Klasyczna metoda problem

W metodzie tej uwzględnia się cztery istotne momenty. Obejmują one:

-       wytwarzanie sytuacji problemowej,

-       formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązywania,

-       weryfikację pomysłów rozwiązania,

-       porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zdaniach o charakterze praktycznym bądź teoretycznym.

Cechą charakterystyczną tej metody jest swoista dominacja uczenia się nad nauczaniem. W prawdzie polega ona na ciągłej interakcji między nauczycielem i uczniami, lecz celem tej interakcji jest uruchomienie sił ucznia, wzbudzenie jego wiary w siebie i nabycie przezeń przekonania, że jest on w stanie rozwiązywać coraz trudniejsze problemy. Jest to nie tylko kształcenie, lecz także i wychowanie do umysłowej wolności i moralnej niezawisłości, do harmonii między tym, co się robi i na zewnątrz ujawnia. Bogate doświadczenie szkół przekonuje, że to wszystko jest możliwe, a po pewnym okresie  stosowania metod problemowych tempo pracy wzrasta, a poziom uczniów w każdej klasie podnosi się 
i względnie wyrównuje, zwłaszcza gdy stosuje się dość często pracę grupową.

Metoda przypadków

Metoda ta polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku, na przykład na temat odkryć naukowych, produkcji, handlu czy stosunków między ludźmi rozwiązania jakichś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami, na które należy odpowiedzieć, uczestnicy sesji w ciągu kilku minut formułują pytania dotyczące tego przypadku , a nauczyciel udziela odpowiednich wyjaśnień. Z kolei następuje właściwy proces poszukiwania odpowiedzi  na postawione pytania. W toku dyskusji następuje ustalenie  problemu głównego i problemów zeń wynikających, a następnie warunków, jakie mają umożliwić rozwiązanie problemu.

Metoda sytuacyjna

Ta metoda jest zbliżona do metody przypadków, polega na  wprowadzeniu uczniów w jakaś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje „za” i  „przeciw”. Zadaniem uczniów jest zrozumieć tę sytuację oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, następnie przewidzieć skutki tej decyzji. Ze względu na dużą dokładność i znaczną objętość tych opisów metoda sytuacyjna jest trudna w realizacji.

Giełda pomysłów

Metoda ta nosi też nazwę burzy mózgów. Polega ona na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych, niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów poddaje się je ocenie zespołu, stąd metodę tę traktuje się jako metodę odroczonej oceny. Jak widać metoda ta opiera się na ogniwach procesu rozwiązywania problemu, obejmujących:

-       wytwarzanie sytuacji problemowej,

-       wytwarzanie pomysłów,

-       sprawdzanie, wartościowanie i wybór najlepszych pomysłów.

Mikronauczanie

Jest to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych, szczególnie spopularyzowana w procesach kształcenia kandydatów na nauczycieli. Stosuje się ją w małych, kilkuosobowych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający od 5 do 20 minut, a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby z kolei jeden z członków grupy mógł przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów, już w ulepszonej wersji.

Gry dydaktyczne

Metoda gier dydaktycznych ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich. Zabawa jest działaniem wykonywanym dla przyjemności, dlatego jest  czynnikiem szczególnie pożądanym w toku nauczania i uczenia się. Zabawa to również główna forma aktywności dzieci do czasu pójścia do szkoły, uczniowie zaś i dorośli zajmują się nią na ogół w czasie wolnym od nauki i pracy.

Według współczesnych poglądów zabawa pełni wiele funkcji. Umożliwiając zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań, jednocześnie ułatwia dziecku wchodzenie w życie społeczne, poznawanie rzeczywistości i przystosowanie jej do własnych potrzeb. Spośród wielu klasyfikacji  zabaw za najbardziej właściwą można przyjąć ich podział na zabawy funkcjonalne, tematyczne, konstrukcyjne oraz gry dydaktyczne, sportowe i wojenne.

 Obok terminu zabawa istnieje w języku polskim termin gra. Gra jest taką odmianą zabawy, która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł. Przyzwyczajając do respektowania reguł gra spełnia funkcje kształcąco – wychowujące: służy procesowi poznania, uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie, sprzyja uspołecznieniu, przyzwyczaja zarówno do wygrywania jak i przegrywania. W obrębie dydaktyki ogólnej interesują nas głównie zabawy jako gry dydaktyczne. Chodzi tu zabawy inscenizacyjne, gry symulacyjne, gry logiczne. Pozwolę sobie teraz bliżej przedstawić dwie odmiany gier dydaktycznych.

Jedną z nich są zabawy inscenizacje, zwane też metodą inscenizacji, polegającą na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Istotnym czynnikiem w tej metodzie jest odtwarzanie przez ucznia zachowań jakiejś postaci, wcielenie się niejako w nią , przyjęcie na siebie jej „roli”.

Inscenizacje   o charakterze realnym nadają się do odtwarzania  wydarzeń historycznych, biografii sławnych ludzi, funkcjonowania instytucji i organizacji.  Inscenizacje o zabarwieniu fikcyjnym szczególnie często stosuje się w odtwarzaniu bajek, legend, utworów literackich, scen z życia. Ich pierwsze przejawy  kojarzą się nam z zabawami tematycznymi, w najdojrzalszej zaś postaci jest to już teatr. Bardzo często inscenizacją posługuje się psycholog bądź pedagog w celach terapeutycznych.

Istota działania terapeutycznego polega na tym , jakiś stan zachowań, który jest w uczniach, doprowadzić poprzez podmiotowe ich działania do stanu, który ma być, a więc jest pożądany.

Drugą odmianą gier dydaktycznych są gry symulacyjne, które polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania. Na podstawie badań stwierdzono, że gry symulacyjne są wartościowymi, skutecznymi i ekonomicznymi metodami kształcenia. W literaturze zagranicznej zwraca się uwagę na to , że gra symulacyjna umożliwia uczenie się „bez przymusu”, a zarazem, że pozwala przeżyć symulowaną rzeczywistość jako dającą się zmienić. 

Znamienne dla dawnej szkoły dostarczanie „gotowych” informacji bez równoczesnego rozwijania ich umysłu i zaprawiania go do samodzielnego poszukiwania wiedzy spotyka się obecnie ze sprzeciwem pedagogów we wszystkich rozwiniętych krajach.

Reasumując nauczyciel powinien być otwarty na pomysły uczniów, na ich oryginalne wypowiedzi. W twórczym zdobywaniu wiedzy nauczyciel powinien  sięgnąć po najnowsze metody kształcenia, które nie ograniczają swobody myśli i twórczego rozwoju uczniów. Są to właśnie omówione przeze mnie m e t o d y  p r o b l e m o w e, które wspierają aktywność edukacyjną dziecka. Postawa twórcza zaś pozytywnie wpływa na wyniki w nauce. Dziecko aktywne i oryginalne w swym działaniu dysponuje większym zasobem wiedzy i umiejętności. Jeżeli chcemy prawidłowo kształtować i rozwijać zdolności uczniów powinniśmy kształtować postawę twórczą uczniów poprzez organizowanie sytuacji, które ją wyzwalają.