Archeologia powszechna cz. V

Okres lateński i wpływów rzymskich

21.02.2013

1.Okres przedrzymski to okres dominacji Celtów w Europie oraz wejścia na arenę dziejów ludów germańskich. Dawniej używano terminu okres lateński, lecz teraz odchodzi się od tego i zawęża ten termin do określania okresu na terenie fizycznie zajmowanym przez ludność celtycką.

2.Okres wpływów rzymskich miał miejsce na przełomie er, nastąpiło w nim przechodzenie wpływów kultury imperium w głąb kontynentu, a także jego kryzys i upadek.

3.Okres wędrówek ludów obejmuje czas przemieszczania się dużych grup ludności barbarzyńskiej oraz zajmowanie przez nich terenów dawniej zajmowanych przez Rzym.

Okres lateński- przedrzymski, Barbaricum europejskie

1. dominacja Celtów

2. narodziny kręgu germańskiego

3. nowa jakość wschodniej Europy

Geneza, chronologia

1250- k. pól popielnicowych- późna epoka brązu, pochówki w grobach popielnicowych

800/750- o. wczesnohalsztacki: rozpoczęcie produkcji żelaza w Europie Śr., pochówki podkurhanowe

620- o. późnohalsztacki: obecność „siedzib książęcych” w południowych Niemczech i Szwajcarii, intensywne wpływy z południa

475/450- o. wczesnolateński: początek klasycznej sztuki i kultury Celtów po roku 400 wielka wędrówka Celtów m. in. na tereny śródziemnomorskie

275- o. późnolateński: ok. 200 roku koniec ekspansji kultury Celtów, początek oppidów

150- okres późnolateński

52/15- podbicie Galii, epoka prowincjonalnorzymska

O. Tischler 1885

Lt I wczesny

Lt II środkowy

Lt III późny

P. Reinecke 1902

Lt A 500-400

Lt B 400-300

Lt C 300-100

Lt D 100-przełom er

Współcześnie

Lt B- LtB1, LtB2

LtC- LtC1, LtC2

LtD- LtD1, Lt D2, LtD3 (Bawaria)

P. Jacobstahl 1944

Styl wczesny

Styl waldalgescheimski

Styl plastyczny, późny

Chronologia kultury lateńskiej w Europie Środkowej wg J. Filipa

Faza 1- przed wielką historyczną ekspansją- do ok. 400 p.n.e.

Faza 2- okres wielkiej historycznej ekspansji- ok. 400-250

Faza 3- etap środkowoeuropejskiej koncentracji, konsolidacji i przemian gospodarczych- ok. 250-125

Faza 4- okres rozkwitu oppidów- 125-50

Faza 5- faza upadku i zaniku oppidów- 50- przełom er

Krąg germański- kultura jastorfska

Styk germańsko-celtycki w południowo-wschodniej prowincji kręgu celtyckiego, czyli w Turyngii.

Trójpodział kręgu jastorfskiego wg Schwantessa:

Faza przejściowa (Wessenstedt)- Ha D2, Ha D3

Faza wczesnojastorfska (Jastorf A, B)- Lt A, Lt B1, Lt B2

Faza późna (Jastorf C, fazy Ripdorf i Seedorf)- Lt C, Lt D

Współczesny podział:

Jastorf starszy- SOPR

Jastorf młodszy- zlatenizowany, MOPR

Czasy historyczne- wejście Barbaricum na arenę dziejową:

Ges Periodos (obejście Ziemi) Hekataios z Miletu (ok. 540-475)

- Maliassa założona na ziemi Ligurów sąsiadujących z Celtami:

- miasto celtyckie Nyrkas- Noreja (?), stolica Taurisków w Noricum (czyli w Styrii- Austria)

Periplos Masalski (ok. 530)

- miasto Berybraces (w kontekście Hiszpanii)

- dwie wielkie wyspy: Ierne (celt. Eriu, Eire= Irlandia) i Albion (celt. Albu= Brytania) oraz wyspa Thule

Dzieje Herodota (484-425)

- Dunaj bierze początek na terenach Celtów, koło miasta Pyrene

- mieszkają poza Cynetami (w Portugalii)

- są najdalej na zachód wysuniętym ludem w Europie

Eratostenes (geograf) III w. p.n.e.

• Celtowie to lud żyjący w środkowej i zachodniej Europie na N od Alp

Efor (IV w. p.n.e.)- Celtowie jako jeden z 4 najważniejszych ludów barbarzyńskich

28.02.2013r.

Celtowie

1. Kowalstwo celtyckie- zestaw narzędzi używany przez Celtów przeżywa się aż do końca XIX w.; głównym produktem rzemiosła żelaza jest broń, jej rozwój napędza przemiany technologiczne, z kolei kowale zyskiwali wysoki status społeczny (koncepcja boga-kowala)

2. Zmiany w rolnictwie- pojawienie się żelaznych okuć na łopatach, radłach, żarna rotacyjne, pług, itp. Doprowadza to do zwiększenia wydajności rolnictwa (mniej osób musi pracować w rolnictwie, dlatego rozwijają się specjalizacje rzemieślnicze- kowal już nie musi uprawiać ziemi, może skupić się tylko na swojej wytwórczości).

• Celtic fields- pola podzielone na działki rolnicze do dziś widoczne w krajobrazie Wysp Brytyjskich (landscape, landscape)

1. Garncarstwo- pojawiają się piece garncarskie (kiedyś Bukowski wysnuwał nieśmiałe teorie, że KPP (łużyce!) miała już piece, ale raczej uznaje się, że pierwsi w Europie przejęli to Celtowie), koło garncarskie (zajebista cerama, ale na Bliskim Wschodzie mają już dobrą ceramę od przełomu neolit/brąz- shame on us)

2. Ok. 400 BC- początek wielkich wędrówek Celtów, główny cel na południu to płw. Apeniński (nizina padańska) inne cele to Bałkany, płw. Iberyjski, W-py Brytyjskie, tereny naddunajskie

• wg Liwiusza król galijski Ambigata (wódz Biturigów) rozesłał nadwyżkę swych ludzi do Italii (pod wodzą Belloresa) oraz do Lasu Hercyńskiego (pod wodzą Sergovesa)- nie traktujemy tego jako pewnik, ale daje nam ten zapis świadomość głównych kierunków migracji Celtów (źródła pisane, czasy historyczne prze-w-chuj)

• 387 BC- Celtowie prawie zdobywają Rzym (legenda o Gęsiach jakichśtam), ale zadowalają się haraczem i ugruntowaniem swojej pozycji na płw. Apenińskim

1. „Świat halsztacki- świat elit władających nad danym terenem od pokoleń i wzbogacających się na handlu z południem załamuje się i zmienia się w mobilny świat celtycki”

• Celtowie widzieli Aleksandra Wielkiego, lol!

1. Grób książęcy księżniczki z Waldalgesheim (przełom Lt A i Lt B) pokazuje przemiany społeczno-gospodarcze (zanik importów ze śródziemiomorza- Celtowie mają fajniejsze rzeczy), rozwija się tzw. styl waldalgesheimski (bogato zdobiona biżuteria w stylu florystycznym np. torquesy, rogi do picia ze złotymi okuciami, itp.)

• W społeczeństwie Celtów elitę stanowią wojownicy, jednak wewnątrz ich grupy panuje egalitaryzm (widać to w obrządku pogrzebowym- zarówno wódz, jak i wojownicy chowani są w grobach płaskich). Dlatego też grób z Waldalgesheim jest ewenementem- bo kurde jest książęcy!

1. Lt B1- styl waldalgesheimski, wyznacznikiem chronologicznym była zapinka typu Münsingen- nóżka zakończona tarczką emaliowaną, bądź inkrustowana lub z czerwonym koralem.

• styl florystyczny w zdobnictwie jest „twórczym zapożyczeniem” ze stylu palmetowo-kwiatowego (Grecja)

1. Lt B1-Lt C1- migracja na Dolny Śląsk (okolice Wrocławia): cmentarzyska, nieliczne osady, monety, ośrodek kultowy na Ślęży (?)

• krótko tu siedzą (tylko wczesny laten), musik im się nie spodobało

• później ten teren przejmuje k. przeworska

1. Lt B2- styl mieczy typu węgierskiego z metalowymi pochwami zdobionymi ornamentem rytym, bądź wytłaczanym (irlandzkie wzorki z których to oni tacy dumni i takie to ichne pochodzą z kontynentu, ha!); ornament gąsienicowy, formy zdobione na obwodzie szeregiem pustych w środku półkul, pasy łańcuszkowe, wyroby z sapropelitu- odmiana węgla, zielonkawa taka, dobra do obróbki poprzez skrawanie (bogactwo plemienia bojów- ślunzuki jake), wyroby z agatu

2. Lt B2-Lt D1- migracja na Górny Śląsk (Wyżyna Głubczycka): nieliczne groby, osady (przede wszystkim Nowa Cerekiew, którą chcielibyśmy widzieć jako oppidum, ale takiego wała, bo nie ma umocnień), znaleziska luźna

• nie była to wyprawa kolonizacyjna (patrz: Dolny Śląsk), raczej naturalne przedłużenie strefy wpływów (hyc za bramę morawską)

Germanie

1. SOPR- horyzont jastorf A i B: naszyjniki typu wendel, szpile z brązu, kolczyki żagielkowate

• społeczeństwo jastorfskie rozwija się niezależnie od Celtów, bo Celtowie to chytrusy i nic nikomu nie pokazywali

• cerama podobna do tej wytwarzanej przez k. pomorską (z resztą kolczyki żagielkowate spotyka się też przy urnach twarzowych)

Kultura Pomorska

1. Rębielin- znaleziska o proweniencji lateńskiej związane z kulturą pomorską (ale nie celtyckie to, tylko puchowskie)