WYCHOWANIA
PEDAGOGIKA GESTALT
Pedagogika Gestalt (Gestalt - z jęz. niem. - postać, kształt, forma) powstała w latach siedemdziesiątych naszego stulecia jako jeden z rodzajów pedagogiki alternatywnej, integrującej wiedzę i doświadczenia z kilku nurtów w naukach humanistycznych. Pojęcie i koncepcja pedagogiki Gestalt pojawiły się w roku 1977 dzięki książce Hilariona G. Petzolda i Georga I. Browna.
Koncepcja pedagogiki Gestalt polega na tym, że edukacja koncentruje się na emocjonalnej i poznawczej sferze uczenia się, dbając zarazem o ich integrację i współgranie. Istotą interakcji w tym przypadku jest równowaga między treścią zajęć a uczniem, z uwzględnieniem jego biografii, potrzeb fizycznych, duchowych i moralnych; z kształtowaniem jego umiejętności komunikowania się z samym sobą i otoczeniem oraz między grupą jako całością. Chodzi tu o uzyskanie równowagi między dawaniem a przyjmowaniem, słuchaniem a mówieniem, aktywnością a biernością. Głównymi celami wychowania w pedagogice Gestalt są:
wprowadzenie jednostki do kształtowania własnych umiejętności,
poznanie własnych potrzeb i zainteresowań, ich dalsze rozwijanie,
dostrzeganie szans poszerzania potencjału działań i przeżyć,
samostanowienie z jednoczesną świadomością więzi społecznych,
przyczynianie się do autonomii osoby,
doskonalenie zdolności doznawania i postrzegania,
zdolność rozpoznawania oczekiwań i gotowość odpowiadających im zachowań.
Te cele wychowania zobowiązują nauczycieli i wychowawców do innego niż dotąd traktowania uczniów; pedagodzy najpierw powinni uświadomić sobie opisane cele, a dopiero potem określić, jakimi metodami i z zastosowaniem jakich treści mogliby najlepiej je zrealizować. Pedagodzy Gestalt w kontaktach z dziećmi powinni uwzględniać to, że dziecko musi doświadczać uczucia przynależności i więzi społecznej; należy mu okazywać uczucia i przejawiać postawę równouprawnienia; dziecko musi mieć także możliwość nabrania odwagi i zaufania do samego siebie.
Pedagogika Gestalt sięga w stawianiu celów do następujących przesłanek antropologicznych:
człowiek jest w istocie organizmem godnym zaufania
człowiek niesie w sobie ogromny potencjał możliwości, do których realizacji muszą być stworzone odpowiednie warunki
człowiek jest istotą społeczną
człowiek jest aktywny sam z siebie i zmienia się dzięki własnej aktywności i jego interakcjom z otoczeniem
każda jednostka zmierza do wielostronnego rozwoju swoich możliwości i zdolności
zachowania człowieka można zrozumieć tylko w ich całości.
Nowe spojrzenie na dziecko wymaga od nauczycieli zmiany własnej osobowości, czego z pewnością można dokonać przez pracę nad sobą, przez uczestnictwo w najnowszych formach doskonalenia zawodowego. Zdaniem twórców pedagogiki Gestalt, nauczyciele sami powinni przejść trening Gestalt, by mieć praktyczną możliwość doświadczenia własnych przeżyć, co by pomogło ich własnemu rozwojowi; aby wychowywać świadomych, odpowiedzialnych i zintegrowanych osobowościowo uczniów, trzeba bowiem samemu też być świadomym i odpowiedzialnym. Zawsze tak było i będzie, że o jakości uczenia się będzie decydować jakość nauczania.
Biorąc pod uwagę założenia pedagogiki Gestalt, nauczyciel nie powinien zadawać sobie pytania: jak mam najlepiej przekazać swoją wiedzę, ale: jak realizować z moimi uczniami intersubiektywność? Intersubiektywne podejście do ucznia, to podejście holistyczne, które nakazuje traktować ucznia zgodnie z jego uczniowską rolą. Nie należy zapominać, że uczeń jest jednością uczuć, myślenia i działania, która musi być respektowana w czasie zajęć szkolnych.
Gestaltyści nie dążą do zastąpienia dotychczasowych modeli kształcenia i wychowania własnym modelem, lecz wysuwają jedną z wielu propozycji wzbogacenia systemu oświatowego. Pedagogika Gestalt jest rodzajem pedagogiki alternatywnej. Gestaltyści twierdzą jednak, że założeń pedagogiki nie da się zrealizować w powszechnej szkole masowej z tradycyjnym systemem klasowo-lekcyjnym. Proponują spełnienie m.in. następujących warunków:
Zamiast centralistycznej szkoły masowej - zdecentralizowana miniszkoła. W takiej szkole można zaspokoić ludzkie potrzeby i zainteresowania. W związku z tym, że pedagogika Gestalt kładzie szczególny akcent na rozwijanie osobowości i właściwe kontakty ze środowiskiem, w takiej szkole jest preferowana praca w małych grupach.
Zamiast selekcji - wspieranie. Odrzuca się system stopni szkolnych budzący antagonistyczną konkurencję, która niszczy radość uczenia się. Stopnie szkolne zostają zastąpione informacją o kompetencjach dziecka oraz barierach, które musi pokonać, by zrealizować tzw. minimum lub maksimum edukacyjne.
Zamiast normalizowania i planowania - samosterowane i twórcze uczenie się. Gestaltyści nie podważają zasadności ustalania programów nauczania, dają jednak uczniom swobodę w zakresie doboru treści uczenia się i czasu ich realizacji.
Zamiast lekcji przedmiotowych i systemu klasowo-lekcyjnego - zajęcia holistyczne. Pedagodzy Gestalt proponują, by uczenie się było jednością, całością i odpowiadało realnym związkom z życiem. W trakcie kształcenia i wychowania uczeń powinien być włączony w swoje środowisko materialne i społeczno-polityczne. Chodzi tu o to, jak wpływają na dziecko różne elementy świata, i na które z nich ono samo ma wpływ.
Zamiast nadmiaru kognitywizmu - integracja. W szkole powinno się realizować takie cele, jak: gotowość do udzielania pomocy, solidarność, empatia, zdolność podejmowania decyzji, wychowanie do spontaniczności, trening zmysłów, zdolności spostrzegania, ćwiczenie postrzegania siebie i postrzegania innych, rozpoznawanie sygnałów pozawerbalnych i wyrażanie uczuć.
Zamiast tłumienia popędu ruchu - promowanie i wspieranie aktywności fizycznej uczniów, albowiem tłumienie popędu ruchu jest nieposzanowaniem biologicznej rzeczywistości i tego, że człowiek jest jednością ciała, psychiki i duszy.
Zamiast tłumienia zakłóceń - praca z zakłóceniami. Warto się pozytywnie skierować ku zakłóceniom, by uczynić je przedmiotem rozmowy i zastanowić się, jak je opanować.
Zamiast bezuczuciowego, naukowego fachowca - nauczyciel jako człowiek. Nauczyciel powinien być w zgodzie z samym sobą i z klasą. Dopiero jego większa otwartość umożliwia stosunki zaufania w klasie.
Zamiast nadmiernej opieki - samostanowiące uczenie się. Chodzi o to, by w procesie wymiany wiedzy z nauczycielem rozbudzić apetyt poznawczy. Uczenie się powinno być aktem twórczym, w trakcie którego wiedza jest permanentnie przekształcającym się rezultatem osobistego procesu asymilacji i integracji treści kształcenia z własną osobowością.
Zamiast strategii motywacji do wymądrzania się - wychodzenie od tego, co jest w uczniach. Według gestaltystów trudności ze wzbudzaniem motywacji wynikają m.in. z tego, że w procesie nauczania i uczenia się mijamy się z potrzebami uczniów.
Zamiast rezygnacji - umożliwianie aktywnego samostanowienia. Gestaltyści pobudzają do samorefleksji, rozumienia uwarunkowań i poszerzania możliwości własnego działania. Trenują zdolności, rozpoznawanie własnych potrzeb i rozwijanie uczuć wobec własnych możliwości podejmowania decyzji.
Pedagogika Gestalt pobudza do samorefleksji, uwarunkowań i możliwości własnego działania sprzyjając autonomii doskonalących się wychowawców, wspierając umiejętność rozpoznawania przez nich własnych potrzeb i uświadamiania sobie własnej odpowiedzialności za decyzje. Mobilizuje moce i siły, które prowadzą do aktywnego współkształtowania osoby uczącej się. Zamiast więc bezkrytycznego przystosowania trenuje zdolności, rozpoznawanie własnych potrzeb i rozwijanie uczuć wobec własnych możliwości podejmowania decyzji.
Tamże, s. 157.
Tamże, s. 155-160.
Tamże, s. 160.
Tamże, s. 158-159.
Tamże, s. 155-173.
Tamże, s. 164.