedagogika Gestalt powstała w oparciu o bardzo wiele kierunków i szkół (m.in. egzystencjalizm, psychoanaliza, psychologia humanistyczna, terapia Gestalt...). Styl oddziaływania pedagogicznego tego nurtu zawiera elementy charakterystyczne dla różnych, nieraz odmiennych kierunków. Najważniejsze z nich to: taki sam wpływ przeszłości i przyszłości na osobę, uznanie agresji za konieczny popęd życia, praca nad własnym sukcesem jest przyjemniejsza od koncentrowania się na urazach i w końcu to, że teorie są tylko tymczasowymi analizami, a powierzchnia objawia tyle, co głębia.
Przeciwstawia się:
Przeciwstawia się dehumanizacji stosunków międzyludzkich,
uprzedmiotowieniu jednostki ludzkiej bez względu na jej wiek, pełnią rolę społeczną,
oddalaniu się wychowawców i nauczycieli od życia z pominięciem zasadniczych potrzeb i zainteresowań ich samych oraz ich wychowanków.
Negatywne strony tej pedagogiki
nie docenia przeszłości człowieka, tego, co mogło go kształtować,
traktuje normy i wartości jako częstą przyczynę wewnętrznych konfliktów,
mało uwagi poświęca na codzienne funkcjonowanie człowieka.