Pedagogika Gestalt –
powstała w latach 70. XX w, pedagogika alternatywna, czerpie z kilku nurtów w naukach humanistycznych ( psych. Humanistyczna, egzystencjalizm, fenomenologia, holistyczna, psycho i socjoterapia).
Pojęcie i koncepcja – pojawiły się dzięki koncepcji dwóch autorów: H.G. Petzold i Georg I. Brown.
Olaf Axel Burow - napisał pracę monograficzną o pedagogice Gestalt
Opiera się na 3 autonomicznych fundamentach:
„Confluent Education” (edukacja przez „stapianie się”). Łączy ona terapię Gestalt z procesem nauczania w szkole. Jej istotą jest rozwinięcie programu i metodologii edukacji, która ma koncentrować się na emocjonalnej i poznawczej sferze uczenia. Chodzi o łączenie w procesie wychowania emocji, postaw i wartości młodego człowieka i dzięki temu docieranie do coraz głębszych sfer jego istnienia.
Zajęcia interakcyjne skoncentrowane na temacie – Istotą jest osiągnięcie równowagi pomiędzy: treściami i tematem zajęć, indywiduum z jego własną biografią, potrzebami fizycznymi, duchowymi i moralnymi i umiejętnościami komunikowania się z samym sobą i otoczeniem oraz pomiędzy grupą jako całością.
Chodzi równowagę pomiędzy dawaniem i przyjmowaniem, słuchaniem i mówieniem, aktywnością i biernością.
Agogika integracyjna (holistyczna) – opiera się na regule zgodnie z którą człowiek jest podmiotem ciała, psychiki i ducha żyjącym w nierozerwalnym związku ze środowiskiem społecznym i ekologicznym. Zdobywa swą tożsamość poprzez wchodzenie w interakcję z tym środowiskiem.
Stosuje się psychodramę Moreno i teatr terapeutyczny Illjinesa.
To co różni ped. Gestalt od innych prądów: wyjście w reformowaniu teorii i praktyki edukacyjnej od jasności sensu i celów osobistego życia i systemu wartości przez samych pedagogów (wychowawców). Określa się ją mianem pedagogiki wychodzącej najpierw od pedagoga.
Naczelne cele tego nurtu:
Wprowadzenie jednostki do wykształcenia własnych umiejętności i zdolności
Poznawanie własnych potrzeb i zainteresowań, ich rozwijanie
Dostrzeganie szans poszerzania potencjału działań i przeżyć
Kształcenie stale od nowa konstytuujących się stosunków pomiędzy: dyscypliną a spontanicznością, zachowaniami wynikającymi z doraźnych potrzeb i hierarchicznych zachowań, swobodnym decydowaniem a odpowiedzialnością
Samostanowienie z jednoczesną świadomością więzi społecznych
Społeczne zaangażowanie ze świadomością autoodpowiedzialności
Przyczynianie się do autonomii osoby
Doskonalenie zdolności doznawania i postrzegania
Otwartość na „wymagania sytuacji”. Czyli zdolność i gotowość rozpoznawania oczekiwań i odpowiadających im zachowań
Rola wychowawcy w procesie kształcenia.: Pedagog powinien postrzegać i akceptować swoich wychowanków w całej pełni ich egzystencji jako równoprawne im jednostki ludzkie. Stosunki między wychowankami a wychowawcami muszą bazować na intersubiektywności, czyli na tym co zachodzi pomiędzy „zderzającymi się” dwoma osobowościami. Nie ma miejsce na podejście indywidualistyczne czy grupowe dla uczniów ale „bycie we dwoje” zasilane bogactwem tego, co dzieje się „tu i teraz”.
Wychowankowi daje to poczucie bezpieczeństwa, wspomaga go i pomaga odkrywać jego możliwości rozwojowe i osobliwości. Hasło przewodnie wychowawcy: Ja zapraszam do uczenia się.
Podejście holistyczne: traktowanie wychowanka nie tylko zgodnie z rolą ucznia ale tez dziecka, młodzieńca, brata, sąsiada czy kolegi do zabawy.
Powinien zwracać się bezpośrednio typu „ty” zamiast „on”, „jacyś”, „ktoś”. Relacje powinny dążyć do partnerskiego współistnienia ku kontaktom między nimi jako różnymi ale zarazem równoprawnymi istotami w procesie nauczania – uczenia się.
Pedagogika Gestalt pobudza do autorefleksji , uwarunkowań i możliwości własnego działania sprzyjając autonomii doskonalących się wychowawców, wspierając umiejętność rozpoznawania przez nich własnych potrzeb i uświadamiania sobie własnej odpowiedzialności za decyzje. Osoba ucząca zamiast bezkrytycznego przystosowania trenuje zdolności, rozpoznawanie własnych potrzeb, rozwijanie uczuć wobec własnych możliwości podejmowania decyzji.
Chcąc zastosować pedagogikę Gestalt do sytuacji szkolnych nauczyciel musi kierować się zasadami:
Zasada pierwszeństwa relacji uczeń-nauczyciel.
Bazą i celem zajęć są pełne zaufania stosunki między uczniami a nauczycielem. Jeśli te stosunki są zakłócone to pierwszeństwo nad tematem lekcji powinny mieć wzajemne relacje na poziomie JA-MY.
Proces nauczania-uczenia się nie zaczyna się od treści programowych lecz od możliwości i potrzeb uczniów. Zajęcia oznaczają stwarzanie sytuacji i możliwości, w których zdobywana wiedza miałaby dla uczniów bezpośrednie znaczenie. Uczniowie sami doświadczają ważnych dla nich spraw, dzięki nauczycielowi mają umożliwione uświadamianie sobie własnych możliwości i potrzeb.
Zasada tworzenia horyzontalnych sytuacji nauczania i uczenia się.
Lekcje mają 2 poziomy: społeczno -emocjonalnego uczenia się i merytorycznego uczenia się. Początkujący nauczyciel powinien najpierw zająć się tym pierwszym. Jeżeli uczniowie muszą być przygotowani, by uczyć się czegoś od nauczyciela, to i on musi być gotów, by uczyć się czegoś od swoich uczniów. Obie strony korzystają z obopólnej wymiany. Nauczyciel ma zaufanie do zdolności ucznia, że będzie się samodzielnie uczył i rozwijał oraz, że uczniowie zyskują zaufanie do nauczyciela. Uczniowie przechodzą do doświadczania sytuacji horyzontalnych typu „równy” z „równym”, kontakty partnerskie, dialogowe jak między równoprawnymi ludźmi.
Zasada zajmowania się jednością ciała-psychiki i duszy.
Afirmacja jednorodnej perspektywy istosty ludzkiej, która jednoczy w sobie wymiar zmysłowy, emocjonalny, intelektualny, społeczny i duchowy. Umożliwia całościowe dośiadczania. Możność wyrażania emocjonalnych i cielesnych odczuć jednostki.
Zasada uczynienia punktem wyjścia do zajęć tego, co w danym momencie angażuje uczniów
Nauczyciel przy wyborze treści zajęć powinien brać pod uwagę to co ma aktualne i przyszłościowe znaczenie dla uczniów. Powinien umożliwić uczniom doświadczanie istotności i wagi spraw i treści ze względu na nich samych. Ważne jest pobudzanie ich zaciekawień.
Zasada zajmowania się jednością indywiduum –środowisko
Uczniowie powinni uczyc się odpowiedzialności działań wobec lubianego i nielubianego otoczenia.
Zasada uczenia się przez przeżywanie i działanie.
Nauczyciel tworzy sytuacje, w których uczniowie sami doświadczają ważnych dla nich spraw i treści, oraz że będą mogli je samodzielnie zrozumieć w aktywnym działaniu. Osoby uczące się same mają pobudzić w sobie „apetyt” na zdobywanie wiedzy, świadomie wybrać coś co je porusza, pochłania ich uwagę, aktywnie się nimi zająć, zasymilować.
Krytyka pedagogii Gestalt:
- wychowanie typu Gestalt wymaga wiele cierpliwości, nie ma natychmiastowych efektów
-pedagogika ta wymaga od nauczyciela zmiany dotychczasowych założeń i postaw
-koncepcja jest zbyt radykalna
-brak jasnych definicji zjawisk czy procesów, brak określonych granic stosowania
-normy i wartości są traktowane jako obce jednostce. Niedocenianie pozytywnej roli kultury i konformizmu
-eksponuje samorozwój, samostanowienie itd., nie uczy jak osiągnąć u wychowanków altruizm, miłość itp.
-podkreśla konieczność zaspokajania własnych potrzeb a nie uwzględnia czynników społecznych, które nie pozwalają na to
-za mało uwagi poświęconej codziennemu funkcjonowaniu człowieka w kontekście politycznym, kulturowym, ekonomicznym.
-niedostatek literatury i badań w zakresie terapii gestalt
-brak ogólnokrajowych instytucji przygotowujących do nabywania kompetencji w zakresie gestaltyzmu