PSYCHOLOGIA KLINICZNA DZIECKA
Wprowadzenie do psychologii klinicznej.
Wilhelm Wundt – fizjolog, filozof, psycholog (psychologia urodziła się u niego z filozofii)
Lipsk 1879 – pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej – powstanie psychologii jako nauki
Badania w laboratorium – założenia:
Fizjologia, psychofizyka Gustava Fechnera (paralelizm psychofizyczny, asocjacjonizm)
Prawo Webera – Fechnera – prawo wyrażające relację pomiędzy fizyczną miarą bodźca a reakcją (zmysłów, np. wzroku, słuchu, węchu czy poczucia temperatury (siła wrażenia). Jest to prawo fenomenologiczne, będące wynikiem wielu obserwacji praktycznych i znajdujące wiele zastosowań technicznych.
Badanie reakcji fizjologicznych w powiązaniu z reakcjami psychologicznymi
Językoznawstwo, psycholingwistyka
Psychologia:
Teoretyczna (np. ogólna, eksperymentalna, rozwojowa, psychopatologia, zwierząt)
Stosowana (np. kliniczna, wychowawcza, pracy, organizacji i zarządzania itd.)
(Psychologia Społeczna należy i do tej i do tej)
Zygmunt Freud – pierwszy uczony, który dostrzegł znaczenie wczesnego dzieciństwa (psychoanaliza)
Adler – (neopsychoanaliza), uważał, że osoby leworęczne są niepełnosprawne i trzeba je przestawaić na prawą rękę. Pierwszy użył terminu Kompleks. Jeżeli ktoś ma kompleksy to musi nastąpić ich kompensacja lub hiperkompensacja. Uważał, że psychika dziecka zależy od tego, który urodził się w rodzinie.
Psychologia Kliniczna – wyrosła z potrzeb nie tylko psychologów i psychiatrów, także nauczycieli.
1905 – Zarys testu inteligencji – Binet, Simon – pierwszy test inteligencji (3-11 lat, 30 zadań)
1908 – pierwsza rewizja – koncepcja wieku umysłowego (WU, 1-13 lat, 49 zadań)
1911 – druga rewizja (3-15 lat, 54 zadań)
Iloraz Inteligencji – II – W. Stern (wskaźnik ma charakter bezwzględny) – Proporcja wieku umysłowego do wieku życia razy 100.
Adaptacja Amerykańska – Terman:
Test Binet – Terman (1916)
Test Terman – Merill (1937)
Dalsze rewizje (1960)
Ruch Higieny Psychicznej:
1908 – „Umysł, który sam siebie odnalazł” Clifford Beers
Kazimierz Dąbrowski – koncepcja dezintegracji pozytywnej. Założyciel Instytutu Higieny Psychicznej, Towarzystwo Higieny Psychicznej, sieć poradni Zdrowia Psychicznego
1896 – Lightner Witmer – Założenie Poradni (clinic) Psychologicznej Uniwersytetu w Stanie Pensylwania USA – dla dzieci i młodzieży, które sprawiały jakieś kłopoty.
Klinika psychologiczna = Poradnia:
Przedmiotem zainteresowania jednostka, osoba (nie procesy)
Case study
Badania interdyscyplinarne
Metoda kliniczna (psychologia ogólna na usługach praktyki, do wyjaśnienia problemów jednostki)
Celem pomoc psychologiczna, a nie badania naukowe
Stefan Szuman 1889 – 1972 – Ojciec polskiej psychologii. Liczne prace badawcze (psychologia rozwoju mowy, myślenia, twórczości rysunkowej dzieci, psychologii sztuki, recepcja muzyki i obrazów). Psychologia z Pedagogiki
Julian Ochorowicz 1850 – 1917 – badacz hipnozy, „mediumizmu”
Edward Abramowski – badał podświadomość
Andrzej Lewicki 1909 – 1972 – Samodzielna Katedra Psychologii Klinicznej w Poznaniu.
Patomechanizm zaburzeń rozwoju i zachowania dzieci:
Niepełnosprawność intelektualna
Inteligencja niższa niż przeciętna
Zaburzenia parcjalne/fragmentaryczne:
Zaburzenia emocjonalne
Zaburzenia neurodynamiczne
Specyficzne zaburzenia uczenia się
Patomechanizm zaburzeń (M.C. Eschner 1992r.)
Metody poznania patomechanizmu zaburzeń:
Wywiad ontogenetyczno-kliniczny
Analiza danych z wywiadu – docieranie do patomechanizmu
Patomechanizm zaburzeń:
Przyczyny biologiczne
Przyczyny społeczne (polietiologia)
Analiza czynników patogennych:
Liczba czynników
Rodzaj czynnika patogennego
Częstość i długość działania
Wiek (etap rozwoju CUN)
Siła
Indywidualne różnice dotyczące odporności organizmu
Relacje pomiędzy czynnikami patogennymi:
Stosunki znaczeniowe: istotny – mniej ważny
Stosunki czasowe:
Prawo tła: pojedynczo – jednocześnie
Czynnik A brak zaburzeń (np. problemy w nauce); inne czynniki zaburzenia występują (nadmierne ambicje rodziców)
Prawo torowania drogi: pojedynczo – sukcesywnie
Czynnik A brak zaburzeń (np. niepowodzenia w nauce); czynnik B czynnik A zaburzenia występują (np. bycie wcześniakiem, neuropatia itd.)
Zaburzenia:
Rodzaj (ICD – 10, DSM – IV TR)
Stopień, głębokość (I. I. Wfdr – wskaźnik fragmentarycznego deficytu rozwojowego)
Zakres – globalne, parcjalne, fragmentaryczne
Pierwotne lub wtórne
Przyczyna lub skutek
Związki przyczynowo-skutkowe:
Błędne koło:
Spirala
Lęk przed lekcją. Objawy nerwicowe Zachowania nerwicowe – fobia szkolna
Trudności z - bóle brzucha
koncentracją
Pogorszenie wyników Negatywne uwagi Pogorszenie Negatywna reakcja kolegów
w nauce nauczyciela wyników;
Karanie przez
rodziców
Interpretacja związków przyczynowo-skutkowych według teorii:
Psychoanalizy
Poznawczej
Behawioralnej
Klasyfikacje:
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD – 10 (International Classification of Diseas and Related Health Problems), Genewa 1992 WHO
Diagnostyczny i Statystyczny Podręczni Zaburzeń Psychologicznych DSM IV TR
W psychologii jest duża niejednoznaczność. Ta sama przyczyna może dać różne skutki, i odwrotnie, jeden symptom może być wywołany przez całą plejadę różnych przyczyn. W medycynie jest jednoznaczność. Podajemy lek – choroba ustąpiła, tzn. Że nasza diagnoza była słuszna. W psychologii nie ma powiązania etiologii z patomechanizmem i skutkiem w postaci zaburzeń. Dlatego musimy eksperymentować. Konkretne syndromy zaburzeń nazywamy jakimś terminem – opisowym, np. specyficzne trudności w czytaniu, bądź terminem konkretnej jednostki chorobowej, np. zespół Downa, zespół Aspergera, mutyzm selektywny.
W badaniu powinniśmy się wypowiedzieć co do rodzaju zaburzenia, z jakim mamy do czynienia.
Dzieci z inteligencją niższą niż przeciętną:
Terminologia:
Inteligencja niższa niż przeciętna
Ociężałość umysłowa
Obniżona sprawność intelektualna
Pogranicze upośledzenia umysłowego
Szeroko rozumiana norma (nie upośledzenie umysłowe)
Historyczna klasyfikacja stopnia rozwoju umysłowego Test Bineta – Termana, Stanford Binet (L. Terman, 1916)
Iloraz Inteligencji:
| Iloraz Inteligencji | Nazwa |
|---|---|
| Powyżej 120 | Wysoka inteligencja |
| 110 – 120 | Inteligencja wyższa niż przeciętna |
| 90 – 110 | Inteligencja przeciętna |
| 80 – 90 | Ociężałość umysłowa |
| 70 – 80 | Pogranicze upośledzenia |
| 50 – 70 | Debilizm |
| 25 – 50 | Imbecylizm |
| Poniżej 25 | Idiotyzm |
Od stycznie 1980 roku terminologia:
Inteligencja niższa niż przeciętna
Inteligencja Borderline
Potoczne nazwy:
„Shadow children” – „Dzieci cienia”
„Grey area kids” – „Dzieci z szarej strefy”
„Crack kids” – „Dzieci cienia”
Rozkład ilorazów inteligencji w populacji:
2-3% 2-3%
Iloraz inteligencji skala Stanford – Binet:
2 – 3% - pomiędzy 52 – 68
14% - 68 – 84
68% - 84 – 116
14% - 116 – 132
2 – 3% - 132 – 148
Iloraz Inteligencji skala Wechslera:
2 – 3% - pomiędzy 55 – 70
14% - 70 – 85
68% - 85 – 115
14% - 115 – 130
2 – 3% - 130 – 145
Dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna – częstość występowania 14% czyli 4 – 5 dzieci w 30 osobowej klasie
Dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna ( II = 70 ÷ 85 ):
Dzieci upośledzone w stopniu lekkim. W zasadzie powinno znaleźć się w przedziale poniżej 70, ale dzięki wynikowi znalazło się w przedziale 70 ÷ 85. Dzieci wychowywane w bardzo dobrych warunkach rodzinnych ( rodzice z wyższym wykształceniem ), bardzo dobrze im się powodzi. Matka nie musi pracować. Rodzina pracuje na pobudzanie rozwoju dziecka od urodzenia. Rodzice używają bardzo dobrego języka. Ta dziewczynka ma bdb pamięć mechaniczną i werbalną, bardzo poprawnie formułuje wypowiedzi, ale te piękne i bogate sformułowania używa nieadekwatnie, w niewłaściwej sytuacji. Widać, że nie chwyta pełnego znaczenia tych słów. Ponadto ma natręctwa, które wielokrotnie karzą jej powtarzać te same sformułowania. Jeżeli przeanalizować profil poszczególnych zadań wykonanych w teście inteligencji, to można zobaczyć, że takie podtesty jak wiadomości są dobre, natomiast podobieństwa wykazują brak myślenia abstrakcyjnego, układanie historyjek bardzo słabe. U osób z upośledzeniem umysłowym o charakterze niedorozwoju z reguły skala werbalna jest niższa niż niewerbalna, dlatego też osoby te mogą ukończyć szkołę zawodową.
Dzieci z nieharmonijnym rozwojem psychomotorycznym (np. dyslektyczne ). Są one w normie intelektualnej, ale znalazły się w przedziale 70 ÷ 85. Dzieci dobrze rozwiązujące zadania wymagające dobrego poziomu myślenia, rozumienia sytuacji społecznych. W Wechslerze nie tylko jest ważne to, czy dziecko da odpowiedź, ale też jak ją sformułuje – czy jest to definicja, która mówi o rozwoju myślenia abstrakcyjnego. Myślenie abstrakcyjne zaczyna dominować od około 10 roku życia. Aby powiedzieć, np. że jabłko i gruszka to są owoce dziecko musi:
dokonać procesu analizy ( budowy, funkcji )
porównać
abstrahować ( wyodrębnić cechy wspólne, nieistotne pominąć )
uogólnić ( dokonać syntezy )
nazwać terminem nadrzędnym
Dzieci te można zakwalifikować do przedziału 70 ÷ 85, jeżeli ich wypowiedzi świadczą o rozwoju myślenia abstrakcyjnego.
Badanie J. Kostrzewskiego (1981) – podgrupy uczniów z INNP 70 – 84 (114 uczniów 72 chłopców i 42 dziewczynki). Wnioski z badań:
IINP
Z deficytami rozwoju językowego
Zaniedbanie pedagogiczne
O profilu charakterystycznym dla dysleksji rozwojowej
Diagnoza:
Terman – Merrill do 7 lat
WISC-R od 7 lat
Podstawy rozpoznanie:
II = 70 – 84 (WISC-R)
II = 63 – 83
Analiza profilu poznawczego
Analiza jakościowa danych z badania (np. słaby rozwój myślenia pojęciowo – słownego)
Problemy diagnozy, różnicowanie:
INNP a dysleksja rozwojowa (jeżeli stwierdza się deficyty rozwoju funkcji percepcyjno – motorycznych). Przy INNP nie diagnozujemy dysleksji
INNP a zaniedbanie środowiskowe
Diagnoza różnicowa:
Upośledzenie umysłowe
Dysleksja rozwojowa
Zaniedbanie środowiskowe
Poważna wada słuchu
Czynnik kulturowy – zmiana środowiska językowego
Diagnozuje psycholog, nie test!
INNP:
Zaniedbanie pedagogiczne
Powolny lecz prawidłowy tok myślenia
Niższy niż przeciętny poziom funkcjonowania inteligencji i społecznego
Deficyty poznawcze
Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim
Przyczyny INNP:
Współdziałanie niekorzystnych czynników środowiskowych i biologicznych
Czynniki społeczne
Nietypowy rozwój OUN i/lub mikrouszkodzenia układu nerwowego
Uczniowie z poważnymi niepowodzeniami szkolnymi (100%):
24% - dzieci z II poniżej 90
76% - dzieci z II powyżej 90
Badania H. Spionek (1973)
Dzieci z inteligencją niższą niż przeciętną (24%):
2% - dzieci równomiernie opóźnione w rozwoju
6% - dzieci nierównomiernie opóźnione w rozwoju ze słabo rozwiniętym myślenia
16% - dzieci nierównomiernie opóźnione w rozwoju z fragmentarycznymi zaburzeniami
Rozpoznanie na początku formalnej edukacji. Niepowodzenia szkolne od początku szkoły podstawowej – brak gotowości szkolnej. Te dzieci „nie przysiądą fałdów”.
Cechy myślenia tych dzieci:
Dominowanie myślenia konkretnego ( konkretyzm ). Myślenie abstrakcyjne rozwija się wolno, późno się pojawia. Dzieci te bardzo długo liczą na palcach – nauczyciel musi to zaakceptować i wszystko musi tłumaczyć na konkretach ( na obrazkach, na przedmiotach )
Mała samodzielność myślenia. Należy dzieciom zadawać pytania, „ wyciągać” z dzieci wiadomości.
Mała produktywność. Jeżeli damy dziecku jakiś problem do rozwiązania, ma ono mało pomysłów, mało rozwiązań.
Mały krytycyzm. Dzieci takie mówią to, co im przyjdzie do głowy jako pierwsze, nie dokonuje selekcji.
Mała giętkość ( sztywność ). Jeżeli dziecko zacznie rozwiązywać w jakiś sposób to ma tendencję do podążania tą pierwszą drogą, nie poszukuje innych rozwiązań. Jeżeli mamy np. dwa zadania na dodawanie, a trzecie na odejmowanie, to dziecko to trzecie zadanie także potraktuje jako dodawanie, nie potrafi się przestawić.
W Wechslerze tą sztywność widać przy układankach, przy klockach
Mała oryginalność myślenia
Wolne tempo myślenia
Niski poziom myślenia słowno – pojęciowego
Trudności w rozumieniu związków przyczynowo – skutkowych
Niska kreatywność
Problemy z transferem wiedzy
Słabo wykształcona teoria umysłu
Niska świadomość własnych problemów
Słabo rozwinięta pamięć logiczna i pamięć robocza, dobrze rozwinięta pamięć mechaniczna i skuteczne trwałe zapamiętywanie treści (pamięć długotrwała)
Trudności z koncentracją uwagi – mała odporność na dystraktory, męczliwość, niepokój psychoruchowy
Obniżenie poziomu procesów percepcyjno – motorycznych
Ubogi zasób słownictwa i wiedzy ogólnej, błędy gramatyczne i stylistyczne, trudności w werbalizowaniu myśli,
Wszystkie w/w cechy występują najczęściej jednocześnie, co powoduje, że te dzieci są bezbronne wobec materiału szkolnego.
Na lekcji te dzieci:
Nudzą się na lekcji
Nie skupiają uwagi, gdy nie są zainteresowane
Wolniej zapamiętują, potrzebują dłuższego czasu na utrwalenie materiału (stałe powtarzanie)
Mało samodzielne, proszą o pomoc, odpisują od kolegi
Dłużej uczą się liter, mylą je i zapominają
Błędy w pisaniu: ortograficzne, gramatyczne, stylistyczne
Mają trudności z wypowiadaniem się ustnie i na piśmie
Mały zasób słownika
Mają trudności ze zrozumieniem przeczytanego tekstu
Duże trudności w zrozumieniu matematyki
Nie zgłaszają się, wycofują się, stosują uniki np. udają, że są śpiące, że je boli głowa, brzuch itd.
Problemy emocjonalne w związku z INNP:
Częste rozczarowanie rodziców (oczekiwania i wymagania rodziców, dziadków)
Rozczarowanie wobec siebie (własne aspiracje)
Poczucie niesprawiedliwości
Niska samoocena
Reakcja nerwicowa
Fobia szkolna
Depresja, wyuczona bezradność
Myśli i czyny samobójcze
Niska motywacja frustracja i agresja (wagary, porzucenie szkoły, nieprzystosowanie społeczne)
Funkcjonowanie psychospołeczne dzieci z INNP:
Rozumienie sytuacji i przyswajanie zachowań społecznych następuje powoli
Niedojrzałość emocjonalna
Mała tolerancja na niepowodzenia
Niska samoocena
Wysoki poziom lęku
Zaburzenia neurowegetatywne dot. 50% dzieci:
Wysoki poziom neurotyczny
Frustracja
Niski poziom kontroli
Dwa typy dzieci:
Inhibited – zahamowany:
Cichy
Podporządkowany
Nazbyt grzeczny
Wycofany
Bardzo nieśmiały
Excited – rozhamowany:
Głośny
Impulsywny
Niegrzeczny
Nastolatkowie z INNP często „depresyjny realizm”
Błędne koło kolejne obniżanie się II
„INNP to pępowina łącząca szkoły z więzieniem”
Globalne zaburzenia rozwoju:
O zaburzeniach globalnych mówimy wtedy, gdy mamy do czynienia z opóźnieniem rozwoju we wszystkich aspektach. Gdy opóźnienie dotyczy tylko jakiegoś aspektu rozwoju dziecka wówczas mówimy o zaburzeniach parcjalnych bądź fragmentarycznych. Opóźnienia parcjalne dotyczą nieco szerszego wycinka obserwowanego zachowania, np. motoryki dużej i małej. W zaburzeniu fragmentarycznym zakres zaburzeń jest mniejszy, np. dotyczy tylko motoryki małej.
Upośledzenie umysłowe – stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ( 2 δ ) poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w przystosowaniu się.
Upośledzenie umysłowe –to termin nadrzędny wyrażający niepełnosprawność umysłową, intelektualną i w zakresie przystosowania społecznego.
Wydziela się dwie kategorie węższe:
osoby, u których upośledzenie umysłowe jest od urodzenia, jest wrodzone – oligofrenia ( oligos – mały, phren – dusza, umysł ); niedorozwój umysłowy oligofrenia, ograniczenie umysłowe
osoby, u których doszło do upośledzenia później na skutek, np. uszkodzenia mózgu pod wpływem zaczadzenia, utonięcia, po zapaleniu opon mózgowych. Nazywa się to otępieniem demencja, zahamowanie rozwoju. Zwykle mówimy o demencji po 3 roku życia. Chodzi tu o regres spowodowany czynnikami uszkadzającymi OUN.
Częstość występowania – 2 – 3%
Upośledzenie umysłowe:
Opóźnienie rozwoju umysłowego
Niższa sprawność umysłowa
Dysfunkcja intelektualna
Zaburzenie uczenia się
Poważne trudności w uczeniu
Niesprawność intelektualna
Terminy, które nie zaliczają się do upośledzenia umysłowego:
Ociężałość umysłowa
Inteligencja niższa niż przeciętna
Pogranicze upośledzenia umysłowego
Obniżenie sprawności intelektualnej
Zahamowanie rozwoju intelektualnego
Opóźnienie rozwoju umysłowego
Mongolizm – określenie dotyczące dzieci z zespołem Downa ( upośledzenie umysłowe o charakterze oligofrenii, bo od urodzenia ): krótkie kończyny, zbyt duży język – stąd często otwarta buzia, skośne oczy, fałda, ślinienie się, szorstka skóra. Mongolizm jest rozpoznawany od urodzenia. Zespołowi Downa towarzyszy zawsze upośledzenie umysłowe głębsze.
Kretynizm, matołectwo – to nazwa schorzenia. Występuje ono na skutek zaburzeń hormonalnych
( niedoczynność tarczycy ).
Dziecko rodzi się bez szczególnych zewnętrznych cech, ale z czasem pojawiają się cechy typowe dla tego schorzenia: niski wzrost, powiększona śluzówka ( duża głowa, obrzmienie szyi ), starczy wygląd twarzy.
Są tu także zaburzenia w stopniu głębszym.
Historyczna klasyfikacja stopni rozwoju umysłowego – L. Terman:
Debilizm
Imbecylizm
Idiotyzm
Aktualna klasyfikacja:
Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim
Upośledzenie umysłowe w stopniu głębszym:
Upośledzenie w stopniu umiarkowanym
Upośledzenie w stopniu znacznym
Upośledzenie w stopniu głębokim
| Klasyfikacja Upośledzenia | Maksymalny poziom rozwoju umysłowego | Maksymalny poziom dojrzałości społecznej |
|---|---|---|
| Lekkie | 8 – 12 lat | 17 lat |
| Umiarkowane | 7 – 8 lat | 10 lat |
| Znaczne | 6 lat | 7 – 8 lat |
| Głębokie | - | 4 lata |
Grupa osób z upośledzeniem w stopniu głębszym jest bardzo zróżnicowana – od osób, które w ogóle nie kontaktują do takich, które potrafią się nauczyć chodzić, sygnalizować potrzeby...
Opóźniony rozwój mowy z reguły wskazuje na upośledzenie umysłowe.
W zasadzie upośledzenia umysłowego psychologowie nie rozpoznają do 3 roku życia. Do tego czasu mówimy o opóźnieniu w rozwoju.
Charakterystyka stopni upośledzenia ze względu na funkcjonowanie psychologiczne ( podręcznik Bogdanowicz, str. 91 – 95 ). Profesor powiedziała, że tego nie będzie na egzaminie.
Zespół Downa:
1838 – Jean Etienne Esquiral – Edouard Sequin – Deska Sequina
1866 – lekarz angielski J. Down opisał 12 cech Zespołu Downa
Zespól Downa (dawniej nazywany mongolizmem) - najbardziej rozpowszechniona wada genotypu człowieka, która spowodowana jest trisomią (obecnością dodatkowego trzeciego chromosomu) chromosomu 21. Występuje nadmiar materiału genetycznego – 47 chromosomów np. 24 chromosomy od matki i 23 od ojca (w 70 – 75%) ale może być też odwrotnie (w 20 – 25%). Może wystąpić też inna sytuacja – 23 chromosomy od matki i 23 chromosomy od ojca = 46 w zygocie, po pierwszym podziale komórkowym tworzą się dwie komórki – jedna z 47 chromosomami, druga z 45 (ta nie przeżywa) – następują kolejne podziały komórki z 47 chromosomami.
Częstotliwość: ok. 1:600 urodzin (prawdopodobieństwo wystąpienia zwiększa się wraz z wiekiem matki: poniżej 20 r. ż. – 1:2000, powyżej 40 r. ż. – 1:130; istnieją podejrzenia, że również ma wpływ wiek ojca). Zespół Downa występuje u ludzi na całym świecie bez względu na rasę, klimat, przebyte choroby itp. U osób dotkniętych zespołem Downa występuje zespół określonych cech pozwalających na rozpoznanie choroby już w czasie przyjścia na świat.
spłaszczona potylica lub małogłowie
spłaszczona nasada nosa
drobne, skośnie, szeroko rozstawione szpary powiekowe
nisko osadzone, małe małżowiny uszne
powiększony język
bruzdy na języku tzw. język mosznowy
wąskie, krótkie usta
U noworodków z zespołem Downa występuje również wiotkość mięśni spowodowana słabym ich naprężeniem. Wiotkość mięśni języka może powodować trudności podczas karmienia piersią. Waga i wzrost przeciętna przy urodzeniu, jednak potem następuje spowolnienie rozwoju fizycznego (wady serca w 50%, wzroku i zaburzenia słuchu – zmieniona budowa aparatu słuchu). Dzieci z zespołem Downa też szybciej marzną. W starszym wieku osoby z zespołem Downa są bardziej podatne na chorobę Alzheimera. Osoby z zespołem Downa mogą dożyć nawet 60 lat (w latach 40tych średnia życia nie przekraczała 12 lat, średnia zgonów do 1 roku życia wynosiła 60%, teraz jest to ok. 8 – 10%).
U osób z zespołem Downa występują zazwyczaj wady serca i niedrożność przewodu pokarmowego. Częste są też spodziectwo, celiakia oraz zrośnięcia odbytu. Aby zapobiec wtórnemu upośledzeniu umysłowemu, należy regularnie przeprowadzać badania poziomu hormonu tarczycy (15% ma niedoczynność tarczycy) i stosować prosta terapię.
W prawie 100% przypadków choroba powoduje bezpłodność u mężczyzn. Wśród kobiet z Zespołem Downa są osoby płodne.
W Zespole Downa występuje upośledzenie w stopniu głębszym, z reguły umiarkowane, znaczne lub głębokie.
FAS – Fetal Alcohol Syndrom (Płodowy Zespół Alkoholowy)
Dostrzeżenie syndromu:
Niedorozwój psychofizyczny – opóźnienie rozwoju fizycznego – wzrostu
Małogłowie
Niska waga urodzeniowa
Cechy dymorficzne twarzy
Wrodzone wady serca
Wyodrębnienie syndromu – 1973 r.:
David Smith
Ken Jonas
Christy Ulleland
Syndrom FAS – symptomy:
Niska waga urodzeniowa
Niedorozwój psychofizyczny (niski wzrost)
Wrodzone wady rozwojowe:
Rozszczep podniebienia
Wady naczyniowe
Wady serca
Wady budowy ucha
Charakterystyczne rysy twarzy
FASD – Fetal Alcohol Spectrum Disorder – K. O’Malley, A. P. Streissguth (2000)
Objawy fizyczne Płodowego Zespołu Alkoholowego (FAS) – dysmorfie twarzy:
Płaska twarz
Płaskie czoło i policzki
Mały zadarty nos
Wąska górna warga (brak „serduszka”)
Małożuchwie
Deformacja uszu
Najczęstsze:
Małogłowie
Nieprawidłowości OUN (dyslokacja neuronów, nieprawidłowa budowa ciała modzelowatego)
Częstość występowania dzieci z FAS:
Według P. Lemaine (1968) – rocznie rodzi się 127 dzieci z FAS we Francji
Według badań na Uniwersytecie w Waszyngtonie (2007) – 3 – 5 dzieci na 1000 przychodzi na świat z FAS w USA
W roku 2007 prawdopodobnie urodziło się w Polsce ok. 10 tysięcy dzieci uszkodzonych przez alkohol (ok. 3 dzieci na 1000 urodzeń)
Zespół Williamsa:
Przyczyny – anomalia genetyczna:
W 1993 roku zespół amerykańskich badaczy odkrył, że ZW jest spowodowany mutacją w obrębie pojedynczego chromosomu
Utrata genu następująca w gametach jest całkowicie przypadkowa
Rozwój fizyczny:
Bardzo niska waga urodzeniowa
Problemy z przyjmowaniem pokarmów (problemy z ssaniem, żuciem i przełykaniem)
Brak łaknienia i częste wymioty
Wolne tempo przybierania na wadze
Drobna, filigranowa budowa ciała
Nieduża głowa na długim karku
Twarz elfa, określana jako „słodka, śliczna”:
Nos mały, lekko zadarty, zapadnięty grzbiet (nasada nosa), koniec duży, krągły
Duże uszy (nadwrażliwość na dźwięki, uzdolnienie muzyczne)
Oczy stosunkowo duże, blisko osadzone, fałdka nakątna, niebieskie tęczówki, koronkowy wzór, częste wady wzroku i zez
Rozwój ruchowy (obniżony):
Wolniejsze tempo uczenia się siadania i chodzenia
Trudności z utrzymywaniem równowagi oraz z synchronizacją ruchów
Gorsza sprawność manualna i motoryczna
Rozwój społeczny i emocjonalny (podwyższony):
Łatwość w nawiązywaniu nowych kontaktów z dorosłymi
Towarzyskość, przyjacielskie usposobienie
Chęć pomocy innym
Empatia, wrażliwość na uczucia innych
Ufność wobec obcych (nadmierna)
Zachowania trudne, problemowe:
Lęk, niepokój
Problemy ze skupieniem uwagi
Impulsywność
Niska adaptacja do nowych sytuacji
Niska tolerancja na frustrację
Nietypowe zachowania np. stereotypie
Inteligencja (obniżona):
Około 55% przypadków charakteryzuje się umiarkowanym upośledzeniem umysłowym (II poniżej 50)
Około 41% - lekkie upośledzenie umysłowe (II = 50 – 70)
Około 4% zbliża się pod względem rozwoju umysłowego do granic normy
Testy IQ są niesprawiedliwe w stosunku do dzieci z ZW, nie oddają ich możliwości, nie wskazują ich nietypowych zdolności (językowych, muzycznych, personalnych)
Pamięć (podwyższona):
Bardzo dobre zdolności pamięciowe
Często bezbłędne, bardzo dokładne, bogate w szczegóły odtwarzanie zapamiętywanych opowiadań, słów piosenek, wierszy, dowcipów, twarzy oraz barw głosu
Stosunkowo dobra pamięć długotrwała
Uwaga (obniżona):
Częste problemy ze skupieniem i utrzymaniem uwagi
Łatwe rozpraszanie się
Zdolności językowe (część podwyższonych):
Bogaty zasób słownictwa
Umiejętność ekspresyjnego opowiadania
Umiejętność przeprowadzania interesujących konwersacji
Częste używanie wyrafinowanego języka, rzadko spotykanych zwrotów, sformułowań
Znajomość zasad składni i gramatyki oraz prowadzenia dyskursu
Zdolności językowe (część obniżonych):
Wolniejszy rozwój mowy (przeciętnie rok później wypowiadają pierwsze słowa)
Często niepoprawna wymowa
Gadatliwość
Uzdolnienia muzyczne (podwyższone):
90% dzieci z ZW przejawia swoistą miłość do muzyki
87% lubi śpiewać
86% łatwo zapamiętuje piosenki
71% posiada talent muzyczny
Dzieci te posiadają stosunkowo duży zakres uwagi dla czynności muzycznych
Słuch doskonały
Talent ujawnia się bardzo wcześnie – śpiewają kołysanki zanim zaczną mówić
W wieku 5 lat wyjątkowa chęć grania na różnych instrumentach
Leworęczność:
Symetria ciała jest pozorna.
Asymetria funkcjonalna:
| Lewa półkula (narządy ruchu po prawej stronie ciała) | Prawa półkula (narządy ruchu po lewej stronie ciała) |
|---|---|
| Język: mowa ustna, mowa pisemna | Percepcja dźwiękowa muzyki (słuch muzyczny): samogłosek, dźwięków naturalnych, dźwięków mechanicznych |
| Percepcja wzrokowa symboli: litery, cyfry, nuty | Percepcja wzrokowa: wzory kształtów, przestrzeni, figur geometrycznych |
| Materiał abstrakcyjny, symboliczny: cyfry, litery, nuty | Materiał konkretny: litery, wyrazy = obrazki |
| Sekwencje czasowe: głoski zorganizowane w słowa | Sekwencje przestrzenne: litery zorganizowane w wyrazy |
| Ujmowanie informacji: analityczne, sekwencyjne | Ujmowanie informacji: syntetyczne, całościowe, globalne, holistyczne, symultaniczne, jednoczesne |
Częstość występowania leworęczności:
W latach 1838 – 1930:
1 – 10% - 23 autorów
10 – 15% - 5 autorów
20 – 30% - 2 autorów (Ludwig, 1932)
Zróżnicowane dane: 1 – 30% (najczęściej podają od 8 do 15%)
Negatywny wydźwięk leworęczności:
Lewus, mańkut, szmaja
Lewe czyli gorsze, niesprawne, nielegalne, sfałszowane, pechowe
Negatywne wartościowanie lewej strony w sztuce
13.08 – Międzynarodowy Dzień Osób Leworęcznych
Rozwój lateralizacji:
W filogenezie
W ontogenezie
Rozwój lateralizacji w ontogenezie:
Trzeci kwartał (1 r. ż.) pierwsze objawy preferencji jednej z rąk
Przełom 1 i 2 r. ż. – zaniknięcie objawów preferencji
Trzy lata – przewaga jednej z rąk
Sześć – siedem lat – utrwalona dominacja ręki
Siedem – czternaście lat – ustalenie się jednorodnej lateralizacji
Geneza leworęczności:
Koncepcja genetyczna
Koncepcja organiczna
Koncepcja społeczna
Geny odpowiedzialne za leworęczność LRRTM1 – decyduje, które części mózgu zawiadują procesami takimi jak mowa czy emocje.
Wpływ na ręczność mają: genotyp + wpływ środowiska.
Przestawianie na praworęczność jest tylko dla ułatwienia obsługi, życia codziennego. Powinniśmy raczej wyjść na przeciw problemom i pomóc zaistnieć w środowisku
„Leworęczność u dzieci” – M. Bogdanowicz
Diagnoza lateralizacji czynności ruchowych:
Metody diagnozy lateralizacji:
Wywiad (pytanie o leworęczność lub oburęczność w rodzinie)
Obserwacja – którą rękę wyciąga aby wykonać zadanie, codzienne czynności, zadania wymagające siły
Analiza wytworów (rysunków, pisma)
Próby eksperymentalne
Badania metodami neuroobrazowania czynności mózgu np. fMRI
Próby eksperymentalne:
R. Zarzo
| Organ | Próba 1 | Próba 2 | Dziecko 1 | Dziecko 2 | Dziecko 3 |
|---|---|---|---|---|---|
| Ręka | Karty | Marionetka | PP/LL | PP | PL |
| Oko | Kalejdoskop | Przesłona | PP/LL | LL | LP |
| Noga | Kopanie | Klasy | PP/LL | PP | PP |
| Jednorodna lateralizacja | Skrzyżowana lateralizacja | Nieustalona lateralizacja |
Z. Matecjeka i Z. Żloba
Próba dwóch domków M. Savoka
Próba oburęcznego pisania cyfr Harrisona
Próba monoptoskopu Persona
Próba obrysowywania okręgów Haliny Spionek
Próby eksperymentalne:
Ręka – skrobanie marchewki, jak wysoko sięgnie, zgasić światło, czesanie włosów, mycie zębów, głaskanie kotka
Noga – stanie na jednej nodze, „jaskółka”, wchodzenie stopą na krzesło, gaszenie niedopałka
Oko – dziurki od klucza, luneta, próby celowania, kciuk, okienko z dłoni, mikroskop
Ocena dominacji oczu w zakresie fiksacji wzroku
Próba „Punkt + kciuk”
Próba „Wybór oka za pierwszym razem” – wybór oka dominującego
Próba „Luneta z rąk + punkt na podłodze”
Ocena:
Którą ręką dziecko zaczęło rysować?
Czy zmieniało rękę?
Metody diagnostyczne lateralizacji:
Kwestionariusze leworęczności Harrisona
Kolorowanie rysunków
Oburęczność wtórna
Wychowanie leworęcznego dziecka:
Przeciwwskazania do przestawiania na prawą rękę:
Własna decyzja dziecka o wyborze lewej ręki
Leworęczność w rodzinie
Wczesne i silne przejawy leworęczności
Leworęczność „patologiczna”
Modle lateralizacji – lewostronna lateralizacja
Niska sprawność ruchowa prawej ręki
Lewooczność
Obecność zaburzeń emocjonalnych, mowy (jąkanie)
Niepełnosprawność intelektualna
Niezbędne jest udzielanie dziecku pomocy, dzięki temu:
Dziecko zaakceptuje swoją leworęczność i konieczność ćwiczeń przygotowujących do pisania
Usprawni się ruchowo lewa ręka
Usprawni się koordynacja wzrokowo – ruchowa
Utrwali się dominacja lewej ręki (lateralizacja)
Wykształci się prawidłowa orientacja w lewej i prawej stronie ciała i przestrzeni
Rola rodziców:
Akceptowanie leworęczności
Dostrzeganie problemów dziecka
Wspieranie rozwoju psychoruchowego
Uczenie jak żyć w „praworęcznym” świecie
Konsultacje w poradni
Konsekwencje:
Ustali się prawidłowa pozycja ciała podczas zajęć graficznych (rysowania i pisania), sposób siedzenia, ułożenie kartki
Wykształci się nawyk prawidłowego ułożenia ręki oraz sposób trzymania ołówka czy długopisu
Utrwalą się nawyki ruchowe związane z rysowaniem – kreśleniem linii pionowych (z góry na dół), poziomych (od lewej do prawej), okręgów (przeciwnie do ruchu wskazówek zegara)
Utrwalą się nawyki ruchowe związane z pisaniem
Prawidłowa pozycja dziecka leworęcznego podczas pisania:
Kartka pochylona do dziecka (nie równo z ławką) – nieco więcej kartki powinno być pod lewą ręką
Światło z prawej strony
Siedzenie z osobą praworęczną tak, żeby sobie nawzajem nie przeszkadzać
Ćwiczenia usprawniające technikę rysowania i pisania:
Ćwiczenie prawidłowego trzymania ołówka
Ćwiczenie zdolności do kontrolowania siły nacisku ręki w trakcie pisania
Ćwiczenia relaksacyjne
Wytwarzanie nawyków dotyczących kierunku pisania (automatyzacji ruchów)
Ćwiczenia precyzji ruchów
Ćwiczenia współpracy oka i ręki
Lepienie kulek z plasteliny
Zgniatanie palcami kulek z papieru
Wyskubywanie nitek
Stosowanie nasadek korygujących chwyt
Rysowanie w pozycji stojącej na płaszczyźnie pionowej
Kruszenie, rozsypywanie soli, piasku
Masażyki
Napinanie i rozluźnianie mięśni
Zeszyt w ukośną liniaturę
Kwestionariusz samooceny pierwszoklasisty (Bogdanowicz, Różyńska, Kasica): (?)
Jak dziecko siedzi w ławce
Jak leży zeszyt
Jak trzymany jest ołówek
Jak wyglądają litery
Nadpobudliwość:
Historia:
1902 – Georg Frederic Still (pediatra brytyjski) – cykl wykładów w Royal College of Phisicians
30 – 40 – encephalopatie (urazy okołoporodowe, uszkodzenia mózgu)
50 – 60 – MBD (Minimal Brain Dysfunction/Damage) Zespół minimalnej dysfunkcji mózgu/ zespół mikrouszkodzeń mózgu
60 – Stella Chess – syndrom dziecka nadruchliwego uwarunkowany biologicznie
60 – 70 – Zaburzenia neurodynamiczne (Polska) – nadpobudliwość psychoruchowa i zahamowanie psychoruchowe
70 – Virginia Douglas (Kanada) – 4 główne cechy:
Trudności z utrzymywaniem uwagi i wysiłku
Impulsywność
Słaba kontrola poziomu pobudzenia
Potrzeba bezpośredniego wzmocnienia
80 – Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi
90 – ICD 10 (1992), DSM IV (1994)
Polska – Spionek (1965), Nartowska (1972, 1976).
Terminologia:
ICD 10:
F90 – Zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej)
F90.0 – Zaburzenia aktywności uwagi
F90.1 – Hiperkinetyczne zaburzenia zachowania
F90.8 – Inne zaburzenia hiperkinetyczne
F90.9 – Zaburzenia hiperkinetyczne, nieokreślone
DSM IV:
ADHD (Attention Deficit Hiperactivity Disorder)
Kryteria diagnostyczne ICD 10:
G1. Brak uwagi (co najmniej 6 objawów z 9 przez 6 miesięcy)
G2. Nadmierna aktywność (co najmniej 3 objawy z 5 przez 6 miesięcy)
G3. Impulsywność (co najmniej 1 objaw z 4 przez 6 miesięcy)
G4. Początek zaburzenia nie później niż w wieku 7 lat
G5. Całościowość. Kryteria są spełnione w więcej niż jednej sytuacji
G6. Objawy G1 – G3 powodują istotne kliniczne cierpienie lub upośledzenie w zakresie funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego.
G7. Zaburzenie nie spełnia kryteriów:
Zaburzeń lękowych
Epizodu maniakalnego
Epizodu depresyjnego
Całościowych zaburzeń rozwojowych
Metody diagnozy:
Obserwacja
Wywiad
Próby eksperymentalne np. próba czekania lub próba bezruchu (Nartowska, 1972, 1976)
Ok. 1/3 dzieci z ADHD – zaburzenia ustępują w okresie dorastania. Ok. 2/3 dzieci z ADHD – problem całego życia
Częstość występowania – 7,5% w wieku poniżej 19 roku życia (Witt, 2003)
Przyczyny patomechanizmu:
Etiologia konstytucjonalna niespecyficzna
Uwarunkowanie genetyczne (ok. 50% dzieci ma nadpobudliwego rodzica)
Zaburzenia równowagi stężenia neurotransmiterów (głównie dopaminy)
Uwarunkowanie środowiskowe nie wywołuje lecz pogłębia zaburzenie
Rozwój w ontogenezie:
Wczesny początek przed 5 rokiem życia, w niemowlęctwie zaburzenia snu, płacz, niepokój ruchowy
Długofalowość – często utrzymuje się całe życie
Prowadzą do utrudnienia życia społecznego
Prowadzą do wtórnych zaburzeń osobowości
Konsekwencje w perspektywie całego życia:
Niepowodzenia szkolne, przerwanie edukacji
Trudności w pracy zawodowej
Ograniczenie perspektyw życiowych, osiągnięcia poniżej możliwości intelektualnych
Zaburzenia relacji społecznych (w środowisku rówieśniczym, rodzinnym, pracy)
Ryzyko wejście w kolizję z prawem
Nadużywanie alkoholu, narkotyków
Ryzyko wypadkowości
Specyficzne trudności w uczeniu się
Brak zrozumienia objawów, akceptacji, właściwego podejścia, wiele nieporozumień
Wtórne zaburzenia osobowości – w strukturze JA, niska samoocena, poczucie niskiej wartości, brak samoakceptacji, poczucie niezrozumienia, odrzucenia, krzywdy, niesprawiedliwości
Oddziaływanie – wychowanie i terapia:
Dokonanie zmian w otoczeniu dziecka
Wychowanie korygujące
Zaspokajanie potrzeby ruchu
Relaksacja
Oddziaływanie terapeutyczne np. muzykoterapia, Metoda Ruchu Rozwijającego V. Scherborne, technika malowania palcami itd.
Zaspakajanie potrzeby ruchu w dwóch formach aktywności:
Spontanicznej – częste i krótkie okresy np. pobyt na podwórku
Kontrolowane, systematyczne uprawianie sportów np. karate, aerobik, fitness, pływanie, turystyka, MRR V. Scherborne itd.
Terapia farmakologiczna w niektórych przypadkach niezbędna (oddziaływanie skojarzone)
Zasady radzenia sobie z objawami ADHD u dziecka:
Akceptacja dziecka i jego problemów (zaburzenie nie choroba)
Krytyka postępowania a nie krytyka dziecka
Rozwijanie zainteresowań i pasji
Kształcenie motywacji do działań
Dostrzeganie i wypracowywanie mocnych stron dziecka
Częsta aprobata (nagradzanie społeczne, wzrokiem, dotykiem, pieszczota słowem)
Nagradzanie słowem z konkretnym określeniem własnych emocji i powodu
Stosowanie systemów motywacyjnych np. punktowych, żetonowych
Rozwijanie zdolności i umiejętności dziecka