Slajd 1. Co to jest swobodny przepływ kapitału?:

Przepływ kapitału polega on na jednostronnym przeniesieniu wartości majątkowych do innego państwa członkowskiego, które pozbawione jest charakterystycznej dla płatności wzajemności za towar czy usługę, względnie akcesoryjność ze stosunkiem pracy lub prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Jego celem nie jest wygaszenie innego zobowiązania przez zapłatę lecz przede wszystkim realizacja przy pomocy środków czy instrumentów finansowych samoistnej komercyjnej inwestycji lub lokaty poza granicami państwa siedziby i ewentualnie korzystanie z jej efektów, a więc także zwrotny transfer zysku, chociażby w postaci odsetek lub dywidendy oraz ewentualnie otrzymanie wypłaty na podstawie polisy ubezpieczenia na życie. Należy jednak zwrócić uwagę na ów dodatkowy pozakomercyjny obszar tej swobody, który obejmuje nie tylko transfer środków na rachunek w innym państwie, który nie jest nawet oprocentowany i służy posiadaniu ich tam do dyspozycji względnie fizyczny przewóz przez granicę, także bez żadnego celu i podstawy. Przepływ kapitału oznacza swobodę eksportu i importu kapitału w różnych formach np:

• Inwestycje bezpośrednie,

• Obrót papierami wartościowymi,

• Zakup nieruchomości,

• Prowadzenie rachunków bankowych itp.

Slajd 2. Cele swobodnego przepływu kapitału

Celem jest umożliwienie realizacji, za pomocą różnego rodzaju instrumentów finansowych, samoistnej komercyjnej inwestycji w innym państwie członkowskim i ewentualne korzystanie z jej efektów. Najczęściej uważa się, iż swoboda w tym zakresie powinna umożliwiać m.in.: inwestycje bezpośrednie, zakup i sprzedaż nieruchomości w innych państwach członkowskich, zakup i sprzedaż papierów wartościowych oraz transakcje z ich udziale, zaciąganie pożyczek, udzielanie kredytów, poręczeń i gwarancji oraz przepływy kapitału o charakterze osobistym. Warto przy tym zwrócić uwagę, iż w odróżnieniu od pozostałych swobód, art. 56 zapewnia swobodę przepływu płatności i kapitału również między państwami członkowskimi a państwami trzecimi.

Slajd 3.Ograniczenia w obrocie dewizowym w kraju

Indywidualnego zezwolenia dewizowego wymaga dokonywanie w kraju między rezydentami rozliczeń w walutach obcych, z wyjątkiem m.in.:

- rozliczeń między osobami fizycznymi niezwiązanych z działalnością gospodarczą,

- rozliczeń między rezydentami, gdy waluty obce rezydent uzyskał sprzedając rzeczy lub prawa drugiego rezydenta w obrocie dewizowym za zagranicą,

- określonych rozliczeń między pracodawcą a pracownikiem związanych z pracą lub podróżą służbową za granicą.

Slajd 4. Ograniczenia w obrocie dewizowym z zagranicą

W obecnym stanie prawnym indywidualnego zezwolenia dewizowego wymaga:

- ustalanie oraz przyjmowanie przez rezydentów należności od nierezydentów w walutach

innych niż waluty wymienialne, których wykaz ogłosił Prezes NBP w obwieszczeniu z dnia

17 września 2002 r. (MP nr 42, poz. 649), lub złoty, z wyjątkiem należności nieodpłatnych (np. darowizny) oraz należności niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej,

- wywóz oraz wysyłanie za granicę złota i platyny, z wyjątkiem wywozu i wysyłania przez nierezydentów, którzy uprzednio wywieźli je do Polski i odpowiednio zgłosili, a także przez rezydentów prowadzących działalność w zakresie przetwórstwa i obrotu metalami szlachetnymi oraz z wyjątkiem wywozu złotych monet NBP,

- wywóz oraz wysyłanie za granicę krajowych lub zagranicznych środków płatniczych o wartości przekraczającej łącznie równowartość 10 000 euro, z wyjątkiem wywozu i wysyłania środków płatniczych o wyższej wartości przez m.in.:

- rezydentów i nierezydentów, którzy wypłacili je z rachunku bankowego lub nabyli od banku za środki zgromadzone na takim rachunku (co należy udokumentować odpowiednim zaświadczeniem),

- nierezydentów, którzy uprzednio wywieźli je do Polski i odpowiednio zgłosili.

Slajd 5. Regulacje unijne

Omawiana zasada zawarta jest w art. 56-60 TWE. Artykuł 56 TWE stanowi, że wszelkie ograniczenia przepływu kapitału oraz dokonywania płatności między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi są zakazane.

Zasada ta nie narusza prawa danego państwa członkowskiego do:

- stosowania przepisów prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania (tj. rezydentów i nierezydentów) lub różne miejsce inwestowania kapitału,

- podejmowania wszelkich środków niezbędnych do:

- zapobiegania naruszeniom ustaw i aktów wykonawczych danego państwa (zwłaszcza w sferze podatkowej i nadzoru nad instytucjami finansowymi),

- ustanowienia procedur deklarowania przepływu kapitału do celów informacji administracyjnej bądź statystycznej,

- podejmowania środków uzasadnionych względami porządku lub bezpieczeństwa publicznego.

Jednakże środki i procedury nie mogą stanowić dyskryminacji ani też ukrytego ograniczenia w swobodnym przepływie kapitału i płatności. Powinny one być również adekwatne do założonych celów, a więc nie ograniczać swobody w stopniu większym niż konieczny do ich realizacji. Ponadto przewidziane przez TWE procedury związane z prawem obywateli UE do osiedlania się i prowadzenia działalności gospodarczej nie mogą być sprzeczne z postanowieniami art. 56-57 TWE.

Slajd 6. Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców

Tę niezwykle sporną problematykę reguluje ustawa z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (t.j. Dz.U. z 1996 r. nr 54, poz. 245 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 128, poz. 1175), która wymaga uzyskania zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położonych w Polsce przez każdego cudzoziemca (z wyjątkami określonymi w art. 8 ustawy), pod rygorem nieważności umowy. Przepisy te powinny zostać dostosowane do prawa unijnego przez wyeliminowanie obowiązku uzyskania zezwolenia na nabywanie nieruchomości przez obywateli UE i państw członkowskich EOG oraz przedsiębiorców z tego obszaru, najpóźniej do dnia przystąpienia Polski do UE. Traktat Akcesyjny przewiduje dwa okresy przejściowe dla wprowadzenia pełnej swobody nabywania nieruchomości przez wymienione osoby:

- przez 5 lat od uzyskania członkostwa w UE Polska będzie mogła stosować wymóg uzyskania zezwolenia na nabycie nieruchomości w odniesieniu do tzw. drugich domów (z tej kategorii wyłączone będą nieruchomości o charakterze rekreacyjnym nabywane w celach prowadzenia działalności gospodarczej), a ponadto zezwolenie nie będzie wymagane dla nabycia takich nieruchomości przez osoby zamieszkałe na terytorium Polski przez cztery lata przed transakcją ,

- przez 12 lat od uzyskania członkostwa w UE Polska będzie mogła stosować zezwolenia w odniesieniu do nieruchomości rolnych i leśnych; jednakże okres przejściowy nie obejmie rolników indywidualnych osiedlających się i prowadzących działalność rolniczą na zasadach samo zatrudnienia w Polsce pod warunkiem dzierżawy i uprawiania przez nich nieruchomości przez trzy lata, a w województwach warmińsko-mazurskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim, zachodniopomorskim, lubuskim, wielkopolskim, dolnośląskim i opolskim -siedmiu lat przed nabyciem nieruchomości. W związku z postanowieniami Traktatu Akcesyjnego został przygotowany i wpłynął do Sejmu rządowy projekt nowelizacji ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Nowelizacja powinna zostać uchwalona i wejść w życie przed przystąpieniem Polski do UE.

Slajd 7. Przelewy transgraniczne

Zagadnienia przelewów transgranicznych dotyczy art. 63g ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 229, poz. 2276). Przez pojęcie takich przelewów rozumie się zlecane przez klientów banków (zleceniodawców) polecenia przelewu i wpłat gotówkowych w obrocie z krajami członkowskimi UE oraz z Islandią , Liechtensteinem i Norwegią , w kwocie nieprzekraczającej równowartości w złotych 50 000 euro przeliczonej według kursów średnich ogłaszanych przez Narodowy Bank Polski w dniu przyjęcia zlecenia. Bank dokonujący takiego przelewu będzie zobowiązany wobec swego klienta do: - złożenia na żądanie klienta, przed przyjęciem dyspozycji przelewu, oświadczenia, zawierającego termin wykonania przelewu oraz wysokość wszystkich opłat i prowizji z nim związanych (z wyłączeniem kosztów związanych z zastosowaniem kursów walut obcych w złotych), - wykonania przelewu transgranicznego w pełnej kwocie objętej zleceniem (bez dokonywania z niej żadnych potrąceń z tytułu kosztów przelewu), chyba ż e klient określi, ż e koszty pokryje w całości lub w części beneficjent przelewu; nie wyklucza to uprawnień banku beneficjenta do pobierania opłat związanych z prowadzeniem jego rachunku, - wykonania przelewu transgranicznego przez uznanie rachunku banku beneficjenta, w terminie do koń ca 5 dnia roboczego następującego po dniu przyjęcia zlecenia, chyba że inny termin został ustalony w umowie z klientem.

Slajd 8. Prawo bankowe

Również w dziedzinie prawa bankowego i innych przepisów dotyczących płatności i rozliczeń finansowych nastąpiła już prawie pełna harmonizacja prawa polskiego z prawem UE: 

- ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. nr 123, poz. 1351 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 223, poz. 2216) oraz niektóre przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. nr 60, poz. 535 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. nr 217, poz. 2125) implementują do prawa polskiego postanowienia Dyrektywy nr 98/26 z 19 maja 1998 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych, przewidują c m.in. nieodwołalność zleceń rozrachunku oraz gwarancje wykonania zleceń rozrachunku pomimo ogłoszenia upadłości jednego z uczestników systemu płatności po nadaniu zlecenia, które ma

obciążyć rachunek uczestnika, 

- ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz.U. nr 169, poz. 1385) wprowadza postanowienia Dyrektywy nr 2000/46 o podejmowaniu i prowadzeniu działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz o nadzorze nad ich działalnością , 

- ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych

ustaw (Dz.U. nr 111, poz. 1195) wprowadza m.in. nowe zasady dotyczące prowadzenia przez

banki krajowe działalności za granicą oraz działalności bankowej wykonywanej w Polsce przez zagraniczne instytucje kredytowe oraz ich oddziały, a także tzw. przelewów transgranicznych, które wejdą w życie z dniem przystąpienia Polski do UE i implementują postanowienia Dyrektywy nr 97/5 z 27 stycznia 1997 r. w sprawie przelewów transgranicznych.

Slajd 9. Przeciwdziałanie praniu brudnych pieniędzy

Ustawą z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 153, poz. 1505) wprowadzono do polskiego prawa przepisy Dyrektywy Rady nr 91/308 z dnia 10 czerwca 1991 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego w celu prania brudnych pieniędzy. 

Przepisy ustawy dotyczą m.in. rejestracji transakcji o wartości powyżej 15 000 euro i dokonujących je osób przez określone podmioty (m.in. banki, kantory wymiany walut, domy maklerskie, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeniowe, Pocztę Polską , notariuszy, pośredników nieruchomościowych), zgłaszania takich transakcji Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej i możliwości wstrzymania przez niego "podejrzanych transakcji" oraz zastosowania blokady odpowiednich rachunków bankowych. Zgodnie z raportem monitorują cym, obowiązek rejestracji i zgłaszania podejrzanych transakcji powinien zostać rozciągnięty na kolejne kategorie podmiotów, m.in. prawników, doradców podatkowych, księgowych i biegłych rewidentów.

Slajd 10. Ograniczenia w obrocie dewizowym w kraju

Indywidualnego zezwolenia dewizowego wymaga dokonywanie w kraju między rezydentami rozliczeń w walutach obcych, z wyjątkiem m.in.:

- rozliczeń między osobami fizycznymi niezwiązanych z działalnością gospodarczą ,

- rozliczeń między rezydentami, gdy waluty obce rezydent uzyskał sprzedają c rzeczy lub prawa drugiego rezydenta w obrocie dewizowym z zagranicą ,

- określonych rozliczeń między pracodawcą a pracownikiem związanych z pracą lub podróżą służbową za granicą .

Slajd 11. Płatności w euro

W tym kontekście należy wspomnieć o Rozporządzeniu 2560/2001 dotyczącym płatności transgranicznych w euro. Jego celem jest zapewnienie, aby strefa euro była traktowana jako strefa płatności krajowych. Dlatego początkowo do wysokości 12 500 euro, a od 1.1.2006 r. do wysokości 50 000 euro opłaty za płatności transgraniczne w euro nie powinny być wyższe niż za wewnątrzkrajowe płatności w tej walucie. Obejmuje to nie tylko przekazy bankowe, czeki, ale także elektroniczne transakcje płatnicze, do których zalicza się w szczególności wycofanie gotówki poprzez elektroniczny instrument płatności oraz wielokrotnego użytku elektroniczne karty płatnicze. Rozporządzenie przewiduje obowiązek informowania klienta na piśmie w łatwo zrozumiałej formie o opłatach nałożonych na płatności transgraniczne i dokonywane w państwie członkowskim oraz o ich zmianach. Jako środek ułatwiający te czynności na wniosek każdego klienta należy przekazać mu jego międzynarodowy numer rachunku bankowego (IBAN) oraz kod identyfikujący banku (BIC) tej instytucji. Zarazem klient jest zobowiązany na wniosek instytucji dokonującej płatności przekazać IBAN beneficjenta oraz BIC instytucji beneficjenta, pod rygorem nałożenia dodatkowych opłat. Instytucje te są zarazem zobowiązane do powoływania na wyciągach z konta każdego klienta lub w załączniku do tego wyciągu, jego IBAN oraz swój BIC. Także transgraniczne fakturowanie towarów i usług we Wspólnocie wymaga od dostawcy, który akceptuje płatność przelewem, przekazania klientowi swojego IBAN oraz BIC swojej instytucji.